Çocukluk Çağı Obezitesi Prof. Dr. Hilal Özcebe Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü hozcebe@hacettepe.edu.tr
Çocuklarda Obezite Son yıllarda önemli bir halk sağlığı sorunu haline gelmesi Gelişmiş ülkelerdeki prevalansın daha da yüksek olması, gelişmekte olan ülkelerde hızlı artışın başlaması Çocukluk dönemi sağlık sorunları astma, yüksek kan basıncı, kas-iskelet sistemi hastalıkları, karaciğerde yağlanma, insülin direnci, tip 2 diyabet ve uyku sorunları Erişkin dönemde ortaya çıkan sağlık sorunları- obezite, tip 2 diyabet, kalpdamar hastalıkları, bazı kanserler, obstrüktif akciğer hastalıkları, üreme sağlığı sorunları, zihinsel, duygusal ve sosyal sağlık sorunları Eğitim ve sosyal aktivitelere katılmama, birey, aile ve toplum için ekonomik boyutu, sağlık hizmetleri kullanımı gibi farklı sorun alanları WHO, 2014
Son yıllarda Kentleşme ile birlikte çalışma ve eğitim ortamları, ulaşım şekli, beslenme alışkanlıkları gibi yaşam tarzı değişiklikleri Yaşam boyu yaklaşım epigenetik mekanizmalar şişmanlatıcı çevre «Bebeklik ve çocukluk» - Bazı önemli özellikler - karşı koyabilme ve direnç kazandırabilme, esneklik ve yoğrulabilme Gebelik öncesi sağlıklı yaşam davranışları, beden yapısı etkilerini azaltma çalışmaları «Obezite obeziteye neden olur» «Sağlıklı yaşam davranışları sağlıklı yaşam davranışlarını ortaya çıkarır» WHO, 2014
Obezite Risk Etkenleri Biyolojik Davranışsal Sosyal etkenler Dönemler Gebelik öncesi Gebelik dönemi Bebeklik Ergenlik WHO, 2014
Müdahale Edilebilir Gebelik Öncesi Risk Etkenleri Biyolojik Annenin şişman olması Babanın şişman olması Annenin beslenme durumu Annenin beden yapısı Üreme teknolojilerinin kullanımı Annenin glisemisi Annenin lipid metabolizması Genç anne ya da bedensel olarak gelişmemiş olması Bedenin ufak olması Davranışsal Ailenin davranışları, sigara ve alkol kullanımı, yetersiz fiziksel aktivite, sedanter yaşam tarzı Beslenme davranışları Beslenme takviyelerinin fazla alımı WHO, 2014
Müdahale Edilebilir Gebelik Risk Etkenleri Biyolojik Gebelikte kilo alımı Annenin beslenme durumu Annenin beden yapısı Annenin çalışma temposu Annenin stresi Annenin glisemisi Pre-eklampsi olma durumu Davranışsal Annenin davranışları Stres, depresyon olma durumu WHO, 2014
Müdahale Edilebilir Bebeklik Risk Etkenleri Biyolojik Gebelik haftası Antropometrik özellikler ve beden yapısı Genetik ve epigenetik yapısı Hormonlar ve büyüme etkenleri Büyüme hızı Anne sütü/mama ile besleme Tat duyusunda gelişme İştah kontrolü Metabolik kontrol Enfeksiyonlar Davranışsal Yaşa göre beslenme Beslenme davranışları ve besin kalitesi Besin tercihi Beslenme davranışları Stimülasyon Etkinlik Uyku örüntüsü Çocuk bakımı Fiziksel aktivite düzeyi WHO, 2014
Müdahale Edilebilir Çocukluk Risk Etkenleri Davranış Aile ve Toplum Çevre Şekerli içecek tüketimi Sebze ve meyve tüketiminin az olması Fazla kalorili abur-cubur yeme TV karşısında yeme Uzun süre TV seyretme Lokantada yeme Dijital medyada vakit geçirme Yatmadan önce yemek yeme Sokakta oynamama Uzun süre oturma Yetersiz uyuma Ailenin uygulamaları Aileden model alma Toplumsal cinsiyet rolleri Akran etkisi Yeme ve fiziksel aktivitede sosyal normlar Besin hazırlama konusunda uygulamalar Okul ve kreşlerde besin hazırlama Düşük gelir Okul ve kreşlerde fiziksel aktivitenin desteklenmesi Yetersiz eğitim Besin üretimi Besin yapısı, ulaşılabilirlik, sağlanabilmesi Yüksek kalorili yiyeceklerin pazarlanması Düşük besin değeri olan yiyeceklerin paketlenmesi Fiziksel aktiviteye uygun çevrenin oluşturulması Sağlık sistemi Sokak satıcıları ve ekonomik yeri WHO, 2014
Türkiye Çocukluk Çağı Obezite Çalışması (COSI-TUR)
Çalışmanın Amaçları; Türkiye de İlköğretim Okulları 2. Sınıf Öğrencilerinin (7-8 Yaş Grubu); Beslenme durumlarının ve büyümelerinin değerlendirilmesi, Zayıflık, ciddi zayıflık Normal ağırlık, Kiloluluk Şişmanlık, Bodurluk ve ciddi bodurluk prevalanslarının saptanması, Ailelerinin ifadelerine göre çocukların beslenme davranışları ve fiziksel aktivite düzeyleri ve okulların beslenme ve fizik aktivite ile ilgili uygulamaları hakkında bilgi elde edilmesi.
