ÖZELLEŞTİRME POLİTİKALARI ve DEMİRÇELİK

ÖZELLEŞTİRME POLİTİKALARI ve DEMİRÇELİK M.Hikmet OCAKLI Özet: Fabrikalar Kuran Fabrika, Sanayi Okulu, tanımlamalarını hak eden, yetiştirdiği teknik elamanları ile ülkemiz ağır sanayinin gelişmesine imkan veren Türkiye Demir ve Çelik İşletmeleri Karabük Müessesesinin kendine özgü özelleşme yöntemi ile özelleşmesinin dünü ve bugünü ile KARDEMİR in öyküsü. Anahtar sözcükler: Karabük, Demir ve Çelik, Özelleştirme, Kardemir, 1-DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜNDEKİ ÖZELLEŞTİRME ÇALIŞMALARININ KARABÜK ÖZELİNDEKİ TARİHSEL GELİŞİMİ 1.1 Türkiye deki İlk Demir ve Çelik Sanayinin Kuruluşu Aşaması 1 ; Yurdumuzdaki ekonomik şartlar içinde Demir-Çelik Sanayiinin kurulup kurulmayacağı yönündeki çalışmalar, İktisat Bakanlığı tarafından 1925 yılında başlatılmış, bu amaçla ; Demir-Çelik sanayiine uygun demir cevherlerinin bulunup bulunmadığını, Maden kömürlerinin yüksek fırınlarda kullanılabilecek kok un yapımına elverişli olup olmadığını, Nihayet demir-çelik sanayimizin ekonomik bir şekilde memleketimizin neresinde kurulması gerektiğini incelemek ve mevcut durumla ilgili bir rapor hazırlamak üzere Temmuz ayında, Avusturya dan Leopen Maden Mektebi Profesörlerinden Dr.Granigg ülkemize gelmiştir. Dr.Granigg raporunda; Demir cevherinin ve kok kömürünün dışarıdan getirilmesini ve tesislerin buna göre kurulmasını tavsiye ediyordu. Bunun üzerine Ticaret Bakanlığında bir genel müdürlük kurularak Avrupa dan uzmanlar getirilmiş ve Belçikada Maurice, Almanya da Koopers müesseselerinde maden kömürlerimizin kok tecrübeleri, Lüksenburg da Medinger de ise demir cevherlerimizin analizi yapılmıştır. 1928 yılına kadar, önceki çalışmalar dışında bir çalışma yapılmamış,1928 yılı başlarında Genel Kurmay de bir toplantı yapılarak demir-çelik sanayinin durumu yeniden incelenmişse de, madenlerin incelenmesi için bütçeye ödenek konulmadığından demir-çelik sanayi kurma teşebbüsü ikinci kez sonuçlanamamıştır. 1932 yılında Rus heyetinin incelemesinden sonra demirçelik sanayi üçüncü kez ele alınmıştır. Bu heyetin verdiği raporlarda ; 1929-1930 yılı gümrük istatistiklerine göre, yılda 150.000 ton demire sürüm bulunabileceği, bunun içinde uygun kapasitede yüksek fırına ihtiyaç bulunduğu, yüksek fırının işletilmesi için gerekli kok fabrikası ile kimya sanayi için çok önemli yan ürünler elde dileceği,ağır sanayi merkezi çevresinde kurulacak sülfürik asit fabrikası ve diğer yan sanayinin çok ekonomik olacağı belirtilmiştir. İktisat Bakanlığına Celal Bayar döneminde Rus heyeti incelemesinden başka, Amerika dan gelen uzmanlar heyetine; Türkiye nin ekonomik bakımdan genel bir incelemesi yaptırılmış, bu alanda demir-çelik sanayii problemleri ciddi bir şekilde ele alınmıştır. Diğer taraftan vekalet Krupp müesseseleri ile görüşmelere başlayıp, müessesenin maden direktörlerinden Dr.Böhne ye madenlerimizi tekrar incelettirmiştir. Sonuçta; Ağır sanayinin kuruluş yerinin tespiti ve diğer problemlerin incelenmesi için, Sümerbank ve Genel Kurmay dan oluşturulan bir kurul birlikte çalışmalara başlamıştır. Karabük ün Demir-Çelik Sanayi Tesis Yeri Olarak Seçilişi: Amerikalı ve Rus heyetlerinin incelemeleri sonucu Ereğli Yöresi uygun bulunmuş ancak, Sümerbank ve Genel Kurmay ın; o günün savaş şartlarına uyan askeri düşüncelerle sahillerden uzaklaşma ve kuruluş yeri olarak sahilden 100km içerde bir yer olması ısrarları üzerine şimdiki Karabük ili içinde Kardemir in bulunduğu saha seçilmiştir. Bu seçimde savunma amaçlı şeçim dışında diğer faktörler; Maden kömürü havzasına yakınlık, Demiryolu güzergahında oluşu, Yörenin işçi yerleşmesine çok uygun oluşu, 121

Jeolojik bakımdan ağır endüstri kurulmasına elverişli oluşu(araç ve Soğanlı çayları arasında kalmaktadır.) Demir cevheri dışarıdan ithal edileceği için, sahile yakın oluşu. Karabük Demir-Çelik İşletmelerinin Kuruluşu; ; 10 Kasım 1936 yılında İngiliz Hükümeti ile imzalanan 2,5 Milyon Sterlinlik bir kredi anlaşmasına istinaden H.A.Brassert (İngiliz) firmasına ihale edilen tesislerin temeli 3 Nisan 1937 yılında Başvekil İsmet İnönü tarafından atılmıştır. 1 Mart 1938 de makinalarının montajına başlanan ve birbirini besleyen, tamamlayan üniteler dizisinden teşekkül eden bu entegre tesisler sırasıyla; 6 Haziran 1939 da...kuvvet Santrali 27 Temmuz 1939 da...l.kok Fabrikası 9 Eylül 1939 da...l.yüksek Fırın 15 Kasım 1939 da...şakuli Boru Fabrikası 9 Ocak 1940 da...çelikhane C ocağı 10 Nisan 1940 da...29 lik Trio Haddehane 1 Haziran 1940 da...12 lik Haddehane 3 Temmuz 1940 da...16 lik Haddehane 7 Kasım 1941 de...saç Haddehanesi, peyderpey işletmeye alınmıştır. Büyük ve ağır sanayi işletme tecrübesine sahip personelin kifayetsizliği yüzünden, tesislerin işletilmesi, idare ve işletmelere yönelik organizasyonun ikmal ve talimatlara bağlanması vazifesi,1,5 senelik bir mukavele ile müteahhit firmaya verilmiş, bu işlerde gereken yardım vazifesi de Sümerbank a yüklenmiştir. 13 Mart 1937 de kurulan Sümerbank Karabük Bürosu 1 Haziran 1939 da 30 Milyon TL. sermaye ile kurulan Türkiye Demir-Çelik Fabrikaları Müessesesine devrolundu. İşletmenin yeni ilaveler ile büyümesi üzerine müessese Sümerbank dan ayrılarak,13 Mayıs 1955 yılında 6559 sayılı kanunla 200 Milyon TL. sermayeli bağımsız bir İktisadi Devlet Teşekkülü durumuna gelmiş ve Türkiye Demir Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğü adını almıştır. 