KOOPERAT F GENEL KURUL TOPLANTISINA KATILMA VE OY HAKKI BULUNAN K MSELER Merdan ÇALIfiKAN* I. G R fi 1163 say l Kooperatifler Kanunu na göre kooperatiflerin zaruri 3 organ bulunmaktad r. Bunlardan en yetkili olan genel kuruldur. Genel kurulca mevzuata uygun olarak al nan kararlar tüm ortaklar ba lar. Genel kurulca verilen kararlara, di er organlar olan yönetim kurulu ve denetim kurulunun da uymas zorunludur. Genel kurul organ n n önemli ve yetkili olmas n sa layan etkenler de, Kanunda ve anasözleflmede yer alan görev ve yetkilerden kaynaklanmaktad r. Anasözleflmeyi de ifltirme, di er organ üyelerini seçme, azletme ve ibra etme, tasfiyeye karar verme, kar da tmay onaylama, gayrimenkul al m-sat mlar na önizin verme, ortakl ktan ç k fla, ortakl k aidat ödemelerinin tutar ve ödeme flekline karar verme gibi üst düzey yetkilere sahiptir. II. GENEL KURUL K MLERDEN OLUfiUR Kooperatiflerin en yetkili organ olan genel kurul, tüm ortaklar temsil eden bir organ oldu u için ald kararlar tüm ortaklar ba lar (KK md.42/1, TTK md. 379). Tüm ortaklar n genel kurula kat lma ve genel kurulda oy kullanma hakk bulunmaktad r. Genel kurula kat lma hakk n s n rlayan tek istisna, genel kurul toplant s n n üç ay öncesine kadar ortak olmayanlar n toplant ya kat lamamas d r (KK md.26). Yap kooperatiflerinde, en az üç ay önce ortak olma flart aranmaz; * Sanayi ve Ticaret Bakanl Kontrolörü 135
kooperatife giren flah s, ortakl n n kabulünden sonra herhangi bir tarihte yap lan bir genel kurul toplant s na kat lma hakk na sahiptir. Her orta n sadece bir oy hakk bulunmakta olup Kanunda baflkaca flah slara oy hakk tan nmam flt r (KK md.48). Kooperatif ortakl nda oy hakk, di er ticari flirketlerdeki durumun aksine, sahip olunan sermayenin/hissenin miktar na ba l de ildir. Kooperatifleri, di er flirketlerden ay ran en belirgin özelliklerden birisi budur. Özetle, kooperatif genel kurullar, genel kurula kat lma hakk na sahip ortaklardan oluflur. III. TOPLANTIYA K MLER KATILAB L R Genel kurul, toplant ya kat lma hakk na sahip ortaklar n yan nda, baz flah slar n da kat l m yla gerçekleflir. 1. Üst Kurulufl Temsilcisi Üst kurulufl temsilcisinin, genel kurulu sevk ve idare edebilece i Kanunda aç kça belirtilmektedir (KK md.45/5). Bununla birlikte, sözkonusu temsilcinin; kooperatiflerde kooperatifin ortak oldu u üst birlik veya merkez birlik, birliklerde ise birli in orta oldu u merkez birli ince görevlendirilmifl olmas gerekmektedir. Dolay s yla, bir üst kurulufla ortak olmayan kooperatif ve birliklerin genel kurul toplant lar na, üst kurulufl s fat yla temsilci kat lamaz. Üst kurulufl temsilcilerinin kooperatif genel kurul toplant lar na kat l m ile, kooperatif-üst birlik eflgüdümünün sa lanmas, üst birlikte görev alan kooperatifçilerin ve istihdam edilen personelin uzmanl k ve deneyimlerinin kooperatiflere aktar lmas amaçlanm flt r. 136
2. Bakanl k Temsilcisi Ortak olmad halde genel kurul toplant lar na kat lma yetkisi bulunan di- er bir kifli Bakanl k temsilcisidir (KK md.87). Sanayi ve Ticaret Bakanl, genel kurul toplant lar nda temsilci bulundurur. Toplant lar bakanl k temsilcisinin huzurunda aç l r ve devam eder. Temsilcilerin görevi, toplant n n kanunlara, anasözleflmeye ve gündeme göre takip edilmesini temin etmektir. Bakanl k Temsilcisi, toplant y idare eden kiflilerle birlikte genel kurul toplant tutana n imzalayarak tutana n bir nüshas n Bakanl k ad na teslim al r. Gerekti inde toplant y yönetenleri ve hazirunu, toplant n n Kanun ve anasözleflme hükümlerine göre yürütülmesini sa lamak üzere uyar r. Bakanl k Temsilcisi, toplant n n gidiflat ve al nan kararlar hakk nda Bakanl a hitaben kendi toplant raporunu da haz rlar. Bakanl k Temsilcisinin görev ve yetkileri Temsilci Tüzü- ünde belirtilmifltir. 