ARI ZARAR VEREN KURBAĞALAR VE SÜRÜNGENLER Mitat KURT Uzman Veteriner Hekim Omurgalı hayvanlar, Balıklar, kurbağalar, Sürüngenler, Kuşlar ve memeliler olmak üzere 5 önemli sınıfa ayrılırlar. Kurbağalar, hem karada, hem suda yaşarlar. Bunun için iki yaşayışlılar (Amfibi) adını alırlar. Kurbağalar, soğukkanlı ve çıplak derili omurgalı hayvanlardır. Larvaları suda, erişkinleri ise daha çok karada yaşamaktadır. Nemli ortamlara ihtiyaç duyarlar. Pek çok türler geceleri ortaya çıkmaktadır. Kutup bölgelerinde ve Okyanus ta bulunan bir çok ada haricinde, dünyanın her yerinde çift yaşayışlılar görülmektedir. Birçok tür, bol yağmurlu tropikal bölgelerde görülmektedir. Bu bölümde arıcılıkta önemli olan 3 aile (karakurbağaları(bufonidae), ağaç kurbağaları(hylidae), kurbağalar(ranidae)) hakkında bilgi verilecektir. Sürüngenler, soğukkanlı, omurgalı ve yerde sürünen hayvanlardır. Derileri kuru, çok sert pullarla korunmaktadır. Avını yakalamak için çok hızlı hareket etmektedir. Kurbağa ve sürüngenlerin yaşam alanları tropikal bölgelerde olmakla birlikte, ılıman bölgelerde de hayatlarını sürdürmektedir. Sürüngenlerin içinde yalnızca kertenkele arı yemektedir. Birçok kurbağa ve sürüngenler böcek yemektedir. Bu avcıların pek çoğunun arılarla ilişkileri pek önemli değildir. Daha küçük avcılar için arı iğnesi caydırıcı bir etkiye sahiptir. Daha büyük avcılar genellikle arıdan daha büyük avları tercih eder. Bu sebeple kurbağa ve sürüngenlerin arıcılık faaliyetinde verdiği zarar küçüktür. Dünyanın tropikal ve subtropikal bölgelerinde yaşamakta olan bazı kara kurbağaları, kurbağalar, kertenkeleler arılıklara saldırdıklarından istisna olarak kabul edilir. Kurbağalar(Çift Yayışlılar) Karakurbağalarındaki(Bufonidae ailesi), Bufo cinsi arıcılık için ciddi bir tehdittir. Akşam karanlığında yada gece vakti, kovan girişlerinin yakınına gelerek kovanın erişkin arılarını yer. Sıcak gece vakitlerinde kovanın arıları kovan girişinde kümelendiğinde çok ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Samsun Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 2007 1
sayıdaki arıyı hızlı bir şekilde tüketir. Şayet arılar dışarıda kümelenmemiş ise kara kurbağaları kovana doğru zıplayarak, başlarını kovana vurarak, arıları kovan dışına çıkararak, arılarla beslenir. Bu beslenme faaliyetini devamlı olarak yaptıklarında koloninin gücünde ciddi kayıplar meydana gelir. Karakurbağalarından arı yiyen tür olarak bilinenleri B. boreas, B. marinus, B. rangeri, B. regularis, B. terrestris, B. viridus ve B. woohousei dir. Bunlardan B. marinus en çok zarar verenidir. Amerika tropikal bölgelerinin doğal büyük kara kurbağasıdır. Doğal yayılış alanı, kuzey doğu Amerika dan güney Teksas a kadar olan bir bölgede yaşamaktadır. Büyük kara kurbağası, Dünyanın birçok yerinde tarım zararlısı olan böceklerin kontrolünde etkilidir. Bufo marinus, bugün Antil ler, Avustralya, Fiji, Havai, Yeni Guyana, Filipin ler, Ryukyu adası, Tayland, birçok Pasifik adaları, Bermuda, ve Florida da mevcuttur. Bu yerlerde arı kolonilerine zarar vermektedir. Gece arılıklara gelerek arıları yemektedir. Avustralya nın Queensland bölgesine Havai den getirilmiş ve sürekli arı yiyen doymaz bilmeyen zararlılar olarak kabul edilmiştir. Kalifornia daki bir arılıkta küçük ana arı çiftleşme kutusuna gelen birçok kara kurbağası bir gecede koloninin zayıflamasına neden olmuştur. Bu olayda 12 kovanın dizili olduğu arılıkta 16 kara kurbağası görülmüştür. Bufo bufo bir Avrupa türü olup, Asya