21 Haziran 1955 yılında Etibank a bağlı olan Divriği Madenleri müessesesini bünyesine alan TDÇİ nin sermayesi; 24 Ağustos 1960 tarih ve 5/280 sayılı bakanlar kurulu kararı ile 400 Milyon TL.ye, 4 Nisan 1971 tarih ve 7/4378 sayılı kararname ile 2 Milyar TL. ye çıkarılmıştır. Bakanlar kurulunun, 21 Ocak 1976 tarih, 15475 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 7/10799 sayılı kararı ile; Karabük Demir-Çelik İşletmeleri; Genel Müdürlük ve Müessese olarak ayrılmıştır. 1.2 Karabük Demir-Çelik İşletmelerinin Kuruluş Statüsü ve İlk Özeleştirme Teşebbüsü 2 ; 3460 Sayılı Kanun (17 Nisan 1933) Bu kanun sermayesi devlete ait olan iktisadi teşekküllerin teşkilatı ile idare ve kontrolünü göz önüne almakta ve aşağıdaki hükümleri ihtiva etmektedir. Bu kanun hükümlerine tabi teşekküller hususi hukuk hükümlerine tabi olup hükmü şahsiyeti haiz, idari muhtariyet hakkına malik ve mesuliyetleri sermayeleri ile sınırlıdır. Bu teşekküller Muhasebeyi Umumiye, Divanı Muhasebat ve İhale Kanunları hükümlerinden istisna edilmişlerdir. Bu teşekküllerin veya vekil edeceği bir şahsın başkanlığında Maliye,İşletmeler, Ekonomi ve Ticaret, Ziraat Vekilleri ve Büyük Millet Meclisi nin ilgili encümenlerinin salahiyetli idarecileri ve her sene tahsisen seçilen azaları ile, Divanı Muhasebat ve Umumi Murakebe Heyeti Reisleri ve Bütün Devlet Teşekkülleri umum müdürlerinden teşekkül eden bir umumi heyeti bulunacaktır. Bu teşekküller kurdukları işletmeleri kendilerine bağlı bir müdür ile müdür muavinleri ve muayyen şeflerden teşekkül eden bir idare komitesi tarafından idare edilen, hususi hukuk hükümlerine tabi müesseselere devre mecburdurlar. Aynı kanunun 39. Maddesi bu müesseselerin, hükümetin teklifi ile ve umumi heyetin kararı ile, hissedarları Türk olmak şartı ile Limited veya Anonim şirket haline konulabileceği ve bu münasebetle yapılacak devir veya boşaltma muamelelerinin her türlü vergi ve resimden muaf tutulacağını ifade etmektedir. Sümerbank Kanunu 1926 da kurulan Sanayi ve Maden Bankasının ikiye bölünmesinden teşekkül eden (Devlet Sanayi Ofisi) ve (Sanayi Kredi Bankası)nın beklenilen neticeyi vermemesi üzerine, milli menfaatlerimizin icap ettirdiği sanayi tesisatlarımızın biran önce tahakkuk ettirilmesi ve İktisadi İstihsal yolu ile memleketin umumi dengesinin korunması maksadı ile 11.06.1933 tarihinde neşredilen 2262 sayılı kanunla bir iki teşekkülün yerine kaim olmak üzere Sümerbank tesis edilmiştir. 1.2.1 Demokrat Parti Programında İktisadi Devlet Teşekkülleri hakkında görüşler. Parti programının 48. ve 50. Maddelerinde İDT lerin verimlerinin arttırılması ve masraflarının azaltılması lüzumu ve bu maksatla idare ve kontrolünün ıslahı için kanunlarında bazı değişiklikler yapılması zarureti belirtilmekte, devletin bizzat çalıştırılması icap etmeyen devlet işletmelerinin müsait şartlarda hususi teşebbüse devredilmesi icap ettiği ifade edilmektedir. 1.2.2 İktisadi Devlet Teşekkülleri nin rehabilitasyonu için yapılmış çalışmalar. İDT nin teşkilat ve idare tarzının günün icaplarına uydurulması ve bu maksatla müesseselerin anonim şirket haline getirilerek, Sümerbank ve Etibank ın birleştirilerek bir finansman bankası haline konulması temayülü üzerine, 1949 yılında Almanya dan Geheimrat Hermann B. Felhinger isminde bir uzman getirilmiş ve rapor hazırlatılmıştır. Bu raporda özetle; Devlet ancak kamu menfaatlerinin gerektirdiği sahalarda ve bu zaruretin devam ettiği sürece iktisadi faaliyetlerde 122

bulunmaktadır. Yatırım kredileri vermek suretiyle özel teşebbüsü kalkındırmak,devletin bizzat işletmeler vücuda getirmesinden daha uygundur. Harp gereçleri imalatı, enerji tesisleri, esas hammadde kömür ve cevher madenleri işletmeleri devlet sektöründe muhafaza edilerek bütün işletmeler ve demir toptan ticareti hariç bütün ticaret sahası özel teşebbüse bırakılmalıdır. Her teşkilat da en mühim şey liyakatli kimselerin işbaşına getirilmesidir. Başında liyakatli kişilerin bulunduğu fena bir teşkilat, becerikli,usta olmayan kimselerin elindeki iyi bir teşkilata tercih edilir. Memur fazlalığı çalışma disiplinin noksanlığından ileri gelmektedir. Bunun düzeltilmesi için yabancı uzmanlar değil kuvvetli bir idare lazımdır. Teşkilat da merkeziyet ve devletin tekel sistemi organik münasebeti olmayan işletmelerin bir elden idaresi sureti ile lüzumsuz kırtasiyecilik, işlerde yavaşlık ve kararlarda isabetsizlik doğurmakta, hakiki icaplar yerine politikanın iş üzerine tesiri ve idarecilerin mesuliyet hislerinin baltalanması, muhtelif kademeli ve masraflı bir kontrol sisteminin kurulması sureti ile şahsi inisiyatifin körlenmesi gibi mahsurlar doğurmakta olduğundan kuvvetli bir yerinde yönetime gidilerek işletmelerin yalnız mali kontrolü ile yetinilmesi lazımdır. İşletmeler 3460 sayılı kanunun 39. Maddesi gereğince anonim ve limited şirketler haline konulmalı ve devlet sektörünün dışında kalanların hisse senetleri özel kişiler emrine arz edilmeli, Umumi Heyet, İdare Meclisi Ticaret kanununda öngörülen vazifeleri görmeli, yalnız bilançolar umumi heyetin tasdikine arz edilmeden önce ne olursa olsun müstakil bir (iktisat) denetçiye kontrol ettirilmelidir. Genel bir işletme kontrolü ancak genel müdürün bariz bir başarısızlığı, suiistimali veya teşebbüsün çok müşkül bir duruma düşmesi gibi olağanüstü hallerde uygundur. 