İÇİNDEKİLER ä İLK SÖZ İbrahim Şahin / Genel Müdür... xv ä Radyo Dairesi Başkanlığı... xıı ä Şebnem Savaşçı / Ankara Radyosu Başspikeri... xıx ä Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın / Türk Dil Kurumu Başkanı... xxı ä BAŞLARKEN...1 ä HER YÖNÜYLE SPİKERLİK 1. BÖLÜM TRT RADYOLARINDA SPİKERLİK 1.1. 1927 den 2000 lere Spikerlik... 5 İlk Anonslar, Program Sunumları Nasıl Spiker Olunurdu? 1927 lerden 2000 lere Nasıl Gelindi? 1.2. Usta / Çırak İlişkisi... 61 1.3. Özel Radyoların Yayına Başlaması TRT Radyolarını ve Spikerlerini Nasıl Etkiledi?... 64 1.4. Sadece Belli Konularda Uzmanlaşmış Spikerlerin Zamanı Geldi mi?... 69 1.5. Gelişen ve Değişen Yayıncılık Anlayışı İle Birlikte Spikerin Yetki ve Sorumlulukları ile Görev Tanımları da Değişmeli mi?... 72 2. BÖLÜM SPİKERLİK NEDİR, SUNUCULUK NEDİR? 2.1. Bir Spikerde ve Sunucuda Olması Gereken Özellikler... 77 Ses... 77 Ses Organlarının Yapısı... 78 Kulağın Sesleri Doğru Algılayabilmesi... 78 Eğitim... 78 Genel Kültür... 79 Algılama Gücü... 80 Dinleme Yeteneği... 80 Hazır Cevaplık... 80 Sözcük Hazinesi... 81 Olumsuzlukların Üstesinden Gelebilme... 81 Dil Birliği... 82 3. BÖLÜM NASIL SPİKER OLUNUR? 3.1. Sınava Hazırlık Aşaması... 87 XI
3.2. Sınav... 88 3.3. Sınav Sırasında Dikkat Edilecek Noktalar... 90 3.4. Sınav Sonrasında Kendini Geliştirmenin Önemi... 91 4. BÖLÜM SUNUM TEKNİKLERİ 4.1. Haber... 95 Ses... 96 Tempo... 96 Canlılık... 96 Çalışma Teknikleri... 97 İşaretleme Çalışması... 97 Deşifre Çalışması... 97 Kendini Dinleme... 98 4.2. Müzik Programı... 98 4.3. Eğlence Programı... 99 4.4. Röportaj...100 4.5. Konser...102 4.6. Naklen Yayın... 103 Ortamın Oluşturulması... 103 Sunum... 104 5. BÖLÜM SPİKERİN YAYIN ÖNCESİ HAZIRLIKLARI... 107 5.1. Program İçeriği ile İlgili Hazırlıklar... 107 5.2. Stüdyo ile İlgili Hazırlıklar... 108 5.3. Program Konukları ile İlgili Hazırlıklar... 109 5.4. Program Ekibi ve Teknik Ekiple İlgili Hazırlıklar... 110 6. BÖLÜM STÜDYO KURALLARI... 113 6.1. Temizlik ve Düzen... 113 6.2. Teknik Aletlerin Kullanımı... 114 6.3. Yayın Raporları... 116 6.4. Stüdyonun Devredilmesi... 116 7. BÖLÜM YAYIN HATALARI... 119 7.1. Spikerden Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yapılması Gerekenler... 119 7.2. Yapımcıdan Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yapılması Gerekenler... 121 7.3. Yayın Yönetimden Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yapılması Gerekenler... 122 7.4. Teknik Ekipten ya da Ekipmandan Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yapılması Gerekenler...123 XII
ä SES EĞİTİMİ, DİKSİYON, TÜRKÇENİN DOĞRU KULLANIMI GİRİŞ...127 1. BÖLÜM KONUŞMA...131 1.1. Ses...131 1.2. Sesin Nitelikleri... 132 1.2.1. Şiddet... 132 1.2.2. Yükseklik... 133 1.2.3. Tını... 134 1.3. İyi Bir Konuşma Sesinin Özellikleri... 137 1.3.1. İşitilebilirlik... 137 1.3.2. Akıcılık... 138 1.3.3. Açıklık... 138 1.3.4. Esneklik... 138 1.3.5. Kulağa Hoş Geliş...138 1.4. Ses Kusurları...140 1.4.1. Kuvvetsizlik... 140 1.4.2. Ses Titrekliği... 141 1.4.3. Tiz ve Keskin Ses... 141 1.5. Dil, Çene ve Dudaklar... 142 1.5.1. Dil... 143 1.5.2. Çene...143 1.5.3. Dudaklar...144 2. BÖLÜM SOLUNUM...147 2.1. Ses Organları... 147 2.1.1. Ses Nasıl Oluşur... 148 2.1.2 Diyafram... 148 2.2. Soluk Alma ve Soluk Verme...149 2.2.1. Soluk Alma... 150 2.2.2. Soluk Verme...153 2.3. Solunum Alıştırmaları...155 3. BÖLÜM TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ... 163 4. BÖLÜM SÖYLENİŞ VE BOĞUMLAMA 4.1. Söyleniş Özellikleri... 167 4.1.1. Ünlü Harfler...167 4.1.1.1. Büyük Ünlü Uyumu...169 4.1.1.2. Küçük Ünlü Uyumu... 169 4.1.1.3. Kısa ve Uzun Ünlüler... 170 4.1.1.4. Ünlü Düşmesi... 171 4.1.1.5. Ünlü Türemesi... 172 4.1.1.6. Ses Kaynaşması...173 XIII