ARAŞTIRICI n:5600 CEVAPLAMA %91,1 ANALİZ, %88,5 AİLE n:5600 CEVAPLAMA %89,6 ANALİZ %86,7 OKUL n:216 %100
Sonuç olarak; Bu çalışma 163 ü kentsel (%75,5) ve 53 ü (%24,5) kırsal olmak üzere toplam 216 okulda yürütülmüştür. Araştırma sırasında 2.541 kız ve 2.560 erkek çocuğa ulaşılmıştır. Toplam 4.856 aile Kentsel kesimde %82,4 Kırsal kesimde %17,6 Ailede ulaşılan kişi Anne %68,1 Baba %26,4 Diğer %5,4
Şişmanlık, Zayıflık ve Bodurluk Prevelansı (Yerleşim Yeri, Cinsiyet ve Yaşa Göre) ŞİŞMAN * (BKI Z SKOR) ZAYIF * (BKI Z SKOR) BODUR ** (BOY UZUNLUĞU Z SKOR) KENT KIR KENT KIR KENT KIR ERKEK 24,9 14,8 2,1 2,4 1,6 5,6 KIZ 23,4 13,6 1,9 1,3 1,8 6,0 7 YAŞ 24,6 15,2 2,0 1,9 1,9 3,7 8 YAŞ 23,8 13,1 2,2 1,8 1,5 8,0 BKI, Z SKORU kilolular-ciddi zayıflar dahil) ** BOY UZUNLUĞU Z SKORU (ciddi bodurlar dahil)
Şişman %10,0 %6,6 %13,3 Fazla Kilolu %15,0 Şişman Fazla Kilolu Fazla Kiloluluk ve Şişmanlık Görülme Sıklığı: Erkekler arasında %23,3 %76,7 %78,4 Kızlar arasında %21,6 ERKEK KıZ
Avrupa Ülkeleri COSI-2008 İle Karşılaştırma
Çocukların Yaşam Tarzlarına İlişkin Bazı Bulgular
Çocukların Kahvaltı Yapma Sıklıkları (%) Kahvaltı Yapma Sıklığı Toplam Kent Kır Sayı Yüzde Her gün 85,1 82,2 4.053 84,6 Haftada 4-6 Gün 5,3 6,8 266 5,6 Haftada 2-3 Gün 7,6 9,2 379 7,9 Kahvaltı Yapmaz 2,0 1,8 95 1,9 Toplam 3.953 841 4.794* 100,0 *Bu soruya 62 aile yanıt vermemiştir.