1.2.3 Devlet işletmelerinin özel teşebbüslere devri imkanlarının araştırılması; 1950 seçimleri ile Demokrat Parti iktidarı ele alır almaz yeni hükümetin ilk işi Devlet Sektörüne girmeyenlerin tefriki ile bunların hususi teşekküle devri imkanlarının aranması olmuştur. İhtiyaç miktarı ve üretimi karşılama oranı, Özel sanayi ile münasebeti, Hammadde, kredi ve sermaye münasebeti, İhracat, ithalat ve rantabilite durumları, Özel teşebbüse devri imkanları, yönleri ile tetkik eden komisyon sonuç raporunda (bildiri konusuyla ilgi olması nedeniyle sadece Demir ve Çelik sanayini ilgilendiren bölümü alınmıştır); Demir ve Çelik sanayii, Kok Fabrikaları, Yüksek Fırınlar, Çelikhane ve Haddehane tesislerinin birbirinden ayrılmaz bir bütün teşkil etmeleri ve bunların ana endüstri sıfatı ile özel sanayii besleyen bir devlet işletmesi hüviyetini muhafaza etmesi lüzumlu görülmüştür. Bu endüstriden ayrılması mümkün görülen Boru ve Asit fabrikalarının özel teşebbüse devri nisbeten mümkün görülmekle beraber Boru fabrikası, santrali olmaması nedeniyle özel teşebbüsün ilgisini çekmeyeceği düşüncesinden Asit fabrikasının ise imal ettiği süperfosfatın memleket ziraatindeki önemi dolayısiyle devletin elinde bırakılması lüzumlu görülmüştür. Boru Fabrikasının özelleştirilmesi ile ilgili yapılan çalışma ve sonuçları; Memleketin muhtelif boyutlarda boru ihtiyacını karşılamak maksadı ile mevcut boru fabrikasınıda içine alan ve yeni santrifüj boru tesisini kuracak ve işletecek bir Limited Şirket Sümerbank ile İller Bankası nın yarı yarıya iştiraki ile tesis edilecektir. Tesis Almanya da Gutehofnung Hütte firmasıyla 23.08.1951 tarihinde mukavele imzalanmış, daha sonra şirket kurulmasından, aşağıdaki nedenlerden vazgeçilmiştir. Karabük çe bu şirkete verilmesi gerekli gaz.,enerji, su, nakliye vasıtaları vs. gibi vasıta ve belli başlı işletme unsurlarının 2 ayrı işletme için koordine edilmesi ve bunlara ait bedellerin tayin ve tespitindeki güçlükler, O tarihlerde tadil edilmekte olan muamele vergisinde, iptidai madde için bir vergi düşünülmesi, ve bu sebeple maliyetin yüksek olacağı, halbuki kurulacak tesis Demir- Çelik bünyesinde kaldığı takdirde buna lüzum olmayacağı ve neticede maliyetin düşük olacağı düşüncesiyle vazgeçilmiştir. 1.2.4 Devlet işletmelerinin o zaman özel teşebbüse devredilmemesinin psikolojik nedenleri, Devlet ve Sanayi başlıklı makalede aşağıdaki şekilde yorumlanmıştır. Bu sebeplerden birincisi bencil hislerimizdir. Bir mesul şahıs bir işe başlamış ondan sonra gelen o yolu bırakıp başka yola gitmiştir. Bir genel müdürün zamanında başlanan işleri ondan sonra gelen takip etmemiştir. Böylece gerek devir hakkındaki soruşturma ve alınan kararlar gerekse sanayi kongreleri kararları ilgi ve takipten mahrum kalmıştır. Halbuki uygar cemiyetlerin ilerlemesi, jenerasyonun olduğu gibi,vazifede nöbet değiştiren fertlerinde, mesailerini birbiri üzerine bina etmeleri bina etmeleri ile mümkündür. İşbaşına getirilen adamların davaya inanmış ve prensip sahibi kimselerden seçilmeyip, daha ziyn hakiki iradesi ile iktidar değiştikten sonra ve demokratik idare kurulduktan sonra, bilhassa işçi kitlesi bir çok yerlerde demokrasiyi yanlış anlayarak üst makamlar nezdinde yersiz teşebbüslere kalkmışlar, parti teşkilatlarıda bunlara alet olarak işletme amirlerinin değiştirilmesi yönünde taleplerde bulunmuşlardır. Dördüncü sebepte asırların gelenekleri ile bağlı bulunduğumuz uyuşukluk ve bürokrasi zihniyetidir. Doğrusu kalkınma davası ile yaptığımız birçok hamlelelere rağmen henüz faal bir takip zihniyeti ile hareket ettiğimiz iddia edemeyiz. Barem kanunlarının körlettiği inisiyatif hisleri ile yukarıdan emir gelmeden harekete geçmeye alışık olmadığımız ve bir üst amirimizin takip etmediği işleri ürütmeyi alışkanlık edinmediğimizide itiraf etmek yerinde olacaktır. 123

2 KAMU İKTISADI TEŞEKKÜLLERININ ÖZELLEŞTIRILMESI YÖNÜNDE ORTAYA KONULAN DÜŞÜNCELER; 2.1 Sayın Vehbi KOÇ un Kamu İktisadi Teşebbislerinin Özelleştirilmesi Konusundaki Görüşlerim başlıklı makalesinde; Cumhuriyetin 50.hükümetini kuran Sayın Tansu Çiller in 30.06.1993 günü TBMM ye sunduğu hükümet programında KİT lerin özelleştirilmesi konusunda çok önemli ve cesur tedbirler yer almaktadır.1950 de iktidar olan Demokrat Parti nin meclise sunduğu ilk hükümet programında İDT nin özelleştirilmesi yer almıştı ve teşebbüse geçildi.meclis te muhalefette olan CHP, milletin malını satamazsınız gerekçesi ile büyük muhalefet yaptı. DP özelleştirmeden vaz geçti.bugün 1972 senesinde yayımlanan yazımda ifade ettiklerim den pek fazla değişiklik olmadı.kit ler zara ettikçe, bu zararlar bütçeden veya Türk parasının değerinin düşmesine yol açan emisyon yolu ile karşılanmakta; dolayısiyle vatandaşın kesesinden çıkmaktadır. KİT ler neden bu hale gelmiştir? - 1960 lardan sonra memleketin politik hayatında sık sık ortaya çıkan değişikliklerden, bu teşekküller çok zarar görmüştür. İktidarlar değiştikçe bakanlar değişmiş, bakanlar değiştikçe, devlet teşekküllerinin başındaki genel müdürler ve idareciler de değişmiştir.1960 dan 1993 e geçen sürede bir KİT genel müdürünün ortalama görev süresi 2 yılın altına düşmüştür.ister