dan Pasifik okyanusuna kadar yayılmıştır. Đngiltere de kovan girişindeki arılarla beslenir. Kuzey Afrika da B. viridis, Güney Afrika da ise B. rangeri ve B. regularis arıları avlamaktadır. Tayland ta kovan girişlerinde kara kurbağaları arı yemektedir. Amerika nın Arizona eyaletindeki Kolorado ırmağı kenarında yaz döneminde kara kurbağaları çok sayıda arı tükettiği görülmüştür. Bufo marinus Bufo bufo Bufo viridis Birçok araştırmacı, karakurbağalarının arı avcılığı konusundaki etkisini, pek çok parametrelerle ölçerek bu kurbağaların arı avcılık oranını tespit etmişlerdir. Avustralya da bir B. marinus türü kara kurbağasının, bir gecede 100 500 arı yediği görülmüştür. Buna karşın Đngiltere de bir gecede ortalama 8 arı yediği saptanmıştır. Bir çalışmada ise bir büyük dişi B. 2
bufo nun bir saat içinde 32 adet arı, 9 gecede ise 95 arı ile yediği görülmüştür. Bir arılıktan toplanan kara kurbağalarının(b. boreas) bağırsakları açıldığında her birinde ortalama 23.3 arı bulunmuştur. Diğer bir vakada ise 36 kovanlık bir arılıktan toplanan 215 adet B. marinus un midelerinde her hafta 30.000 den fazla arı olduğu görülmüştür. Bu da yaklaşık olarak bir arı kolonisi demektir. Karakurbağasının arılara verdiği zararlı etki mahalli bir bölgeyle sınırlı kalmaktadır. Dolayısıyla arıcılığa verdiği zarar küçüktür. Umman da pek önemli olmayan bir zararlı olarak kabul edilmektedir. Kuzey Amerika da yapılan incelemelerde, kara kurbağalarının arılara verdiği zarar, yalnızca Arizona ve Havai de eyaletlerinde önemli bulunmuştur. Buna ilaveten sadece Arizona da arılara zarar veren omurgalılar içinde ikinci sırada değerlendirilmiştir. Türkiye de Bufo viridis(gece kurbağası) ve Bufo bufo(siğilli kurbağa) türü karakurbağalar mevcuttur. Diğer türlerin henüz görülmemiş olmasının nedeni, tüm Türkiye nin yeterince aranmamış olması olabilir. Kurbağalar(Ranidae ailesi, Rana cinsi) ve ağaç kurbağaları(hylidae ailesi, Hyla cinsi) arı avcıları olarak tanınmaktadır. Amerika da Rana catesbeiana, Polonya da Rana esculenta, Đngiltere de Rana temporaria, Tayland tanımlanmamış Rana ve Hyla türleri, Kuzey Amerika da Hyla cinerea türleri arı avcıları olarak bilinmektedir. Rana catesbeiana Rana temporaria Hyla cinerea Türkiye de Hylidae(ağaç kurbağalar) ailesi ve Ranidae(su kurbağaları) ailesine ait birçok kurbağa türleri vardır. Hyla savignyi(yeşil kurbağa), Hyla arborea(ağaç kurbağası), Rana holti(toros kurbağası), Rana levantina(levanten kurbağası), Rana dalmatina(çevik kurbağa), Rana macrocnemis(uludağ kurbağası) ve Rana ridibunda(ova kurbağası) Türkiye de yaşamaktadır. Türkiye de su kaynakları kenarına gelen arıların, bazı kurbağalar tarafından yediklerini biliyoruz. Türkiye de kurbağaların arı ailelerine verdiği zarar konusunda çalışma yoktur. Arıcılar, arılarına önemli zarar veren kurbağalar konusunda, Arıcı Birlikleri, Tarım Đl Müdürlükleri Hayvan Sağlık Şube Müdürlükleri, Üniversitelerin arıcılıkla ilgili bölümleri ve 3
diğer arıcılarla bilgi paylaşımında bulunmalıdır. Zararlı kurbağa türleri tespit edilmelidir. Kurbağaların görüldüğü yer ve arılara verdikleri zarar, arıcılara ait işletme defterine işlenmelidir. Yeşil kurbağa Uludağ kurbağası Ova kurbağası Arıların iğnesi kurbağalar(çift yaşayışlılar için) güçlü bir caydırıcıdır. Genç ve tecrübesiz karakurbağaları arılara saldırdıklarında birkaç arı iğnelemesinden sonra arılardan kaçınmayı öğrenmektedir. Ancak arı iğnesi karakurbağalarını kovan girişlerinde avcılık yapmaktan tam