TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE)

Sayfa/Toplam Sayfa: 1 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR... 7 ġekġl LĠSTESĠ... 9 TABLO LĠSTESĠ...15 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ...19 EXECUTIVE SUMMARY...59 1. GĠRĠġ...93 1.1. Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim...95 1.2. Coğrafi Bilgi Sistemi ÇaliĢmalari... 103 2. PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI... 113 3. HAVZA GENEL DURUMU... 117 3.1. YerleĢim Yerleri... 119 3.2. Coğrafi Durum... 126 3.3. Meteorolojik Bilgiler... 133 3.4. Arazi Kullanımı... 143 3.5. Tarım ve Hayvancılık... 148 3.6. Sanayi Durumu... 151 3.7. Korunan Alanlar... 157 3.8. Su Kaynakları... 163 3.9. Deniz DeĢarjları... 168 4. SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLANAN DURUMU... 171 4.1. Türkiye Geneli... 171 4.1.1. Türkiye nin Su Potansiyeli... 171 4.1.2. Sektörel Su Kullanımları... 174 4.1.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli... 176 4.2. Marmara Havzası... 177 4.2.1. Havza Su Potansiyeli... 177 4.2.2. Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu... 178 4.2.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli... 179 4.2.4. Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar... 180 4.2.5. Havzada 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri... 181 4.2.6. Ekolojik Ġhtiyaç Debisi (EĠD)... 190 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 2 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4.2.6.1. Konunun Anlam ve Önemi... 190 4.2.6.2.Akarsu Düzenlemeleri... 190 4.2.6.3. Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizinin GeliĢim Süreci... 191 4.2.6.4.BaĢlıca EĠD Hesap Yöntemleri... 192 4.2.6.5. Türkiye deki Mevcut Durum... 196 4.2.6.6. HES Tesisleri Özelinde EĠD Analizi Önerisi... 197 5. ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ... 201 5.1. Kentsel Atıksu Altyapısı... 204 5.1.1. Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu... 204 5.1.2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu... 205 5.2. Endüstriyel Atıksu Altyapısı... 227 5.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu... 227 5.2.2. Tekil Sanayi Tesisleri Altyapı Durumu... 228 5.3. Katı Atık Yönetimi Altyapısı... 229 5.3.1. Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu... 229 5.3.2. Tıbbi Atık Bertaraf Durumu... 240 5.3.3. Endüstriyel Atık Bertaraf Durumu... 241 6. SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI... 243 6.1 Su Kalitesi Sınıflamaları... 243 6.1.1. Yöntem... 243 6.1.2. Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları... 247 6.1.3. Yeraltı Suyu Kirliliği... 252 6.2. Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması... 264 6.2.1. Nüfus Tahminleri... 265 6.2.2. Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri... 270 6.2.2.1. Kentsel Kirlilik Yükleri... 270 6.2.2.2. Endüstriyel Kirlilik Yükleri... 281 6.2.2.3. Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri... 300 6.2.3. Noktasal Kirlilik Kaynaklarının Değerlendirilmesi... 318 6.2.4. Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirletici Yükleri... 323 6.2.4.1. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri... 324 6.2.4.2. Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Yükler... 326 6.2.4.3. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yükler... 330 6.2.4.4. Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Yükler... 332 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 3 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.4.5. Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Yükler... 334 6.2.4.6. Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Yükler... 336 6.2.4.7. Toplam Yayılı Yükler... 338 6.2.5. Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi... 347 7. HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ... 353 7.1. Baskı ve Etkiler... 353 7.1.1. Endüstriyel Faaliyetlerden Kaynaklanan Baskılar ve Etkileri... 353 7.1.2. Evsel Kirlilik Kaynaklı Baskılar ve Etkileri... 357 7.2. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri... 361 7.2.1. Kirliliğin Yoğun Olduğu Akarsular ve Göller... 361 7.2.2. Sanayi Tesislerinin DeĢarj Kontrolü ve yeni OSB ler... 363 7.2.3. Ön Arıtma Tesisleri... 363 7.2.4. Arıtma Çamurlarının Bertarafı... 364 7.2.5. Eski Düzensiz Katı atık Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu... 370 7.2.6. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi... 370 7.2.7. Madencilik faaliyetleri... 372 7.3. Kısa, Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler... 373 7.3.1. Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2011-2015 Dönemi)... 373 7.3.2. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi)... 376 7.3.3. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi)... 377 7.4. Genel Öneriler... 378 7.4.1. Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı 378 7.4.2. Katı Atık Düzensiz Depolama Alanlarının Rehabilitasyonu... 382 7.4.3. Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler... 387 7.4.4. Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve Öneriler 387 7.4.5. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü... 390 7.4.5.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi... 391 7.4.5.2. AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması... 395 8. HAVZA KORUMA EYLEM PLANI... 397 8.1. Havza Yönetimi... 397 8.1.1. Türkiye de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu Sorunlar... 397 8.1.2. AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi... 402 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 4 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 8.1.2.1. Fransa da Havza Yönetimi... 402 8.1.2.2. Ġngiltere de Havza Yönetimi... 409 8.1.2.3. Ġspanya da Havza Yönetimi... 412 8.1.3. Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi... 417 8.2. Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve Tarifeler... 426 8.3. Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Planlamaları... 432 8.4. Marmara Havzası Koruma Eylem Planı... 440 8.4.1. Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması... 440 8.4.2. Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması... 440 8.4.3. Atıksu Yönetimi... 440 8.4.3.1. Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi... 440 8.4.3.2. Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi... 441 8.4.3.3. Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu... 441 8.4.3.4. Yağmur Suyu Altyapı Durumu... 442 8.4.3.5. Kanalizasyona DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi... 442 8.4.3.6. Alıcı Ortama DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi... 442 8.4.4. Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi... 443 8.4.4.1. Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları... 443 8.4.4.2. Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri... 443 8.4.4.3. Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu... 443 8.4.4.4. Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları... 444 8.4.4.5. Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları... 444 8.4.5. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü... 445 8.4.5.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi... 445 8.4.5.2. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi... 446 8.4.6. Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları... 448 8.4.6.1. Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları... 449 8.4.6.2. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları... 449 8.4.6.3. TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu... 450 8.4.7. Su Kaynakları Yönetimi... 450 8.4.7.1. Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları... 451 8.4.7.2. Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları... 451 8.4.7.3. Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi... 451 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 5 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 8.4.7.4. Su Kullanımı Ile Ilgili Havzanın Korunmasına IliĢkin Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları... 452 8.4.7.5. Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Irdelenmesi... 452 8.4.7.6. Yukarı Havza ġartlarının IyileĢtirilmesi... 452 8.4.7.7. Nehir Havzası Su Kalitesi Izleme Sisteminin Kurulması... 453 8.4.7.8. Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi... 453 8.4.7.9. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanımı Uygulamaları... 454 8.4.7.10. Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması... 454 8.4.7.11. Sulak Alan Yönetimi... 455 8.4.7.12. Kıyı Kanununa Istinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar Çizgilerinin ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi... 455 8.4.7.13. Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi 455 8.4.8. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri... 456 8.4.9. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması... 456 8.4.9.1. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması... 456 8.4.9.2. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması... 456 8.4.9.3. Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu. 457 8.4.9.4. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması... 457 KAYNAKLAR... 459 EKLER - CĠLT II Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 6 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 7 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KISALTMALAR TÜBĠTAK TÜĠK ADNKS ÇOB AAT OSB SKKY DSĠ MEMPIS ĠSKĠ ĠSU ÇAKAB ĠSO YHGS TMP TKA DMĠ GIS HSA/ÇĠB ĠÇDR KAAP AKM CBS ÇĠD CORINE TN TP MLSS KOĠ BOĠ : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu : Türkiye Ġstatistik Kurumu : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı : Atıksu Arıtma Tesisi : Organize Sanayi Bölgesi : Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği : Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü : Marmara Denizi Havzası Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejileri : Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon Ġdaresi : Ġzmit BüyükĢehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon Ġdaresi : Çanakkale Katı Atık Yönetim Birliği : Ġstanbul Sanayi Odası : Yaban Hayatı Gözlem Sahası : Tarihi Milli Park : Tabiat Koruma Alanı : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü : Geographic Information Systems (Coğrafi Bilgi Sistemleri) : Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma : Ġl Çevre Durum Raporları : Katı Atık Ana Planı : Askıda Katı Madde : Coğrafi Bilgi Sistemi : Çevresel Ġhtiyaç Debisi : Coordination of Information on the Environment (Çevresel Bilginin Koordinasyonu) : Toplam Azot : Toplam Fosfor : Mixed Liquor Suspended Solids (Biyokütle konsantrasyonu) : Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı : Biyolojik Oksijen Ġhtiyacı Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 8 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 9 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekġl LĠSTESĠ ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası... 102 ġekil 2. CBS çalıģmalarında takip edilen ana süreçler... 104 ġekil 3. Akarsu verisindeki topolojik hataların giderilmesi... 106 ġekil 4. Önemli akarsulardan oluģan yeni akarsu verisinin oluģturulması... 107 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri... 108 ġekil 6. Ġl ve ilçe sınırlarının yerleģim merkezlerine uygun olarak düzenlenmesi... 109 ġekil 7. 11 Havzaya ait küçültülmüģ sayısal yükseklik modelleri... 110 ġekil 8. 1:25.000 ölçekli raster taranmıģ paftalardaki siyah dolgular... 110 ġekil 9. 1/100.000 ölçekli raster paftalardan oluģan raster katalog... 111 ġekil 10. 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı... 114 ġekil 11. Havzaların Nüfus Dağılımları... 115 ġekil 12. Havzadaki YerleĢim Yerleri-Fiziki Harita... 123 ġekil 13. Havzadaki YerleĢim Yerleri-Siyasi Harita... 124 ġekil 14. Havzadaki Ġller ve Havzanın Tümünde Kapladığı Alan... 125 ġekil 15. Havza Fiziki Haritası... 126 ġekil 16. Havzadaki Akarsular... 127 ġekil 17. Havzadaki Baraj Göletleri... 128 ġekil 18. Marmara Havzası 34 Yıllık Aylık YağıĢ Ortalamaları... 134 ġekil 19. Marmara Havzası 34 Yıllık En Fazla (Maksimum) YağıĢlar... 134 ġekil 20. Marmara Havzası 34 Yıllık Aylık Sıcaklık Ortalamaları... 135 ġekil 21. Marmara Havzası 32 Yıllık En Fazla Sıcaklıklar... 135 ġekil 22. Marmara Havzası 32 Yıllık En Az Sıcaklıklar... 136 ġekil 23. Havza Yıllık Toplam YağıĢ Haritası... 137 ġekil 24. Havza Yıllık En Fazla YağıĢ Haritası... 137 ġekil 25. Havza Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası... 138 ġekil 26. Havza GüneĢlenme Haritası... 138 ġekil 27. Havza BuharlaĢma Haritası... 139 ġekil 28. Havza Kapalılık Haritası... 139 ġekil 29. Karla Kaplı Günler Haritası... 140 ġekil 30. Havza Arazi Kullanım Durumu (ÇOB CORINE Verileri 2006)... 143 ġekil 31. Havza Arazi Kullanım Durumu... 144 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 10 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 32. Ġstanbul Dudullu Organize Sanayi Bölgesi Sektörel Firma Dağılımı... 152 ġekil 33. Ġstanbul Tuzla OSB Sektörel Firma Dağılımı... 153 ġekil 34. Ġstanbul Tuzla Mermerciler OSB Sektörel Firma Dağılımı... 153 ġekil 35. Kocaeli Gebze-ġekerpınar TOSB Sektörel Firma Dağılımı... 154 ġekil 36. Kocaeli Gebze OSB Sektörel Firma Dağılımı... 155 ġekil 37. Kocaeli Dilovası OSB Sektörel Firma Dağılımı... 155 ġekil 38. Kocaeli Gebze Plastikçiler OSB Sektörel Firma Dağılımı... 156 ġekil 39. Kocaeli Gebze Güzeller OSB Sektörel Firma Dağılımı... 156 ġekil 40. Havza Korunan Alanlar Haritası... 158 ġekil 41. Havza Derin Deniz DeĢarjları Haritası... 169 ġekil 42. Ülkemiz Su Potansiyeli (ÇOB, 2008.a)... 171 ġekil 43. Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı (Yıldız ve diğ., 2007)... 172 ġekil 44. 2030 yılı sektörel su tüketimleri... 175 ġekil 45. Marmara Havzası nda yüzeysel su kaynaklarından alınan sulama suyu durumu. 179 ġekil 46. 2010 yılı toplam su rezervi dağılımı... 182 ġekil 47. 2020 yılı toplam su rezervi dağılımı... 183 ġekil 48. 2030 yılı toplam su rezervi dağılımı... 183 ġekil 49. 2040 yılı toplam su rezervi dağılımı... 183 ġekil 50. Marmara Havzası için su rezervi (arzı) ve talebi grafiği... 186 ġekil 51. EĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı... 192 ġekil 52. Marmara Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası... 203 ġekil 53. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu... 204 ġekil 54. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu... 205 ġekil 55. Marmara Havzası Ġçerisinde Atıksu Arıtma Tesisine Bağlı Olan ve Olmayan Nüfus... 206 ġekil 56. Marmara Havzası Atıksu Arıtma Tesisine Bağlı Nüfus Göstergeleri (2009 yılı)... 209 ġekil 57. Kepez Belediyesi Evsel AAT Proses Akım ġeması... 210 ġekil 58. Umurbey Belediyesi Evsel AAT Proses Akım ġeması... 212 ġekil 59. Yalova Merkez AAT Akım ġeması... 215 ġekil 60. Marmara Havzası mevcut katı atık depolama sahaları ve birlikler... 237 ġekil 61. Marmara Havzası katı atık birlikleri düzenli depolama sahası durum haritası... 238 ġekil 62. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları... 253 ġekil 63. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları... 254 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 11 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 64. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları... 255 ġekil 65. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları... 256 ġekil 66. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları... 257 ġekil 67. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları... 258 ġekil 68. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde C grubu (inorganik kirlenme)... 259 ġekil 69. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde C grubu (inorganik kirlenme)... 260 ġekil 70. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde D grubu (bakteriyolojik)... 261 ġekil 71. Kirlilik kaynakları... 264 ġekil 72. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi... 266 ġekil 73. Marmara Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları... 268 ġekil 74. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol... 273 ġekil 75. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi... 275 ġekil 76. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri... 276 ġekil 77. Marmara Havzası nda KOĠ, Toplam N ve Toplam P Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi (ton/yıl)... 279 ġekil 78. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu... 280 ġekil 79. Havza 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu... 280 ġekil 80. Marmara Havzası için 2010 yılındaki havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere endüstriyel debinin % dağılımı... 288 ġekil 81. Havzada endüstriyel kaynaklı kirleticilerin havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere kirlilik yükü değerleri (2010 yılı)... 289 ġekil 82. Marmara Havzası havza içinde kalan kirletici yüklerin yıllara bağlı olarak değiģimi... 290 ġekil 83. Marmara Havzası Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu (2010 Yılı)... 291 ġekil 84. Endüstriyel Kirleticilerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumlarının % Dağılımı... 292 ġekil 85. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel debi % dağılımı (2010 yılı)... 293 ġekil 86. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel KOĠ yükü % dağılımı (2010 yılı)... 293 ġekil 87. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel BOĠ yükü % dağılımı (2010 yılı)... 294 ġekil 88. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel AKM yükü % dağılımı (2010 yılı)... 294 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 12 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 89. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel T-N yükü % dağılımı (2010 yılı)... 295 ġekil 90. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel T-P yükü % dağılımı (2010 yılı)... 295 ġekil 91. Çanakkale ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı... 297 ġekil 92. Yalova ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı... 297 ġekil 93. Bursa ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı... 298 ġekil 94. Tekirdağ ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı... 298 ġekil 95. Kocaeli ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı... 299 ġekil 96. Balıkesir ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı... 299 ġekil 97. Ġstanbul ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı... 300 ġekil 98. Noktasal Ve Yayılı Kaynak Kirliliğine Dahil Olan Sızıntı Suyu Miktarlarının Yüzdelik Dağılımları... 311 ġekil 99. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal Top. Azot Yükü Dağılımı... 319 ġekil 100. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal Top-N Yükü DeğiĢimi... 319 ġekil 101. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal Top. Fosfor Yükü Dağılımı... 320 ġekil 102. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal P Yükü DeğiĢimi... 321 ġekil 103. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı... 322 ġekil 104. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi... 322 ġekil 105. Marmara Havzası arazi kullanımından kaynaklanan TN yükü (ton/yıl)... 325 ġekil 106. Marmara Havzası arazi kullanımından kaynaklanan TP yükü (ton/yıl)... 325 ġekil 107. Marmara Havzası gübre kullanımdan kaynaklanan yayılı TN yükü (ton/yıl)... 328 ġekil 108.Marmara Havzası gübre kullanımdan kaynaklanan yayılı P yükü (ton/yıl)... 328 ġekil 109. Marmara Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TN yükü (ton/yıl)... 331 ġekil 110. Marmara Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TP yükü (ton/yıl)... 331 ġekil 111. Marmara Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan Toplam N yükü (ton/yıl)... 333 ġekil 112. Marmara Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TN yükü (ton/yıl)... 335 ġekil 113. Marmara Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP yükü (ton/yıl)... 335 ġekil 114. Marmara Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN yükü (ton/yıl)... 336 ġekil 115. Marmara Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP yükü (ton/yıl)... 337 ġekil 116. Marmara Havzası Toplam Yayılı TN Yükleri (ton/yıl)... 339 ġekil 117. Marmara Havzası Toplam Yayılı TP Yükleri (ton/yıl)... 339 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 13 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 118. Marmara Havzası Yayılı Yükleri... 346 ġekil 119. Marmara Havzası 2010 yılı noktasal ve yayılı TN yükü dağılımı... 