DEPREMDEN ETKİLENEN ÖĞRENCİLER İÇİN RUH SAĞLIĞI TARAMASI VAN 6-11 Nisan 2012 NİSAN 2012 VAN 0
ÖZET Yeryüzü Doktorları depremin ilk günlerinden itibaren Van da bulunarak enkaz çalışmaların katılmış ve sağlık desteği vermiştir. Sonrasından bu desteğini bir proje haline getirmiş ve mobil bir sağlık ekibi kurarak Van merkeze bağlı 11 köy ve 2 mezrada 1. Basamak sağlık hizmetleri vermeye devam etmiştir. Proje kapsamına psiko-sosyal destek hizmetleri de alınmıştır. Bu çerçevede 6-11 Nisan 2012 tarihlerinde Halkalı ve Güveçli köy okullarında İGEDER (İstanbul Gönüllü Eğitimciler Derneği) ve Pedagoji Derneği ile işbirliği içinde 576 öğrenciye ruh sağlığı taraması yapılmıştır. Bu rapor yapılan bu ruh sağlığı ile ilgili bilgileri içermektedir. 1
1) PROJE İLE İLİGİLİ TEMEL BİLGİLER A) PROJENİN HEDEFİ Proje deprem sonrasında Van daki ilköğretim öğrencilerin depremden ne kadar etkilendiklerini ölçmeyi hedeflemektedir. Bu ölçme sonrasında riskli olarak değerlendirilen öğrencilere psikolojik destek verilmesi planlanmaktadır. B) PROJENİN HEDEF KİTLESİ Projenin ilk etabında Güveçli ve Halkalı Köyü ndeki ilköğretim birinci ve ikinci kademe öğrencilerinde ruh sağlığı taraması gerçekleştirilecektir. Bu iki köyün öncelikli seçilmesinin sebebi köylerde deprem sonrasında mal ve can kaybı yaşanması ile öğrenci sayılarının fazla olmasıdır. C) PROJENİN ETAPLARI Proje temel olarak 2 etaptan oluşmaktadır a) Riskli öğrencilerin belirlenmesi b) Bu öğrencilere yönelik tedavi programı uygulanması D) PROJE TAKVİMİ Proje 6-11 Nisan 2012 tarihlerinde uygulanmıştır. 12 Nisan 2012 günü elde edilen sonuçlar ilgili resmi birimlerle paylaşılarak projenin ilk etabı tamamlanmıştır. Projenin ikinci adımının nasıl şekilleneceği önümüzdeki günlerde belli olacaktır. E) PROJE EKİBİ Ruh sağlığı taramasının çeşitli aşamalarında görev alan kişiler aşağıdaki gibidir: Mustafa Özyurt (Proje Yöneticisi; Yeryüzü Doktorları) Mehmet Teber (Uzman Pedagog; İGEDER Rehberlik Zümre Koordinatörü ve Pedagoji Derneği Başkanı) Merve Özdemir (Psikoloji Öğrencisi; Pedagoji Derneği Üyesi) Ebru Karabulut (Okul Öncesi Öğrencisi; İGEDER Üyesi) Doğan Can (Yardımcı Sağlık Personeli; Yeryüzü Doktorları) Ender Gölçek (Doktor; Yeryüzü Doktorları) 2
2) RUH SAĞLIĞI TARAMASI İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER A) TARAMADA KULLANILAN FORMLAR VE TESTLER Ruh sağlığı taramamız alanda kullanılan 3 temel form-test ile yapılmıştır. Bir Aile Çiz: Çocuklardan evde beraber yaşadıkları kişilerin de içinde olduğu bir resim çizmeleri istenmiştir. Bierr Cümle Tamamlama Testi: Bu testin 8-16 yaş öğrenciler için uygun olan A formu kullanılmıştır. Test 56 maddeden oluşmaktadır (Ek-1) Travma Tarama Ölçeği: 20 maddelik bu ölçekle depremin çocuklar üzerindeki etkileri ölçülmüştür. (Ek-2) Tarama süresince öğrencilerin keyif alarak süreci tamamlaması için bu üçlü sürelerin arasına öğretici ve oyunlar serpiştirilmiştir. Tüm formlar öğrencilere bir oyun olarak hayal paylaşma süreci olarak aktarılmaya çalışılmıştır. Küçük öğrencilerde formlar birebir doldurulmuştur. 