Meyve, Sebze ve Bazı İçecekleri Tüketme Sıklığı (%) 90 80 42,8 85,4 70 60 50 18,3 [DEĞER] 47,2 47 50,3 40 30 20 10 0 23,3 32,5 1,4 26,3 8,3 11,5 Taze Meyve Sebze Taze Sıkılmış Meyve Suyu 35,6 37 Her gün Haftada 4-6 Haftada 1-3 Hiç 4,2 8,5 Şeker İçeren Gazlı İçecekler 10,7 1,7 2,2 Diyet Gazlı İçecekler
Süt ve Süt Ürünlerini Tüketme Sıklığı (%) 60 50 51 40 36,9 41,2 30 20 10 16,5 22,1 10,5 26,9 31 28,7 27,9 25,7 5,2 4,3 18,1 30,9 23,1 23,6 15,4 29 32 0 Peynir Yoğurt Ayran Tam Yağlı Süt Az/yarım Yağlı Süt Her gün Haftada 4-6 Haftada 1-3 Hiç
Yumurta, Et ve Kuru Baklagilleri Tüketme Sıklığı (%) 80 70 60 %70,5 %[DEĞER] %[DEĞER] %[DEĞER] 50 40 30 20 10 42,4 28,1 25,4 30,1 9,8 4,1 5,1 4,1 9,2 19,7 8,8 28,6 6,2 0 Yumurta Kırmızı Et,Tavuk, Hindi Balık Kuru Baklagiller Her gün Haftada 4-6 Haftada 1-3 Hiç
Besin Değeri Düşük ve Yüksek Kalorili Yiyecek Tüketme Sıklığı (%) 70 66,1 60 50 40 30 20 10 %42,7 16,5 26,2 53,6 3,7 %36,4 14,4 22 55,8 7,8 59,6 %22,1 %16,8 18,3 17,2 13,4 12,6 8,7 4,2 0 Bisküvi, Kek Kurabiye, Pasta vb. Şekerli Barlar veya Çikolata Cips, Patlamış Mısır Pizza, Pide, Lahmacun, Patates Kızartması, Hamburger vb. Her gün Haftada 4-6 Haftada 1-3 Hiç
Çocukların Uyku Süreleri (saat) Yerleşim Yeri n X ± SS (saat) Kent 3.797 9,29 ± 0,02 Kır 829 9,34 ± 0,05 Toplam 4.626 9,30 ± 0,02
Çocukların Spor Yapma Sıklıkları (%) Spor Yapma/Hafta Toplam Kent Kır Sayı Yüzde Gitmiyor 71,2 91,9 1.587 74,2 1 kez 11,5 2,9 219 10,2 2 kez 12,2 2,9 233 10,9 3-6 kez 4,6 0,9 86 4,0 Her gün 0,6 1,3 15 0,7 Toplam 1.833 308 2.141 100,0
Çocukların Günlük Oyun Oynama Süreleri (%) Oyun Oynama Süresi Hafta İçi Hafta Sonu Hiç Oynamaz 2,6 0,7 Her Gün 1 Saatten Az 12,1 4,0 Her Gün 1 Saat 26,5 7,7 Her Gün 2 Saat 38,8 24,8 Her Gün 3 Saat ve Daha Fazla 19,6 62,8 Toplam 4.761 4.703 * Ailelerden 95 i hafta içi ve 153 ü hafta sonu oyun oynama sorusuna yanıt vermemiştir.
Okula Yürüme Çocukların okula yürüyerek gidip gelmesi günlük fizik aktivite açısından önemlidir. Kentsel kesimde yaklaşık her dört aileden üçü (%73,0) okula giden yolların güvensiz olduğunu söylerken, bu oran kırsal kesimde her iki aileden biri (%54,3) şeklindedir. Ailelerin %54,0 ının evleri okula bir kilometreden daha yakın olup, %24,5 inin 1-2 kilometre uzaklıktadır. (kentsel kesimde %79,2 ve kırsal kesimde %75,6) Türkiye de kentsel kesimde çocukların %71,4 ü okula giderken ve %72,6 sı okuldan eve dönerken yürümektedir. Bu yüzdeler kırsal kesimde %71,2 ve %71,9 dur.
Çocukların Bilgisayarda Oyun Oynama Süreleri (%) Oyun Oynama Süresi Hafta İçi* Hafta Sonu* Hiç Oynamaz 56,6 43,2 Her Gün 1 Saatten Az 22,4 19,7 Her Gün 1 Saat 12,0 15,6 Her Gün 2 Saat 6,4 13,6 Her Gün 3 Saat ve Daha Fazla 2,5 7,9 Toplam 4.655 4.617 * Ailelerden 201 i hafta içi ve 239 u hafta sonu bilgisayarda oyun oynama sorusuna yanıt vermemiştir.
Çocukların Televizyon Seyretme Süreleri (%) Televizyon Seyretme Süresi Hafta İçi* Hafta Sonu* Hiç Seyretmez 3,2 2,3 Her Gün 1 Saatten Az 22,3 10,7 Her Gün 1 Saat 28,0 14,4 Her Gün 2 Saat 33,3 35,4 Her Gün 3 Saat ve Daha Fazla 13,2 37,2 Toplam 4.776 4.731 * Ailelerden 80 ni hafta içi ve 125 i hafta sonu televizyon seyretme sorusuna yanıt vermemiştir.
Bu araştırmanın sonucu olarak; Türkiye de çocuklar arasında yaşanılan bölge, yerleşim biriminin yapısı ve cinsiyete göre zayıflık ve şişmanlık sorunu mevcuttur. Çocukların sağlıklı beslenmesi ve fizik aktivite yapmalarına ilişkin politikaların güçlendirilmesi, sağlıklı uygulamaların yaygınlaştırılmasına ivedilikle öncelik verilmesi gerekmektedir.
Sağlıklı bir nesil yetiştirilmesinde herkesin sorumluluğu vardır.