3. Ortak Olmayan Denetçiler Denetçilerin ve yedeklerinin kooperatif orta olmas flart de ildir (KK md.65/2). Öte yandan denetçilerin genel kurul toplant lar na kat laca belirtildi- inden (KK md.67/2) ortak olmayan denetçilerin de genel kurul toplant lar na kat labilece i sonucu ortaya ç kmaktad r. Bununla birlikte, ortak olmayan denetim kurulu üyelerinin, genel kurulda oy hakk bulunmamaktad r. 4. Ortak Olmayan Temsilciler Ana sözleflmelerinde hüküm bulunmas halinde, ortaklar genel kuruldaki oy hakk n, ortak olmayan efl ve birinci derecedeki akrabas na kulland rabilirler (KK md.49). Bu kifliler d fl nda ortak olmayan üçüncü bir kifliye temsil yetkisi verilemez. Bir ortak genel kurula kat lamayacaksa, baflka bir orta a veya kendisinin efli, annesi, babas veya çocuklar ndan birisine temsil yetkisi vererek bu kiflinin kendi ad na oy kullanmas n sa layabilir. 137
Orta n vekalet verdi i bir kifli veya avukat n, orta n kardeflinin, amcas n n, teyzesinin vb., genel kurulda orta temsil etme yetkileri bulunmamaktad r. Öte yandan, bir kiflinin birden fazla kiflinin temsil yetkisine sahip olmas da yasaklanm flt r. Sadece ortak say s 1000 in üzerinde olan kooperatiflerde, bir ortak en çok 9 orta temsil edilebilir (KK md. 49). Bir orta n, birden fazla orta temsil edemeyece i belirtilmesine karfl n, ortak olmayan temsilcilerin birden fazla orta temsil edemeyece i hususunda bir hüküm bulunmamaktad r. Örne in, birbirleriyle birinci dereceden akrabal k iliflkisi içerisinde olan 12 orta, genel kurulda ortak olmayan bir yak n akrabalar n n temsil edebilece i gibi bir sonuç ortaya ç kmaktad r. Ancak bu durum Kanunun mant na ve ruhuna ters düflmektedir. Kooperatifi oluflturan ortaklara böyle bir s n rlama getirildi i halde, kooperatifle bir ba bulunmayan/ortak olmayan kiflilerin birden fazla kifliyi temsil etmesi düflünülemez. Sanayi ve Ticaret Bakanl nca haz rlanan örnek anasözleflmelerde genel kurulda temsil müessesesine cevaz verilmifltir. Bu bak mdan temsil hususuna uygulamada çok s k rastlanmaktad r. 5. Tüzel Kifli Yetkilileri Kooperatiflere gerçek kiflilerin yan nda, özel ve kamu tüzel kiflileri de ortak olabilir (KK md.1, 9). Dolay s yla kooperatif orta olan tüzel kiflilerin de genel kurul toplant lar na kat lma hakk bulunmaktad r. Tüzel kifliler bu haklar n bir gerçek kifliyi temsilci tayin ederek kullan rlar. Bu gerçek kiflinin kooperatif orta olma flart bulunmamaktad r. Tüzel kiflili in temsile yetkili flah slar n n birden fazla olmas durumunda, genel kuruldan önce toplant ya kat lacak bir temsilcinin kooperatife bildirilmesi gerekmektedir. 138
6. Di er Kifliler Kooperatifler Kanunu nda say lmamakla birlikte, kooperatifin faaliyetleri ile ilgili hususlarda aç klama yapmak, bilgi vermek, tan t m yapmak gibi çeflitli amaçlarla, baz kiflilerin de kooperatife kat lmas mümkündür. Örne in kooperatif inflaatlar n n yap ld arsan n sahipleri, inflaatlar yapan müteahhit veya tafleron firma yetkilileri, belirli konularda uzmanl bulunanlar, kredi al nacak bankan n yetkilileri, ba l ortakl klar veya ifltiraklerdeki yöneticiler, tüzel kiflilik ad na kat lan temsilci yan nda tüzel kiflili in di er yetkilileri gibi. Bu gibi kiflilerin, genel kurula kat labilmesi, bunlar n genel kurulun sevk ve idaresine kar flmas, oy kullanmas, her ortak gibi söz hakk na sahip olmas anlam na gelmemektedir. IV. TOPLANTIYA KATILIP OY KULLANAMAYACAKLAR K MLERD R Daha önce de belirtildi i üzere her orta n genel kurulda oy kullanma hakk bulunmaktad r. Ancak baz durumlarda ortaklar n genel kurulda oy kullanma haklar s n rlanm flt r. 1. Genel Olarak Oy Hakk Bulunmayanlar Ortak olmayan kiflilerin oy hakk bulunmamaktad r (KK md. 26, 48). Bunun istisnas, tüzel kifli ortaklar n temsilcileri ile ortak olmayan efl ve birinci derecedeki akrabalard r. 139