3. sınıf yukarısı öğrencilerde ise sınıf olarak uygulama yapılmıştır. Uygulama küçük öğrencilerde üç ders saati, 4. sınıf ve üzeri öğrencilerde ise iki ders saati süresince yapılmıştır. B) TARAMADA KULLANILAN OYUNLAR Ruh sağlığı taraması sırasında süreci eğlenceli ve öğretici hale getirmek için aşağıdaki oyunlar testlerin arasına serpiştirilmiştir. Duygu Yarışı: Sınıf iki gruba bölünmüştür. Her gruptan gönüllü öğrenciler tahtaya çıkarılmış ve kulaklarına bir duygu (mutluluk, öfke vb.) söylenmiştir. Bu duyguyu grubuna yansıtması istenmiştir. Grup duyguyu bildiğinde puan kazanmıştır. Kelime Türetmece: Öğrencilere uzun bir kelime verilmiş ve buradaki harfleri kullanarak yeni dört ve beş harfli kelimeler türetmeleri istenmiştir. Oyun yine grup halinde oynanmıştır. Nesi Var: Gruplardan öğrenciler çağrılmış ve onlara bir nesne ya da hayvan ismi verilmiştir. Grup tahtadaki arkadaşlarına Nesi Var? diye sormuş aldıkları cevaplarla nesneyi ya da hayvanı tahmin etmeye çalışmıştır. C) TARAMADA KULLANILAN DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Proje kapsamında okullarda uygulanan üç testin sonucu o günün akşamında değerlendirilmiş ve öğrenciler risksiz, riskli ve çok riskli olmak üzere üç grupta gruplanmıştır. Proje kapsamında yaklaşık 2000 sayfalık doküman bir hafta içinde değerlendirilmiştir. Öğrencilerin risk durumu aşağıda belirttiğimiz kriterler göz önüne alınarak yapılmıştır. Bir Aile Çiz: Bu resimlerde öncelikle bir komposizyon olup olmadığına dikkat edilmiştir. Karışık dağınık ve bir bütünlük içermeyen resimler riskli grup için bir veri oluşturmuştur. Resimde kullanılan yoğu siyah renk kullanımı yine risk hakkında ipucu vermiştir. Çizilen aile üyeleri, bu üyelerin azalarının tam olması yine değerlendirme kriterleri içinde yer almıştır. 3
Resimde bulunan kan, yıkım, ölüm sahneleri öğrencinin riskli olduğunu göstermesi açısından önemli görülmüştür. Bierr Cümle Tamamlama Testi: Bu testte öğrencilerin verdikleri cevaplar içinde risk içerenler dikkate alınmıştır. Öğrencinin Kendimden nefret ediyorum, keşke annem ölmeseydi, vücudum ağrıyor vb. gibi cümleleri risk gurubunda oldukları hakkında bize fikir vermiştir. Bunun yanında çeşitli kelimelerin sık kullanımı risk olarak algılanmıştır. Bir formda 8-10 defanın üzerinde deprem, kötü, üzüntü, ölüm, korku gibi kelimelerin kullanımı risk olarak değerlendirilmiştir. Travma Tarama Testi: 20 maddelik bu testte 10-15 defa Evet diyen öğrenciler Riskli gruba, 16-20 üzeri Evet cevabını veren öğrenciler ise Çok Riskli gruba alınmıştır. Her bir testte yapılan bu değerlendirmelerin ardından genel bir değerlendirme yapılmış ve öğrencinin hangi risk grubunda yer aldığına karar verilmiştir. 4