müsteşar, ister genel müdür olsun herhangi bir idarecinin işini öğrenmesi ve mesai arkadaşlarını tanıması için gerekli olan sürenin vasati bir yıl olduğu kabul edilirse bu kişiler bu işi öğrendikten sonra hemen sonra ayrılmak zorunda kalmışlardır..en üst kademedeki idarecinin sık sık değiştrilmesi, bunlarda önemli meselelerde risk alma cesaretini ortadan kaldırmıştır. - Değişen siyasi iktidarlar döneminde KİT lere mütemadiyen yeni adam yerleştirilmiş, gerek memur, gerek işçi kadrolarıdevamlı şişirilmiştir. Bazı teşekküllerin ücret ödemeleri brüt satış hasılatını dahi aşmıştır. - KİT lerdeki alış-satış şartları fiyatlar, personel, ücret ve yatırım kararlarında, piyasa şartlarından ziyade siyasi tercih ve baskılar rol oynadığından verimlilik kavramı ortadan kalkmaktadır. Zararlar da nasıl olsa devlet tarafından karşılandığı için şdarecşler ve personel de sorumluluk hissetmemektedir. - KİT lede yapılan toplu sözleşmelerde, işyerinin ekonomik durumu, hangi seviyede ücret artışı verebilecek güçte olduğuna bakılmaksızın, politik baskı altında zam yapılmış, bundan doğan zararlar gene devlete, dolayısiyle halka yüklenmiştir. KİT lerdeki toplu sözleşme düzenine adilane bir sistemin süratle getirilmesi gerekir. Özel Sektör Neden Başarılıdır? Mesele sistemdedir. -Özel sektör işe göre adam alır. -Özel kesimde iş ne gerektiriyorsa o karar alınır ve kararlarda sürat vardır.(bir iş için yurt dışına seyahat gerekirse şirket müdürü engeç 48 saat sonra yola çıkar.bakandan izin almak zorunluğu yoktur. - Elemanına mevkie ve kıdeme göre değil, yeteneğine göre para verir. - İmal ettiği malın maliyetini bilir, piyasayı tetkik eder.rakiplerinin durumuna göre fiyatları ayarlar. - Kuracağı tesisin yerini tespit ederken bilimsel kuralları uygular.yer seçiminde oy kaygusu değil,tamamen ekonomik kurallar hakimdir.karar alınmasından sonra, zaman ve mali laynak kaybına mahal vermeden tesisin süratle işletmeye ailşp faaliyete geçmesinde çok dikkatli davranır. - Sevk ve idarecilerde devamlılığın, yani sık sık adam değiştirmenin başarıya büyük tesiri olduğunu göz önünde tutar. - Maliyeti ucuzlatıcı tedbirleri ihmal etmez ve üretimi arttırıcı teşvik tedbirleri için ek ödemeden kaçınmaz, yenilikleri daima takip eder. - Başarı için kalitenin fiyat kadar tesirli olduğunu bilir. Neler Yapılmalıdır? - İslahı mümkün olmayan ve ekonomiye büyük yük getiren KİT ler siratle tasfiye edilmelidir. - Devlet Demir Yolları, PTT gibi önemli alt yapı hizmeti üreten kuruluşlar şimdilik devletin elşide kalmalı, politik baskılardan korunacak istikrarlı yapıya kavuşturulmalıdır. - Büyüklükleri itibariyle özelleşirilmesi uzun zaman alabilecek TDÇİ ve Petkim gibi sanayinin temel mallarını üreten miesseseler, piyasa şartlarına göre üretim yapan, modern tekniklerle idare edilen, yöneticileri görevlerinde başarılı olmadıkça sık sık değiştirilmeyen, idare heyetleri politik müdehalelere kapalı bir duruma getirilmeli, yani idareleri özerk olmalıdır. - Rekabete açık alanlarda faaliyet gösteren, KİT ler süratle özelleştirilmeli ve bunların ekonomi üzerindeki baskı ve yükleri kaldırılmalıdır. Şeklinde kanaat belirtmiştir. 3 2.2 Özelleştirme Yetki Yasalarını iptal ettirmesiyle gündeme oturan Sayın Prof.Dr. Mümtaz SOYSAL Ben özelleştirmeye karşı değilim. Yöntemine karşıyım.kamu kuruluşları önce özerkleştirilmeli, yöneticileri bağımsız olmalı Şeklinde görüşlerini aşağıdaki gibi detaylandırmıştır; - Her kamu kuruluşu kendisini kurtaracak, borçlarını ödeyecek teknolojisini yenileyecek çalışmaları kendisi yapmalıdır.örneğin Sümerbank hangi fabrikasını satacağını kendisi kararlaştırmalıdır. - Bunun yolu bu şirketlerin özelleştirilerek, anaonim şirketler haline dönüştirilmesinden geçer.% 51 Hazine ye bırakılıp %49 satılacaktır.bu durum en önemli sorun olan mülkiyetin sahipliği sorununu çözecektir.ayrıca altın hisse yolu ile %51 in aşılmasıda mümkündür. - Şimdi tersi uygulanıyor.tezcan Yaramancı oturuyor ve sadece blok satış dışında kalan hisseleri halka açacağını söylüyor.eğer hisselere sahip olunmazsa iyi yönetilemez diyor.devletin atayacağı yöneticilerle tabi iyi yönetilemez. - Öncelikle bu kuruluşların yönetim kurullarını siyasiler belirlemekten vaz geçmelidir.kuruluşun başına işi bilen,ekonomik kurallara göre yönetecek profosyonel 124

yöneticiler bulunmalı, ücretleri özel sektör ücret seviyesine çıkarılmalıdır. - Koç, nasıl iyi yöneticiler buluyorsa devlet te, anonim şirket olduğu an THY başına Tezcan Yaramancı yı getirdiği gibi iyi yöneticileri bulur ve kurumların başına getirir. - Politikacıların KİT lerden elini çekmeyeceği düşüncesine gelince, üniversitelerin özerkliği vardır, karışılmaz, Siyasi anlamda dokunulmazlığı vardır.özerklik sağlanarak bu kuruluşlarda da dokunulmazlık sağlanabilir.bu bir işletmecilik ve hukuk meselesidir. - Özelleştirme böyle apar topar satış anlamına gelmez.her kuruluşun ayrı bir yapısı vardır.bazı mitler çıkardılar. Teknoloji geridir kapatılmalıdır dediler. Karabük bunlardan biri.oysa hazırlanan raporlarda hiçde böyle olmadığı ortaya çıktı. 45 Milyon dolar yatırımla Karabük ün kurtarılacağı anlaşıldı. Kredisi de hazır.hükümet kararını bekliyor. Ancak Temmuz sonuna kadar vakit kaldı.işte bu kuruluşlar kendş durumunu kurtarmalıdır. 