4.1.1.7. Geniş Ünlülerin Daralması... 173 4.1.1.8. Ünlülerin Söylenişi, Alıştırmalar, Tekerlemeler... 175 4.1.2. Ünsüz Harfler... 183 4.1.2.1. Ünlü-Ünsüz Uyumu... 184 4.1.2.2. Ünsüz Uyumu... 184 4.1.2.3. Ünsüz Düşmesi... 185 4.1.2.4. Ünsüz Türemesi... 186 4.2. Boğumlanma, Ünsüz Harflerin Söylenişi, Tekerlemeler... 186 5. BÖLÜM SÖYLEYİŞ VE BOĞUMLANMA KUSURLARI 5.1. Gevşeklik... 223 5.2. Atlama... 223 5.3. Gılama... 224 5.4. Değiştirme... 224 5.5. Tutukluk... 225 5.6. Islıklama... 225 5.7. Kekemelik... 226 6. BÖLÜM VURGU 6.1. Tanım... 229 6.2. Sözcük Vurgusu... 230 6.3. Tümce (Cümle) Vurgusu... 234 6.4. Alıştırmalar...235 7. BÖLÜM ULAMA... 245 7.1. Ulama İle İlgili Kurallar... 246 8. BÖLÜM ANLATIM, TONLAMA... 255 8.1. Tonlama... 255 8.2. Ussal Anlatım... 258 8.3. Duygusal Anlatım... 259 9. BÖLÜM KONUŞMA HIZI... 269 9.1. Hece Uzunluğu... 269 9.2. Susku (Duraklama)... 270 10. BÖLÜM KONUŞURKEN YANLIŞ KULLANILAN BAZI SÖZCÜKLER... 275 ä KULAĞIMIZA KÜPE OLSUN Ustaların Yayıncılık ve Spikerlik Hakkında Söyledikleri... 283 ä ANILAR Eski-yeni, Ulaşabildiğimiz Radyo Spikerlerinin Unutamadıkları... 295 ä KAVRAMLAR DİZİNİ... 333 ä KAYNAKÇA...335 XIV
İLK SÖZ Genç Türkiye Cumhuriyeti nin en erken adımlarından biri olarak başlayan ülkemizdeki ilk radyo yayınları 80 yılı geride bıraktı. 6 Mayıs 1927 de Sirkeci deki Büyük Postane nin küçücük bir odasından yapılan anonsla başlayan Türk radyo yayıncılığı, bugün TRT nin elinde 5 kıtada dinlenebilen dev bir güce dönüştü. Radyo, aradan geçen 80 yılda, insanlarımıza yalnızca yurtta ve dünyada olup bitenleri haber vermekle kalmadı aynı zamanda Cumhuriyetimizin önemli kültür kurumlarından biri oldu. Hiç kuşku yok ki; dil, kültür dediğimiz maddî ve manevî değerler bütününün öğrenilmesinde ve sosyo-kültürel birikimlerin kuşaktan kuşağa aktarımında en önemli araç. Radyo, işte tam da bu noktada, yani ayrılmaz bir bütün olan dil ve kültürün kesişme noktasında yer alıyor. Kıvançla belirtmeliyim ki, büyük bir gelenekten gelen TRT Türkiye Radyoları dilin korunması, kültürün aktarılması konularında üstlendiği tarihi görevi hakkıyla yerine getirmiştir. Radyocularımız dün olduğu gibi bugün de toplumsal gelişim ve değişime dönük yapımlar ve spikerlerimizin özenli, pırıl pırıl Türkçesiyle dilimizin bayraktarlığını yapmaya devam etmektedir. İnternet ve cep telefonu gibi yeni iletişim araçlarının hızla çeşitlendiği çağımızda radyo, kendini sürekli yenileyip geliştirerek günümüzün en popüler araçlarından biri olmuştur. Sıcak ve dinleyicisine yakın oluşuyla, günlük yaşamın ritmine uyan doğal yönleriyle radyonun geleceği de bugünden daha parlak olacaktır. Ülkemizde Radyo Yayıncılığının Başlamasının 80. Yılı Etkinlikleri kapsamında yayınladığımız bu kitap, bir yandan bir avuç özverili insanın 1927 de kıt imkânlarla başlattığı Türk Radyoculuğu serüvenine, spikerlik açısından çok değerli anı ve anlatılarla ışık tutarken; öte yandan Spiker kimdir?, Nasıl spiker olunur? gibi günümüzde hayli popüler olan bir alanda merak edilen soruları yanıtlıyor. Ses Eğitimi-Diksiyon-Türkçenin Doğru Kullanımı gibi bölümleriyle ise dilini önemseyen her okurun ve mesleğe yeni başlayacakların vazgeçemeyeceği bir başvuru kitabı niteliği taşıyor. Bu vesileyle, radyolarımızın günümüzdeki düzeyine erişmesine katkıda bulunanları, bu önemli hizmete gönül verenleri, aramızdan ayrılmış bulunan değerli ustaları saygı ve rahmetle anıyor, kitabın oluşturulmasında emeği geçen bütün arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. İbrahim ŞAHİN Genel Müdür XV