3) RUH SAĞLIĞI TARAMASI SONUÇLARI VE ÖNERİLER A) TARAMA SONUÇLARI Öğrencilerin risk durum değerlendirmesinden elde edilen sonuçlar tablolarla birlikte aşağıdaki gibi özetlenmiştir. Tablo 1: Sınıflara Göre Riskli Öğrenci Sayıları ve Yüzdeleri Öğrenci Sayısı Çok Riskli Riskli Riskli Toplam Riskli Yüzde 1. Sınıf 65 4 9 13 20,00 2. Sınıf 57 7 14 23 36,84 3. Sınıf 69 14 27 44 59,42 4. Sınıf 94 13 22 33 37,23 5. Sınıf 64 13 30 45 67,18 6. Sınıf 101 20 35 59 54,44 7. Sınıf 65 10 29 41 60,00 8. Sınıf 61 4 19 25 37,70 TOPLAM 576 85 185 270 46,80 Tarama kapsamında toplamda 576 öğrenciye tarama yapılmıştır. En fazla 101 kişi ile 6. sınıf öğrencisine tarama yapılmıştır. Bunu 94 öğrenci ile 4. sınıf sonrasında 69 öğrenci ile 3. sınıf takip etmiştir. 576 öğrenciden 185 öğrenci riskli, 85 öğrenci ise çok riskli olarak değerlendirilmiştir. Bu şekilde çok riskli öğrencilerin oranı % 14,75, riskli öğrencilerin oranı ise % 32,11 oldu. Toplam riskli öğrencilerinin oranı % 46,80 olarak gerçekleşti ki. Bu da yaklaşık her iki öğrenciden birinin risk altında olduğu anlamına gelmektedir. Öğrenciler içinde depremden en çok etkilenen 5. sınıf öğrencileri olmuştur. Bu öğrencilerin % 67 si risk grubuna girmiştir. Bu sınıfı sırası ile 7. ve 3. sınıflar takip etmiştir. Depremden en az etkilenen ve ruh sağlığı açısından en az sorunlu olan sınıf ise % 20 ile birinci sınıflarda görülmüştür. Risk durumunun cinsiyete göre dağılımı aşağıda verilmiştir. 5
Tablo 2: Cinsiyete Göre Riskli Öğrenci Sayıları ve Yüzdeleri Riskli Çok Riskli TOPLAM Kız 90 39 129 Erkek 95 46 141 TOPLAM 185 85 270 Yukarıdaki tabloya bakıldığında kız öğrencilerle erkek öğrenciler arasında risk açısından pek de anlamlı bir farkın olmadığı görülmüştür. Riskli öğrencilerin cinsiyete dağılımı neredeyse yarı yarıya olmuştur. Tablo 3: Travma Tarama Ölçeğine Verilen Cevaplar ve Yüzdeleri Madde Uygulama Kişi Sayısı Görülme Sıklığı Yüzde Yatağa girdiğimde uyumakta zorlanmaya başladım. 556 303 54,50 Tek başıma yalnız yatamaz oldum 556 281 50,54 Karanlıkta yatamaz oldum 556 262 47,12 Korkulu rüyalarım arttı 556 291 52,34 Uykumda sık sık uyanmaya başladım 556 261 46,94 Daha çok uyku uyumaya başladım 556 192 34,53 Durduk yere aklıma deprem gelmeye başladı 556 362 65,11 Tırnak yemeye başladım 556 68 12,23 Sebepsiz yere ağlamaya başladım 556 159 28,60 Aklıma ölümle ilgili düşünceler gelmeye başladı 556 325 58,45 Sevdiklerimin başına kötü şeylerin gelmesinden korkmaya başladım 556 423 76,08 Kapalı yerlere girmekten korkmaya başladım 556 336 60,43 Daha fazla yemek yemeye başladım 556 101 18,17 Yüksek sesten korkmaya başladım 556 262 47,12 Kendimi hep aşırı yorgun hisseder oldum 556 294 52,88 Kendimi hep güçsüz hissetmeye başladım 556 232 41,73 Kimseyle konuşmak istemez oldum 556 152 27,34 İçimden yemek yeme isteği gelmez oldu 556 201 36,15 Kendi içime kapandım 556 206 37,05 Daha sinirli ve öfkeli oldum 556 198 35,61 6
