Türkiye de 6 ay-14 yafl aras çocuklarda karfl lafl lan tedavi edilmemifl kalça ç k s kl

ACTA ORTHOPAEDICA et TRAUMATOLOGICA TURCICA OR J NAL MAKALE Acta Orthop Traumatol Turc 2011;45(4):215-220 künyeli yaz n n Türkçe çevirisi Türkiye de 6 ay-14 yafl aras çocuklarda karfl lafl lan tedavi edilmemifl kalça ç k s kl Murat SONGÜR 1, brahim AKEL 2, Sevilay KARAHAN 3, Ünal KUZGUN 4, Yücel TÜMER 2 1 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T p Fakültesi, Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal, Zonguldak; 2 Özel Kent Hastanesi, Ortopedi ve Travmatoloji Bölümü, zmir; 3 Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi, Biyoistatistik Anabilim Dal, Ankara; 4 fiiflli Etfal E itim ve Araflt rma Hastanesi, Ortopedi ve Travmatoloji Klini i, stanbul Amaç: Çal flmam zda ülkemizdeki tedavi edilmemifl kalça ç k ve subluksasyon s kl n n belirlenmesi amaçlanm flt r. Çal flma plan : Ülke genelinde 23 ilden, 6 ay-14 yafl aras 4,947 çocu a ait, ortopedi d fl nedenlerle çekilmifl kalça grafileri istendi. Gelen grafilerden çal flma kriterlerine uygun olan 3,723 ü de erlendirmeye al nd. Ç k k ve sublukse kalçalar Perkin kadran baz al narak femur bafl yla olan iliflkilerine göre tan mland. Bulgular: Yirmi iki çocu un 35 kalças n n ç k k veya sublukse oldu u görüldü. S kl k oran 5.9 oran nda hesapland. Ç kar mlar: Ülkemizde, kalça ç k ve subluksasyon s kl, daha önce yap lm fl s n rl bölge çal flmalar na göre azalm fl gibi görünse de, hala ciddi oranda yüksek seyretmektedir. Yenido anlarda tarama çal flmalar n n organize bir hale getirilip, Geliflimsel kalça displazisinin etiyolojisindeki çevresel faktörlerin engellenmesi için daha yayg n önlemler al nmal d r. Anahtar sözcükler: Epidemiyoloji; geliflimsel kalça displazisi; prevalans. Geliflimsel kalça displazisi (GKD), tedavi edilmemesi veya geç tan konulmas durumunda sakatl - a yol açabilen bir sa l k sorunudur. Kalça artroplastisi uygulanan hastalar n %8 ila %29 unun kalça displazisine ikincil osteoartrit nedeniyle tedavi olduklar bildirilmifltir. [1,2] Baflar l tedavinin vazgeçilmezi olan erken tan y sa lamak için çeflitli tarama yöntemleri tan mlanm flt r. Ülkemizde yap lan çal flmalar n ço u yenido an taramalar olup, ço unlukla klinik muayene ve ultrasonografik tarama bulgular - na dayanmaktad r. [3-8] Ultrasonografi ile karfl laflt rmal klinik çal flmalarda, yaln z klinik muayene ile tan da %60 a kadar yan lma olabilece i bildirilmifltir. [3,9] Türkiye de GKD s kl n saptamak için çok az çal flma yap lm flt r. Bu çal flmalarda 13.4 ve 15.7 lik s kl k oranlar bildirilmifltir. [10,11] Her iki çal flma da, kesitsel çal flmalar olup, ülkenin yaln zca belli bir kesimini yans tan oranlar göstermektedir. Toplum genelini yans tan bir çal flma henüz yap lmam flt r. Ülke genelinde, gözden kaçm fl, tedavi görmemifl ç k k ve subluksasyonlardan oluflan kalça displazisi s kl oranlar n n saptanmas gereklili i vard r. Bu nedenle Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birli i Derne i nin (TOTB D) deste i ile ülke çap nda tedavi edilmemifl kalça displazisi s kl n n saptanmas amac yla bu çal flma yap lm flt r. Yaz flma adresi: Dr. Murat Songür. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T p Fakültesi, Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal, Esenköy, Kozlu 67600, Zonguldak. Tel: +90 372-261 20 01 e-posta:: msongur77@yahoo.com; msongur77@gmail.com Baflvuru tarihi: 04.03.2011 Kabul tarihi: 06.06.2011 2011 Türk Ortopedi ve Travmatoloji Derne i

216 Acta Orthop Traumatol Turc Hastalar ve yöntem Bu çal flma araflt rma grubumuzun baflvurusu sonras TOTB D Yönetim Kurulu nun deste i ile yap ld. Araflt rmada, Türkiye nin farkl bölgelerinden derlenen, ortopedi d fl nedenlerle (ürolojik, gastrointestinal, travma, bat n BT si çekilen hastalar n ön taramas... vb) çekilmifl pelvis grafilerinde gözlenen ç - k k ve subluksasyon s kl n n saptanmas amaçland. Femur bafl epifizinin radyolojik olarak görünür oldu- u ve üçlü k k rda n aç k oldu u olgular çal flmaya al nd. Örnekleme için statistikî Bölge Birimleri S - n flamas (The Nomenclature of Territorial Units for Statistics; NUTS)) kullan larak ülke geneli için veri boyutu belirlendi. Örnekleme geniflli i hesaplamalar NCSS PASS 2007 program ile gerçeklefltirildi. Yap lm fl önceki çal flmalar do rultusunca beklenen kalça ç k k s kl oran %1.4 ve en kötü senaryo s kl oran %1.9 olarak al nd. Tip 1 hata (alfa) 0.05 ve güç (power) 0.90 olarak kabul edildi. On iki NUTS bölgesinde, 0-14 yafl aras toplam 6,737 olguya ulafl ld. TOTB D in onay ile, belirlenen bölgelerdeki hastanelerden ortopedik nedenler d fl nda çekilmifl pelvis görüntüleri istendi. Yedi bölgedeki 23 ilden grafiler derlendi. Görüntü kalitesi düflük olanlar; ortopedik nedenlerle çekilmifl grafiler; femur bafl epifizinin radyolojik olarak görünmedi i veya üçlü k k rda kapanm fl olanlar; serebral palsi ve meningomiyelosel, kar n ön duvar yetersizli i gibi teratolojik nedenleri olan filmler çal flma d fl b rak ld. Kalan filmler, pelvik e im için Ball ve Kommenda n n tarif etti i obturator foramen vertikal yüksekli i/pubis üst kenar - Hilgenreiner aral oran (N:1.2-0.75); pelvik dönüklük için ise Tönnis ve Brunken in tarif etti i obturator foramen transvers genifllik oranlar (R/L:1.8-0.56) kullan larak afl r rotasyon, inlet veya outlet grafiler elendi. [12] Oranlar, bilgisayar ortam ndaki grafiler için MB-Ruler 4.0 dijital goniometre kullan larak, normal grafiler için cetvel kullan larak belirlendi. Kalçalar n, ç k k ve sublukse oluflu, femur bafl epifizinin yerlefliminin Perkin hatt ve Hilgenreiner hatt n n oluflturdu u dörtgenle (Perkin-Ombreddanne kadran ) iliflkisine göre ve Shenton-Menard hatt n n durumuna göre belirlendi (fiekil 1 ve 2). [12] Bulgular stek iletilen illerden toplam 4,947 adet grafi al nd. De erlendirme ölçütlerine uymayan 1,226 grafi fiekil 1. Sublukse kalça. fiekil 2. Ç k k kalça.

