İŞ YERİ DÜZENLEME YERLEŞME DÜZENİNİN ÖNEMİ: İş yeri düzenlemenin ana amacı işletme içinde üretime yönelik faaliyetlerde yer alan canlı ve cansız varlıkların tümünün hareket miktarlarının minimize edilmesidir. Yerleşme düzeninin hatalı kurulması enerji kaybına kargaşaya yüksek ıskarta oranına gecikmeye kontrol ve yönetim güçlülüğü gibi üretimle beraber süren ve maliyetleri olumsuz yönde etkileyen sonuçlara sebebiyet verir. Bir işletmede yerleşme düzenindeki bozuklukların veya yetersizliklerin belirtileri vardır. Yerleşme düzeninden doğan aksaklıkların belirtileri şöyle sıralanabilir. 1) Malzeme, parça, ve yarı mamülllerin gereksiz yerlerde yığılması 2) İş akışının işçinin ve malzeme kontrolünde etkisiz kalınması 3) İşçinin normal iş yükünü kaldıramaması bedensel veya zihni yorgunluk şikayetleri 4) Üretim periyodunun uzaması, siparişlerde gecikmeler 5) Kalifiyel işçilerin gereksiz taşıma işlerini yapması ve boş beklemesi 6) İş akışında tıkanma gecikme parça bekleme tezgahların boş durması 7) Fabrikada bir telaş veya kargaşa havası YERLEŞME DÜZENİNİN ÜRETİM SİSTEMİNE ETKİLERİ: Üretim sistemlerinin yerleşme düzeninden etkilendiği noktalar şunlardır: 1) Üretim departmanları arasındaki uzaklık 2) Alandan yararlanma oranı; kullanma verimliliği 3) Malzeme ve insan hareketleri, taşıma uzaklığı, süresi, maliyeti 4) Taşıma araçlarının tipleri maliyeti 5) İş istasyonları arasında bekleyen yarı mamül miktarları 6) İşletme içindeki ana ve ara depoların yerleri ve büyüklükleri 7) Tezgahlardan yararlanma oranı, yatırım ve işçilik maliyetleri açısından verimlilik 8) İşçinin genel çalışma verimi İŞ YERİ DÜZENLEMENİN AMAÇLARI İş yeri düzenlemenin ana amacı tüm hareketlerin minimum düzeye indirilmesidir. İŞ AKIŞI VE YERLEŞME TİPLERİ İş akışı tipleri fabrika binasının yatay veya düşey olmasına göre 2 ye ayrılır. Aşağıdaki şekilde bazı yatay iş akışı tipleri vardır. Genel iş akışına karar verildikten sonra makinaların ve iş istasyonlarının konumlarının saptanmasına (yerleştirme) geçilir. En uygun yerleşme düzeni deneme-yanılma, tecrübe ile bulunur.
Yerleşme tipleri prosese (sürece), mamülün cinsine ve mamül büyüklüğüne göre 3 ana grupta toplanır. 1) Prosese göre yerleşme: Makinalar cinslerine veya gördükleri işlere göre gruplanarak yerleşirler. 2) Mamüle göre Yerleşme: Makinalar bir mamülün hammadde halinden son şeklini alıncaya kadar izlediği yol üzerinde işlemlerin gerektirdiği sıraya göre dizilirler. 3) Sabir pozisyonlu mamüle göre yerleşim: Mamül taşınamayacak kadar ağır veya büyüktür, makinalar mamülün yanına taşınır. (İnşaat uçak ve gemi endüstrisi ) PROSESE GÖRE YERLEŞTİRME Prosese göre düzenlenecek yerleştirmenin en önemli sorunu fonksiyonel üretim bölümlerinin birbirine göre konumlarını saptamaktır. Bölüm sayısı 6 ise, 6! Kadar farklı yerleşme yapılabilir. Bu sayı çok fazladır. Prosese göre yerleşmede önemli olan taşıma miktarları veya maliyetleridir. Maliyetler hesaplandığında yerleştirme yapmak daha kolay olacaktır. Örnek: Bir atölyede üretilen A B C mamullerine ait yıllık üretim miktarları taşıma maliyetleri ve departman numaralarına göre işlem sıraları aşağıda verilmiştir. En uygun yerleştirme düzeni nasıl olur? Yıllık üretim Taşıma maliyeti Mamül adet/yıl TL/adet İşlem Sırası A 2000 0,40 1-2-5-6 B 4000 0,50 1-3-6 C 1000 0,80 1-2-4-5-6