2. Belirli Durumlarda Oy Hakk Bulunmayanlar a. Kooperatifle ifl yapan ortaklar Kooperatif ifllerinin yap m na ifltirak eden ortaklar, yönetim kurulunun ibras na iliflkin oylamaya kat lamaz (KK md.50/1). Örne in, kooperatifle ticari bir al m-sat m ifllemi yapan, kooperatifin bahçe duvar n, bahçe düzenlemesini yapan, kooperatifin muhasebe veya hukuk ifllerini takip eden ortaklar n, yönetim kurulunun ibras nda oy kullanmas mümkün de ildir. Sorumluluk gere i, kooperatifle ifl yapan kiflilerin genel kurul öncesi yönetim kurulunca belirlenmesi gerekir. Di er taraftan, denetim kurulunca yap lan denetimler sonucunda da bu ortaklar tespit edilebilir. Bu durumdaki kifliler, genel kurul s ras nda ibra ile ilgili gündem maddesinin görüflülmesi s ras nda divana bildirilmeli ve durum toplant tutana na geçirilmelidir. b. Belirli ifl veya davayla ba lant l olan ortaklar Ortaklar n kendisini, efl ve birinci dereceden (anne/baba, çocuklar) akrabalar n ilgilendiren ifl veya davalarla ilgili görüflmelerde, bu ortaklar oy hakk n kullanamaz (KK md.50/2). Örne in ortakl ktan ç kar lmas genel kurul karar na ba l olan orta n, kendisi ile ilgili gündem maddesinde oy kullanmas mümkün de ildir. Kooperatifle herhangi bir ifl yapan bir kiflinin, kooperatif orta n n efli veya birinci dereceden akraba olmas durumunda da, ortak konuyla ilgili gündem maddesinde oyunu kullanamaz. c. Denetim kurulu ve yönetim kurulu üyeleri Kooperatifte ortak olan denetim kurulu üyeleri, kendilerinin ibralar na iliflkin oylamada oy hakk n kullanamaz (KK md.98, TTK md.537/3). Ortak olmayan denetim kurulu üyelerinin, zaten oy hakk bulunmamaktad r. 140
Yine, yönetim kurulu üyeleri de, kendi ibralar yla ilgili olarak oy kullanamazlar (KK md.98, TTK md.537/3). V. SONUÇ Her kooperatif orta n n genel kurul toplant s na kat lma ve oy kullanma hakk bulunmaktad r. Bu cümleden, genel kurula kat lan her orta n oy kullanma hakk oldu u ve/veya genel kurula sadece ortaklar n kat labilece i gibi bir hipotez ileri sürülebilir. Ancak bu do ru de ildir. Genel kurula ortaklardan baflka kiflilerin kat lmas da mümkündür. Buna ek olarak genel kurula kat lan her ortak oy kullanamayabilir, Kanun baz s n rlamalar getirmifltir. Kooperatif genel kurul toplant lar na, toplant ya kat lma hakk bulunan ortaklar n haricinde Bakanl k temsilcileri, kooperatifin orta oldu u üst kuruluflun temsilcileri, kooperatif orta tüzel kiflilerin temsilcileri, ortak olmayan denetçiler ve ortak ad na kat lan temsilciler de kat labilir. Di er taraftan, genel kurula kat lma hakk oldu u halde, kooperatifle ifl yapan ortaklar yönetim kurulunun ibras na iliflkin kararlarda oy kullanamaz. Ortaklar n kendisini, efl ve birinci dereceden (anne/baba, çocuklar) akrabalar n ilgilendiren ifl veya davalarla ilgili görüflmelerde bu ortaklar oy hakk n kullanamaz. Yönetim ve denetim kurulu üyeleri de kendi ibralar na iliflkin kararlarda oy haklar - n kullanamazlar. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (10.05.1969). Kooperatifler Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (13195 say l ) 141
142