Songür ve ark. Tedavi edilmemifl GKD s kl 217 elenerek, 19 ilden 6 ay-14 yafl aras nda toplam 3,723 çocu un pelvis grafileri çal flmaya al nd. Elde edilen verinin güç oran 0.73 olarak saptand. Çal flmaya al nan grafilerin geldi i iller Tablo 1 de gösterilmifltir. Olgular n yafl ve cinsiyet da l m ise Tablo 2 de yer alm flt r. De erlendirme sonucunda, 22 çocu un 35 kalças n n, ç k k veya sublukse oldu u saptand (fiekil 1 ve 2). Olgulardan 16 s nda subluksasyon, 19 unda ise tam ç k k gözlendi. Sublukse ve ç k k olgular n büyük k sm n n ülkenin do u kesimlerinden geldi i göze çarpmaktad r (Tablo 3). Buna göre ç k k veya sublukse olgulardaki k z/erkek oran 3.4/1 olarak tespit edildi. Ç k k veya subluksasyonu bulunan 22 çocu un 13 ünün (%59) bilateral etkilendi i gözlendi. Tek tarafl olgulardaki sol/sa oran ise 2/1 olarak bulundu. Tüm veri de erlendirildi inde 22/3,723 ( 5.9) oran nda, tan almam fl veya gözden kaçm fl kalça displazisi oran saptanm flt r. Saptanan olgular n ailelerinin bilgilendirilmesi, izlenme ve tedavilerinin sürdürülmesi için TOTB D arac l yla giriflimde bulunuldu. Tart flma Ortolani nin 1935 te kalça redüksiyon manevras - n tan mlamas ile GKD de yürüme ça ndan önce tan konulmas na bafllam flt r. Barlow, 1962 de instabil kalça y tan mlam flt r. Ard ndan 1984 ten sonra Graf [13] ve Harcke nin [14] ultrasonografik yöntemleri- Tablo 2. Çal flmaya al nan çocuklar n yafl ve cinsiyet da l m Erkek K z Yafl Olgu Percent Olgu Yüzde say s say s 6 ay-1 yafl 262 55.9 206 44.1 2 yafl 220 52.9 196 47.1 3 yafl 214 55.7 170 44.3 4 yafl 178 57.6 131 42.4 5 yafl 157 49.8 158 50.2 6 yafl 160 51.9 148 48.1 7 yafl 155 50.2 154 49.8 8 yafl 146 51.8 136 48.2 9 yafl 175 57.2 131 42.8 10 yafl 144 58.1 104 41.9 11 yafl ve üstü 226 59.8 152 40.2 Toplam 2.037 (ort.) 54.7 1.686 (ort.) 45.3 Tablo 1. Çal flmaya kat lan illerin da l m. Tablo 3. Ç k k ve sublukse olgular n illere göre da l m.. l Olgu say s Yüzde Ankara 167 4.5 Ayd n 32 0.9 Bolu 93 2.5 Bursa 66 1.8 Erzurum 199 5.3 Eskiflehir 90 2.4 stanbul 932 25.0 zmir 192 5.2 Kastamonu 87 2.3 K.Marafl 291 7.8 Manisa 764 20.5 Mersin 30 0.8 Samsun 171 4.6 fianl urfa 123 3.3 fi rnak 116 3.1 Tekirda 52 1.4 Trabzon 160 4.3 Van 87 2.3 Zonguldak 71 1.9 Toplam 3,723 100.0 fiehir Durum Yafl Cinsiyet Ankara Sol subluksasyon 5 K Ankara Bilateral subluksasyon 1 K Bolu Sa subluksasyon 1 K Erzurum Bilateral ç k k 2 E Erzurum Bilateral ç k k 1 E Erzurum Bilateral ç k k 1 K Eskiflehir Bilateral subluksasyon 4 E stanbul Sol ç k k 1 K stanbul Sol subluksasyon 1 K K.Marafl Bilateral subluksasyon 1 K K.Marafl Sol subluksasyon 1 K K.Marafl Bilateral subluksasyon 1 K K.Marafl Bilateral ç k k 1 K K.Marafl Sa ç k k 1 E K.Marafl Bilateral ç k k 2 K Mersin Sa subluksasyon 3 E Samsun Bilateral ç k k 2 K Samsun Sol ç k k 2 K Samsun Bilateral subluksasyon 10 K fi rnak Sol ç k k 7 K Urfa Bilateral subluksasyon 1 K Urfa Bilateral ç k k 3 K