Problemin çözümü için departmanlar arasında yapılan taşımaların toplam maliyetleri hesaplanmalıdır. Örneğin 1-2 departmanları arasındaki toplam taşıma maliyeti; A mamulünden gelen maliyetin (2000*0,4=800) ve C mamulünden gelen maliyetin (1000*0,80=800) toplamı 1600 TL dir. Şu durumda en yüksek taşıma maliyetli bölümlerin yan yana yerleştirilmesi gerekir, 1-3 ve 3-6 departmanları yanyana getirilir. MAMÜLE GÖRE YERLEŞTİRME Mamüle göre yerleştirmede temel kriter taşıma miktarı, tezgahların konumu değildir. Yerleşme düzeninde tezgahlar mamülün üretimi için uygulanan işlemlerin sırasına göre saptanır. Her bir işlem bilindiği gibi farklı sürelerde tamamlanır. Üretim hızı (çevrim süresi), en uzun işlem süresine bağlıdır. Örneğin biri 2 dakika diğeri 5 dakika süren 2 işlemden oluşan bir üretim hattında saatte üretilen mamül sayısı 12 adettir. Yüzlerce işlemden oluşan bir üretim hattında işlemler arasında saniyeler ölçüsünde farklar bulunması halinde bile meydana gelecek kayıplar büyük miktarlara ulaşır. Bu farkların giderilmesi için yapılan çalışmalara üretim hattını dengeleme denir. Örnek: Bir otomobil yıkama işletmesinin verileri aşağıda verilmiştir. Sabunlama Yıkama Kurulama İşlem Süresi (dk/adet) 3 2 4
Kapasite (adet/saat) 20 30 15 Üretkenlik (yüzde) 75 50 100 Boş yüzde 25 50 0 Bu işletmede saatte en fazla 15 yıkama yapılabilir, çünkü kurulama işlemi 4 dk.sürmektedir. Dikkat edilirse diğer bölümler üretken değildir. Fakat işlemlerin kapasiteleri sırasıyla 3,2 ve 4 katı arttırılırsa (yatırım yapılarak) her bir işlem saattte 60 adet kapasiteye çıkar ve her işlem %100 üretken olur. Örnek: Bir sürece ait işlemler ve süreleri ile bir önceki işlemler aşağıda verilmiştir. Amaç minimum sayıda iş istasyonu (departman) kurmak ve üretim hattının verimini arttırmaktır. Bunu yapabilmek için bazı basit formüllere ihtiyaç vardır. İşlem İşlem Süresi (t i) Bir önceki işlem A 0,25 - B 0,42 A C 0,21 A D 0,23 A E 0,24 B,C F 0,48 D,E G 0,41 F Formüller: 1) Minimumum çevrim zamanı (CTmin) en uzun işlem süresidir: 0,48 2) Maksimum çevrim zamanı (CTmax) tüm işlemlerin toplamı olup ile gösterilir: 2,24 3) Minimum üretim miktarı günlük çalışma süresi OT=480 dakika olmak üzere Dmin= OT/ = 214 adet şeklinde hesaplanır. 4) Maksimum üretim miktarı (kapasite) Dmax= OT/CTmin = 1000 adet şeklinde hesaplanır. 5) Sistemin şimdiki verimi Eş ise şöyle hesaplanır: Eş= şeklinde hesaplanır. Buradaki Nş istasyon CTmin Nş sayısıdır ve ilk olarak bütün işlemler bir istasyonda yapıldığı düşünülürse Nş 7 dir. Eş ise /67 bulunur. 6) Maksimum verimi sağlayacak minimum istasyon sayısı ise şu formülle bulunur: Nmin= = CTmin 4,67 bulunur. Bu sayı buçuklu ise bir üst sayıya tamamlanır. Dolayısıyla 5 istasyon bizim için yeterli olacaktır. 7) Sistemin yeni verimi ise Ey= CTmin Nmin formülü ile %93 bulunur. Görüldüğü gibi istasyon sayısını 7 istasyondan 5 istasyona indirdiğimizde verim artmıştır. Peki hangi işlemler aynı istasyonda yapılacaktır? A ile C işlemleri ve D ile E işlemleri aynı istasyonda yapılacak, diğer işlemler için birer istasyon kurulacaktır.