4 3. ÖZELLEŞTİRME ÖNCESİ ÇALIŞANLARA YÖNELİK TOPLATILAR VE SONUÇLARI; 3.1 KASMD(Karabük Ağır Sanayi Mühendisleri Derneği) ve TMMOB İş Yeri Temsilciliği katkılarıyla TMMOB Makine Mühendisleri İlçe Temsilciliği Tarafından 20.11.1993 tarihinde Yenişehir Kulübünde Düzenlenmiş söyleşi; Söyleşinin daveti; Büyük önder Mustafa Kemal Atatürk ün Büyük olmak için kimseye iltifat etmeyeceksin. Hiç kimseyi aldatmayacaksın. Ülke için amaç ne ise onu görecek ve o hedefe doğru yürüyeceksin. Herkes senin aleyhinde bulunacaktır. Herkes seni yolundan çevirmeye çalışacaktır. Fakat sen buna karşı direneceksin.önüne sonsuz engeller de yığacaklardır. Kendini büyük değil küçük, zayıf, araçsız, hiç sayarak, kimseden yardım gelmeyeceğine inanarak bu engeleri aşacaksın. Bundan sonra da sana büyük derlerse,bunu söyleyenlere güleceksin sözünün basılı olduğu davetiye ile yapılmıştır. Bu toplantıya katılımın mümkün mertebe fazla olması yeğlenmiş, konunun enine boyuna tartışılarak, özelleşme konusunda farklı düşüncede olanların ortak paydaya getirilmesi amaçlanmıştır. Söyleşinin gündemi; Türkiye de özelleştirmenin tarihçesi, Kuruluşundan günümüze KİT ler Bağlı Ortaklık Statüsünde A.Ş. Gerkonsan Memur Sendikası Türkiye Kamu Sen Toplantıya memur çalışanların yanında işçi sendikası temsilcilerindende katılımlar olmuştur. Toplantı sırasında katılımcılara anket formu dağıtılarak söyleşi ile ilgili düşünceleri alınmıştır. Anket soruları ve alınan cevaplar yüzdeleri ile aşağıda açıklanmıştır; Söyleşi konularından ilginizi çeken konu hangisi olmuştur? Özelleştirme...63 kişi ile % 57 KİT ler......44 kişi ile % 40 Gerkonsan örneği...10 kişi ile % 9 Sendika...57 kişi ile % 57 Hiçbiri... 4 kişi ile % 3 KİT açıklarından dolayı Devlet bütçesinin sürekli açık verdiği ve bundan 70 milyon un etkilendiği, çeşitli toplantılarda ve yayın organlarında dile getirilmektedir. Bunun önüne geçmek için ; Zarar eden KİT ler kapatılmalıdır...5 kişi ile %5 Zarar eden KİT ler kâr a geçtikten sonra, değerine tümüyle satılmalıdır...18 kişi ile %16 Bağlı ortaklık şeklindeki A.Ş de, KİT payı; %51 olmalıdır... 46 kişi ile %42 %49 olmalıdır...30 kişi ile %27 Bu ve buna benzer toplantılar daha çok somut önerilerin ortaya konulduğu ve tartışıldığı ; TDÇİ ile ilgili olmalıdır... 17 kişi ile % 15 TDÇİ ve Karabük bir bütün olarak ele alınmalıdır...87 kişi ile % 79 3.2 KASMD(Karabük Ağır Sanayi Mühendisleri Derneği) ve TMMOB İş Yeri Temsilciliği tarafından 03.05.1994 tarihinde Yenişehir Kulübünde düzenlenmiş Memur Sendikaları ve TDÇİ Karabük Müessesesi konulu söyleşi; Bu toplantıda müessesedeki memur sendikaları; Türkiye Kamusen e bağlı Türk Metal Karabük İlçe Temsilciliği ile Deçemsen in konumu tartışılmış, özelleşme aşamasında birlikte hareket edilmesindeki yarar ortaya konulmaya çalışılarak her iki sendikanın birleşmesi imkanı yakalanmaya çalışılmıştır. Toplantıda Türk Metal Karabük İlçe Temsilciliği Başkanı Sn.Mustafa Şehirli nin Fabrika çıkışına bir sandık koyarak referandum yapalım, sandıktan hangi sendika çıkarsa o sendikada bütünleşerek hakkımızı birlikte arayalım önerisi, diğer memur sendikası olan Deçemsen in yetkilisi tarafından sandıktan benim düşünceme ters bir sendika çıkması halinde birleşme olmaz diyerek karşı çıkılmıştır. Deçemsen in karşı çıkma nedeni olarak özellikle vurguladığı Kamusen Karabük Temsilciliği daha sonra kurulmuştur,eğer birleşme olacaksa Deçemsen de birleşilsin şeklindedir. Başkanın bu yaklaşımı Demir Çelik te iki ayrı sendikanın hüküm sürmesine, özelleşme aşamasında memur çalışanların temsilcilerine söz hakkı verilmemesine, Kardemir A.Ş.kurucuları arasında memur sendikasından hiçbir üyenin yer almamasına (Şirket yönetiminde olmama hak mücadelesini engellemiştir.), kalacaklar ve gideceklerin haklarının neler olacağı konusunun açıklığa kavuşmamasına neden olmuştur. Bir örnek vermek gerekirse; özelleştikten sonra şirketten emekli olanlar, memuriyette kalsalardı ulaşacakları kademeye ulaşamamamışlardır. 3.3 TDÇİ Karabük Müessesesinde çalışan 14 demokratik kitle örgütünün ortak deklarasyonu ( Bu 125

çalışmaya Özçelik İş Sendikası Karabük Şube Başkanlığı nın desteği istenmiştir) Nasıl bir idare yapı? Yönünde sürdürülen arayışlar, faklı siyasi düşüncedeki demokratik kitle örgütü temsilcilerininzarar ettiği için kapatılması düşünülen Memur Hastahanesine sahip çıkılması için gösterilen çabada- bir araya gelmesine imkan vermiştir. Bu çabada, zararın elemine edilmesi için sermaye katkısında bulunulmak istenmiş, sadece şart olarak seçme ve seçilme hakkının verileceği bir yapılanmaya gidilmesi arzu edilmiştir. Bu arzu doğrultusunda, 22.06.1994 yılında zamanın Müessese Müdürlüğü kanaliyle TDÇİ Genel Müdürlük (zamanın genel müdürü Prof.Dr.Atilla Sezgin dir) makamından yazılı talepte bulunulmuştur. Söz konusu talep metni aynen aşağıdaki gibidir; Aşağıda imzaları ve Demokratik Kitle örgütü temsilcileri olan bizler, Deçemko Vakfında; Tüm TDÇİ çalışanlarının üye ve genel kurul da söz sahibi olabileceği bir yapılanmaya gidilmesini, Genel kurul sonrası oluşacak Yönetim Kurulu nun %50 çalışanlar, %50 TDÇİ Genel Müdürlüğünden oluşmasını ve Deçemko vakfının bu yönetimin atayacağı genel müdür tarafından yönetilmesini, Arz ve talep ederiz Dilekçenin sonucunu takip için TMMOB 2. Başkanı ile Genel Müdürlük ziyaret edilmiş talebimiz şifai olarakta izah edilmiş ancak müspet yanıt alınamamıştır. Daha sonra yazılı verilen cevapta, Yeniden yapılanma aşamasındaki TDÇİ Karabük müessesesi için şartların tam belirlenemediğini, belirlenmesinden sonra teklifin değerlendirilebileceği bildirilmiştir. 