218 Acta Orthop Traumatol Turc nin tan mlanmas ile fiziksel muayenede saptanamayan GKD nin erken tan s olas k l nm flt r. Dimeglio, GKD ile ilgili olarak Koruyuculuk, bir savafl n kan dökmeden kazan lmas d r. demifltir. [15,16] Koruyucu hekimlik üç flekilde tan mlanm flt r. Birincil koruyucu hekimlik hastal n oluflmas n n engellenmesi, ikincil koruyucu hekimlik hastal n erken tan s, üçüncül koruyucu hekimlik ise hastalar n mümkün oldu unca erken tedavi edilmesi fleklindedir. Deneysel çal flmalarda yenido an s çanlarda ve tavflanlarda dizlerinin ekstansiyonda tutulmas ile kalça displazisi olufltu u gözlenmifltir. [17,18] Yenido- anda alt ekstremitelerin fleksör tonusu ekstansör tonusa göre daha bask nd r. Kalça ve dizler fleksiyona getirildi inde, bacaklar n a rl nedeniyle kalçalar abdüksiyona gelmektedir. Bu pozisyon, kalça displazisi tedavisinde uygulanan pozisyon oldu undan, displazik kalçalar n büyük k sm bu durufl bozulmad sürece kendili inden iyileflmektedirler. Barlow, instabilitede ilk 1 hafta sonunda %60 kendili inden düzelme bildirmifltir. [19] Ultrasonografinin GKD tan - s nda kullan lmaya bafllamas yla kalça displazisinin kendili inden düzelme potansiyeli artm flt r. Buna göre ultrasonografik olarak immatür veya patolojik bulgu saptanan yenido anlarda, ilk bir ay içinde %89.7 ila %97 aras de iflen oranlarda kendili inden iyileflme bildirilmifltir. [20-23] Bebe in do duktan sonra alt ekstremiteler ekstansiyonda iken bafl afla tutulup silkelenmesi, alt ekstremitelerin ekstansiyona getirilip kundaklanmas, bebe in y kand ktan sonra su aspire etmemesi için bafl afla tutulup silkelenmesi gibi yanl fl uygulamalar nedeniyle normalde sorunsuz geliflecek bir kalçan n displazik geliflimine neden olabilmektedir. Ülkemizde sa l k personeli gözetiminde yap lan do- umlar n tüm do umlara oran 2003 y l nda %83 iken, 2009 y l nda %95 e ulaflm flt r. [24] Dolay s yla do um ile ilgili sa l k personelinin bilinçlendirilmesi ve toplumun kalça displazisini tetikleyecek manevralardan kaç nmas aç s ndan bilgilendirilmesi birincil koruyucu hekimlik olarak önemlidir. [25] Ancak kendili inden iyileflme ile düzelmeyecek kalçalar n ise ülke çap nda uygulanan tarama yöntemleri ile taranmas, erken tan s ve tedavisi gerekmektedir. GKD de tarama; klinik muayene ve izleme, klinik muayenede bulgu veren veya risk faktörü olan bebeklerin ultrasonografik incelenmesi ve tüm yenido anlar n rutin ultrasonografik incelenmesi fleklinde dünyan n birçok ülkesinde farkl flekillerde uygulanmaktad r. Yaln z klinik muayene ile displazilerin %60 a varan oranlarda gözden kaçt göz önüne al n rsa, tüm toplumun ultrasonografik taramas n n displazik vakalar n saptanmas için gerekli oldu u izlenimi oluflmufltur. [3,7,9,26] Büyük ço unlu u k sa dönem sonuçlar gösteren ultrasonografik taraman n sonuçlar n n meta-analiz, sistematik derleme ve karar-analiz incelemelerinde ise, mevcut veriler ile ultrasonografik taraman n lehinde veya aleyhinde karar verilemeyece- i, [27] tüm çocuklar n ultrasonografik incelenmesi yöntemi için yetersiz kan t bulundu u [28,29] 60 yafla gelindi inde koksartrozsuz bir kalça