Projede ruh sağlığı taraması yapılan 576 öğrenciden 556 sına Travma Tarama Ölçeği uygulanmıştır. Yirmi birinci sınıf öğrencisine zaman yetersizliği nedeni ile sadece resim uygulaması yaptırılabilmiştir. Bu ölçekte öğrencilere özellikle depremden sonra formda verilen hangi durumları yaşayıp yaşamadıkları sorulmuştur. Her madde teker teker açıklanmış ve sonrasında öğrencilerden işaretleme yapmaları istenmiştir. Öğrencileri deprem sonrasında % 76.08 lık bir yüzde ile sevdiklerinin başına kötü şeyler gelmesinden korktuklarını belirtmişlerdir. Bunu % 60.43 ile kapalı yerlere girme korkusu takip etmiştir. Bu süreçte aklına ölümle ilgili düşünce gelenlerin oranı % 58.4 olmuştur. Öğrencilerde tabloya göre en az etki tırnak yeme alanında olmuştur. 556 öğrenciden 68 i depremden sonra tırnak yemeye başladığın beyan etmiştir ki bu % 12 lik bir orana denk gelmektedir. Tabloda görülen istatistikler depremin üzerinden altı ay geçmesine rağmen etkisinin öğrenciler üzerinde devam ettiğini göstermektedir. Bu nedenle bu etkiler minimize edilene kadar, öğrencilere sunulan ruh sağlığı hizmetlerinin sistemli ve düzenli bir şekilde devam etmesi gerekmektedir. B) SONUÇ, GELECEKTE YAPILACAKLAR VE ÖNERİLER Yapılan ruh sağlığı taramasında depremin üzerinden 6 ay geçmesine rağmen öğrencilerin üzerinde depremin etkisinin devam ettiği görülmüştür. Öyle ki öğrencilerin yarısı riskli konumda görülmüştür. Risk durumunda kalan öğrencilere yardımcı olmak amacıyla aşağıdaki çalışmalar yapılacaktır: Riskli öğrencilerin listesi İl Sağlık Müdürlüğü ne, İl Milli Eğitim Müdürlüğü ne, Rehberlik Araştırma Merkezi ne, okul müdürlerine ve okul rehber öğretmenlerine iletilecektir. Onlardan bu öğrencilere yönelik tedavi hizmetleri yürütmeleri istenecektir. Riskli ve Çok Riskli öğrencilerin listesi EK-3 te görülebilecektir. Bizim önerimiz; Çok Riskli öğrencilerin psikologlar-psikiyatristler eşliğinde hemen tedavi sürecine alınmasıdır. Riskli öğrencilerin durumunu değerlendirmek içinse en az iki psikologdan oluşan bir bizzat okullara giderek, tüm riskli öğrencilerle teker teker görüşmelidir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar Milli Eğitim Bakanımız Ömer Dinçer ile Kadın ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanımız Fatma Şahin e iletilecektir. Bu şekilde bakanlıkların desteği ile projenin ikinci adımı yürütülebilecektir. Bu adımda bölgede geçici bir ruh sağlığı merkezinin kurulması hedeflenmektedir. Her iki okuldaki öğrenciler ilk etapta Fatih Üniversitesi ve Yalova Üniversite sinde okuyan Rehberlik ve Psikoloji öğrencileri eşleştirilerek Mektup Kardeşliği uygulaması başlatılacaktır. Bu sayede riskli öğrenciler, sorunlarını ve dertlerini pedagog, psikologlarla paylaşacak, uzaktan da olsa destek verebilecek, acil durumlarda ise ilgili kurumlara iletebilecektir. 7