4. GELİŞMELER, KARDEMİR A.Ş. ŞEKLİNDE YAPILAŞMA İÇİN AŞAĞIDA METNİ SUNULAN BİR ÖZELLEŞME MODELİNİN TASARLANMASINA VE ETKİN MAKAMLARA ULAŞTIRILMASINA İMKAN VERMİŞTİR. 5 (Bu model, Kamusen Karabük İlçe Temsilciliği tarafından desteklenmiş, Karabükte ki tüm yayın kuruluşlarına dağıtılmış, Ticaret Sanayi Odası Başkanına, Özçelik İş Sendikasının Rahmetli Başkanı Sn. Metin Türker e Genel Merkezde, Keramettin Aslan ve Feridun Tankut a Kardemiri ziyaretleri sırasında elden verilmiş, zamanın Karabük milletvekili Sn.Şinasi Altıner ve Enerji Bakanı Veysel Atasoy a özel kalem müdürü Özdemir Par kanaliyle ulaştırılmıştır.) Yukarıda sözü edilen TDÇİ Karabük Müessesesi (Kardemir) için önerilen özelleştirme modeli nin metni aynen aşağıdaki gibidir. Fabrikalar Kuran Fabrika Karabük Demir ve Çelik Entegre tesisleri 1970 lere kadar Ülkemizde metal sanayiine metal sanayine bel kemiği olmakla kalmamış, tesislerde yetiştirildiği ve deneyim kazandırdığı çok sayıda işçi ve teknik elamanı Türkiyemiz sanayi toplumuna kazandırarak bu alanda Türkiye için bir Sanayi Okulu işlevini de yerine getirmiş, inşallah getirmeye de devam edecektir. İDT hakkında 17 Haziran 19.33 yılında çıkarılan 3460 sayılı yasanın 39. Maddesinde belirtildiği üzere KİT ler ilerde anonim şirketler haline getirilebileceği hükmü ile ülkemizde ilk adımları atılan, 1950 li yıllarda Karabük Demir Çelik İşletmelerinide içine alan ve 1980 den sonra tekrar hız kazanan özelleştirme çalışmaları son olarak 5 Nisan 1994 tarihinde açıklanan Ekonomik İstikrar tedbirlerinde ; Karabük Demir-Çelik İşletmeleri için tekrar gündeme gelmiştir. Yani, çalışanlar almaz, özeleştirme olmazsa sanayi okulu kapatılacaktır. Zarar etmesine rağmen her yıl GSMH ya 250 Milyar TL. katkı yapan müessesenin kapatılması, çevre il ve ilçeleri ile bir milyon yöre insanını etkileyeceği gözden uzak tutulmaması gereken önemli bir gerçektir. Çözüm ne olabilir? Yönetici Çalışan Mülkiyeti bir başka değişle kamu işletmelerinin yönetim kontrolünün, çalışanlarının ve yöre halkının eline geçmesine olanak veren Özelleştirme modeli. Niçin? Verimliliği arttırmak, siyasi etkilerden uzak gerçek bir ticari işletmeye sahip olmak, Ülkemiz demir-çelik sanayini tamamen dışa bağımlı kılmamak, Toplam Kalite Çenberi uygulamasındaki çalışanların işletmelerine sahip çıkma güdüsünü harekete geçirmek için. Nasıl? Demir-Çelik İşletmeleri Mensupları Sağlık Eğitim ve Sosyal Yardım Vakfı (DEÇEMKO) kanaliyle, Kardemir A.Ş ye ortak olarak. Bunun için; TDÇİ mensubu olan ve yıllık 1.200.000 Milyon TL aidat vermeyi kabul eden her çalışan vakfa üye yapılır (Halen böyle bir uygulama yoktur). Kardemir-İsdemir-Divriği(Hekiman) her bölgede vakfın genel kurulları yapılır. Bu genel kurullarda yönetim ve denetim kurulları ile Deçemko üst kurul delegesi (o işletmede vakfa kayıtlı üye sayısının 1/100 ü kadar) belirlenir. Belirlenecek üst kurul delegelerinin; %50 si, 4 yıllık yüksek okul mezunu ve 5 yıl demirçelik te çalışmış olanlar arasından (A), %50 si; sadece demir-çelik te çalışmış olanlar arasından (B), şartı sağlanır. DEÇEMKO Genel Kurulu, -Şube Yönetim kuruluna seçilenler, -Üst Kurul Delegeleri -TDÇİ Genel Müdürü, -TDÇİ Yönetim Kurulu üyeleri den oluşur. DEÇEMKO Yönetim Kurulu, Deçemko yönetim kurulu aşağıdaki gibi oluşturulacaktır. 126

3 üye; Enaz 1 i (A) katogorisinde olmak üzere Üst Kurul Delegesi adaylar arasından, Deçemko Genel Kurulu na katılan üyelerin çoğunluk oyları ile, 3 üye; TDÇİ Genel Müdürü tarafından resen, Yönetim Kurulu Başkanı ; Üst Kurul Delegesi olarak (A) kategorisinde seçilmiş ve Yönetim Kurulu Başkanlığına aday olmuş aday adayları arasından, Genel Kurul üyelerinin en fazla oyunu alan ilk üç kişi arasından, TDÇİ Genel Müdürü tarafından, resen atanacaktır. DEÇEMKO Vakfı yönetim kurulu yukarıda izah edildiği şekilde oluştuktan sonra, Öncelikle, özelleştirilmezse kapatılacağı 5. NİSAN. 1994 ekonomik istikrar kararlarında belirtilen Karabük Demir Çelik olmak üzere TDÇİ ne bağlı iştirak şeklinde 1 Trilyon sermayeli KARDEMİR A.Ş. kurulur. Bu kuruluş içinde sermaye payları; %60 DEÇEMKO... (4) 2 Çalışan temsilcisi: Deçemko şube genel kurulunda üst kurul delegesi olarak en, fazla oyu alan 6 kişi (en az 3 ü (A) kategorisinde) arasından Deçemko Yönetim kurulunca belirlenir 1 Deçemko Karabük Şube Başkanı... 1 TDÇİ Temsilcisi... TDÇİ Genel Müdürlüğünce gösterilecek 3 aday arasından Deçemko Yönetim Kurulunca belirlenir. şeklinde olabilir. Şematik olarak organizasyon şeması; 1(A) Yukarıdaki önerilerin gerçekleşebilmesi için; Vakıf tüzüğünün tadil edilmesi, YPK nın 10.09.1993-93/T-65 sayılı kararı ile bağlı ortaklık haline getirilen KARDEMİR A.Ş.nin iştirak halinde A.Ş statüsüne kavuşturulması, Özelleştirilmeden önce Kardemir A.