ile sonuç için tüm yenido anlar n rutin incelenmesi ve risk faktörü olanlar n ultrasonografi ile de erlendirilmesi önerileri bildirilmifltir. [30] Ülkemiz gerçekleri göz önünde bulunduruldu unda her yenido an n ultrasonografik incelenmesi olanaks z oldu undan, tüm yeni do anlar n muayene edilmesi, muayene bulgusu olan ve risk faktörü (ilk gebelik, makat gelifl, aile öyküsü, ço ul gebelik, oligohidramnios, baflka do umsal anomaliler) olan bebeklerin muayeneye ek olarak ultrasonografik olarak incelenmesi önerilir. Literatüre bakt m zda az say da yap lm fl olan kalça displazilerinin s kl k çal flmalar nda birbirlerine yak n de erler bildirilmifltir. Ülkemizin yaln zca bir bölümünü yans tan kesitsel tarama çal flmalar ile belirlenen s kl k de erleri 1970 de 15.710, 1992 de 13.411 olarak bildirilmifltir. Ancak her iki de er sadece bir ili yans tan çal flmalar oldu undan, toplum ad na genelleme yapmak olas de ildir. Ülke genelinden gelen veriler ile elde etti imiz 5.9 s kl k oran, kesitsel aç dan bak ld nda bariz bir azalma fleklinde de erlendirilebilse de, 0-14 yafl aras nüfusun 18 milyon 873 bin oldu u ülkemizde 111 bin çocu un sakatl anlam na gelmektedir. [31] Ayr ca bu rakam, ç k k ve sublukse kalçalar göstermekte olup, kalçalar n redükte oldu u, ancak asetabüler indekslerin yüksek oldu u kalçalar bu grubun içinde yer almamaktad r. Literatürde bu grup kalçalar n ileri yafllarda kendili inden iyileflebilece i veya displazik kalaca n gösteren, büyüme tamamlan ncaya kadar izlenmifl çal flma yoktur. Dolay s yla yafl ve asetabüler indeks de erleri ile de erlendirildi- inde displazi oran n n daha fazla ç kmas beklenebilir. Göze çarpan bir di er nokta ise ç k k ve sublukse kalça olgular n n büyük ço unlu unun ülkenin do u kesimlerinde yo unlaflmas d r.

Songür ve ark. Tedavi edilmemifl GKD s kl 219 Hedeflenen veri say s na ulafl lamamas çal flmam z n zay f yönü olarak karfl m za ç kmakla birlikte, güç analizi ile 0.73 lük bir oran elde edilmifltir. Bir di er zay f nokta ise ç k k vakalar n yazarlar n ayn anda de erlendirmesi ile saptanmas, dolay s yla gözlemciler aras farkl l n ve etkilenmenin de erlendirilmesinin mümkün olamamas d r. Sonuç olarak, tüm yenido anlar n rutin ultrasonografik taranmas ndan önce, çevresel faktörlerin öncelikle ortadan kald r lmas, dolay s yla halk n bilinçlendirilmesi, tüm yenido anlar n deneyimli hekimler taraf ndan klinik muayene edilmesi, risk faktörlerinin ayr nt l bir flekilde belgelenmesi ve gerekli olgularda ultrasonografik olarak kalçan n de erlendirilmesi gerekti ine inanmaktay z. Teflekkür Grafilerin teminindeki katk lar ndan dolay ; Tayfun AÇIKGÖZ (Bursa), Rahmi Can AYGÜN (Konya), Ömer Lütfü AYTAÇ (Tekirda ), Ozan BEYTE- MÜR (fi rnak), Tevfik Fikret B LG N (Antalya), Ifl l ÇELEB LER ( zmir), Ali DO AN (Van), Nurzat ELMALI (Malatya), Abdullah EREN ( stanbul), Serap ERGÖR (Manisa), Emel GÖNEN (Ankara), M. Akif GÜLEÇ ( stanbul), Burak GÜNAYDIN ( stanbul), Melih GÜVEN (Bolu), Erdem U ur IfiIKAN (fianl urfa), Orhan KARSAN (Erzurum), Servet KE- R MO LU (Trabzon), Nusret KÖSE (Eskiflehir), Sefa MÜEZZ NO LU (Kocaeli), sa Türkay ÖZ- ÇELEB (Bilecik), Gürkan ÖZKOÇ (Adana), Volkan ÖZTUNA (Mersin), Bartu SARISÖZEN (Bursa), Fatih SÜRENKÖK ( zmir), Emre To rul (Adana), Y lmaz TOMAK (Samsun), Egemen TURHAN (Zonguldak), Murat ÜZEL (Kahramanmarafl), Ahmet Nedim YANAT (Hatay) ve Cem YÜCEL'e (Kastamonu) teflekkür ederiz Ç kar Örtüflmesi: Ç kar örtüflmesi bulunmad belirtilmifltir. Kaynaklar 1. Hvid I. Neonatal hip instability, developmental dysplasia of the acetabulum, and the risk of early osteoarthrosis. Acta Orthop 2008;79:311-2. 2. Furnes O, Lie SA, Espehaug B, Vollset SE, Engesaeter LB, Havelin LI. Hip disease and the prognosis of total hip replacements. A review of 53,698 primary total hip replacements reported to the Norwegian Arthroplasty Register 1987-99. J Bone Joint Surg Br 2001;83:579-86. 3. Avc S, Sayl U. Screening for developmental dysplasia of the hip by physical examination during the neonatal period: follow-up with hip ultrasonography. [Article in Turkish] Acta Orthop Traumatol Turc 1999;33:110-2. 4. Karap nar L, Sürenkök F, Öztürk H, Us MR, Yurdakul L. The importance of predicted risk factors in developmental hip dysplasia: an ultrasonographic screening program. [Article in Turkish] Acta Orthop Traumatol Turc 2002;36: 106-10. 5. Köse N, Ömero lu H, Özyurt B, Akcar N, Özçelik A, nan U, et al. Our three-year experience with an ultrasonographic hip screening program conducted in infants at 3 to 4 weeks of age. Acta Orthop Traumatol Turc 2006;40: 285-90. 6. Soyuncu Y, Özdemir H, Aky ld z FF, Ürgüden M, Alt nel E. Searching of developmental dysplasia of hip in Antalya and surrounding. [Article in Turkish] Acta Orthop Traumatol Turc 1999;33:105-9. 7. Demirhan M, Dikici F, Eralp L, Önen M, Göksan B. A treatment algorithm for developmental dysplasia of the hip for infants 0 to 18 months of age and its prospective results. [Article in Turkish] Acta Orthop Traumatol Turc 2002;36:42-51. 8. Okur A, Naksilar F, Karsan O, Alparslan B. The value of ultrasound examination in the diagnosis and screening for congenital dislocation of the hip. [Article in Turkish] Acta Orthop Traumatol Turc 1996;30:107-12. 9. Tönnis D, Storch K, Ulbrich H. Results of newborn screening for CDH with and without sonography and correlation of risk factors. J Pediatr Orthop 1990;10:145-52. 10. Bay nd r fi, Tan fl Z. Bofl bat n filmlerinde tesadüfen karfl lafl lan do ufltan kalça ç k ve di er kalça patolojileri. [Article in Turkish] Hacettepe T p Cerrahi Bülteni 1970;3:220-31. 11. Kutlu A, Memik R, Mutlu M, Kutlu R, Arslan A. Congenital dislocation of the hip and its relation to swaddling used in Turkey. J Pediatr Orthop 1992;12:598-602. 12. Tönnis D. General radiography of the hip joint. In: Tönnis D, editor. Congenital dysplasia and dislocation of the hip. English ed. Heidelberg: Springer-Verlag; 1987. p. 108-13. 13. Graf R. The diagnosis of congenital hip-joint dislocation by the ultrasonic Combound treatment. Arch Orthop Trauma Surg 1980;97:117-33. 