351 ġekil 120. Marmara Havzası 2010 yılı noktasal ve yayılı TP yükü dağılımı... 351 ġekil 121. Marmara Havzası toplam azot yükünün yıllara göre değiģim beklentisi... 352 ġekil 122. Marmara Havzası toplam fosfor yükünün yıllara göre değiģim beklentisi... 352 ġekil 123. Atıksu Arıtımı ve yeniden kullanımı için uygulanabilecek yöntemler (Baban ve diğ., 2008)... 380 ġekil 124. Fransa da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması... 408 ġekil 125. Ġngiltere de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması... 410 ġekil 126. Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması... 415 ġekil 127. Ġspanya da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi... 416 ġekil 128. ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte)... 419 ġekil 129. Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması 422 ġekil 130. BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması... 424 ġekil 131. Atık Yönetimi Ġle Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma... 429 ġekil 132. Marmara Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri... 438 ġekil 133. Marmara Havzasında mevcut ve planlanan AAT ler... 439 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 14 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 15 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TABLO LĠSTESĠ Tablo 1. CBS'de kullanılmak üzere Bakanlık'tan temin edilen veriler... 105 Tablo 2. Planlama çalıģmaları kapsamında oluģturulan veri katmanları... 112 Tablo 3. Marmara Havzasındaki YerleĢimler... 119 Tablo 4. Marmara Havzasındaki Ġller ve Ġl Ġçindeki/Havzadaki Nüfus Yüzdesi... 125 Tablo 5. Marmara Havzası Meteoroloji Ġstasyonları... 136 Tablo 6. Marmara Havzası Arazi Kullanım Durumu... 145 Tablo 7. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları... 146 Tablo 8. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma... 147 Tablo 9. Marmara Havzası Koruma Alanları... 157 Tablo 10. Türkiye de nehir havzası karakteristikleri (Yıldız ve diğ., 2007)... 173 Tablo 11. Türkiye de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007)... 174 Tablo 12. Havza yeraltı suyu potansiyeli kullanımı durumu... 178 Tablo 13. 2010-2040 dönemi kentsel atıksu arıtma tesisleri toplam kapasitesi... 179 Tablo 14. 2010-2040 dönemi yeniden kullanılabilecek atıksu rezervleri... 180 Tablo 15. Marmara Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi... 182 Tablo 16. EĢdeğer nüfusa göre birim net su ihtiyaçları... 184 Tablo 17. Ġsaledeki ve Ģebekedeki kayıp/kaçak yüzdeleri... 184 Tablo 18. Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı yüzdeleri... 185 Tablo 19. Havzadaki kırsal ve kentsel nüfusun su ihtiyacı tahmini... 186 Tablo 20. Sucul ekosistem ve mesire maksatlı kulanım için gerekli akarsu debileri (Tennant, 1975)*... 193 Tablo 21. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant yöntemine göre Sucul Ekosistem Kalitesi Tablosu Önerisi... 198 Tablo 22. Marmara Havzası Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu... 207 Tablo 23. SKKY Tablo 1 e göre kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri... 246 Tablo 24. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri... 247 Tablo 25. Marmara Havzası DSĠ istasyonlarında ölçülen minimum ve maksimum su sıcaklıkları.... 262 Tablo 26. Marmara Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040)... 269 Tablo 27. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri... 271 Tablo 28. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği)... 272 Tablo 29. Marmara Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri... 277 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 16 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 30. Sektörlere göre kirletici konsantrasyon değerleri... 284 Tablo 31. Yıllar bazında kullanılan arıtma performansı katsayıları... 287 Tablo 32. Marmara Havza içi, havza dıģı (Marmara) endüstriyel debi ve kirlilik yükleri (2010 yılı)... 288 Tablo 33. Havza Ġçinde Kalan Ve Marmara Denizine DeĢarj Edilen Endüstriyel Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi... 289 Tablo 34. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere göre dağılımı (2010 yılı)... 292 Tablo 35. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2020 yılı)... 296 Tablo 36. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2030 yılı)... 296 Tablo 37. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2040 yılı)... 296 Tablo 38. Marmara Havzası Mevcut Belediye Katı Atık Birlikleri... 302 Tablo 39. Marmara Havzası için Sızıntı Suyu Hesaplamalarına esas teģkil eden Katı Atık Yönetim Birlikleri... 306 Tablo 40. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları... 311 Tablo 41. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı... 312 Tablo 42. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı... 313 Tablo 43. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları... 314 Tablo 44. Hücre Alanları ve Ömürleri (1)... 314 Tablo 45. Hücre Alanları ve Ömürleri (2)... 315 Tablo 46. Marmara Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri... 317 Tablo 47. Marmara Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri... 318 Tablo 48. Marmara Havzası Noktasal Toplam Fosfor Yükleri... 320 Tablo 49. Marmara Havzası Noktasal KOI Yükleri... 321 Tablo 50. Arazi kullanımından kaynaklanan birim yükler... 324 Tablo 51. Havza ortalama azotlu ve fosforlu gübre kullanımları... 329 Tablo 52. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük katsayıları... 330 Tablo 53. Marmara Havzası Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Dağılımı... 349 Tablo 54. Ham gri su ve siyah su karakterizasyonu (ortalama değerler) (Atasoy ve diğ., 2007)... 381 Tablo 55. Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri... 394 Tablo 56. Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları... 398 Tablo 57. Belediye Çevre Hizmetleri... 399 Tablo 58. AB Su Çerçeve Direktifi nin Uygulanması... 400 Tablo 59. Havza Yönetimi için Kurumsal Bilgi PaylaĢımı... 420 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 17 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 60. Türkiye de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu... 426 Tablo 61. Planlama çalıģmaları Atıksu Arıtma Tesisleri Proses Seçimleri... 435 Tablo 62. Marmara Havzası AAT Toplam Maliyetleri... 437 Tablo 63. Marmara Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri... 437 Tablo 64. Kentsel YerleĢimler AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri... 441 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 18 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 19 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Hızlı nüfus artıģına bağlı olarak artan su ihtiyacına karģın, uygun kaynak varlığının azlığı ve gün geçtikçe geliģen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aģırı kullanım ve kirlilik oluģumu nedeniyle yaģanan sorunlar, özellikle havza bazında su kaynakları yönetiminin önemini bir kat daha arttırmıģtır. 4856 Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilât ve Görevleri Hakkında Kanun un 9. maddesinde Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ne Su kaynakları için koruma ve kullanma plânları yapmak, kıta içi su kaynakları ile toprak kaynaklarının havza bazında bütüncül yönetimini sağlamak için gerekli çalışmaları yapmak görevi verilmiģtir. Ayrıca 2004 Tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nin 5. maddesinde, Havza Koruma Eylem Planları, DSİ Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Çevre ve Orman Bakanlığınca yapılır ve/veya yaptırılır. ifadesi yer almaktadır. Bu çerçevede, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması çalıģmaları baģlatılmıģ olup; ilk önce havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet hidrolojik havza puanlandırılmıģtır. Yapılan bu önceliklendirme doğrultusunda 4 havza için koruma eylem planları tamamlanmıģ olup, geri kalan 21 adet havzadan 11 inin koruma eylem planının hazırlanması iģi Türkiye deki 11 Havzanın Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması isimli proje kapsamında 12 Ağustos 2009 tarihinde Ankara da Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ile TÜBĠTAK BaĢkanlığı tarafından imzalanarak baģlatılmıģtır. Proje özellikle atıksu arıtma tesis planlamalarında meydana gelen değiģikliklerin tamamlanması ile 03.12.2010 tarihinde bitirilmiģtir. Havza Koruma Eylem Planları hazırlanması çalıģmaları, Avrupa Birliği (AB) adaylık sürecinde olan Türkiye için tüm AB su direktiflerinin çerçevesini oluģturan ve 2000 yılında yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi nin gereklerinin yerine getirilmesine katkı sağlayacak; direktifin gerekliliklerini içeren Nehir Havzası Yönetim Planlarının oluģturulması ve uygulanabilmesi sürecinin altlığını oluģturacaktır. Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan yerleģimlerin toplam nüfusu 37.453.292 ile Türkiye nüfusunun % 52 sine karģılık gelmektedir (ġekil Y1). Proje kapsamında yer alan yerleģim Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 20 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yerlerinin alan bazında dağılımı yapıldığında ise toplam alan değeri ile Türkiye nin % 40 ına karģılık gelmektedir (ġekil Y2). 34.068.516; 48% 37.448.584; 52% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM NÜFUS 472.038; 60% 311.564; 40% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM ALAN PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM ALAN ġekil Y1. Proje Bölgesi Nüfusu ġekil Y2. Proje Bölgesi Alanı Proje kapsamında, aģağıdaki 11 adet hidrolojik havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları nın hazırlanması iģi gerçekleģtirilmiģtir (ġekil Y3). Marmara Havzası Kızılırmak Havzası Yeşilırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Susurluk Havzası Büyükmenderes Havzası Küçükmenderes Havzası Kuzey Ege Havzası Seyhan Havzası Ceyhan Havzası Burdur Havzası Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 21 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y3. Proje Kapsamındaki Havzalar Proje de öncelikle ilgili havzada oluģan kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileģtirilmesi için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesini dikkate alarak mevcut durum tespiti yapılmıģtır. Daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamalar yapılmıģ, yapılan tüm çalıģmalar baģta Çevre Orman Bakanlığı olmak üzere havzadaki sorumlu kurum ve kuruluģlarla paylaģılmıģtır. Projenin genel çalıģma planı çerçevesinde danıģmanlık hizmeti için Biosfer DanıĢmanlık Mühendislik ve Ticaret Ltd. ġti. den, proje kapsamındaki önemli iģ paketlerinden biri olan kentsel atıksu arıtma tesisi planlama ve fizibilite çalıģmaları iģi için Mimko Mühendislik Ġmalat MüĢavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.ġ den, Marmara Havzası arazi çalıģması için Nebula Mühendislik Ltd. ġti den hizmet alımı yapılmıģtır. Proje kapsamında gerçekleģtirilen iģ paketleri Ģunlardır: 1. Havzanın Genel Durumunun Tespiti Bu iģ paketi kapsamında havzanın konumu, coğrafi özellikleri, su kaynakları durumu, meteorolojik bilgileri, tarım, hayvancılık ve sanayi durumu gibi havzayı tanımlayan bilgiler derlenmiģ ve bu bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) enstrümanları kullanılarak haritalandırılmıģtır. Havzada Öne Çıkan Baskı Etkiler ve Sıcak Noktalar Ġstanbuldaki derelerin çoğunda su kalitesi değerleri NH 4 -N sebebi ile IV.sınıfa girmektedir. Kağıthane, Ayazağa ve Alibeyköy derelerinde organik madde ölçümü yapılmamaktadır. Ġznik Gölü nü besleyen dereler de IV.sınıf, yani çok kirli su sınıfındadır. Gebze-Dilderesi, Çorluġerefli Deresi ve Biga-KocabaĢ çayında kısa sürede su kalitesi gözlem istasyonları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 22 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kurulmalıdır. Çan da kurulu olan linyit iģletmelerinin KocabaĢ çayına olan etkisinin incelenmesini sağlayacak yeni gözlem istasyonu oluģturulmalıdır. Kocaeli-Gebze de sanayinin 1990 yılından sonra çok hızlı artması ile birlikte, söz konusu ilçedeki sanayi tesislerinin sayısı bir çok ilden daha fazla sayıya ulaģmıģ durumdadır. Ġlçe sınırlarında, OSB tesisleri ile birlikte 3000 in üzerinde sanayi tesis mevcut olduğundan, söz konusu tesislerin denetlenmesinin ayrı bir ekiple yapılması gereklidir. BaĢta Ġstanbul-Tuzla Ġleri AAT olmak üzere, evsel AAT ye sanayi tesisinin çıkıģ sularının arıtılarak veya arıtılmadan deģarj edilmesi durumunda tesisin yükünün ve arıtma performansının bozulmaması açısından gerekli izleme-kontrol de bölge üniversiteleri ile iģbirliği içinde yürütülmelidir. Özellikle Ġstanbul ve Kocaeli de yeni OSB kurulmadan önce, gerek planlama gerekse ÇED aģamasında OSB nin alıcı ortama yapacağı etkiler havza bazında ele alınmalı ve detaylı olarak irdelenmelidir. Havzada, baģta Ġstanbul da olmak üzere çok sayıda Ön Arıtma Tesisi bulunmaktadır. Söz konusu Ön Arıtma Tesislerinin 2017 yılı sonuna kadar Biyolojik AAT veya Ġleri AAT ye dönüģtürülmesi gereklidir. 2. Su Kaynaklarının Tespiti ve Ġlgili Planlamaların Değerlendirilmesi Havzadaki yüzeysel ve yeraltı su kaynakları potansiyeli ve kullanım amaçlarına göre mevcut veriler ile su kaynaklarının tahsisi ve gelecekteki planlamaları belirtilmiģ ve havzadaki su ihtiyaçları dikkate alınarak arıtılmıģ atıksuyun yeniden kullanımı değerlendirilmiģtir. 3. Çevresel Altyapı Tesislerinin Yerinde Görülmesi ve Değerlendirilmesi Nüfusuna bakılmaksızın belediyesi olan tüm yerleģim yerleri ve N>2000 olan köyler, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), havza için öncelikli sorun oluģturan ve alıcı ortama deģarj yapan önemli diğer kirletici kaynaklar, aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları yerinde görülerek mevcut altyapı durumu incelenmiģtir. Bu kapsamda ilgili yerlerin koordinatları alınmıģ, kentsel atıksu arıtma tesisleri, havza için öncelikli sorun oluģturan ve alıcı ortama deģarj yapan münferit endüstrilerin ve OSB atıksu arıtma tesislerinde mevcut durum değerlendirilmiģtir. Saha çalıģması neticesinde elde edilen bilgiler excel tablolarına iģlenmiģ ve ayrıca CBS ortamında kayıt altına alınmıģtır. Proje kapsamında toplam 1435 yerleģim yerine gidilmiģ, 192 adet evsel atıksu arıtma tesisi (AAT), Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 23 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1295 düzensiz katı atık depolama sahası, 29 düzenli katı atık depolama sahası, 509 adet AAT si olan münferit tesis,142 adet AAT olmayan sanayi ve 70 OSB yerinde incelenmiģtir. Marmara Havzası saha çalıģmalarında ise havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında saha çalıģması yapılan (tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 146 yerleģim yeri incelenmiģtir. Bu kapsamda 86 adet evsel AAT, 111 adet katı atık düzensiz depolama sahası, 14 adet düzenli katı atık depolama sahası, henüz faaliyete geçmemiģ olan 1 adet düzenli katı atık depolama sahası, AAT si olan 177 adet münferit tesis, 53 adet AAT olmayan sanayi tesisi ve 21 adet OSB (OSB içinde yer alan münferit AAT ye sahip tesisler OSB olarak incelenmiģtir) yerinde incelenmiģtir. Havzadaki mevcut, inģaat halinde ya da proje aģamasında olan kentsel AAT lerin listesi Tablo Y1 de verilmektedir. Arazi çalıģması sırasında incelenen ve koordinatları alınan çevresel altyapı mevcut durum haritası ġekil Y4 de gösterilmiģtir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 24 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y1. Marmara Havzası Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALMA YILI Kadiköy ÖAT Kadıköy/Ġstanbul Faal 2003 (Kadıköy, Maltepe, Ümraniye, Çekmeköy) Üsküdar ÖAT (Üsküdar) Üsküdar/Ġstanbul Faal 1992 Küçüksu ÖAT (Üsküdar, Elmalı) Üsküdar/Ġstanbul Faal 2004 Yenikapi ÖAT Aksaray/Ġstanbul Faal 1988 (Fatih, Eminönü, Eyüp, BayrampaĢa, GaziosmanpaĢa, Kağıthane, Güngören, Zeytinburnu) Baltalimani ÖAT ġiģli/ġstanbul Faal 1997 (Sarıyer. ġiģli. Kağıthane. Beyoğlu. BeĢiktaĢ) Büyükçekmece ÖAT Büyükçekmece/Ġstanbul Faal 1998 (Büyükçekmece. Tepecik. Mimarsinan) KüçükçekmecE ÖAT Avcılar/Ġstanbul Faal 2003 (Avcılar, Küçükçekmece, Bakırköy, Esenyurt, BahçeĢehir, Hadımköy) ġġle Kumbaba ÖAT (ġile) ġile/ġstanbul Faal 2008 PaĢabahçe ÖAT Beykoz/Ġstanbul Faal 2009 (Üsküdar, Beykoz, Sarıgazi) Tuzla ĠAAT (Tuzla, Kartal) Tuzla/Ġstanbul Faal 1998 PaĢaköy ĠAAT Sancaktepe/Ġstanbul Faal 2000 (Kartal, Sarıgazi, Ömerli, Samandıra, Sultanbeyli) BahçeĢehir AAT (BahçeĢehir) BahçeĢehir/Ġstanbul Faal 2004 Çantaköy AAT (Çanta) Silivri/Ġstanbul Faal 2005 GümüĢyaka AAT (GümüĢyaka) Silivri/Ġstanbul Faal 2007 Terkos Durusu AAT (Durusu) Kağıthane/Ġstanbul Faal 2000 Ömerli AAT (Çekmeköy. Ömerli) Çekmeköy/Ġstanbul Faal 2008 Kömürlük ĠAAT (Kömürlük) ġile/ġstanbul Faal 2008 Sahilköy Paket AAT (Sahilköy) ġile/ġstanbul Faal 2008 Yeniköy Paket AAT (Yeniköy) ġile/ġstanbul Faal 2008 Çatalca Akalan Köyü Paket AAT Çatalca/Ġstanbul Faal 2008 Çatalca Belgrat Köyü Paket AAT Çatalca/Ġstanbul Faal 2008 Çatalca Örencik Köyü Paket AAT Çatalca/Ġstanbul Faal 2008 Çanta AAT Silivri/Ġstanbul Proje halinde --- Ataköy AAT Bakırköy/Ġstanbul Faal 2010 (Küçükçekmece, Esenler, Bağcılar., Bahçelievler, Bakırköy) Ambarli AAT Beylikdüzü/Ġstanbul ĠnĢa halinde 2011 (Esenyurt, Kıraç, Gürpınar, Yakuplu, Beylikdüzü, Avcılar) Ağva ĠAAT (Ağva) ġile/ġstanbul Faal 2010 Silivri ĠAAT (Silivri) Silivri/Ġstanbul Proje halinde --- SelimpaĢa ĠAAT Silivri/Ġstanbul Proje halinde --- (SelimpaĢa, Kumburgaz, Celaliye- Kamiloba) Tepecik ĠAAT (Büyükçekmece, Tepecik, Mimarsinan) Büyükçekmece/Ġstanbul Proje halinde --- Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 25 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALMA YILI KĠLYOS ĠAAT (Sarıyer) Sarıyer/Ġstanbul Proje halinde --- Kepez AAT Kepez/Çanakkale Faal 2008 Umurbey AAT Umurbey/Çanakkale Faal 2009 Eceabat AAT Eceabat/Çanakkale ĠnĢa halinde 2010 Yalova Merkez AAT (Merkez, Termal, Çiftlikköy, TaĢköprü, Kadıköy) Altınova AAT (Kaytazdere, SubaĢı, TavĢanlı) Yalova ĠnĢa halinde 2010 Altınova/Yalova Faal-ĠSU iģletiyor 2006 Esenköy AAT Esenköy/Yalova ĠnĢa halinde 2010 Armutlu AAT Armutlu/Yalova ĠnĢa halinde 2010 Yalova Ön Arıtma Tesisi Yalova Faal 1986 Çınarcık AAT Çınarcık/Yalova ĠnĢa halinde 2011 Gemlik Ön Arıtma Tesisi Gemlik/Bursa Faal 2008 Mudanya Ön Arıtma Tesisi Mudanya/Bursa Faal 2006 KurĢunlu Ġlk Arıtma Tesisi KurĢunlu/Bursa Faal 2006 Küçükkumla Ön Arıtma Tesisi Küçükkumla/Bursa Faal 1991 Marmara Ereğlisi AAT Marmara Ereğlisi/Tekirdağ Faal 2005 Yeniçiftlik AAT Yeniçiftlik/Tekirdağ Faal 2006 Yenice AAT Yenice/Tekirdağ Faal 2001 Barbaros AAT Barbaros/Tekirdağ Faal 2004 ġarköy Ön Arıtma Tesisi ġarköy/tekirdağ Faal 2005 Ġğneada Paket AAT Ġğneada/Kırklareli Faal 2005 Karamürsel Karamürsel/Kocaeli Faal 2004 Gölcük Gölcük/Kocaeli Faal 2005 Körfez Körfez/Kocaeli Faal 2004 Kullar Ġzmit/Kocaeli Faal 2005 42 Evler Ġzmit/Kocaeli Faal 1996 Plajyolu Ġzmit/Kocaeli Faal 1995 Mutlukent AAT Gebze/Kocaeli Faal 1995 ġekerpınar Göçmen Konutları AAT Gebze/Kocaeli Kapalı 1994 Gebze AAT Gebze/Kocaeli ĠnĢa halinde 2011 Dilovası AAT Dilovası/Kocaeli Faal 2010 TavĢancıl Oksidasyon Havuzu Gebze/Kocaeli Planlanıyor 2014 Hereke AAT Gebze/Kocaeli Planlanıyor 2014 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 26 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALMA YILI Bağırganlı Paket AAT Kandira/Kocaeli Faal 2009 Kefken Paket AAT Kandira/Kocaeli Faal 2010 Kerpe Paket AAT Kandira/Kocaeli Faal 2010 Cebeci Paket AAT Kandira/Kocaeli Faal 2010 Kandıra AAT Kandıra/Kocaeli Proje halinde 2012 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 27 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y4. Marmara Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 28 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4. Su Kalitesinin ve Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ den temin edilen yüzeysel su kaynaklarına ait 2003-2009 yıllarını kapsayan ölçüm ve analiz verileri kullanılmıģtır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiģtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametrelerden olan KOĠ, BOĠ 5, NH 4 -N, NO 2 -N ve NO 3 -N cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiģ ve CBS yardımı ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1 de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiģ ve yine CBS ortamında haritalandırılmıģtır (ġekil Y5-Y13). Kentsel, endüstriyel, aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları ve yayılı kirleticilerle ilgili kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Yayılı kirleticilerden kaynaklanan kirlilik yükleri de havza bazında olmak üzere CBS ortamında haritalandırılmıģtır. Kirlilik yüklerinin hesaplaması ile ilgili olarak; kentsel alanların 2020, 2030 ve 2040 yıllarına ait 30 yıllık nüfus projeksiyonları yapılmıģ ve bu projeksiyonlara bağlı olarak gelecekteki kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Nüfus tahminleri yapılırken, yerleģimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiģimini olabildiğince gerçekçi bir Ģekilde tahmin etmek amaçlanmıģtır. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleģimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıģlık ve eģdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluģturulmuģtur. Bu senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiģtir. Kirlilik Yükleri ile ilgili çalıģmalar neticesinde Marmara Havzası için elde edilen veriler Ģu Ģekilde özetlenmektedir: Kentsel Kirlilik: Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 146 yerleģim yerinin 75 inde atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan nüfus 14.124.649 ile havzanın kentsel nüfusunun % 84 üne karģılık gelmektedir. Bu sayıya ön (fiziksel artma), ikincil (biyolojik) ve ileri (nütrient giderimi) arıtma uygulanan tesislere bağlı nüfusun tamamı dahildir. Buna göre 2009 yılında üretilen kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaģan kısımları KOĠ için % 13 (90.803 ton/yıl), TN için % 15 (8328 ton/yıl) ve TP için % 15 dir (1320 ton/yıl). Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 29 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y5. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 30 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y6. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 31 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y7. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 32 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y8. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 33 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y9. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 34 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y10. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 35 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y11 Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde C grubu (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 36 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y12. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde C grubu (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 37 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y13. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde D grubu (bakteriyolojik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 38 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Endüstriyel Kirlilik: Havzada oluģan ve alıcı ortama verilen endüstriyel atıksuların miktarı % 58 dir. Geri kalan %42 lik kısmı ise Marmara Denizine veya Karadenize deģarj edilmektedir. Üretilen endüstriyel kirlilik yüklerinin giderim yüzdeleri ise sırası ile KOĠ de %40, AKM de %31, TN da %10 ve TP da ise %4 olarak hesaplanmıģtır. 2010 yılı havzaya ulaģan KOĠ yükü 35.947 ton/yıl, TN yükü 746 ton/yıl, TP yükü ise 70 ton/yıl dır. Düzenli Depolama Alanı Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Kirlilik: Kirlilik oluģumunda düzensiz katı atık depolarından kaynaklanan sızıntı sularının önemli bir payı bulunmaktadır. Havza sınırları içerisinde bulunan katı atık bertaraf tesislerinde oluģan sızıntı sularından kaynaklanan yüklerin hesabında, bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan kirlilik yükleri mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespit edilmiģtir. Marmara Havzası nda 2010 yılı için düzenli katı atık depo sahalarından kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 2.813, TN için 629, TP için ise 7 ton/yıl mertebesindedir. 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 2.776, TN için 620, TP için ise 7 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru yavaģ bir azalma olması beklenmektedir. Yayılı Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik: Yayılı kirlilik yükleri besi maddesi parametreleri olan azot (N) ve fosfor (P) bazında hesaplanmıģtır. Ġleride yapılacak planlama çalıģmalarına temel teģkil etmesi açısından 2010 yılı için hesaplanan besi maddesi yükleri 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal dağılım olarak verilmiģtir. Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiģtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Marmara Havzası nda, toplam yayılı kirleticilerde, TN yükü açısından %36 ile baģı çeken gübre kullanımını, % 30 ile hayvancılık faaliyetleri ve % 15 ile arazi kullanımı kaynaklı kirlilik (orman, çayır-mera-otlak, kentsel ve kırsal yerleģim alanları yüzeysel akıģları) faaliyetleri takip etmektedir. Atmosferik taģınım, düzensiz katı atık depo alanları kaynaklı sızıntı suyu yükleri ve fosseptiklerden çıkıģ suları kaynaklı yayılı yükler, TN açısından toplamda %4 lük bir paya sahiptir. Yayılı yükler TP parametresi açısından incelendiğinde ise kirlilikteki en büyük payın yine tarımsal gübre kullanımı olduğu (%66) görülmektedir. Gübre kullanımını takiben hayvancılık (%28) ve arazi kullanımından kaynaklanan TP yükleri de % 6 mertebelerindedir. 2010 yılı için havzaya ulaģan toplam yayılı TN yükü 25.625 ton/yıl, yayılı TP yükü 2.450 ton/yıl dır. Marmara havzasına ait TN ve TP yük dağılımları ġekil Y14 ve Y15 de verilmektedir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 39 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y14. Marmara Havzası TN Yayılı Yük Dağılım Haritası Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 40 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y15. Marmara Havzası TP Yayılı Yük Dağılım Haritası Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 41 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Noktasal ve Yayılı Kirlilik Yükleri Havzadaki kentsel yerleģimlerden, endüstriyel tesislerden ve düzenli katı atık depolarından kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2010 yılı için noktasal yüklerin oranı TN parametresi bazında % 26, TP parametresi bazında % 32 dir. Noktasal TN yükleri 2010 yılında 8.811 ton/yıl iken, 2040 yılında 7.273 ton/yıl değerine inmektedir. Noktasal TP yükleri 30 yıllık bu zaman diliminde az bir artıģla 1.289 ton/yıl dan 1.433 ton/yıl değerine ulaģmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiģimlere rağmen, yayılı yüklerde çok daha yüksek mertebelerde bir değiģim söz konusudur. 2010 yılında 24.674 ton/yıl olan yayılı TN yükü, 2040 yılında 15.991 ton/yıl seviyesine inmekte olup; % 35 oranında bir azalma söz konusudur. Yayılı TP yükleri değeri de benzer Ģekilde % 40 azalma ile 2.524 ton/yıl dan 1.517 ton/yıl değerine inmektedir. Marmara Havzası ndaki toplam kirlilik yükleri genel özeti Tablo Y2 de verilmektedir. Tablo Y2. Marmara Havzası ndaki toplam kirlilik yükleri Yükler (ton/yıl) Yıllar Toplam Azot (TN) Toplam Fosfor (TP) Noktasal Yayılı Toplam Noktasal Yayılı Toplam Kentsel Endüstriyel Kentsel Endüstriyel 2010 7.047 1.764 24.674 33.485 1.116 173 2.524 3.813 2020 5.026 492 20.218 25.736 852 360 1.994 3.206 2030 6.030 443 18.120 24.593 977 324 1.753 3.054 2040 6.881 392 15.991 23.264 1.147 286 1.517 2.950 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 42 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5. Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Planlanması ve Fizibilite ÇalıĢmaları Kentsel AAT planlama ve fizibilite çalıģmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iģ adımı, proje kapsamındaki tüm yerleģim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan tesisler için fizibilite çalıģmalarının yapılması, AAT lere atıksu taģıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Planlanan kentsel atıksu arıtma tesisleri özellikleri ile birlikte CBS ortamında yerini almıģtır. Mevcut AAT lerin değerlendirilmesi aģamasında; havzalarda gerçekleģtirilen saha çalıģmaları kapsamında mevcut kentsel AAT leri yerinde incelenmiģ, ve yenileme veya kapasite artıģı ihtiyaçları tespit edilmiģtir. Bu tespitler planlama çalıģmalarına da yansıtılmıģtır. Ayrıca, planlama çalıģmalarında oluģturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleģim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT ler için gerekli kapasite artıģları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıģmalarında yer almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve Orman Bakanlığı) AAT ler için yapılmıģ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiģ ve planlama çalıģmalarında yer almıģtır. Bu kapsamda ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak, 3 farklı senaryo için AAT planlamalarının alternatifleri üretilmiģtir: 1. Alternatif: Maksimum sayıda AAT ve minimum kolektör uzunlukta hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak üzere tüm yerleģim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıģtır. 2. Alternatif: Minimum sayıda AAT ve maksimum uzunlukta kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç olmak üzere havza içindeki yerleģim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda AAT de arıtılması planlanmıģtır. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 43 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3. Alternatif: Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Teknik olarak birleģmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere AAT ler, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak olarak planlanmıģtır. Tablo Y3. Proses seçim kriterleri Nüfus Aralığı YerleĢim Durumu Proses Tipi Arıtma Mertebesi Ön Arıtma* Çamur Arıtma N<2000 Ġçme Suyu Havzası Paket Arıtma Ġkincil KI Çamur Kurutma Yatakları Hassas Alan Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI/Foseptik -/Kurutma Yatakları Diğer Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI+Foseptik -/Kurutma Yatakları 2000<N<10000 10000<N<50000 Ġçme Suyu Havzası Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil/ileri KI+ĠI+YAKT Graviteli Yoğ. + Hassas Alan ** Sistemi Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil KI+ĠI+YAKT Mekanik/Kurutma Diğer ** Sistemi Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil KI+ĠI+YAKT Yatakları Ġçme Suyu Havzası *** Sistemi BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Mekanik Hassas Alan *** BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+YAKT Mekanik Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil Graviteli Yoğ. + Mekanik 50000<N<100000 Ġçme Suyu Havzası Hassas Alan Sistemi BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+HKT Mekanik Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil 100000<N<250000 Ġçme Suyu Havzası Hassas Alan Sistemi BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+HKT Mekanik Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri N>250000 Ġçme Suyu Havzası Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+HKT Çamur Çürütme + Mekanik Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri * KI:Kaba Izgara ĠI:Ġnce Izgara YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu HKT: Havalandırmalı Kum Tutucu ** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleģim birimleri için aktif çamur sistemi öngörülmüģtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıģ/ inģaata baģlamıģ veya tesisi iģletmeye almıģ yerleģimler için ön görülen kriterlerin dıģına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıģtır. *** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleģim birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüģtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıģ/ inģaata baģlamıģ veya tesisi iģletmeye almıģ yerleģimler için ön görülen kriterlerin dıģına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıģtır Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 44 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler herhangi bir AAT den faydalanmayan yerleģim birimleri için planlanmıģtır. Ayrıca, AAT ye bağlı olan ancak AAT de yenileme yapılması gereken yerleģim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıģı yapılması geren yerleģim birimleri de çalıģmalara dâhil edilmiģtir. Herhangi bir AAT ye bağlı olan, atıksuları %90 ın üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleģim birimleri maliyet analizi ve fizibilite çalıģmalarına dâhil edilmemiģtir. Planlanan AAT leri için proses seçimi gerçekleģtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmuģtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri nde belirlenen hususlar ıģığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiģtir (Tablo Y3). Proses seçiminde söz konusu tesisin içme suyu havzası veya hassas alan içinde yer alıp almadığına dikkat edilmiģtir. Bu nedenle Ġçme suyu havzasında yer alan ve projeksiyon nüfusu 2000 in üstünde olan tesisler ile hassas alanda yer alan ve projeksiyon nüfusu 10000 in üstünde olan tüm tesisler besi maddesi (N, P) giderimi yapacak biçimde planlanmıģtır. Marmara Havzasındaki mevcut ve planlanan AATler ġekil Y16 da verilmektedir. Maliyet Analizi ve Fizibilite ÇalıĢmaları Maliyet analizi ve fizibilite çalıģmaları yukarıda açıklanmıģ olan 3 arıtma senaryosunun her biri için tekrarlanmıģtır. Maliyet analiz çalıģmalarında 3 alternatif senaryo arasında ekonomik olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıģtır. Fizibilite çalıģmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT lerin her biri için ilk yatırım maliyetleri, inģaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek biçimde yıllık bazda hesaplanmıģtır. Ayrıca AAT lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam iģletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri, arıtılan atıksuyun m 3 ü baģına toplam iģletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri de hesaplanmıģtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inģaat maliyetleri ile terfi merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iģletme maliyetleri de dikkate alınmıģtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu karģılaģtırmalı maliyet analizi çalıģması yapılmıģtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi için, 3 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde bulundurulmuģtur. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 45 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y16. Marmara Havzasında mevcut ve planlanan AAT ler Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 46 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ÇalıĢmalar kapsamında Marmara Havzası nda kurulması planlanan AAT ler, arıtma teknolojilerine göre gruplandırılarak Tablo Y4 ve Tablo Y5 te verilmektedir. Revizyon gerektiren AAT ler Tablo Y6 da verilmektedir. Tablo Y4. AKTĠF ÇAMUR Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT NO AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU (2040) AAT Proses Tipi ĠLK YATIRIM M. (EURO) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġzd (EURO) Doğu Marmara Alt Havzası I-1 Pelitli, TavĢanlı, Dilovası-KOCAELĠ 56.930 ileri 2.045.990 4.341.211 I-2 Zeytinbağı-BURSA 1.919 paket 202.889 286.995 I-3 Tacir-BURSA 2.177 ikincil 221.080 300.767 I-4 Koru-YALOVA 5.878 ikincil 435.161 671.386 I-5 Boyalıca-BURSA 2.738 ikincil 258.524 337.524 I-6 Çakırlı-BURSA 2.085 ikincil 214.689 297.231 I-7 Yeniköy, Orhangazi- BURSA 88.280 ileri 3.461.286 6.802.508 I-8 Elbeyli-BURSA 2.970 ikincil 273.230 352.441 I-9 Ġznik-BURSA 39.337 ikincil 2.011.672 3.078.386 I-10 Yenisölöz-BURSA 2.381 ikincil 235.040 317.131 Batı Marmara Alt Havzası II-1 Kıyıköy-KIRKLARELĠ 2.258 ikincil 226.692 307.013 II-2 Demirköy-KIRKLARELĠ 4.854 ikincil 442.622 479.041 II-3 HoĢköy-TEKĠRDAĞ 2.073 ikincil 213.843 296.177 II-4 Mürefte-TEKĠRDAĞ 2.944 ikincil 271.623 353.939 II-5 Çorlu-TEKĠRDAĞ 361.286 ileri 8.355.814 18.060.369 II-6 SağlamtaĢ-TEKĠRDAĞ 2.503 ikincil 243.170 321.650 II-7 EvreĢe-ÇANAKKALE 2.431 ikincil 238.410 315.355 II-8 Kavakköy-ÇANAKKALE 3.895 ikincil 328.723 407.638 II-9 Enez-EDĠRNE 4.769 ikincil 377.399 447.680 II-10 Gelibolu-ÇANAKKALE 48.653 ikincil 2.130.125 3.660.782 II-11 Tekirdağ-TEKĠRDAĞ 228.810 ileri 5.281.296 12.799.353 II-12 Gökçeada-ÇANAKKALE 10.261 ikincil 804.826 1.054.559 II-13 Sultanköy-TEKĠRDAĞ 3.855 ikincil 326.430 407.843 Güneybatı Marmara Alt Havzası III-1 Çardak, Lapseki-ÇANAKKALE 21.032 ikincil 1.175.130 1.882.849 III-2 Karabiga-ÇANAKKALE 3.297 ikincil 293.426 371.170 III-3 GümüĢçay-ÇANAKKALE 2.251 ikincil 226.211 304.147 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 47 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT NO AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU (2040) AAT Proses Tipi ĠLK YATIRIM M. (EURO) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġzd (EURO) III-4 Biga-ÇANAKKALE 69.629 ikincil 2.969.010 5.144.996 III-5 Çan-ÇANAKKALE 42.442 ikincil 2.118.657 3.607.724 III-6 Terzialan-ÇANAKKALE 2.392 ikincil 235.802 313.367 III-7 Yenice-ÇANAKKALE 11.396 ileri 791.921 1.139.967 III-8 Kalkım-ÇANAKKALE 2.462 ikincil 240.467 317.399 III-9 Sarıköy-BALIKESĠR 5.446 ikincil 413.123 639.461 III-10 Gönen-BALIKESĠR 80.204 ikincil 3.269.416 6.079.009 III-11 Çanakkale-ÇANAKKALE 159.205 ileri 5.217.395 10.447.798 III-12 Marmara Adası-BALIKESĠR 6.528 ikincil 653.952 670.122 III-13 AvĢa Adası-BALIKESĠR 3.807 ikincil 323.659 372.421 III-14 Saraylar-BALIKESĠR 3.734 ikincil 319.424 368.422 III-15 Ġntepe-ÇANAKKALE 1.957 paket 205.620 289.604 III-16 Pazarköy-ÇANAKKALE 1.008 paket 130.812 222.384 III-17 Akçakoyun-ÇANAKKALE 1.798 paket 194.078 278.650 III-18 Hamdibey-ÇANAKKALE 1.893 paket 201.011 285.207 Tablo Y5. DOĞAL ARITMA Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT NO AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU (2040) ĠLK YATIRIM M. (EURO) Doğu Marmara Alt Havzası I-1-D Narlıca-BURSA 1.349 94.430 I-2-D Sölöz-BURSA 1.834 128.380 Batı Marmara Alt Havzası II-1-D Bolayır-ÇANAKKALE 1.582 II-2-D Mecidiye-EDĠRNE 995 II-3-D Balabancık-TEKĠRDAĞ 1.419 110.740 74.625 99.330 Güneybatı Marmara Alt Havzası III-1-D KozçeĢme-ÇANAKKALE 1.096 76.720 III-2-D Yeniçiftlik-ÇANAKKALE 1.429 100.030 III-3-D BalıklıçeĢme-ÇANAKKALE 1.279 89.530 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 48 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y6. Marmara Havzası Yenilenmesi Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT NO AAT ye Bağlı YerleĢimler Proje Nüfusu I-1-R Gemlik-BURSA 161.633 I-2-R Mudanya-BURSA 114.553 II-1-R Yenice-TEKĠRDAĞ 2.286 II-2-R ġarköy-tekġrdağ 25.133 AAT Revizyonu Fiziksel Arıtma Birimlerinin Yenilenmesi, Kapasite ArtıĢı Fiziksel Arıtma Birimlerinin Yenilenmesi, Kapasite ArtıĢı Fiziksel Arıtma Birimlerinin Yenilenmesi Fiziksel Arıtma Birimlerinin Yenilenmesi, Kapasite ArtıĢı II-3-R Barbaros-TEKĠRDAĞ 7.884 Kumbağ Belediyesinin Bağlanması Ġlk Yatırım Maliyeti (Euro) 30 yıllık ĠM ġzd (Euro) 4.549.115 10.183.976 2.591.729 8.107.089 91.436 292.125 1.037.601 2.151.164 155.273 2.823.843 Her üç alternatif için elde edilen toplam maliyetler Tablo Y7 de verilmiģtir. Fizibilite çalıģması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde toplam maliyetler açısından en düģük olan arıtma senaryosu Alternatif 1 olarak belirlenmiģtir. Bu senaryo kapsamında planlanan AAT lerin tamamlanma ve iģletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiģ olan süreler göz önüne alınarak, belediye nüfuslarına göre 2010-2017 arasındaki yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT lerin tamamlanma zamanları nüfusu 100.000 den fazla olan belediyeler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki belediyeler için 2012; 10.000-50.000 arasındaki belediyeler için 2014; 10.000 in altındaki belediyeler için 2017 yılıdır. Bununla birlikte nüfusu 100.000 üzerinde olan yerleģim yerleri için verilen süre dolduğundan eylem planı takviminde söz konusu yerler için bu süre 2012 olarak öngörülmüģtür. Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif, havzada yapılan proje 2. ve 3. paydaģ toplantılarında proje paydaģı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum ve kuruluģların görüģüne sunulmuģtur. Toplantı sonucunda istenen değiģiklikler bu arıtma senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıģtır. Nihai atıksu arıtma senaryosuna ait toplam maliyetler Tablo Y8 de verilmiģtir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 49 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y7. Marmara Havzası AAT Toplam Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyeti (Euro) Toplam Kolektör Senaryo AAT Yatırım Maliyeti Toplam Toplam ĠĢletme Yatırım Maliyeti Maliyet Aktif Doğal ĠYM Maliyeti Maliyeti Yenileme Çamur Arıtma 10.799.67 Alternatif I 38.341.343 1.239.705 1 50.380.719 92.242.842 285.899 50.666.617 142.909.459 Alternatif II 38.330.799 902.095 10.799.67 1 50.032.565 92.697.197 1.526.387 51.558.952 144.256.149 Alternatif III 37.613.229 708.335 10.799.67 1 49.121.235 92.414.158 5.252.374 54.373.609 146.787.767 Tablo Y8. Marmara Havzası AAT Toplam Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyeti (EURO) Senaryo AAT Yatırım Maliyeti Doğal Aktif Çamur Yenileme Arıtma Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti Kolektör Maliyeti Toplam Yatırım Maliyeti Toplam Maliyet Nihai 47.579.648 773.785 8.425.154 56.778.587 111.989.873 874.746 57.653.333 169.643.206 Marmara Havzası nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıģ ve iģletmeye alınması için; 2010 yılına kadar süresi olan AAT lerin ilk yatırım maliyeti (ĠYM) 23.403.620, 2012 yılına kadar süresi olan AAT lerin ĠYM 14.337.431, 2014 yılına kadar süresi olan AAT lerin ĠYM 8.473.185 ; 2017 yılına kadar süresi olan AAT lerin ĠYM 10.564.351 dur. Planlaması yapılan kentsel AAT lerin 2010-2017 yılları arasındaki nüfus aralıklarına göre ilk yatırım maliyeti ile kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafik ġekil Y17 de verilmektedir. Birden fazla yerleģimin aynı AAT ye bağlı olduğu durumlarda (ortak arıtma), AAT nin hizmet ettiği nüfusa bakılmaksızın. AAT ye bağlı ve nüfusu en büyük olan yerleģim yeri için mevzuatta öngörülen süreye kadar tesisin iģletmeye alınacağı kabul edilerek grafiklerde gösterilmiģtir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 50 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 *Nüfusu 100.000'den fazla olan yerleģim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiģ olan AAT'ni iģletmeye almak için aģılmaması gereken süre 2010 dur. Ancak bu süre dolduğundan iģ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüģtür ġekil Y17. Marmara Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 51 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6. ÇalıĢmaların Coğrafi Bilgi Sistemine (CBS) Aktarılması Proje kapsamında öngörülen çalıģmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıģ olup, proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında ÇOB sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıģtır. Bilindiği gibi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaģan CBS teknolojisi mekansal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniģ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS'nin etkin bir Ģekilde kullanılması bir zorunluluk haline gelmiģtir. Burada unutulmaması gereken diğer bir husus, klasik yöntemlerle bir yıllık bir sürede Türkiye nin %52 nüfusuna hitap eden ve belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının hem çok zor olacağı ve hem de doğruluk açısından aynı hassasiyeti taģımayacağıdır. Bu nedenle, CBS kullanımı bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir aracı olmuģtur. Bütüncül bir yaklaģımla CBS ile 11 havza için yapılan çalıģmaların tamamlanmasında elde edilen faydalar aģağıda özetlenmiģtir. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teģkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olmuģtur. Havzalar bazında toplanmıģ tüm veriler, CBS ortamına aktarıldığı için zaman içerisinde gerek yeni toplanmıģ, süreç içerisinde toplanan veri ve gerekse mevcut verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olmuģtur. Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümünde oluģturulan CBS önemli bir altlık olacaktır. OluĢturulan CBS tabanı sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve bilgi yoğunluğu karģısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edilmesine olanak sağlanacaktır. Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluģturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluģturma yoluna gidilmiģtir. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iģlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanmıģtır. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 52 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzalar bazında oluģturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıģmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. 7. Havzalarda Yapılan PaydaĢ Toplantıları Yukarıda bahsedilen proje çalıģmaları sırasında projenin amaç ve kapsamının anlaģılabilir olması ve projede yapılan çalıģma sonuçlarının proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilir olması açısından havza bazında açılıģ ve paydaģ toplantıları baģlığı altında toplantılar düzenlenmiģtir. Bu toplantılar, baģta Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü BaĢkanlığı nda olmak üzere; Havza koordinatörü olan Ġl Çevre Orman Müdürlükleri ile havzadaki diğer Çevre ve Orman il Müdürlükleri, TÜBĠTAK MAM, proje danıģmanları ve hizmet alımı yapılan firmalar, havzada yer alan Belediyeler, Ġller Bankası, il Özel Ġdareleri, Tarım Ġl Müdürlükleri ve havzada yer alan Sivil Toplum KuruluĢlarının katılımıyla gerçekleģtirilmiģtir. AçılıĢ toplantıları her bir havzadaki koordinatör ilde Ekim-Aralık 2009 tarihlerinde gerçekleģtirilmiģtir. Proje çalıģmalarının ilerlemesi ve Havza bazında atıksu arıtma tesisi planlamalarının tamamlanması sonucunda Mayıs-Temmuz 2010 tarihlerinde yine 11 havzada 1. paydaģ toplantıları düzenlenmiģtir. Taslak raporların Bakanlık a sunulmasının ardından 2. ve 3. paydaģ toplantıları yapılmıģtır. Marmara Havzası AçılıĢ Toplantısı 25 Aralık 2009, 1. paydaģ toplantısı 25 Haziran 2010, 2. paydaģ toplantısı ise 12 Ekim 2010 tarihlerinde Ġstanbul ilinde gerçekleģtirilmiģtir. Taslak rapordan sonra Marmara Havzası için 23 Aralık 2010 da Tekirdağ da; 24 Aralık 2010 da Ġstanbul da 3.paydaĢ toplantıları gerçekleģtirilmiģtir. PaydaĢlarla yapılan bu toplantılar neticesinde alınan geri bildirimler değerlendirilmiģ olup, özellikle planlamalara ve projenin diğer kısımlarına yansıtılmıģtır. 8. Eylem Planlarının Hazırlanması Proje kapsamında yapılan çalıģmalar neticesinde havzadaki sorunlar ve çözüm önerilerine yönelik Eylem Planları hazırlanmıģtır. Eylem planlarında yapılması gereken iģlerin süresi ve iģi yapacak sorumlu kurum ve kuruluģlarda belirtilmiģtir. Proje faaliyetlerine iliģkin iģ programı Havza Koruma Eylem Planı Takviminde detaylı olarak anlatılmıģtır. Marmara Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıģtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 53 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 (2011-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2016-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (2021-2040) ise uzun vade olarak belirlenmiģtir. Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2011-2015 Dönemi) Marmara Havzası nda 2010-2015 yılları arasındaki dönemi kapsayan ilk 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: Nüfusu 100.000 ve üzeri yerleģim yerlerininin 2010 (2012), 50.000-100.000 arası yerleģim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleģim yerlerinde mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar kentsel AAT lerin yapılması gerekmektedir. YerleĢimlerin içme suyu havzalarında bulunmalarına veya hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır. Ön Arıtma Tesislerinin Biyolojik Atıksu Arıtma Tesislerine dönüģtürülmesi gerekmektedir. Havzada, ĠSKĠ Genel Müdürlüğü tarafından iģletilen 17 adet kentsel atıksu arıtma tesisinden 9 tanesi fiziksel ön arıtma tesisi olup derin deniz deģarjı ile sonlanmaktadır. Ġstanbul ilinde kanalizasyonla toplanabilen atıksuların büyük bir kısmının (yaklaģık % 84) ön arıtma sonrası derin deniz deģarjı ile denize deģarj edildiği, bu tesislerden 6 tanesinin deģarjını Ġstanbul Boğazı ndan Karadeniz dip akıntısına vermektedir. Söz konusu 17 adet Atıksu Arıtma Tesisinden sadece 12 adedi Ġstanbul Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü ne deģarj izni için baģvurmuģ olup, Eylül 2010 itibarı ile sadece 2 adet tesis (PaĢaköy Ġleri AAT ve GümüĢyaka AAT) deģarj izni alabilmiģtir. BaĢvuru yapılan tesislerden 3 adedi ise (Küçüksu, Kadıköy, Üsküdar) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 22 standartlarını sağlayamadığından deģarj izin belgesi alamamıģtır. Marmara Denizi nin bir iç deniz olması ve deniz suyu kalitesinin iyileģtirilmesi açısından Ön Atıksu Arıtma Tesislerinin hızlıca Biyolojik Atıksu Arıtma Tesislerine dönüģtürülmesi gereklidir. Mevcut Ön Atıksu Arıtma Tesislerinin çok değerli arazilerde olması ve yer sıkıntısı bulunmasını da göz önünde bulundurarak ĠSKĠ tarafından uygun çözümlerin belirlenmesi önem arz etmektedir. Gemlik ve Büyükkumla ve Mudanya da BUSKĠ tarafından yapılmıģ Ön Arıtma Tesislerinin Ġkincil Arıtma Tesisine dönüģtürülmesi, BUSKĠ nin Yatırım Programına uygun olarak tamamlanmalıdır. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 54 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tüm tekil endüstrilerin ve OSB lerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deģarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inģaatı, çevre izninin alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Havzadaki sıcak noktalardan biri olan Gebze ilçesindeki sanayi tesislerinin deģarj standartlarının sağlanması için Kocaeli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü bünyesinde Gebze ilçesi için ayrı bir ekip oluģturulmalıdır.. Sıcak noktalar bölümünde belirtilen yüzeysel sularda su kalite gözlem istasyonlarının kurulması 2011 yılı sonuna kadar yapılmalıdır Ġçme suyu olarak kullanılan göletlerin mutlak koruma bandı istimlak edilmelidir YerleĢim bölgelerini dıģında kalan ve kanalizasyon altyapısına bağlanamayan yer alan otel, motel, tatil köyü vb. turistik tesislerin atıksu altyapıları, en geç 2012 yılı sonuna kadar ilgili mevzuat Ģartlarını sağlayacak Ģekilde iyileģtirilmelidir. Havzada planlanacak yeni OSB ler için yer seçimi, oluģacak yükler ve çevresel riskler açısından, HSA/ÇĠB in görüģü de alınarak yapılmalıdır. Havzada yer alan tüm yerleģim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, 100.000 ve üzeri yerleģim yerlerininin 2010 (2012), 50.000-100.000 arası yerleģim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleģim yerlerinde mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000 in üzerinde olan tüm yerleģim yerlerinde 2015 yılı baģlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Arıtma çamurlarının tarımda kullanımı baģta olmak üzere bertaraf alternatiflerinin 2015 yılına kadar belirlenmesi gereklidir. Tehlikeli ve özel atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve kuruluģların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüģtür. Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru olan taģocakları ve maden sahalarının çevre etkileri araģtırılarak, sorunlu olanlar en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmelidir. Havzada kullanma suyu temini amacıyla kullanılan Ġznik Gölünde özel hüküm belirleme çalıģmalarının 2012 yılı sonuna kadar tamamlanmıģ olması gerektiği düģünülmektedir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 55 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıģmaları kapsamında gerçekleģtirilecek olan etüt ve projelendirme çalıģmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter çalıģmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleģtirilmiģ olmalıdır. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sistemi 2013 yılı sonunda kurulmalı, akarsu ıslah çalıģmaları ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. Atmosferik taģınımın (Edirne-Ġstanbul-Kocaeli Otoyolu ve Ġstanbul ile Kocaeli sanayi emisyonlarının) havza su kaynaklarına etkisi 2015 yılına kadar araģtırılmalıdır. AAT ĠĢletilmesi konusunda yetkili personel açığı 2015 yılı sonuna kadar giderilmelidir. Havzada oluģan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleģim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıģmaları gerçekleģtirilmelidir. Bölgede öncelikle küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluģturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıģmalarının 2011 yılında baģlayıp 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düģünülmektedir. Bu çalıģmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara ulaģılabilinir. Ayrıca envanter çalıģmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında yer alan köylerden baģlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıģları kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baģlayarak ve/veya halihazırda sürdürülen çalıģmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım, damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanması konusunda teģvik edilmelidir. 2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iģbirliği kurularak öncelikle küçük iģletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teģvik edilerek büyük ölçekli iģletmelere geçiģ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iģletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iģletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüģümü Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 56 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teģviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taģımaktadır. Havzada tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıģ durumuna göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıģ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu çalıģmalar 2011 yılı itibariyle baģlamalı ve kısa vadede 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. Tarımsal amaçlı su kullanımının azaltılması için su dağıtım sistemlerinin yapısal yönden iyileģtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, Su dağıtım programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken uygulamalardır. Havzada yer alan, Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı, uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede sağlanması gerekmektedir. Kıyı Kanununa istinaden deniz, doğal ve suni göller ve akarsu kıyıları ile deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve Ģartları 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede değerlendirilmelidir. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi) Marmara Havzası nda 2015-2020 yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: Havzada bulunan Ön Arıtma Tesislerinin Biyolojik AAT ye dönüģtürülmesi 2017 yılına kadar tamamlanmalıdır Nüfusu 10.000 in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. Havzada yer alan ve bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000 in altında olan tüm belediyelerde 2017 yılı baģlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı ve noktasal yüklerin önlenmesi amacıyla kısa vadede baģlatılacak olan çalıģmaların orta ve uzun vadede sürekliliği sağlanmalıdır. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 57 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli taģkın önleme yatırımlarının yapılması gerekmektedir. Tehlikeli ve özel atıkların ve tıbbi atıkların denetimi hususunda ilgili mevzuatın uygulanması çalıģmalarının orta vadede devam etmesi gerekmektedir. Erozyonla mücadele konusunda sistematik ve sürekli olarak yapılan çalıģmalar orta vadede devam edip uzun vadede 2040 yılına kadar sürecektir. Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıģ atıksuların yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıģmaları izleme ve denetimleri orta ve uzun vadede devam etmesi gereken çalıģmalardır. DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiģmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıģma bulguları ıģığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deģarj parametre ve limitleri ile deģarj yükleri yeniden değerlendirilmeli ve alıcı ortam deģarj standartları oluģturulması 2020 yılı sonuna kadar orta vadede tamamlanmalıdır. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi) Marmara Havzası nda 2020-2040 yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: Yüzeysel su kalitesinin korunması amacıyla havzaya özel koruma tedbirlerinin geliģtirilmesi Eylem planı etkinliğinin izleme ve denetimi Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 58 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 59 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 EXECUTIVE SUMMARY Increasing water demand with an increasing population, problems related to scarcity of water resources, overconsumption and pollution of water in parallel to developing industrial and agricultural activities, increased the importance of water resources management on watershed basis. On the 9 th article of No:4856 Act on the Organization and Missions of Ministry of Environment and Forestry, General Directory of Environment was nominated by doing the necessary work in order to prepare plans for water protection and usage, and providing an integrated watershed-based management of terrestrial water and soil resources. Besides on the 5 th article of Water Pollution Control Act published in 2004 in Official Gazette with an issue number of 25687, it was stated that Water Protection Action Plans are made by Ministry of Environment and Forestry by consulting with General Directorate of DSĠ (State Water Works) and other related enterprizes. Within this framework, work on preparation of Watershed Protection Action Plans was started by the Ministry of Environment and Forestry of Turkish Republic. Initially, 25 hydrological watersheds of our country were rated considering the water quality, pollutant sources, protection areas and drinking water resources in the watershed. Based on this prioritization, protection action plans were already completed for 4 watersheds. Preparation of protection action plans for 11 of the remaining 21 watersheds were undertaken by TUBITAK Marmara Research Center and the Project with the title Preparation of Watershed Protection Action Plans for 11 Watersheds in Turkey started after being signed by the Ministry of Environment and Forestry-General Directorate of Environmental Management and TUBITAK Governorship on August 12, 2009. The project was finalized on December 3, 2010 with the completion of amendments in planning of wastewater treatment facilities. Watershed Protection Action Plans will contribute to Türkiye in the process of nomination for European Union in order to comply with Water Framework Directive which came into force in 2000 and forms a basis for all EU water directives, and to form a basis for preparation and application of River Basin Management Plans which will include the necessities of the directive. The total population of the residential areas within the scope of the Project is 37 453 292 according to the census of population by the year 2009 with respect to the address-based registration system. This population refers to 52 % of the total population of Türkiye (Figure Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 60 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Y1). The total area considered in the Project equals to 40 % of the total area in Türkiye (Figure Y2). Figure Y1. Population of Project Area Figure Y2. Project Area Within the scope of the Project, Watershed Protection Action Plans were prepared for the following 11 hydrological watersheds based on 5th article of Water Pollution Control Act (Figure Y3). Marmara Basin Susurluk Basin Kuzey Ege (North Aegean) Basin Küçük Menderes Basin Büyük Menderes Basin Burdur Basin Yeşilırmak Basin Kızılırmak Basin Konya Closed Basin Seyhan Basin Ceyhan Basin Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 61 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y3. Watersheds within the scope of the project Within the Project, in order to prevent pollution and protection or rehabilitation of water resources, present situation of the watershed was initially determined in terms of water resources potential, point and non-point sources of pollution and water quality. Later, short, medium and long term planning was made considering priorities, technological and economical feasibility and sustainability. All those works were shared with the authorities in the watershed, the Ministry of Environment and Forestry holding the first place. Within the general work plan of the Project, consultancy service was undertaken by Biosfer Consultancy Engineering and Trade Ltd. Corp.. One of the important work packages of the Project consisting of municipal wastewater treatment plant planning and feasibility works was undertaken by Mimko Engineering Manufacturing Consultancy Coordination and Trade Corp. through service procurement. Service was also obtained for field-work by Nebula Eng. Ltd. Corp. in Marmara Basin. The work packages accomplished within the concept of the Project are as follows: 1. Determination of the General Situation of the Watershed Within this work package, location, geographical characteristics, water resources, meteorological characteristics, agricultural and industrial properties which define the watershed were compiled and mapped through Geographical Information Systems tools. Leading Environmental Pressures and Hot Spots in the Watershed In most of the creeks in Ġstanbul, water quality class is IV because of NH4-N. Also, the creeks which feed Ġznik Lake are also class IV, in other words very polluted. Water quality measurement stations should be established in Dil Creek, Çorlu ġerefli Creek and Biga- KocabaĢ Creek. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 62 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Industry has grown very fast in Kocaeli-Gebze since 1990. There are more than 3000 industrial facilities including the ones in organized industrial areas. A seperate team should be in charge for the control of these facilities. In case of industrial discharges to domestic WWTPs, particularly for Ġstanbul-Tuzla advanced WWTP, monitoring and control should be made in coordination with universities in order to preserve the loading and treatment performance of the plant. Particularly in Ġstanbul and Kocaeli, newly planned organized industrial areas should be analyzed in detail before being established for their possible impacts on receiving water media on watershed basis. Throughout the basin, particularly in Ġstanbul, many WWTPs apply only pretreatment. These pretreatment facilities should be upgraded to biological or advanced WWTPs until the end of 2017. 2. Determination of Water Resources and Evaluation of Related Planning Present data on potential of surface and groundwater resources, their usage purposes, and allowance of water resources and future planning were specified. Considering the water requirement in the watershed, reuse of treated wastewater was evaluated. 3. On-Site Examination of Environmental Infrastructure All municipalities regardless of the population, villages with N>2000, organized industrial areas, other important pollution sources which discharge into receiving water resources, working and abandoned solid waste disposal sites were visited and the present infrastructure was investigated on-site. Within this scope, coordinates of the related places were recorded, and the present situation of the municipal wastewater treatment plants, wastewater treatment plants of individual industries and organized industrial areas which discharge into receiving water bodies and which account for priority problems for the watershed were investigated. Data obtained as a result of fieldwork were inserted into Excel tables and recorded under GIS. Within the scope of Project, 1435 settlements were visited, 192 domestic wastewater treatment plants (WWTPs), 1295 solid waste dumping areas, 29 sanitary landfills, 509 individual industrial plants with WWTP, 142 individual industrial plants without WWTP, and 70 organized industrial areas were examined on-site. During the field work for Marmara Basin, 146 settlements were visited, 86 domestic wastewater treatment (WWT) plants, 111 solid waste dumping areas, 14 sanitary landfill, 177 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 63 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 individual industrial plants with WWTP, 53 individual industrial plants without WWT, and 21 organized industrial areas (facilities in organized industrial areas with individual WWTs were included to the WWTP of the industrial area and not considered separately) examined onsite. WWTPs in operation and under construction are listed in Table Y1. The locations of environmental infrastructural facilities examined during field work are illustrated in Figure Y4. Table Y1. WWTPs in operation and under construction in Marmara Basin WWTP NAME LOCATION SITUATION YEAR OF START OF OPERATION KADIKÖY Primary WWTP (Kadıköy. Maltepe. Ümraniye. Çekmeköy) Kadıköy/Ġstanbul In operation 2003 ÜSKÜDAR Primary WWTP (Üsküdar) Üsküdar/Ġstanbul In operation 1992 KÜÇÜKSU Primary WWTP (Üsküdar. Elmalı) Üsküdar/Ġstanbul In operation 2004 YENĠKAPI Primary WWTP (Fatih. Eminönü. Eyüp. BayrampaĢa. GaziO.paĢa. Kağıthane. Güngören. Zeytinburnu) Aksaray/Ġstanbul In operation 1988 BALTALĠMANI Primary WWTP (Sarıyer. ġiģli. Kağıthane. Beyoğlu. BeĢiktaĢ) ġiģli/ġstanbul In operation 1997 BÜYÜKÇEKMECE Primary WWTP (Büyükçekmece. Tepecik. Mimarsinan) Büyükçekmece/Ġstanbul In operation 1998 KÜÇÜKÇEKMECE Primary WWTP. (Avcılar, Küçükçekmece, Bakırköy, Esenyurt. BahçeĢehir, Hadımköy) Avcılar/Ġstanbul In operation 2003 ġġle Kumbaba Primary WWTP (ġile) ġile/ġstanbul In operation 2008 PAġABAHÇE Primary WWTP (Üsküdar. Beykoz. Sarıgazi) Beykoz/Ġstanbul In operation 2009 TUZLA Advanced WWTP (Tuzla. Kartal) Tuzla/Ġstanbul In operation 1998 PAġAKÖY Advanced WWTP (Kartal. Sarıgazi. Ömerli. Samandıra. Sultanbeyli) Sancaktepe/Ġstanbul In operation 2000 BAHÇEġEHĠR WWTP (BahçeĢehir) BahçeĢehir/Ġstanbul In operation 2004 ÇANTAKÖY WWTP (Çanta) Silivri/Ġstanbul In operation 2005 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 64 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 WWTP NAME LOCATION SITUATION YEAR OF START OF OPERATION GÜMÜġYAKA WWTP (GümüĢyaka) Silivri/Ġstanbul In operation 2007 TERKOS DURUSU WWTP (Durusu) Kağıthane/Ġstanbul In operation 2000 ÖMERLĠ WWTP (Çekmeköy. Ömerli) Çekmeköy/Ġstanbul In operation 2008 KÖMÜRLÜK Advanced WWTP (Kömürlük) ġile/ġstanbul In operation 2008 SAHĠLKÖY Package WWTP (Sahilköy) ġile/ġstanbul In operation 2008 YENĠKÖY Package WWTP (Yeniköy) ġile/ġstanbul In operation 2008 ÇATALCA AKALAN KÖYÜ Package WWTP Çatalca/Ġstanbul In operation 2008 ÇATALCA BELGRAT KÖYÜ Package WWTP Çatalca/Ġstanbul In operation 2008 ÇATALCA ÖRENCĠK KÖYÜ Package WWTP Çatalca/Ġstanbul In operation 2008 Çanta WWTP Silivri/Ġstanbul To be projected --- ATAKÖY WWTP (Küçükçekmece. Esenler. Bağcılar. Bahçelievler. Bakırköy) Bakırköy/Ġstanbul In operation 2010 AMBARLI WWTP (Esenyurt. Kıraç. Gürpınar. Yakuplu. Beylikdüzü. Avcılar) Beylikdüzü/Ġstanbul Under construction 2011 AĞVA Advanced WWTP (Ağva) ġile/ġstanbul In operation 2010 SĠLĠVRĠ Advanced WWTP (Silivri) Silivri/Ġstanbul To be projected --- SELĠMPAġA Advanced WWTP (SelimpaĢa, Kumburgaz, Celaliye-Kamiloba) Silivri/Ġstanbul To be projected --- TEPECĠK Advanced WWTP (Büyükçekmece, Tepecik, Mimarsinan) Büyükçekmece/Ġstanbul To be projected --- KĠLYOS Advanced WWTP (Sarıyer) Sarıyer/Ġstanbul To be projected --- Kepez WWTP Kepez/Çanakkale In operation 2008 Umurbey WWTP Umurbey/Çanakkale In operation 2009 Eceabat WWTP Eceabat/Çanakkale Under construction 2010 Yalova Central WWTP (Merkez. Termal. Çiftlikköy. TaĢköprü. Kadıköy) Yalova Under construction 2010 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 65 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 WWTP NAME LOCATION SITUATION YEAR OF START OF OPERATION Altınova WWTP (Kaytazdere. SubaĢı. TavĢanlı) Altınova/Yalova In operation 2006 Esenköy WWTP Esenköy/Yalova Under construction 2010 Armutlu WWTP Armutlu/Yalova Under construction 2010 Yalova Primary WWTP Yalova In operation 1986 Çınarcık WWTP Çınarcık/Yalova Under construction 2011 Gemlik Primary WWTP Gemlik/Bursa In operation 2008 Mudanya Primary WWTP Mudanya/Bursa In operation 2006 KurĢunlu Primary WWTP KurĢunlu/Bursa In operation 2006 Küçükkumla Primary WWTP Küçükkumla/Bursa In operation 1991 Marmara Ereğlisi WWTP Marmara Ereğlisi/Tekirdağ In operation 2005 Yeniçiftlik WWTP Yeniçiftlik/Tekirdağ In operation 2006 Yenice WWTP Yenice/Tekirdağ In operation 2001 Barbaros WWTP Barbaros/Tekirdağ In operation 2004 ġarköy Primary WWTP ġarköy/tekirdağ In operation 2005 Ġğneada Package WWTP Ġğneada/Kırklareli In operation 2005 Karamürsel WWTP Karamürsel/Kocaeli In operation 2004 Gölcük WWTP Gölcük/Kocaeli In operation 2005 Körfez WWTP Körfez/Kocaeli In operation 2004 Kullar WWTP Ġzmit/Kocaeli In operation 2005 42 Evler WWTP Ġzmit/Kocaeli In operation 1996 Plajyolu Advanced WWTP Ġzmit/Kocaeli In operation 1995 Mutlukent WWTP Gebze/Kocaeli In operation 1995 ġekerpınar Göçmen Konutları WWTP Gebze/Kocaeli Not working 1994 Gebze WWTP Gebze/Kocaeli Under construction 2011 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 66 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 WWTP NAME LOCATION SITUATION YEAR OF START OF OPERATION Dilovası WWTP Dilovası/Kocaeli In operation 2010 TavĢancıl Oxidation Pond Gebze/Kocaeli Planned 2014 Hereke WWTP Gebze/Kocaeli Planned 2014 Bağırganlı Package WWTP Kandira/Kocaeli In operation 2009 Kefken Package WWTP Kandira/Kocaeli In operation 2010 Kerpe Package WWTP Kandira/Kocaeli In operation 2010 Cebeci Package WWTP Kandira/Kocaeli In operation 2010 Kandıra WWTP Kandıra/Kocaeli To be projected 2012 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 67 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y4. Environmental Infrastructure Map for Marmara Basin Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 68 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4. Determination of Water Quality and Pollution Loads For water quality classification, measurements and analysis of water resources between 2003-2009 obtained by DSĠ (State Water Works) were used. Surface water quality classes were determined based on the quality classes criteria for terrestrial water resources described in Table 1 of Water Pollution Control Act. As long as there was sufficient data, for each DSĠ station, water quality classes (I,II,III,IV) were determined for COD, BOD 5, NH 4 -N, NO 2 -N and NO 3 -N which are important water quality parameters in terms of organic matter and nitrogen pollution. Water quality parameters were also determined with respect to main parameter groups (A,B,C) described in the same table (Figures Y5-Y13). All these data were inserted into maps prepared by the use of GIS. Pollution loads exerted by municipal and industrial wastewaters, working or abandoned solid waste disposal sites and non-point sources were calculated. Pollutant loads from point and non-point sources were mapped using GIS for each watershed. Pollutant loads were calculated for 2020, 2030 and 2040 based on 30-years projections of urban populations. The purpose of making population projections is estimating the future population changes as realistic as possible. Within the scope of the Project, population projection scenarios were developed for 30 years (until 2040) for the residential areas based on urban/rural, summer/winter and equivalent populations. The scenario which best reflects the characteristics of the watershed area was selected and used in load calculations. Results obtained for Marmara Basin as a result of pollutant load calculations is as follows: Pollution from Urban Wastewater: In present, 86 of 145 settlements (municipalities and villages with N>2000) treat their domestic wastewaters in treatment plants in the Marmara Basin. 86 domestic wastewater treatment plants (including pretreatment) in the watershed serve to 14 907 542 people which refer to 89 % of watershed population. In 2009, the fractions of pollutant loads from urban wastewater sources which were discharged to the watershed were 13 % (90803 tons/year) for COD, 15 % (8328 tons/year) for TN (total nitrogen) and 15 % (1320 tons/year) for TP (total phosphorus). Pollution from Industrial Wastewater: Industrial wastewater produced in the watershed is discharged into receiving media with a ratio of 58 % into the watershed area and the remaining 42 % into Marmara and Black Sea Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 69 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 (out of watershed). The removal ratios calculated for industrial pollution load produced is 40 % for COD, 31 % for TSS, 10 % for TN and 4 % for TP. COD, TN and TP loads reaching the watershed were 35947, 746 and 70 tons/year respectively for the year 2010. Pollution from leachates of solid wastes of sanitary landfills: Solid waste leachates constitute an important portion in the formation of pollution. In the calculation of pollutant loads originating from leachates of solid waste disposal sites in the watershed, future pollution loads were realistically estimated taking the present situation as basis. Point-source pollutant loads from sanitary landfill leachates in Marmara Basin for the year 2010 are at levels of 2813 tons/year for COD, 629 tons/year for TN and 7 tons/year for TP. Loads will be 2776 tons/year for COD, 620 tons/year for TN and 7 tons/year for TP in 2020. Later loads from sanitary landfill leachates are expected to slowly decrease through 2040. Pollution from non-point sources: Non-point pollution loads were calculated based on the important nutrients nitrogen (N) and phosphorus (P). In order to provide basis for future planning, nutrient loads calculated for 2010 and estimations for 2020, 2030 and 2040 were reported as area-based distributions. Non-point nitrogen pollution dominantly results from agricultural activities and animal farming. In the Marmara Basin, fertilizers lead the sources of non-point pollutants in terms of N with a ratio of 36 % in total, followed by animal farming with 30 %, and pollution caused by land use (forest, grass field, meadow, surface run-off from urban and rural settlements) with 15 %. Atmospheric deposition, landfill leachates and septic tanks contribute 4 % in total in terms of TN. An investigation of non-point loads in terms of TP show that the largest portion (66 %) belongs to agricultural fertilizer use. Fertilizer use is followed by animal farming (28 %), and phosphorus from land use (6 %). TN and TP loads reaching the watershed were 25625 and 2450 tons/year respectively for the year 2010. Distribution of TN and TP loads from non-point sources in Marmara Basin are shown in Figures Y14 and Y15. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 70 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y5. Water Quality for Ġstanbul-Ġznik part of Marmara Basin based on important parameters Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 71 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y6. Water Quality for Çanakkale part of Marmara Basin based on important parameters Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 72 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y7. Water Quality for Ġstanbul-Ġznik part of Marmara Basin based on group A parameters Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 73 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y8. Water Quality for Çanakkale part of Marmara Basin based on group A parameters Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 74 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y9. Water Quality for Ġstanbul-Ġznik part of Marmara Basin based on group B parameters Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 75 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y10. Water Quality for Çanakkale part of Marmara Basin based on group B parameters Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 76 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y11. Water Quality for Ġstanbul-Ġznik part of Marmara Basin based on group C parameters Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 77 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y12. Water Quality for Çanakkale part of Marmara Basin based on group C parameters Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 78 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y13. Water Quality for Ġstanbul-Ġznik part of Marmara Basin based on group D parameters Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 79 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y14. Map showing distribution of Total-N loads in Marmara Basin Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 80 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y15. Map showing distribution of Total-P loads in Marmara Basin Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 81 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Comparison of Point and Non-point Pollution Loads: A comparison of pollution loads from non-point sources with point sources from urban areas, industrial facilities and solid wastes show that loads originating from point sources comprise a smaller fraction in total loads as expected. For 2010, the fraction of point sources is 18 % in terms of total-n and 17 % in terms of total-p. Total point-source nitrogen loads was calculated as 8811 tons/year for 2010, and will decrease to 7.273 tons/year in 2040. Total point-source phosphorus loads will increase a little from 1289 tons/year to 1433 tons/year during this 30 year time span. Despite those small changes in loads from point-sources, the amount of change is much higher in the case of non-point sources. Total non-point source nitrogen load of 24624 tons/year in 2010 will decrease to 15.991 tons/year in 2040 with about 40 % decrease. Similarly, total phosphorus load will decrease from 2524 tons/year to 1517 tons/year. Summary of total pollution loads in Marmara Basin is shown in Table Y2. Table Y2. Total Pollution Load in Marmara Basin Load (tons/year) Total Nitrogen (TN) Total Phosphorus (TP) Years Point Total Point Nonpoint Nonpoint Total Domestic Industrial Domestic Industrial 2010 7.047 1.764 24674 33485 1.116 173 2524 3813 2020 5.026 492 20218 25736 852 360 1994 3206 2030 6.030 443 18120 24593 977 324 1753 3054 2040 6.881 392 15991 23264 1147 286 1517 2950 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 82 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5. Planning of Municipal Wastewater Treatment Plants and Feasibility Studies Planning of municipal wastewater Treatment plants and feasibility studies is one of the most important steps of the project Preparation of Watershed Protection Action Plans. This work package involves planning of municipal wastewater treatment plants with several alternatives, performing feasibility studies for the planned facilities, determination of the route for wastewater collector lines and making cost analysis. Planned wastewater treatment plants and their characteristics were placed into GIS. During the fieldwork in the watersheds, present municipal WWTPs were investigated on-site and requirements were determined for renewal or capacity increase. These were incorporated into the planning. Additionally, according to the basis anticipated by the treatment scenarios formed during the planning studies, capacity increases required for present WWTPs in order to treat the wastewaters of the surrounding municipalities and cost analysis related to these also take place in planning. Besides the present facilities, feasibility or final WWTP projects made by other enterprises (Municipalities, Provinces Bank, Ministry of Environment and Forestry) were placed into planning after being discussed with the related enterprises. Three different scenarios were produced for WWTPs planning considering the economical and topographical aspects: Alternative 1: Planning scenario was based on providing maximum lenght wastewater treatment plant and minimum collector line. Separate WWTPs were planned for all residential centers except those technically mandatory to use a collective treatment system. Alternative 2: This scenario involved planning based on minimum WWTP and maximum lenght collector line. It was planned to treat wastewaters with a minimum number of WWTPs as long as possible except those technically impossible to make a collective treatment. Alternative 3: Planning scenario was prepared to obtain an optimum number of WWTPs and optimum length of collector lines. Except the residential areas which are technically impossible to make a collective treatment, WWTPs were planned separately or collectively. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 83 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 WWTPs offered in treatment scenarios were planned for residential areas which do not discharge into any present WWTPs. In addition, residential areas, the WWTPs of which require renewals or capacity increases were also involved in planning studies. Residential areas which discharge into a WWTP and more than 90% of their wastewater being treated in these WWTPs and WWTPs of which do not require a renewal were not involved in cost analysis and feasibility studies. Table Y3. Criteria for Process Selection Population Location Process Treatment Level Pretreatment* Sludge Treatment N<2000 Drinking Water Basin Package Treatment Secondary CS Drying Beds Vulnerable Area Natural Treatment/ Package Treatment Secondary CS/Septic tank Drying Beds Others Natural Treatment/ Package Treatment Secondary CS/Septic tank Drying Beds 2000<N<10000 10000<N<50000 50000<N<100000 Drinking Water Basin Extended Aeration Activated Sludge Sec./Adv. CS+FS+HFGC Gravity thickener + Vulnerable Area** Sistemi Extended Aeration Activated Sludge Secondary CS+FS+HFGC Mechanical/ Drying Others Drink. Water Basin*** Sistemi Extended Aeration Activated Sludge Sistemi BNR (Carbon + Nutrient Removal) Secondary Advanced CS+FS+HFGC Beds Mechanical Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Mechanical CS+FS+HFGC Others Extended Aeration Activated Sludge Secondary Grav. Thick.+ Mech. Drinking Water Basin Sistemi BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced CS+FS+AGC Mechanical Others Extended Aeration Activated Sludge Secondary 100000<N<250000 Drinking Water Basin Sistemi BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced CS+FS+AGC Mechanical Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced N>250000 Drinking Water Basin BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced CS+FS+AGC Sludge Digestion + Mechanical Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced * CS:Coarse Screen FS:Fine Screen HFGC: Horizontal Flow Grit Chamber AGC: Aerated Grit Chamber ** Activated sludge treatment was planned for populations between 2000-10000 which are not in a drinking water Basin. However natural treatment was planned if its project has been prepared or its construction has already started. *** Activated sludge treatment plants included biological nutrient removal for populations between 10000-50000 if they are in a drinking water Basin or vulnerable area. However conventional activated sludge was planned if its project has been prepared or its construction has already started Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 84 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 In process selection for planned WWTPs, Turkish legislations were taken as basis. Criteria for process selection (Table Y3) were determined based on the populations and considering the requirements given in Municipal Wastewater Treatment Act-Vulnerable and Less Vulnerable Areas Declaration and Water Pollution Control Act. It was considered if the facility was located in a drinking water catchment basin or a vulnerable area. Hence, all the treatment facilities for population above 2000 and located in a drinking water catchment area, and those for population above 10000 and located in a vulnerable area were planned to be able to remove nutrients (N.P). The existing and planned WWTPs are shown in Figure Y16. Cost analysis and Feasibility Studies Cost analysis and feasibility studies were performed for the three scenarios explained above. In cost analysis, it was aimed to determine the economically most feasible option between these three scenarios. In feasibility studies, primary investment costs were calculated on yearly basis to involve costs of construction, mechanical equipment, electricity and automation required for each of the WWTPs determined by three different scenarios. In addition, total wastewater treatment costs and treatment costs per m 3 of wastewater were calculated to include both investment costs and total operation costs required for 30 years. Besides, construction costs for each collector line and whenever required investment and operation costs for pumping stations were also considered. A relative cost analysis study was performed over total costs as a result of a comparison of three different scenarios. In order to make a good comparison, the same methodology and assumptions were used in the calculations of each alternative. WWTPs planned for Marmara Basin are shown in Tables Y4 and Y5 depending on their treatment technologies. WWTPs which require renovation are listed in Table Y6. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 85 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y16. Existing and planned WWTPs in Marmara Basin Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 86 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y4. Wastewater treatment plants planned as activated sludge systems. WWTP Residential Areas Project Population (2040) WWTP process type Investment Costs (Euro) 30 year operating costs (Euro) I-1 East Marmara Subbasin Pelitli, TavĢanlı, Dilovası- KOCAELĠ 56.930 advanced 2.045.990 4.341.211 I-2 Zeytinbağı-BURSA 1.919 package 202.889 286.995 I-3 Tacir-BURSA 2.177 secondary 221.080 300.767 I-4 Koru-YALOVA 5.878 secondary 435.161 671.386 I-5 Boyalıca-BURSA 2.738 secondary 258.524 337.524 I-6 Çakırlı-BURSA 2.085 secondary 214.689 297.231 I-7 Yeniköy, Orhangazi- BURSA 88.280 advanced 3.461.286 6.802.508 I-8 Elbeyli-BURSA 2.970 secondary 273.230 352.441 I-9 Ġznik-BURSA 39.337 secondary 2.011.672 3.078.386 I-10 Yenisölöz-BURSA 2.381 secondary 235.040 317.131 West Marmara Subbasin II-1 Kıyıköy-KIRKLARELĠ 2.258 secondary 226.692 307.013 II-2 Demirköy-KIRKLARELĠ 4.854 secondary 442.622 479.041 II-3 HoĢköy-TEKĠRDAĞ 2.073 secondary 213.843 296.177 II-4 Mürefte-TEKĠRDAĞ 2.944 secondary 271.623 353.939 II-5 Çorlu-TEKĠRDAĞ 361.286 advanced 8.355.814 18.060.369 II-6 SağlamtaĢ-TEKĠRDAĞ 2.503 secondary 243.170 321.650 II-7 EvreĢe-ÇANAKKALE 2.431 secondary 238.410 315.355 II-8 Kavakköy-ÇANAKKALE 3.895 secondary 328.723 407.638 II-9 Enez-EDĠRNE 4.769 secondary 377.399 447.680 II-10 Gelibolu-ÇANAKKALE 48.653 secondary 2.130.125 3.660.782 II-11 Tekirdağ-TEKĠRDAĞ 228.810 advanced 5.281.296 12.799.353 II-12 Gökçeada-ÇANAKKALE 10.261 secondary 804.826 1.054.559 II-13 Sultanköy-TEKĠRDAĞ 3.855 secondary 326.430 407.843 Southwest Marmara Subbasin III-1 Çardak, Lapseki-ÇANAKKALE 21.032 secondary 1.175.130 1.882.849 III-2 Karabiga-ÇANAKKALE 3.297 secondary 293.426 371.170 III-3 GümüĢçay-ÇANAKKALE 2.251 secondary 226.211 304.147 III-4 Biga-ÇANAKKALE 69.629 secondary 2.969.010 5.144.996 III-5 Çan-ÇANAKKALE 42.442 secondary 2.118.657 3.607.724 III-6 Terzialan-ÇANAKKALE 2.392 secondary 235.802 313.367 III-7 Yenice-ÇANAKKALE 11.396 advanced 791.921 1.139.967 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 87 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 WWTP Residential Areas Project Population (2040) WWTP process type Investment Costs (Euro) 30 year operating costs (Euro) III-8 Kalkım-ÇANAKKALE 2.462 secondary 240.467 317.399 III-9 Sarıköy-BALIKESĠR 5.446 secondary 413.123 639.461 III-10 Gönen-BALIKESĠR 80.204 secondary 3.269.416 6.079.009 III-11 Çanakkale-ÇANAKKALE 159.205 advanced 5.217.395 10.447.798 III-12 Marmara Adası-BALIKESĠR 6.528 secondary 653.952 670.122 III-13 AvĢa Adası-BALIKESĠR 3.807 secondary 323.659 372.421 III-14 Saraylar-BALIKESĠR 3.734 secondary 319.424 368.422 III-15 Ġntepe-ÇANAKKALE 1.957 package 205.620 289.604 III-16 Pazarköy-ÇANAKKALE 1.008 package 130.812 222.384 III-17 Akçakoyun-ÇANAKKALE 1.798 package 194.078 278.650 III-18 Hamdibey-ÇANAKKALE 1.893 package 201.011 285.207 Table Y5. Wastewater Treatment Plants planned as natural treatment systems WWTP Residential Areas Project Population Investment Costs (Euro) East Marmara Subbasin I-1-D Narlıca-BURSA 1.349 94.430 I-2-D Sölöz-BURSA 1.834 128.380 West Marmara Subbasin II-1-D Bolayır-ÇANAKKALE 1.582 II-2-D Mecidiye-EDĠRNE 995 II-3-D Balabancık-TEKĠRDAĞ 1.419 110.740 74.625 99.330 Southwest Marmara Subbasin III-1-D KozçeĢme-ÇANAKKALE 1.096 76.720 III-2-D Yeniçiftlik-ÇANAKKALE 1.429 100.030 III-3-D BalıklıçeĢme-ÇANAKKALE 1.279 89.530 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 88 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y6. WWTPs planned to be renewed in Marmara Basin WWTP Residential Areas Project Population (2040) I-1-R Gemlik-BURSA 161.633 I-2-R Mudanya-BURSA 114.553 II-1-R Yenice-TEKĠRDAĞ 2.286 II-2-R ġarköy-tekġrdağ 25.133 WWTP Renovation Renovation of physical treatment units, Capacity increase Renovation of physical treatment units, Capacity increase Renovation of physical treatment units Renovation of physical treatment units, Capacity increase II-3-R Barbaros-TEKĠRDAĞ 7.884 Conection of Kumbağ Municipality Investment Costs (Euro) 30 year operating costs (Euro) 4.549.115 10.183.976 2.591.729 8.107.089 91.436 292.125 1.037.601 2.151.164 155.273 2.823.843 Total costs obtained for each of the three alternatives are shown in Table Y7. Alternative 1 was determined to be the most feasible option in terms of cost out of 3 different treatment scenarios examined for feasibility. Considering the deadlines suggested in the Environment Law, termination of the WWTPs planned under this scenario will be between 2010 and 2017. Accordingly, deadlines for termination of these WWTPs will be 2010 (2012 in the action olan) for an equivalent population over 100 000, 2012 for 50 000-100 000, 2014 for 10 000-50 000, 2017 for 2000-10000 and 2017 for less than 2000. Table Y7. WWTP total costs for Marmara Basin according to three different scenarios Wastewater Treatment Costs ( ) Scenario Activated Sludge WWTP Investment Costs Natural Renovation Treatment Total Operating Costs Collector Costs ( ) Total Investment Costs ( ) Total Costs ( ) Alternative I 38,341,343 1,239,705 10,799,671 50,380,719 92,242,842 285,899 50,666,617 142,909,459 Alternative II 38,330,799 902,095 10,799,671 50,032,565 92,697,197 1,526,387 51,558,952 144,256,149 Alternative III 37,613,229 708,335 10,799,671 49,121,235 92,414,158 5,252,374 54,373,609 146,787,767 The first alternative which was determined to be the most feasible option in the draft report was shared in the second and third meetings with the stakeholders in the watershed. According to their responses, WWTP planning was finalized. Total costs finalized according to the selected scenario are shown in Table Y8. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 89 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y8. WWTP total costs for Marmara Basin according to the finalized scenario Wastewater Treatment Costs ( ) Activated Sludge WWTP Investment Costs Natural Renovation Treatment Total Operating Costs Collector Costs ( ) Total Investment Costs ( ) Total Costs ( ) 47,579,648 773,785 8,425,154 56,778,587 111,989,873 874,746 57,653,333 169,643,206 Based on the treatment scenario selected for Marmara Basin, the initial investment costs will be 23,403,620 for planned WWTPs with a municipality population over 100,000, 14,337,431 for WWTPs of 50,000-100,000 population, 8,473,185 for 10,000-50,000, 10,564,351 for less than 10000. Figure Y17 shows the initial investment costs of WWTPs planned for between 2010-2017. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 90 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 *According to the provisional 4 th article of Environmental Law, deadline is 2010 for commencing operation of WWTPs of municipalities with population above 100000. However, since this deadline has expired, termination of these WWTPs was foreseen as 2012 in the action plan. Figure Y17. Initial investmnt costs of planned Municipal WWTPs in Marmara Basin Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 91 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6. Transfer of Accomplishments into Geographical Information Systems (GIS) In order to accomplish the planned work timely and properly during the project, GIS technologies were effectively used. All data produced within the scope of the project were prepared in the GIS environment to be integrated with the system of Ministry of Environment and Forestry. As already known, the use of GIS has been increasingly prevalent in our country as well as the whole world. GIS is advantageous in terms of providing a rapid completion of projects and achieving fast and accurate planning activities. Particularly, for very large areas, effective use of GIS has been obligatory for data acquisition, implementation, analysis and presentation. It is very important to note that preparation of watershed protection action plans comprising 52 % of total population of Türkiye would be very difficult and imprecise using classical methods to obtain the determined aims. Therefore, GIS is the most important and indispensable technological tool of this project. With an integrated approach, benefits obtained by using GIS during accomplishment of studies for 11 watersheds are summarized below. Compared to classical systems, it has been easier and faster to make calculations and inquiries, and to produce and map all information forming a basis for activities such as planning. Since all data collected on watershed basis was transferred into the GIS environment, it has been much easier and cheaper either to update data or to add new data. GIS will be an important database for determination and solution of environmental problems which could occur throughout the watershed. GIS will provide a faster and accurate analysis of the data and information expected to increase in time. In spite of producing databases for each watershed, a unique database was produced including 11 watersheds. Hence, number of databases were reduced and it was provided to be able to make analysis and mapping in one run for all 11 watersheds. By updating GIS database in time, it will be possible to follow up the contributions obtained by works on the field throughout the watershed. 7. Stakeholder Meetings Additionally, during the project works mentioned above, opening and shareholder meetings were made for each watershed in order to make the objective and scope of the project comprehensible and to obtain sustainability of the results of the works after the completion of Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 92 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 the project. These meetings were made with the participation of principally Environmental Management General Directorate of Ministry of Environment and Forestry, all Provincial Environment and Forestry Directorates in the watershed, TUBITAK-MRC, project consultants, service providing firms, Municipalities in the watershed, State Water Works, Provincial Bank, Special Provincial Administrations, Agriculture Provincial Directorates and non-governmental organizations in the watershed area. Opening meetings were organized in each watershed coordinator provinces between October-December 2009. With the development of the project and completion of planning for wastewater treatment plants, shareholder meetings were organized in 11 watersheds between May-July 2010. After the completion of draft report, 2. stakeholder meetings were made in October 2010 and 3.. stakeholder meetings were made in December 2010. Opening meeting was made on December 25, 2009 and 1. stakeholder meeting was made on July 8, 2010 and 2. stakeholder meeting was made on October 12, 2010 in Ġstanbul for Marmara Basin. 3. Stakeholder meetings were made on December 23-24 in Tekirdağ and Ġstanbul. The feedback obtained as a result of these meetings with shareholders were evaluated and reflected particularly in planning as well as other sections of the project report. 8. Preparation of Action Plans As a consequence of the works accomplished within the scope of the project, an Action Plan was prepared for problems in the watershed and suggestions for solution of them. In the Action Plans, the responsible enterprises to accomplish the necessary works and duration of the works were also specified. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 93 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1. GĠRĠġ Günümüzde su; insanların hayatı ve sağlığı ile ekosistemler için yaģamsal bir öneme sahip olması yanında, ülkelerin kalkınmasında temel bir ihtiyaçtır. Su kıtlığı giderek belirgin ve yaygın bir sorun haline gelmekte; su kalitesi hemen her ülkede hızla bozulmaktadır. Bu problem sosyal ve ekonomik açıdan zincirleme pek çok soruna da neden olmaktadır. Doğal kaynaklarımızın korunarak kullanılması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması açısından, koruma-kullanma dengesinin ülkemizin sosyo-ekonomik Ģartlarına göre ayarlanması çok önemlidir ve önemli olduğu kadar da zor bir görevdir. Tüm bu unsurlar da ancak sürdürülebilir su yönetimi kapsamı içinde değerlendirilebilir. Su kaynakları yönetimi açısından günümüzde geliģen yaklaģım, kaynak yönetiminin havza bazında ve diğer doğal kaynaklarla entegre biçimde gerçekleģtirilmesidir. Enerji, tarım, sağlık ve çevre gibi sosyoekonomik kalkınmanın baģlıca sektörleri için itici güç olan su kaynaklarının, çevreyle uyumlu ve entegre yönetimi, sürdürülebilir kalkınmanın temel bileģenlerinden biridir. Su kaynakların verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme sürecinin temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem taģımaktadır. Özellikle havza bazında koruma planları yapılırken tüm geliģmelere ve kullanımlara kontrollü bir Ģekilde yön verilmesi gerekmektedir Entegre havza yönetiminin ana hedefi mevcut su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının teģvik edilmesi ve sağlanması, su ekosistemlerinin ve bunlara bağlı diğer ekosistemlerin iyileģtirilmesi ve tahribatının önlenmesidir. Sürdürülebilir havza yönetiminde; Havzanın çevresel özelliklerinin tanımlanması, Hâlihazır ve gelecekteki yararlı kullanımları için gerekli kalite ölçütlerinin saptanması, Kirletici kaynakların tanımlanması, hâlihazır su kalitesinin yararlı kullanımlara göre değerlendirilmesi, Mevcut kirliliğin kontrolü için uygun strateji belirlenmesi, en önemli unsurlardır (Tanık, 2007). Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının birarada düģünüldüğü, tehdit ve olanakların uzun vadeli değerlendirildiği bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 94 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 etkilerin izlendiği en uygun ölçek havzadır. Bu nedenle, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeği esas alınmalıdır. ( Dawei ve Jingsheng, 2001). Havzalarda sık rastlanan ve sürdürülebilir yönetime gereksinim olduğunu gösteren problemler aģağıda verilmektedir. Bunlar; Ötrofikasyon, Sularda kalıcı ve toksik maddelerin birikimi, Yüzme alanlarında sağlıksız koģullar ve Biyolojik çeģitliliğin azalması ve tehlikeye düģmesi olarak sayılabilir. Su kaynaklarının gelecek nesillere temiz ve sağlıklı Ģekilde ulaģtırılması için suyun toprakcanlı-iklim iliģkileri çerçevesinde, bütün ihtiyaçların dikkate alınması ve korunarak kullanılması gerekmektedir. Teknolojinin ilerlemesi, su kaynaklarından azami faydanın sağlanmasına aracı olmakla birlikte, bu ilerlemeye paralel olarak sanayileģmenin ve ĢehirleĢmenin de artması beraberinde özellikle 1980 li yıllarda çevre kirliliği sorunları baģ göstermiģ; bu sorunlardan en geniģ çapta etkilenen doğal kaynaklar da su kaynakları olmuģtur. SanayileĢme çağı ile birlikte baģlayan ve 20. yy ortalarında ivme kazanan endüstri faaliyetlerindeki ve insan nüfusundaki artıģlar bütün çevresel kalitenin bozulmasına sebebiyet vermiģtir. Özellikle evsel atıksu ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan organik madde ve besin (azot, fosfor) tuzları girdileri, iç sularda doğal ekolojik özelliklerin çok aģırı değiģimi ve yoğun plankton üretime kadar varan problemlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Suyun kalitesinin bozulması, kullanılabilir su kaynaklarını daha da sınırlı hale getirmeye baģlamıģtır. Su kaynaklarının yönetiminde, yukarıda sözü edilen kapsam ve ölçek değiģiklikleri, geliģtirilmesi gereken çözümlerin de aynı kapsam ve boyutta ele alınmasını gerektirmektedir. Esas itibariyle, yukarıda sözü edilen nedenlerle, bu yaklaģımın en doğru çözüm olduğu kabul edilmektedir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 95 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1.1. Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim AB'nin su politikalarının değiģimi uzunca bir süredir devam etmektedir. Literatürde üç büyük dalga halinde incelenen AB Su Politikalarının geliģimi 2000 yılında benimsenen "Su Çerçeve Direktifi" (2000/60/EC) ile farklı bir boyut kazanmıģtır. Avrupa Birliği'nin su politikasının "anayasası" olarak kabul edilen Direktif, önemli yenilikler içermesinin yanında Ģimdiye kadar olan su politikalarının çerçevesini belirlemesi açısından da önem taģımaktadır. Avrupa Su Hukuku'nun geliģimindeki birinci dalga 1975-80 arasında gerçekleģmiģ ve bu süreçte "Çevresel Kalite Standartları" ve "Emisyon Limit Değerleri" tespit edilmiģtir. 1980-1995 yıllarını kapsayan ikinci dalgada ise, 1991 tarihli "Kentsel Atıkların Ele Alınması Direktifi" ve "Nitratlar Direktifi", 1996'da benimsenen "Entegre Kirlenmenin Önlenmesinin Kontrolü için Direktif" ve 1998'de benimsenen "Ġçme Suyu Direktifi" önemli geliģmelerdir. Üçüncü ve son dalga ise, 1995'ten günümüze kadar geçen süredir ve bu dönemde su politikaları ile ilgili temel bir yeniden ele alıģın gerektiği vurgulanmıģtır. Ayrıca, yine 1995'ten itibaren, birçok ve dağınık kanun yerine, daha bütünsel ve kapsamlı bir yasa öngörülmüģtür. Bu kapsamda Su Çerçeve Direktifi için hazırlıklar baģlatılmıģ ve 1995 ortasından 2000 yılına kadar sürmüģtür. 22 Kasım 2000'de Su Çerçeve Direktifi (SÇD) yürürlüğe girmiģtir. (Çiçek N,2009) Su kirliliğinin giderek önemli boyutlara ulaģması, ülkeleri bu konuda ciddi önlemler almaya zorlamıģ, bu da bu alanda pek çok mevzuatın oluģması sonucunu doğurmuģtur. Bu kapsamda iyi su kalitesine ulaģmayı hedefleyen SÇD 2000 yılında Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiģtir. Bütün su kaynaklarının korunması ve iyileģtirilmesi için tutarlı bir yönetim çerçevesi çizen AB SÇD nin nehir havzaları üzerine kurulu sürdürülebilir su kaynakları yönetimi ilkesi halkın özellikle uygulayıcıların yerel ölçekte her seviyede katılımını öngörmektedir. Öncelikle havzayı tanımlamak gerekirse; havza bir akarsuyun kaynağıyla-sonlandığı yer arasında kalan ve ona su veren tüm kolları kapsayan alandır. Yalnızca suyun değil, aynı zamanda bütün doğal kaynakların örneğin ekosistemin, bütünleģik ve sürdürülebilir olarak kullanımını sağlayarak korunabilmesi için seçilebilecek en uygun birimdir. Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının birarada düģünüldüğü, tehdit ve olanakların uzun vadeli değerlendirildiği bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz etkilerin izlendiği en uygun ölçek havzadır. Bu nedenle, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeği esas alınmalıdır. (Dawei ve Jingsheng, 2001). Havza; insanları, kentsel ve kırsal yerleģimleri, Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 96 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tarım ve orman alanlarını, çeģitli kategorilerdeki endüstrileri, iletiģim ve haberleģme ağlarını, çeģitli hizmet sektörlerini ve gezinti (rekreasyonel) alanlarını içine alan; sosyal, ekonomik ve biyofiziksel, aynı zamanda dinamik bir sistemdir (UN, 1997). Diğer taraftan, kaynak yönetim faaliyetlerinin planlanması ve uygulanabilmesi için sosyo-politik ve sosyo-ekonomik bir yapı da sergilemektedir (Dawei ve Jingsheng, 2001). Özetlemek gerekirse; havza yönetimi bir havza sınırı içerisinde kalan toprak, su bitki örtüsü varlığı ve burada yaģayan diğer canlılar ile bunları etkileyen faktörlerden biri olan insan faaliyetlerinin birlikte ele alındığı sürdürülebilir doğal kaynak yönetimidir. Havza bazlı yönetim yaklaģımında, en uygun ve ekonomik teknolojilerin kullanılmasının yanı sıra paydaģların (havzadan yararlanan/sorumlu kurum, kuruluģ ve halk) çevre bilincinin arttırılarak yönetime dâhil edilmesi esastır. Ülkelere göre uygulama farkları olmakla birlikte, yönetsel yapının aģağıda verilen temel özellikleri tüm ülkelerde aynıdır. Su kaynakları havzalara ayrılarak yönetilmelidir. Havza yönetiminde havzayı kullanan tüm tarafların temsili ve kararlara katılımı esastır. Havzadaki su kaynaklarının koruma ve kullanımında, belirlenen hedefler doğrultusunda kısa, orta, uzun vadeli planlamalar yapılmalıdır. Hedefler, planlar ve bütçe tüm kullanıcıların temsil edildiği havza yönetimi tarafından onaylanmalı ve denetlenmelidir. Onaylanan planların gerçekleģtirilmesi ve yürütülmesi, kontrol ve denetim özerk bir kuruma bırakılmalıdır. Kullanan ve kirleten öder - koruyan desteklenir prensibine göre bir finansman yapısı oluģturulmalıdır. Elde edilen gelir, koruma ve kullanma amaçlı yatırım, iģletme, yönetim ve denetimler Ģeklinde havza kullanıcılarına geri döndürülmelidir. ĠĢletmelerde özelleģtirme esastır. Havzalar arasında eģgüdüm, merkezi bir otorite tarafından sağlanmalıdır (Gönenç ve diğ., 1997) BütünleĢik havza yönetimi çok farklı disiplinlerden uzmanların ekip çalıģmasını gerektirmektedir. Ġzleme ve modelleme çalıģmalarının yanı sıra Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ve Uzaktan Algılama (UA) günümüzde en yaygın olarak kullanılan karar destek sistemi araçlarındandır (TÜSĠAD, 2008.a). Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 97 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza yönetimi çerçevesinde ağırlıklı olarak; CBS ve UA Destekli Yönetim, Noktasal Kirletici Kaynakların Yönetimi, Yayılı Kirletici Kaynakların Yönetimi, Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi, Su Kalitesi Modellemesi ve Model destekli Yönetim konuları ele alınmaktadır. Etkin su yönetimi amacıyla 1990'lardan itibaren etkin su kullanımı, eģit paylaģım ve çevresel sürdürülebilirlik kavramlarının ortaya çıkmasıyla Entegre Havza Yönetimi kavramı doğmuģtur. 2002 yılında Johannesburg da yapılan Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi nde tüm ülkelere 2005 yılına kadar Entegre (BütünleĢik) Havza Yönetimi Planları nın hazırlanması hedefi konmuģtur. Özellikle de tatlı su kaynaklarından sürdürülebilir olarak yararlanabilmek için, su ve nehir havzası yönetimi konusunda yeni yaklaģımlar geliģtirilmektedir. Sürdürülebilir yönetim için her Ģeyden önce mevcut problemler ile havzanın ve mevcut havza yönetiminin yarattığı sorunların tanımlanması gereklidir. Havzalarda sık rastlanan ve sürdürülebilir yönetime gereksinim olduğunu gösteren problemler aģağıda verilmektedir. Bunlar; Ötrofikasyon, Sularda kalıcı ve toksik maddelerin birikimi, Yüzme alanlarında sağlıksız koģullar ve Biyolojik çeģitliliğin azalması ve tehlikeye düģmesi olarak sayılabilir. Bu bağlamda, Avrupa Birliği de su politikalarını biçimlendirmiģ ve Aralık 2000 tarihinde yürürlüğe giren SÇD ile havza temelli yönetim yaklaģımını benimsediğini ilan etmiģtir. SÇD nin amacı kıta içi suların, geçiģ sularının, kıyı sularının ve yeraltısularının korunmasına yönelik bir çerçeve oluģturmaktır. Direktif, tüm AB sınırları içerisindeki su kaynaklarının sadece miktar olarak değil, kalite olarak da korunmasını ve kontrol edilmesini hedeflemektedir. Sonuç olarak Avrupa sularının, ortak bir standarda göre korunması için kapsamlı bir politika ortaya konmuģtur. SÇD ile su yönetiminde sektörel uyum ve ortak yönetim sağlanarak Avrupa'daki suların ekolojik ve kimyasal açıdan "iyi" duruma ulaģması hedeflenmektedir. Direktif, Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan su mevzuatının en önemli kısımlarından biridir. SÇD gelecek birçok yıl boyunca AB Üye Devletlerinde sürdürülebilir su yönetimine Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 98 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ulaģmaya yönelik en önemli unsuru sunmaktadır. Direktif su yönetimi açısından nehir havzası bölgelerine dayanan ve tanımlanmıģ nehir havzası bölgeleri içindeki tüm yüzey suları ve yeraltı sularının 2015 e kadar iyi su durumu na ulaģmasını gerektiren yeni bir perspektifi tanıtmakta, tüm su kütlelerine yönelik çevresel ve ekolojik hedeflerin oluģturulması yoluyla buna nasıl ulaģılacağını açıklamaktadır. Yüzey suları için iyi durum, iyi ekolojik durum ve iyi kimyasal durum ile belirlenmektedir. Ekolojik durum; hidromorfolojik, fiziko-kimyasal kalite unsurları ile desteklenen biyolojik kalite unsurları ile belirlenmektedir. Referans noktası ya hiç insan etkisine maruz kalmamıģ ya da çok az maruz kalmıģ olan bozulmamıģ koģullar üzerinden tanımlanmaktadır. Ġyi yeraltı suyu durumu ise yeraltı suyu kütlesinin hem miktar hem de kalite açısından en az iyi durumda olması anlamına gelmektedir. Ayrıca, yeraltı suları için iyi durum gerekliliklerine ek olarak, herhangi bir kirletici yoğunluğunda önemli ve sürekli artıģ eğilimi belirlenmeli ve bu eğilim önlemler programı yoluyla tersine döndürülmelidir. Tüm su kütleleri için iyi su durumu hedefine mevzuatın yürürlüğe girdiği 2000 yılından itibaren 15 yıl içinde ulaģılması gerekmektedir. Yürürlüğe giriģ tarihinden itibaren üye devletler SÇD yi baģarıyla uygulayabilmek için gerekli adımları atmaya baģlamıģlardır. Türkiye için iyi su durumu hedefine hangi tarihte ulaģılması gerektiği müzakerelerin bir parçasıdır. SÇD'nin amaçları Ģu Ģekilde özetlenebilir: Çok iyi duruma sahip olan su kütlelerinde çok iyi durum un korunması, Suların mevcut durumundaki her türlü bozulmanın önlenmesi, Tüm sularda 2015 e kadar en azından iyi durum a ulaģılması. Direktifte bu amaç ve hedeflerin Nehir Havzası Yönetim Planı nda (NHYP) açıkça belirtileceği bildirilmektedir. Nehir havzası yönetim planı ayrıca bu hedeflere ulaģılmasını güvence altına almayı amaçlayan önlemler programını da içermelidir. Ġyi su durumuna; çevresel, ekonomik ve sosyal etkenler dikkate alınarak ulaģılacaktır. SÇD'nin uygulanması zorlayıcı olup sıkı bir program dâhilinde birçok zorluğu ortaya çıkarmaktadır. Bu hedeflere ulaģmak için önlemler programını uygulamak üzere eģgüdümlü ve bütüncül bir yaklaģımın temin edilmesi önem arz etmektedir. SÇD, Kentsel Atıksu Arıtma Direktifi ve Tehlikeli Maddeler Direktifi uyarınca, Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim Planı nihai taslağı ilgili kurumlarla birlikte hazırlanmıģtır. Bu süreç Türkiye de Su Sektörü için Kapasite GeliĢtirilmesi EĢleĢtirme Projesi nin bir bileģenini oluģturmuģtur. Su Çerçeve Direktifi; Kentsel Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 99 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atıksu Arıtma Direktifi, Tehlikeli Maddeler Direktifi ve diğer kardeģ direktifler, Yüzme Suları Direktifi, Nitrat Direktifi, Habitat ve KuĢ Direktifleri gibi ekolojik ve kimyasal açıdan iyi su durumuna ulaģmayı hedefleyen su ile ilgili direktifleri bütünleģtiren bir çerçeve oluģturmakta ve entegre nehir havzası yönetiminin genel ilkelerini sunmaktadır.(çob, 2010) Bu nedenle SÇD, daha once yayımlanmıģ olan Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif 91/271EEC (1991), Nitrat Direktifi (1991), Ġçme Suyu Direktifi (1998), BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996), Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991) gibi suyla ilgili tüm mevzuatı da kapsamaktadır. SÇD nin en önemli hükümleri Ģu Ģekilde özetlenebilir: Gelecekte, sınır ötesi su kaynakları, sahip oldukları su toplama havzaları ile birlikte, ilgili ülkelerin ortaklığı ile yönetilecek, sadece ulusal veya bölgesel yönetim yaklaģımından vazgeçilecektir. Su kaynağının kalitesinin incelenmesinde, geçmiģte olduğu gibi sadece kirletici parametrelere bakılmayacak; aynı zamanda su ortamındaki flora ve fauna, yani su ekolojisi de mercek altına alınacaktır. Hedef, 2015 yılında tüm su kaynaklarında su kalite kategorilerine bağlı olarak iyi bir duruma (good ecological status) kavuģmaktır. Bu amaçla tüm AB ülkeleri, ulusal ve uluslararası ölçekte ölçüm yöntemlerini ve yönetim planlarını oluģturacaklardır. Bu ana hükümler doğrultusunda, SÇD tüm paydaģların su sorununun çözümüne daha aktif olarak katılımını sağlayacak ve ekonomik bir değeri olduğu kabul edilen suyun fiyatlandırılmasında gerçekçi ve doğru bir yaklaģım izlenebilecektir. Suyu kullananın bedelini ödemesi ilkesini benimseyen AB, bu sayede su kaynaklarının sürdürülebilirliğini sağlamayı hedeflemektedir. Bu amaçla Avrupa Komisyonu (EC) tarafından ortak bir uygulama stratejisi oluģturulmuģtur. Bu ortak uygulama stratejisi, direktifin uygulanması aģamasında izlenmesi gereken yönteme iliģkin bilimsel ve teknik esasları ortaya koymaktadır. Ayrıca SÇD, üye ülkelerin direktifle ilgili uygulama planlarını 2009 yılına kadar oluģturmalarını zorunlu kılmaktadır. SÇD'nin önemli özelliklerinden biri de uygulamada ulaģılması gereken aģamalar için kesin tarihleri tanımlamıģ olmasıdır. Direktifin tanımladığı en önemli kilometre taģları aģağıda verilmektedir. Direktifin yürürlüğe girmesi, 2000. Ulusal mevzuata uyum, 2003. Nehir havzalarının ve ilgili otoritelerin tanımlanması 2003. Nehir havzalarının karakterizasyonu: Kirletici kaynaklar ve ekonomik analiz,2004. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 100 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzleme ağlarının kurulması, 2006. Kamu ile iģbirliği, 2006. Taslak nehir havza yönetim planlarının sunulması, 2008. Nehir havza yönetim planlarının tamamlanması (ölçüm programları dahil), 2009. Fiyatlandırma politikalarının oluģturulması, 2010. ĠĢlevsel ölçüm programlarının gerçekleģtirilmesi, 2012. Çevresel hedeflere eriģim, 2015. Ġlk yönetim döngüsünün sonu, 2021. Ġkinci yönetim döngüsünün sonu, hedeflere ulaģmak için nihai tarih, 2027. SÇD'deki en önemli kavram nehir havzası yönetimidir ve her bir nehir havzası için NHYP hazırlanması istenmektedir. Aday ülkelerin katılım sürecinde SÇD gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir. Nehir havzasının özellikleri, insan aktivitelerinin etkileri ve su kullanımının ekonomik analizi gibi çalıģmaların yapılması, bu direktiflerin öngördüğü hedeflerin yerine getirilmesi açısından önemlidir. Nehir havzası yönetimi, aslında nehrin alt havzaları bazında uygulanması gereken çevresel önlemleri içeren bir yaklaģım metodudur. Önlemleri sıralayabilmek de havzaya iliģkin tüm geri plan bilgilerini detaylıca incelemekten ve irdelemekten geçer. Nehir havza sınırları genellikle idari sınırlardan farklıdır ve nehir havza yönetimi farklı bölge, il ve hatta ülkeler arası iģbirliğini gerektirmektedir. Sınır aģan sulara sahip ülkeler genellikle ikili ve çoklu anlaģmalar yaparak uzlaģma zemini yaratmıģ olup, benzer hedefler doğrultusunda hareket etmeye baģlamıģlardır (Grontmij, 2003). Özellikle son yıllarda geliģmiģ ve geliģmekte olan ülkeler, EHY nin nasıl yapılanabileceği konularında gerek ülke bazında gerekse ülkeler arası ortak çalıģmalar yürütmeye baģlamıģtır. Sınırı aģan sulara sahip ülkeler genelde ikili ve çoklu anlaģmalar yaparak uzlaģma zemini yaratmıģ olup, benzer hedefler doğrultusunda hareket etmeye baģlamıģlardır. BütünleĢik havza yönetiminde, NHYP yapılması esastır. Bu planların yapımına dair herhangi bir reçete, yol veya yaklaģım önermek günümüzün en çok tartıģılan konularından biridir. SÇD ye göre, NHYP unsurları aģağıda sıralanmaktadır; Nehir havzasının karakterizasyonu, Ġnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkilerinin özeti, Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalandırılması, Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 101 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzleme ağlarının haritası, Çevresel hedefler listesi, Ekonomik analiz, Önlemler programı, Detaylı önlemlerin listelenmesi ve özetlenmesi, Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili danıģılması, karģılıklı fikir alıģveriģinin ve bilgi paylaģımının sonuçları da içerecek Ģekilde özetlenmesi, Yetkili otoritelerin listesi, Kamuoyundan arka plan bilgisi ve yorum edinmek için irtibat noktalarının ve izlenecek prosedürlerin belirlenmesi (Tanık, 2007). Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif, (1991); (Türkiye de 2006), Nitrat Direktifi (1991); (Türkiye de 2004), Ġçme Suyu Direktifi, (1998); (Türkiye de 2005- TS 266 2005) BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996); Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991); (Türkiye de 2006). Parantez içinde Türkiye de buna karģı gelen mevzuatlar verilmiģtir. Nehir havzalarının sınırları genellikle idari sınırlar (il ve ilçe) ile örtüģmemekte ve bir nehir havzası birden fazla idari bölgeyi kapsayabilmektedir. Bu durum ülkemiz için de geçerlidir. ġekil 1 de verilen haritada idari sınırlarla havza sınırlarının örtüģmediği açıkça görülmektedir. Dolayısıyla havza bazında üst yetkilerle donatılmıģ bir kurumsal yapı idari, sosyal politik çeģitli problemler yaratma potansiyeli taģıyıp, kendi içinde önemli bir inceleme ve araģtırma konusudur. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 102 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası Türkiye deki duruma bakıldığında Avrupa Birliği adaylık sürecindeki ivme, bu kavramların daha doğru ve hızlı bir Ģekilde gündeme alınmasına katkı sağlamıģtır. Özellikle Çevre ve Orman Bakanlığı bu süreçte etkin rolünü almıģ olup, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü (ÇYGM) Su Kalitesi Sektöründe kendisine verilen görevler çerçevesinde Avrupa Birliği standartlarını da dikkate alarak planlarını geliģtirmektedir. Hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaģımıyla paralel ruhta olup, Türkiye nin bu süreçte elini güçlendiren dokümanlar olmuģtur. Bu planların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Türkiye uyumlaģtırma sürecinde gösterdiği baģarıyı uygulamaya da bu planlar vasıtasıyla taģıma olanağı yakalamıģtır. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 103 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1.2. Coğrafi Bilgi Sistemi ÇaliĢmalari Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaģan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), mekansal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniģ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS 'nin etkin bir Ģekilde kullanılması hemen hemen bir gereklilik haline gelmiģtir. Nitekim "Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması" projesinde, öngörülen çalıģmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıģ olup proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında Bakanlık sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıģtır. Bütüncül bir yaklaģımla ile 11 havza için yapılan çalıģmaların tamamlanması sonucunda sağlanacak faydalar aģağıda özetlenmiģtir. 1. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama vb faaliyetlere altlık teģkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması daha kolay ve hızlı olacaktır. 2. Havzalar bazında toplanmıģ tüm veriler CBS ortamına aktarıldığı için zaman içerisinde ister yeni toplanmıģ veri olsun isterse de mevcut verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olacaktır. 3. Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümünde oluģturulmuģ olan CBS önemli bir altlık olacaktır. 4. OluĢturulan CBS sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve bilgi yoğunluğu karģısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edilmesine olanak sağlanacaktır. 5. Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluģturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluģturma yoluna gidilmiģtir. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iģlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilecektir. 6. Havzalar bazında oluģturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıģmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. Yukarıda sayılan faydaları daha da arttırmak mümkündür. Burada unutulmaması gereken nokta, klasik yöntemlerle yaklaģık bir yıllık bir sürede Türkiye nin yarısından fazla bir alanının belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının güç Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 104 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 olacağıdır. Bu nedenle CBS bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir teknolojik aracı olmuģtur. CBS'nin etkin olarak kullanıldığı proje kapsamında yapılan çalıģmalar ġekil 2'de verilen süreçlere uygun olarak 5 ana baģlık altında yürütülmüģtür. ġekil 2. CBS çalıģmalarında takip edilen ana süreçler Proje için önemli olabilecek verilerin temin edilmesi çalıģmanın ilk adımını oluģturmuģtur. Havza sınırları bazında sayısal olarak temin edilen veriler daha sonra amaca uygun olarak yeniden derlenmiģ ve düzenlenmiģtir. Üçüncü aģamada arazi çalıģmaları kapsamında toplanan verilere uygun olarak bir veri modeli tasarlanmıģ ve bilgiler modele uygun olarak entegre edilmiģtir. Arazi çalıģmaları kapsamında toplanan veriler ile birlikte, derlenmiģ olan diğer veriler birlikte analiz edilerek yeni kurulacak AAT'lerin planlanması dördüncü aģamadır. Son aģamada, proje kapsamında üretilen tüm verilerin Bakanlık CBS genelgesine uygun olarak düzenlenmesi çalıģmaları yapılmıģtır. 