Ş.nin tüm borçları devlet tarafından üstlenilmeli, Özelleştirme uygulamasının başladığı tarihe kadar,çalışanların hak kazandığı; kıdem tazminatı,emeklilik vb.gibi Sosyal hakları devletçe güvence altına alınmalıdır. Sonuç: Çalışanların yönetime sahip olmalarından doğan sahiplenme güdüsünün bu gurupların motivasyonu arttıracağı, bu motivasyonla işletmede verimliliğin dolayısiyle karlı bir kuruluş haline getirilerek ülke ekonomisine sağlayacağı fayda göz önüne alınarak ülkemizde sanayileşmenin lokomotifi olan Karabük Demir- Çelik Müessesesinin kaderi (eğer son çare ise) biz çalışanlara ve yöre insanın eline bırakılmalıdır. Böylece çalışanların hak ve menfaatlerinin korunacağı bir özelleştirme modelinin (Erdemir A.Ş bu modelin Türkiye deki örneği olarak gösterilmektedir.)uygulama imkanı bulunacaktır.29.08.1994 Yararlanılan Kaynaklar: -TMMOB ve TOBB nin özelleştirme konulu toplantı notları, -KASMD yıllığı, -SPK yayını no:8 (KİT ve özelleştirme uygulamaları) -Mustafa Gür e ait Yüksek Lisans Tezi (TES Genel Başkanı) DEÇEMKO YÖN.KURULU BAŞKANI TDÇİ GENEL MÜDÜRÜ 3(A) DEÇEMKO YÖNETİM.KURULU YÖN.KURULU BAŞKAN ADAY ADAYI DEÇEMKO GENEL.KURULU (3) TDÇİ GENEL MÜDÜRÜ (3) ŞUBELER YÖNETİM.KURULU TDÇİ GENEL MÜDÜRÜ ÜST.KURUL DELEGESİ % 50 (A), %50 (B) TDÇİ YÖNETİM.KURULU 127

5 KARDEMIR A.Ş 6 5.1 Şirketin Kuruluşu, Özelleştirme Yüksek Kurulunun 30.12.1994 tarih 94/16 sayılı kararı ile KİT statüsündeki Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları Müessesesi, özelleştirme kapsam ve programına alınmış bu amaçla müessese 13.01.1995 tarihinde Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları A.Ş (Karabük A.Ş) ye dönüştürülmüştür. Özelleştirme Yüksek Kurulunun 94/16 ve 29.03.1995 tarih 95/30 sayılı ek kararları ile Karabük A.Ş nin - Müteşebbis Heyet (Metin Türker, Kamil Güleç, Taner Canyurt, Mutullah Yolbulan, Osman Nuri Bal, Ruhi Ayhan, Mustafa Atlı, H.Ferudun Tankut) tarafından 17.02.1995 tarihinde kuruluşu tamamlanan - Kardemir A.Ş ye devri öngörülmüştür. T.C Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ile Kardemir A.Ş Müteşebbis Heyeti tarafından imzalanan 30.03.1995 tarihli devir sözleşmesi devir şartları hükme bağlanmıştırç 5.2 Karabük A.Ş nin Kardemir A.Ş ye Devri ve Devir Sözleşmesi Devir şartlarının hükme bağlanması ile Karabük A.Ş nin hisselerinin tamamı Kardemir A.Ş ye devredilmiştir. İş kanununa tabi olarak çalışan tüm işçilerin kıdem ve ihbar tazminatları ÖİB tarafından ödenmiş, tüm borç ve yükümlülükler ise TDÇİ uhdesinde bırakılmıştır. Kardemir A.Ş müteşebbis heyeti,devredilen tesisleri asgari üç yıl süre ile çalıştırmayı ve ayrıca devir sözleşmesinin 3. Maddesinin (a) bendinde belirtilen hisse dağılım gurup ve oranlarına göre devir tarihinden itibaren 30.05.1995 tarihine kadar en geniş katılımı sağlayacak biçim ve tarzda ortaklık yapısını oluşturmayı taahhüt etmiş, Özeleştirme İdaresi Başkanlığı da devir sözleşmesi gereği ; Şirketin tesislerinin bakım, onarım ve gerekli yatırımlarının karşılanması amacı ile ve ödemeleri; yatırım ve harcama programlarına göre olmak üzere toplam 20.619.599 Amerikan Doları ve 900 Milyar TL işletme sermayesi ödemeyi ayrıca, Devir Bilançosunda asgari 1.278 Trilyon stok bulundurmayı, taahhüt etmiştir. Belirtilen taahhütlerin yerine getirilmesine kadar şirketin her türlü taşıt makine ve teçhizatları ile taşınmazları üzerine ÖİB lehine rehin ve ipotek tesis edilmiştir. Devir sözleşmesine imza koyan yönetim, en geniş katılımı sağlayacak biçim ve tarzda ortaklık yapısını oluşturmak 2 trilyona çıkarılan sermaye için ilana çıkarak halkı hisse almaya davet etmiştir. Davet sonucu ancak 408 Milyar TL sermaye toplanabilmiştir. Aşağıdaki tabloda; planlanan ve oluşan sermaye yapısı gösterilmiştir. Grup Hissedar Yıllara göre Pay Oranı % Planlanan Oluşan A Kardemir A.Ş Çalışanları 35 51,8 Karabük ili Safranbolu B Sanayi ve Ticaret Odası 30 24,2 Üyeleri C Karabük ili Safranbolu Esnaf Dernekleri Üyeleri 10 1,3 D Yöre halkı ve Kardemir AŞ emeklileri 25 22,7 7-14 Temmuz 1995 tarihlerinde yapılan hisse satışı sonucu sermaye 408 Milyar TL sına baliğ olmuştur. Özelleştirme İdaresi Başkanlığının 27.09.1995/6391sayılı yazısı ile hisselerin guruplara dağılımı istenen şekilde gerçekleştiği ifade edilerek konulan rehin ve ipotekler kaldırılmıştır. Bunun sonucu olarak devranılan Karabük A.Ş nin sermayesi Kardemir A.Ş ye devredilerek çıkarılmış sermaye 8,773,927,521,411 TL.sına yükseltilmiş (1) TL bedelle devranılan şirket hisseleri 408 Milyar TL lik hisse alan ortakların hisseleri nispetinde bedelsiz dağıtılmıştır. Böylece devir hükümleri 30.03.1995 tarihinden geçerli olmak kaydıyla yürürlüğe girmiştir. Özelleşme idaresinden alınan 27.09.1995 tarih ve 6391 sayılı yazı ile devir ile ilgili süreç tamamlanmıştır. 7 5.3 Yıllara göre sermaye paylarındaki değişimler; Özelleşme sonrası Kardemir A.Ş de ki gurupların hisse dağılımı değişimiş aşağıdaki tabloda verilmiştir 8 Gruplar Yıllara göre Pay Oranı % Planlanan 95 96 97 98 99 00 A 35 51,8 51,8 51,8 49.19 32,8 24,59 B 30 24,2 24,6 24,6 24,6 16,3 12,23 C 10 1,3 1,1 1,2 - - - D 25 22,7 22,5 22,4 26,35 50,9 63,18 (A)Kardemir A.Ş Çalışanları (B)Karabük ili Safranbolu Sanayi ve Ticaret Odası Üyeleri (C)Karabük ili Safranbolu Esnaf Dernekleri Üyeleri (D)Karabük ili ve ilçeleri Safranbolu, Eflani, Ulus, Ovacık, Yenice, Araç,Çerkeş, Eskipazar Yöre halkı ile ve Kardemir AŞ emeklilerini kapsamaktadır Yıllara göre hisse başına dağıtılan kar ve kar payı % 95 96 97 98 99 00 Hisse Başına Kar 3,3 24,4 70,3 - - - Hisse Başına Kar Payı 3,1 16,63 34,75 - - - 5.4 Özelleşme öncesi ve sonrası Personel Yapısı Özelleşme sonrası Kardemir A.Ş de ki personel hareketleri aşağıdaki tabloda verilmiştir Yıllara göre Personel Durumu dağılımı (yıl Saat Aylık Ücretli Toplam sonu değerleri) Ücretli 1993 5964 1227 7191 1995 4289 510 4799 1996 4498 542 5040 1997 4458 565 5023 1998 5507 573 6080 1999 4665 474 5139 2000 4072 507 4579 128