14. Harcke HT, Clarke NM, Lee MS, Borns PF, MacEwen GD. Examination of the infant hip with real-time ultrasonography. J Ultrasound Med 1984;3:131-7. 15. Dimeglio A. Prevention of congenital hip dislocation. To screen or not to screen? Acta Orthop Belg 1990;56(1 Pt A):103-10. 16. Bialik V. Editorial. Prevention of developmental dysplasia of the hip. J Pediatr Orthop B 1993;2:103. 17. Sijbrandij S. Dislocation of the hip in young rats produced experimentally by prolonged extension. J Bone Joint Surg Br 1965;47:792-5. 18. Greenhill BJ, Hainau B, Ellis RD, el-sayed RM. Acetabular changes in an experimental model of developmental dysplasia of the hip. J Pediatr Orthop 1995;15: 789-93.

220 Acta Orthop Traumatol Turc 19. Barlow TG. Early diagnosis and treatment of congenital dislocation of the hip. J Bone Joint Surg Br 1962;44:292-301. 20. Castelein RM, Sauter AJ. Ultrasound screening for congenital dysplasia of the hip in newborns: its value. J Pediatr Orthop 1988;8:666-70. 21. Bialik V, Bialik GM, Wiener F. Prevention of overtreatment of neonatal hip dysplasia by the use of ultrasonography. J Pediatr Orthop B 1998;7:39-42. 22. Rosendahl K, Toma P. Ultrasound in the diagnosis of developmental dysplasia of the hip in newborns. The European approach. A review of methods, accuracy and clinical validity. Eur Radiol 2007;17:1960-7. 23. Ballerini G, Avanzini A, Colombo T, Crossignani RM, Micucci E, Santucci S. Neonatal screening and follow-up of congenital hip luxation using echography. Review of the literature and personal contribution on 1421 newborns. Radiol Med 1990;80:814-7. 24. T.C. Sa l k Bakanl. Sa l k istatistikleri y ll 2009. Ankara: Sa l k Bakanl ; 2009. 25. Uzel M, Ergün UG, Çelik M, Ekerbiçer H, Çetinus E, Karao uz A. Knowledge and attitude of nursing and midwifery college students on developmental dysplasia of the hip. [Article in Turkish] Acta Orthop Traumatol Turc 2006;40:377-83. 26. Palmén K. Prevention of congenital dislocation of the hip. The Swedish experience of neonatal treatment of hip joint instability. Acta Orthop Scand Suppl 1984;208:1-107. 27. Woolacott NF, Puhan MA, Steurer J, Kleijnen J. Ultrasonography in screening for developmental dysplasia of the hip in newborns: systematic review. BMJ 2005;330: 1413. 28. Patel H; Canadian Task Force on Preventive Health Care. Preventive health care, 2001 update: screening and management of developmental dysplasia of the hip in newborns. CMAJ 2001;164:1669-77. 29. Shipman SA, Helfand M, Moyer VA, Yawn BP. Screening for developmental dysplasia of the hip: a systematic literature review for the US Preventive Services Task Force. Pediatrics 2006;117:e557-76. 30. Mahan ST, Katz JN, Kim YJ. To screen or not to screen? A decision analysis of the utility of screening for developmental dysplasia of the hip. J Bone Joint Surg Am 2009; 91:1705-19. 31. T.C. Baflbakanl k Türkiye statistik Kurumu. Adrese dayal nüfus kay t sistemi sonuçlar 2010. Ankara: TÜ K; 2010.