olarak caydıramamaktadır. Sürüngenler Sürüngenler içinde sadece kertenkeleler arı yer. Tropikal, subtropikal ve ılıman bölgelerde yaşarlar. Kertenkelelerin arı ailelerine verdiği zarar çok azdır. Tropikal bazı yörelerde öneme sahip olması istisnai bir durumdur. Literatürlerin birçoğunda konuyla ilgili küçük notlar bulunmaktadır. Tayland ta, Calotes mystaceus ve diğer kertenkele türleri Apis cerana kolonilerindeki arıları yemektedir. Kovan girişinden çıkan arıların üzerine ok gibi fırlayarak avını kapar. Kertenkelelerden Calotes emma ve Hemidactylus frenatus türleri bal arısı kovan girişlerinde beslenir. Calotes emma Hemidactylus frenatus 4
Amerika nın Kuzey Kalifornia güney sahillerinde, Cnemidophorus sexlineatus türü kertenkele kovan girişlerinde bal arılarını yer. Kalifornia da, kertenkelelerin oluşturduğu zararlı etki çok küçüktür. Arıcılıkla çalışanların Kuzey Amerika da yaptıkları çalışmada, "daima az önemli" olarak kabul edilmiştir. Sudan da Mabuya quinquentaeniata türü kertenkeleler, arılar su içerken arıları kapar. Zimbabve, Hindistan ve Umman da kertenkeleler bal arılarını avlar. Umman da 1985 1986 yılları arasında 2 yıl süreyle yapılan çalışmada, Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları hariç yılın her döneminde arıcılığın kertenkelelerden kaynaklanan bir problemi olduğu görülmüştür. 1985 yılında kaydedilen bal arısı zararlılarının % 7.2 si kertenkelelerden meydana gelmiştir. 1986 yılında ise bu oran % 9 olarak kaydedilmiştir. Birçok kertenkelenin başlıca besin kaynağı böceklerdir. Bazı karıncaları, farklı böcekleri ve bitkileri yiyerek beslenir. Brezilya daki Tropidurus spp. türü kertenkelelerin bağırsaklarında Apidae, Halictidae ve Megachilidae ailesine ait arılar keşfedilmiştir. Tropidurus spp. Halictid arı Megachilid arı Amerika nın Kansas eyaletinde, Holbrookia maculata maculata nın bağırsaklarında Andrenidae ve Halictidae ailesinden arılar, Sceloporus undulatus thayerii nin bağırsaklarında halictidae ailesinden arılar bulunmuştur. Kertenkelerin arı avcılığı yapmaları tüm kertenkeleler için geçerli değildir. Bu nedenle arı kovanlarına zarar veren türleri tespit etmek için kovan çevrelerinde görülen kertenkeleleri izlemek lazımdır. Holbrookia maculata maculata Andrenid arı Arıların kovanlarını savunma çabaları kertenkeleleri vazgeçirmez. 5
Kontrol Arıcılar kovanlarını toprak seviyesinden 60 cm yukarı koyarak karakurbağalarından koruyabilir. Çünkü karakurbağaları en fazla 45 cm yükseğe zıplayabilir. Gözenekli tellerle arılık çevrilerek arılar korunur. Karakurbağalar gece avlanır yada yakalanır. Koloniler birbirine yakın olarak daire biçiminde ve kovan girişleri içe bakacak şekilde yerleştirilir. Böylece karakurbağaları kovan girişlerine ulaşamaz. Arıcılar bu uygulamayı yapmak istemez ve uğradıkları zararda ciddi ise kovanlarını başka bir yere nakletmelidir. 6
Kaynakça http://www.floridagardener.com/critters/bufomarinus.htm http://members.home.nl/pietvergoossen/album_serre_kikkers.htm http://www.gezginder.com/2007/08/09/uludag-kurbagasirana-macrocnemis/ http://www.zoo.ox.ac.uk/ecology/links.html http://www.bio.davidson.edu/people/midorcas/research/field%20trips/tortuguero200 3/Tortuguero.htm http://www.dpughphoto.com/hymenoptera.htm http://www.reptilesofaz.com/lizards-subpages/h-h-maculata.html Morse, R. A. ve Flottum K. (1997), Honey Bee Pests, Predators, and Diseases, 3. baskı. http://www.regards-nature.com/galerie/zoom.asp?pre=3127&numphoto=3648&suiv =3128&Rub=215 7