Dönem İçinde Emeklilik yoluyla İşten Ayrılan Personel ile Dönem İçinde Yeni Alınan Personel in dağılımı; Personel Yıllara göre dağılımı (yıl sonu değerleri) Durumu 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Ayrılan Personel -255 - -527-549 -1004-642 Alınan Personel +163 - +510 +1606 +63 +84 Pers.Değişimi -92-17 +1057-941 -558 5.5 Yapılan, biten ve devam eden yatırımlar ; 5.5.1 Özelleşme öncesi yatırımlar 9 1.Tevsiat 2.Tevsiat 1944 1954 1957 1968 Kapasite: 275 t/y Kapasite: 600 t/y Sülfirik Asit ve Süper Fosfat Fb. 1944 Çelik Parça D.H Tevsiatı 1946 Oks.Fb.Elektrolizör ü 1946 II.YF (Zeynep) 1950 Sinter Tesisi 1953 Savurma Boru Fb. 1954 III. Kok Fabrikası 1962 Kömür Haz.Tes. 1962 III. YF (Ülkü) 1962 Sinter Tesisleri Tevsiatı 1962 Çelikhane Tevs. E-1958 F-1963 İlgner Tesisi 1959 28 lik Düo HH Kütük...1960 Profil...1964 Kontinü HH 1965 Çelik Konst.Atl. 1966 Makine Atölyesi 1967 Pik Çelik D.H 1967 Su Sirkülasyon T. (C Projesi) 1964 Oksijen Fb. Tevs. I-1960 II-1965 3.Tevsiat 1972 1992 Kapasite: 900 t/y Y.F Üret.Arttırılması 1976-1987 II.Kok.Fab. Yenilemesi 1973-1987 Sinter Tes.Moder. 1984-1987 Y.F Sobaları Mod. 1985-1990. Çelikhane Mod. 1985-1990 Yeni Pik Mak. 1987-1988 Kuv. Sant.Mod. 1984-1992 İlgner Sant. Revz. 1985-1986 (*)Y.F Gazı Temiz. 1987 Y.F ve Kok Gazı Depo Yenilemesi 1988-1990 (*)Doğru Akım. Tristöre Geçiş 1989-1991 (*)Teknolojik Su Temini ve Atık Su Arıtma 1990 (*)Baca Gazları ve Çevre Kirliliği 1990 Oksijen Fabrikası 1989 (*)III.Kok Fabr.Yenilemesi İnce Kırma Eleme ve Tozs. 1990 (*)Bilgi İletişim Projesi 1990 (*)Planlanan ancak süresinde başlayamayan yatırımlar. 5.5.2 Özelleşme sonrası yatırımlar 10, Özelleşme sonrası Kardemir A.Ş de yapılan yatırımlar ve maliyetleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Yatırımın Konusu Başlangıç ve Bitiş Tarihi Harcama Tutarı ABD ($) Tamam Seviyesi % YF Revartmanları 1995-2000 196.385 95 Kireç Fabrikası 1996-1999 2.033.869 99 Yeni Çelikhane 1995-2000 13.708.286 99 Oksijen Fabrikası 1996-2000 7.344.985 99 Cüruf Değerledirme Tesisi 1997-2000 1.161.128 99 Haddehane Modernizasyonu 1998-2000 12.071.171 70 Kok Fabrikasının Yenilenmesi 1999-2000 2.991.629 12 Blum Makinası 1997-2000 10.768.073 90 5.6 Finansal yapıya ilişkin bilgiler ; Özelleşerek Kardemir A.Ş adını alan TDÇİ Karabük müessesesinin 5 yıl lık finansman durumu tabloda verilmiştir. Yıllara göre dağılımı (yıl sonu değerleri) Finansal Yapı 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Cari Oran 6.04 2,87 1,54 1,04 0,54 0,53 Ciro 4,41 13,23 19,38 0 0 0 Karlılık % si Zararlı Yıllar Milyon TL Zarar Net Satışlar 1998-1.403.733 48.847.291 1999-30.448.967 70.278.769 2000-39.513.540 113.658.328 Cari Oran... = Ciro Karlılık % si... = Dönen Varlıklar Kısa Vadeli Borçlar Net Dönem Karı Net Satışlar 5.7 Zararı Oluşturan Nedenler; Zararın nedenleri, Özçelik-İş sendikası tarafından, çalışanlara aşağıdaki şekilde açıklanmıştır 11 5.7.1 Asya ve arkasından Rusya krızi 5.7.2 Krizden etkilendikleri gerekçesiyle,16 ark ocaklı tesisin (ki ana girdileri olan hurda fiyatları 50$ seviyesine gerilemişti), özel kararname ile elektrik enerji bedelleri ve enerji üretiminde kullanıldıkları doğalgaz bedelleri ödemelerinin yıl sonuna ertelenmesi,aynı imkanın entegre tesislere tanınmaması 5.7.3 Asya ve Rusya krizinin etkileri sonucu gelişmiş ülkeler ve ABD nin bile kendi sektörlerinde koruyucu tedbir almışken, Rusya ve Ukranya dan ülkemize gelişi güzel ithalat yapılıp, 130$ a kütük gelmesi, 5.7.4 Kurulan İhtisas Gümrükleri uygulamaya konulmadan kaldırılması, 5.7.5 Var olan gümrük vergilerinin kaldırılması. 129

5.8 Gayri Safi Yurt İçi hasılaya Katkı 12 ; Çalışanlarına,yöre halkına ve esnafına kendine özgü bir modelle, 1 TL ye devredilen Kardemir A.Ş nin 5 yıl içinde ülke ekonomisine koyduğu katkı aşağıda açıklandığı gibi toplam 287,7 Milyar USD dir. Yıllara göre Etkiler : x 1000ABD ($) dağılımı Pozitif Negatif G.S.Y.İ.H.K 1995 83.508 39.844 43.664 1996 127.807 58.204 69.603 1997 147,508 55.626 91.881 1998 98.945 50.763 48.182 1999 149.687 115.260 34.427 2000 Toplam 287.757 Kaynakça 1 M.Hikmet OCAKLI Sanayi ve Çevre (TDÇİ Müessesi ve Karabük) konulu makale Sayfa 4-7, 1991 Sanayi Kongresi ne sunulmuştur. 2 Mitat ERSÖZ Devlet ve Sanayi KASMD Dergisi, Sayı 6, Haziran 1955, Sayfa 121 3 Vehbi KOÇ Kamu İktisadi Teşebbüslerinin özelleştirilmesi konusundaki görüşlerim Milliyet Gazetesi, 19 Temmuz 1993, Sayfa 11 4 Prof.Dr.Mümtaz SOYSAL Özelleştirmeye karşı değilim Milliyet Gazetesi, 12 Temmuz 1994, Sayfa 5 5 M.Hikmet OCAKLI TDÇİ Karabük Müessesi için Özelleştirme Modeli, 1994 6 Kardemir A.Ş Faaliyet Raporu 1995 7 Kardemir A.Ş Dahili tamim No:28 Tarih: 29.09.1995 8 Kardemir A.Ş Faaliyet Raporu 1995, 1996, 1997, 1998, 1999,2000 9 TDÇİ Karabük Müessesesi Yatırımları Faaliyet Raporu, 1989 10 Kardemir A.Ş Faaliyet Raporu, 1999 11 Özçelik-İş Haber Bülteni 24.05.1999 12 Doç.Dr.C.Sencer İMER Kardemir 10. Uluslararası Metalurji Kongresi, 2000, Sayfa 7 130