1.2.1 Veri temini Projenin baģlamasıyla birlikte CBS ortamında yapılacak çalıģmalarda kullanılmak üzere Bakanlık'tan her havza için ayrı ayrı Tablo 1'de özetlenen veriler sayısal olarak temin edilmiģtir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 105 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 1. CBS'de kullanılmak üzere Bakanlık'tan temin edilen veriler No Dosya Adı Formatı Açıklama 1 arazi_kullanımı.shp SHAPE Tüm havzaları içeren 2000 ve 2006 yıllarına ait CORINE arazi sınıflarını içermektedir. 2 baraj_golet.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı baraj ve göletleri içermektedir. 3 gol.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı gölleri içermektedir. 4 Havza_siniri.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı havza sınırlarını içermektedir. 5 hidroelektrik_santral.shp SHAPE Büyük Menderes, Ceyhan, Kızılırmak, Seyhan, Susurluk ve YeĢilırmak havzaları için hidroelektrik santralleri içermektedir. 6 il_merkez.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı il merkezlerini içermektedir. 7 il_sinir.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı il sınırlarını içermektedir. 8 ilce.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe sınırlarını içermektedir. 9 ilce_merk.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe merkezlerini içermektedir. 10 ozelcevrekoruma_alan.shp SHAPE Büyük Menderes, Konya Kapalı ve Kuzey Ege havzası için ÖÇK alanlarını içermektedir. 11 sulanan_alan.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı sulanan alanlara ait bilgileri içermektedir. 12 yagis.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ortalama yağıģ ile ilgili bilgileri içermektedir. 13 Yerlesim_merkezi.shp SHAPE Her havza için ayrı ayrı yerleģim merkezlerini içermektedir. 14 akarsu.shp SHAPE Büyük Menderes havzası hariç olmak üzere akarsulara ait bilgileri içermektedir. 15 yukpaf E00,DGN Her havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal yükseklik paftalarını içermektedir. 16 Korunan Alanlar SHAPE Her havza için ayrı ayrı korunan alanlara ait bilgileri içermektedir. 17 pafta_25 SID Her havza içi ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli raster paftaları içermektedir. 18 Pafta_100 SID Her havza için ayrı ayrı 1:100.000 ölçekli raster paftaları içermektedir. 19 TURKIYE_100BIN MDB Tüm Türkiye için 1/100.000 ölçekli haritalardan sayısallaģtırılmıģ detayları içeren veri setidir. Bakanlık'tan alınan Tablo 1'deki verilerden ayrı olarak Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden JPG resimler halinde daha sonra sayısallaģtırılmak üzere; buharlaģma, güneģ radyasyonu, günlük maksimum yağıģ, kapalılık, karla kaplı gün, ortalama sıcaklık ve toplam yağıģ haritaları temin edilmiģtir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 106 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1.2.2 Veri derleme ve düzenleme çalıģmaları Toplamda 11 havzada yapılacak olan çalıģmanın en önemli aģaması temin edilen verilerin amaca uygun olarak yeniden derlenmesi ve düzenlenmesidir. Özellikle her havza için ayrı ayrı olan veri setlerine aynı iģlemi 11 kere tekrarlamak yerine tüm havzaları içerecek Ģekilde tek veri setinin hazırlanması hem gereksiz tekrarlama hem de veri katmanı sayısının artıģına engel olacaktır. Diğer taraftan temin edilen verilerde toplojik hataların giderilmesi ve yerleģim merkezleri gibi önemli veri katmanlarının güncellenmesi, özellikle planlamalar açısından daha doğru kararların alınmasında etkili olacaktır. AĢağıda veri derleme ve düzenlemeye yönelik olarak yapılan çalıģmalar detaylandırılmıģtır. Havzaların oluģmasında önemli olan akarsu verisinde, hem topolojik hem de veritabanı anlamında tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik bir çalıģma yapılmıģ ve her havza için önemli olan akarsuları içeren yeni bir akarsu veri katmanı oluģturulmuģtur (ġekil 3,4). Kuru dereleri de içeren yoğun akarsu verisinden yeni akarsu katmanı oluģturulurken akarsuyun büyüklüğünün yanında DSĠ'nin yaptığı su kalitesi ölçümleri en önemli kıstaslardan birisi olmuģtur. ġekil 3. Akarsu verisindeki topolojik hataların giderilmesi Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 107 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 4. Önemli akarsulardan oluģan yeni akarsu verisinin oluģturulması Proje kapsamında kapsamında temin edilen yerleģim merkezleri verisi özellikle son yıllarda belediye statüsü kazanan veya bu statüyü kaybeden yerler nedeni ile idari durumu değiģen yerleģim yerleri nedeni ile güncelliğini yitirmiģtir. Dolayısıyla güncel yerleģim merkezleri verisini oluģturmak için, ilk olarak Türkiye Ġstatistik Kurumunun web sayfasından 2009 yılı adrese dayalı nufus bilgileri havzalarda bulunan iller bazında MS Office Excel dosyaları olarak indirilmiģtir. Ġkinci adımda excel ortamında yazılan makrolar yardımı ile 11 havza için nufusu 2000'den büyük tüm yerleģimler ve belediye olan yerleģim birimleri belirlenmiģtir. Son olarak belirlenen yerleģim birimlerinin haritadaki konumları belirlenerek havzalarda bulunan yerleģim merkezlerine ait güncel yeni bir veri katmanı oluģturulmuģtur (ġekil 5). Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 108 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 109 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeni yerleģim merkezlerinin oluģturulmasından sonra il ve ilçe sınırları bazında yapılacak mekansal sorgulama ve analizlerde doğru sonuçlara ulaģmak için, yerleģim merkezinin ait olduğu ilçe bilgisine göre il ve ilçe sınırları yeniden düzenlenmiģtir (ġekil 6). ġekil 6. Ġl ve ilçe sınırlarının yerleģim merkezlerine uygun olarak düzenlenmesi Veri derleme ve düzenleme çalıģmaları kapsamında yapılan en önemli çalıģmalardan biri de 11 havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal yükseklik veri katmanlarının oluģturulmasıdır. Toplamda 2458 adet DGN ve E00 formatlarında bakanlıktan temin edilen sayısal eģyükseklik eğrileri ve kot noktaları her havza için ayrı ayrı birleģtirilmiģtir. Özellikle marmara ve susurluk havzalarında bazı paftalarda ortaya çıkan kenar uyuģmazlıkları ve hatalı girilmiģ yükseklik değerleri düzeltikten sonra tüm havzalar için 10m çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli raster veri seti halinde hazırlanmıģtır. OluĢturulan sayısal yükseklik modelleri küçültülmüģ resimler halinde ġekil 7'de verilmiģtir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 110 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 7. 11 Havzaya ait küçültülmüģ sayısal yükseklik modelleri 11 havza için temin edilen 196 adet 1:100.000 ve 2458 adet 1:25.000 ölçekli taranmıģ raster paftalar birleģtirilerek raster katalog halinde veritabanına aktarılmıģtır. Bu iģlem sırasında karģılaģılan en önemli sorun ġekil 8'de de görüldüğü gibi yan yana açılan paftaların siyah kenar dolgularının birbirleri üzerine gelmesi ve veri kaybına neden olmasıdır. ġekil 8. 1:25.000 ölçekli raster taranmıģ paftalardaki siyah dolgular Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 111 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu amaçla pafta kenar çizgileri kullanılarak raster paftalar teker teker kırpılmıģ ve siyah dolgulardan arındırılmıģ raster veri setleri oluģturulmuģtur. Daha sonra oluģturulan tüm raster veri setleri kullanılarak raster katalog üretilmiģtir. Örnek olarak 1/100.000'lik raster paftalardan oluģan katalog ġekil 9' da verilmiģtir. ġekil 9. 1/100.000 ölçekli raster paftalardan oluģan raster katalog Su kaynakları kalite sınıflandırması çalıģmaları kapsamında, DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları ölçüm sonuçları CBS ortamına aktarılmıģ, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta Ġçi Su Kaynakları Sınıfları nda yer alan kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıflandırması yapılmıģtır. ÇalıĢmada öncelikle gözlem istasyonlarına ait konumsal hatalar düzeltilmiģ, daha sonra belirlenen sınıflara göre yüzeysel su kalitesi haritaları oluģturulmuģtur. Yapılan çalıģmalar neticesinde elde edilen sonuçlar ve CBS ortamında oluģturulan haritalar Bölüm 6.1. de verilmektedir. 1.2.3 Arazi çalıģmaları Bir önceki baģlıkta anlatılan çalıģmalar mevcut verilerin CBS ortamında yeniden derlenmesi ve güncellenmesine yönelikti. Bu baģlık altında yapılan çalıģmalar, araziden veri toplama, yeni veri katmanlarının üretilmesi ve CBS ortamına entegrasyonunu içermektedir. Her havza için oluģturulan ekipler belirlenen yerleģim yerlerini ziyaret ederek GPS desteğinde atıksu arıtma tesisleri, katı atık bertaraf tesisleri, ve deģarj noktalarına iliģkin bilgileri toplamıģlardır. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 112 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplanan verilerin CBS ortamına entegrasyonu için öncelikle toplanan verilere uygun olarak ArcGIS CBS yazılımı için EK VII' de verilen bir veri modeli tasarlanmıģtır. OluĢturulacak veri katmanlarını ve bu veri katmanlarının birbirleri ile olan iliģkilerini gösteren sözkonusu veri modeline uygun olarak CBS ortamında Ģablon Geodatabase oluģturulmuģ ve arazi çalıģmasında toplanan veriler sisteme entegre edilmiģtir. Bu kapsamda oluģturulan ana veri katmanları aģağıda listelenmiģtir. 1. YerleĢim Merkezleri 2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri 3. Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri 4. Katı Atık Bertaraf Tesisleri 5. DeĢarj Noktaları 1.2.4 Planlama çalıģmaları Temin edilen verilerin derlenmesi sonucunda oluģturulan veri katmanları ile arazi çalıģmaları kapsamında üretilen veri katmanları birlikte değerlendirilerek üç farklı senaryoya uygun olacak Ģekilde yeni kurulacak AAT'ler ile kollektörlerin yerleri belirlenmiģ ve üç ayrı veri seti halinde üretilerek CBS ortamına entegre edilmiģtir. Her bir veri seti içerisinde bulunan veri katmanları Tablo 2' de verilmiģtir. Havza bazında yapılan AAT planlama çalıģmaları sonucunda ortaya çıkan en düģük maliyetli senaryo için hazırlanmıģ olan harita EK VII 'de verilmiģtir. Tablo 2. Planlama çalıģmaları kapsamında oluģturulan veri katmanları No Veri seti Senaryo Adı Dosya adı Açıklama 1 AAT_bolge_1 Maksimum AAT Minimum Kollektör için AAT Alanları 2 Maksimum AAT AAT_guzergah_1 Maksimum AAT Minimum Kollektör Senaryo1 Minimum Kollektör için Boru Güzergahları 3 AAT_yer_1 Maksimum AAT Minimum Kollektör için AAT Noktaları 4 Maksimum 5km AAT_bolge_2 Maksimum 5km Kollektör için AAT Kollektör ve AAT Alanları 5 AAT_guzergah_2 Maksimum 5km Kollektör için AAT Senaryo2 Boru Güzergahları 6 AAT_yer_2 Maksimum 5km Kollektör için AAT Noktaları 7 AAT_bolge_3 Maksimum Kollektör Minimum AAT için AAT Alanları Maksimum 8 AAT_guzergah_3 Maksimum Kollektör Minimum AAT Senaryo2 Kollektör Minimum için Boru Güzergahları AAT 9 AAT_yer_3 Maksimum Kollektör Minimum AAT için AAT Noktaları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 113 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2. PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI Projenin amacı, Marmara Havzasındaki yüzey ve yeraltı sularının özelliklerinin ve kirlilik durumu ile kentsel, endüstriyel, tarımsal, ekonomik vb. faaliyetlere bağlı olarak oluģan baskı ve etkilerin tespit edilmesi, havza bazında tespit edilen kirlilik kaynaklarının ve yüklerinin ayrıntılı olarak incelenmesi, havzanın çevresel altyapı durumunun tespit edilmesi, havzada meydana gelen kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileģtirilmesi için havzadaki tüm paydaģların katılımı ile kısa, orta ve uzun vadede alınacak tedbirlere yönelik çalıģmaların ve planlamaların yapılması amacıyla aģağıdaki 11 havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları nın hazırlanmasıdır. Kuzey Ege Havzası Marmara Havzası Susurluk Havzası Küçük Menderes Havzası Büyük Menderes Havzası Burdur Havzası Yeşilırmak Havzası Kızılırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Seyhan Havzası Ceyhan Havzası Su Çerçeve Direktifi nin gereği olarak hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaģımıyla benzer niteliklere sahiptir. AB ile üyelik müzakereleri sürecinde Türkiye nin elini güçlendirecek nitelikte olan bu dokümanların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Ülkemizin AB mevzuatı ile uyumlaģtırma sürecinde gösterdiği baģarı, bu planlar vasıtasıyla uygulamaya taģınmıģ olacaktır. Proje kapsamında, Marmara Havzası nda su kalitesini iyileģtirmek amacıyla su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesi dikkate alınarak; Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 114 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 öncelikle mevcut durum tespiti ve daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamaların hazırlanması iģleri, havzadaki tüm paydaģların katılımı ile gerçekleģtirilmeye çalıģılmıģtır. Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre. proje kapsamındaki 11 havzada yer alan yerleģim yerlerinin toplam nüfusu 37.448.584 değeri ile Türkiye nüfusunun % 52 sine karģılık gelmektedir. (ġekil 10) 34.068.516; 48% 37.448.584; 52% PROJE BÖLGESİ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESİ DIŞI TOPLAM NÜFUS ġekil 10. 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı Marmara Havzası ise Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre. proje kapsamında yer alan yerleģim yerlerinin toplam nüfusu 15.171.172 kiģi ile Türkiye nüfusunun % 21 ine karģılık gelmektedir. Bu proje kapsamında ele alınan havzaların nüfus dağılımları ġekil 11 de görülmektedir. Bu doğrultuda; havzada su kalitesini iyileģtirmek için su kaynakları potansiyeli. noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesini dikkate alarak öncelikle mevcut durum tespiti ve daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlama hazırlanması iģleri, havzadaki tüm paydaģların katılımı ile yürütülecektir. Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 115 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 21% MARMARA KIZILIRMAK KÜÇÜK MENDERES SUSURLUK KONYA 48% 5% YEŞİLIRMAK BÜYÜK MENDERES 5% SEYHAN 4% CEYHAN KUZEY EGE 4% BURDUR 3% 3% 4% PROJE BÖLGESİ DIŞI 0% 1% 2% ġekil 11. Havzaların Nüfus Dağılımları Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 116 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Baskı

Sayfa/Toplam Sayfa: 117 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3. HAVZA GENEL DURUMU Marmara Havzası Marmara Denizi ne dökülen Susurluk Nehri haricindeki tüm akarsuların yağıģ alanlarını kapsamaktadır. Havza. Trakya da Koru Dağı. Ganos Dağı ve Istıranca uzantıları. Anadolu da kuzeyden itibaren Alem Dağı, Aydos Dağı, Kayalıdağ, Gökdağ, Avdan Dağı. Katırlı Dağı ile Kaz Dağı uzantıları ve Karadağ tarafından çevrelenmektedir. Marmara Havzası nın toplam alanı; yapay alanlar, tarımsal alanlar, orman ve yarı doğal alanlar, ıslak alanlar ve su yüzeyleri dahil olmak üzere 2.308.464 ha olup; havza izdüģümü alanının Türkiye izdüģümü alanına oranı % 3 kadardır. Nüfus ve alan bilgilerine göre havza genelinin nüfus yoğunluğu 657 kiģi/km 2 olup; TÜĠK tarafından Türkiye geneli için hesaplanan 94 kiģi/km 2 değerinden bir miktar çok yüksektir.. Türkiye Ġstatistik Kurumu tarafından gerçekleģtirilen 2009 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre havzanın toplam nüfusu 15.171.172 kiģidir. Trakya bölümünde Alibey ve Kâğıthane Deresi, doğuda Kiraz Deresi, güneybatıda KocabaĢ (Biga) ve Gönen Çayları bulunmaktadır. Büyükçekmece, Küçükçekmece ve Ġznik gölleri, havzanın en önemli gölleridir. Marmara Havzasının yıllık su potansiyeli DSĠ tarafından 5.85 x 10 9 m 3 olarak hesaplanmıģtır. Havza alanında hemen her mevsimde yağıģ görülmektedir. Yıllık ortalama yağıģ 586 mm (Tekirdağ) ile 768 mm (Ġzmit) arasında değiģmekte olup; havza ortalaması 685 mm dir. YağıĢın en fazla olduğu aylar genellikle Kasım. Aralık ve Ocak; en az olduğu aylar ise Temmuz ve Ağustostur. Ağustos ayında yağıģ toplamının yer yer 7 mm nin (Çanakkale) altına düģtüğü görülmektedir. Marmara Havzası nda bulunan iller; Balıkesir. Bursa. Çanakkale. Ġstanbul. Kırklareli. Kocaeli. Tekirdağ ve Yalova dır. Bu illerin havzada kalan kısımları baz alındığında Balıkesir de deri sanayii ve tarım; Bursa da tarıma dayalı sanayi, Çanakkale de tarım ve küçük sanayi, Ġstanbul da yoğun sanayi ve yerleģim, Kocaeli de dağınık yoğun sanayi ve yerleģim, Tekirdağ da küçük sanayi ve Yalova da ise yoğun yazlık yerleģim ile kimya sanayinin hakim olduğu görülmektedir. Marmara Havzası nda yer alan kirletici kaynaklar genel olarak Ģu Ģekilde listelenebilir: Ġstanbul ve Kocaeli nde Kurulu bulunan yoğun sanayi tesislerinden kaynaklanan atıksular ile kentsel atıksular.

Sayfa/Toplam Sayfa: 118 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli nin Gebze ilçesinde bulunan ve atıksu arıtma tesisine sahip olmayan endüstrilerden kaynaklanan atıksular. Katı atık düzensiz depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı suları. Tarım alanlarından kaynaklanan yayılı kirleticiler. Havza içerisinde yer alan yerleģim yerlerinin çoğunda sanayi sektöründen sonra turizm önemli bir sektör olarak ortaya çıkmaktadır. Turizm sektörü özellikle yaz mevsiminde Ġstanbul Silivri, ġile, Kocaeli Kandıra, Çanakkale ve Yalova nın tamamı, Tekirdağ ın ġarköy ilçesi ve Kırklareli nin Ġğneada ilçesinde hareketlenmekte ve yoğun yaz nüfusları kirletici kaynak olarak ortaya çıkmaktadır. Yalova ili, inģaatı devam eden Merkez, Çınarcık, Esenköy ve Armutlu Atıksu Arıtma Tesisleri sayesinde evsel atıksu arıtımı sorununu tamamen çözmek üzeredir. Kocaeli Kandıra ilçesinde ise ĠSU tarafından yaptırılan Bağırganlı, Kefken ve Kerpe paket atıksu arıtma tesisleri de atıksu sorununun çözümünde önemli bir ilerleme sağlamıģtır. Tekirdağ merkezde atıksular, herhangi bir arıtma olmaksızın derin deniz deģarjı ile Marmara ya verilirken, ġarköy ilçesinde yapılan Ön Arıtma Tesisi ve derin deniz deģarjı ile geliģme sağlanmıģtır. Kırklareli nin Ġğneada ilçesinde yapılan AAT ile yaz aylarında artan nüfustan kaynaklanan kirliliğin çözümünde ilerleme sağlanmıģtır. Çanakkale nin Kepez ilçesinde yapılan AAT ile özellikle yaz aylarında artan nüfustan kaynaklanan kirlenme kontrol altına alınmıģtır. Kepez AAT de, ilçede bulunan Liman ĠĢletmeleri nin atıksuları da arıtılmaktadır. Havzadaki bir diğer önemli kirletici kaynağı da tarımdır. SanayileĢmenin yoğun olduğu Ġstanbul ve Kocaeli dahil tüm illerde tarım yapılmaktadır. Tarımsal faaliyetler, Bursa, Çanakkale ve Yalova illerinin havza içinde kalan bölgelerinde daha çok zeytincilik/domates; Tekirdağ, Kırklareli ve Çanakkale de ise ayçiçeği üretimi Ģeklindedir. Kasım - ġubat aylarında gerçekleģtirilen zeytinyağı üretimi faaliyetinden kaynaklanan zeytin karasuyu, Gemlik ilçesi haricinde havza için önemli bir sorun teģkil etmemektedir. Marmara Havzası içerisinde yer alan illerin havzada kalan alanları itibarı ile değerlendirme yapıldığında; Ġstanbul da 8 adet, Kocaeli nde 8 adet, Çanakkale de 2 adet, Bursa da 1 adet, Balıkesir de 2 adet, Yalova da ise 2 adet (planlama halinde) OSB bulunmaktadır. Tekirdağ ve Kırklareli nde havza sınırları içerisinde kalan bölümde OSB bulunmamaktadır. OSB ler haricinde Ġstanbul da ve özellikle Kocaeli nde çok sayıda tekil sanayi kuruluģu bulunmaktadır. Bu sanayi kuruluģlarının içinde çevresel açıdan en önemli olanları TÜPRAġ Ġzmit Rafinerisi; Tuzla. Gölcük ve Pendik Tersaneleri ile çimento fabrikalarıdır. Ayrıca sahil Ģeridinde gemi

Sayfa/Toplam Sayfa: 119 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yan sanayi tesisleri. liman iģletmeleri ile emisyon açısından önemli kirletici konumunda bulunan demir çelik fabrikaları ve haddehaneler bulunmaktadır. 3.1. YerleĢim Yerleri Havza içinde kalan iller ve nüfusu 2000 in üzerinde olan yerleģim yerleri ile Belediye teģkilatı olan yerleģim yerlerinin TÜĠK 2009 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi toplam nüfusları Tablo 3 te verilmiģtir. Havzanın 2009 yılı ADNKS verilerine göre toplam nüfusu 15.407.895 tir. Tablo 3. Marmara Havzasındaki YerleĢimler ĠL ADI NO ĠLÇE BELDE/KÖY TOPLAM BELEDĠYE NÜFUS 1 Adalar 14.341 B 2 Bakırköy 218.352 B 3 BeĢiktaĢ 185.054 B 4 Beykoz 200.008 B 5 Beykoz Akbaba 2.672 6 Beykoz Elmalı 2.531 7 Beykoz Örnekköy 3.167 8 Beyoğlu 244.516 B 9 Çatalca 36.544 B 10 Çatalca Çanakça 2.522 11 Çatalca Kestanelik 2.285 12 Eyüp 324.867 B 13 Eyüp Pirinççi 3.773 14 Fatih 433.796 B 15 GaziosmanpaĢa 461.230 B 16 Kadıköy 529.191 B 17 Kartal 426.680 B 18 Sarıyer 252.658 B Ġstanbul 19 Sarıyer GümüĢdere 2.656 20 Sarıyer Kumköy 2.321 21 Sarıyer Rumelifeneri 2.486 22 Sarıyer Uskumruköy 4.064 23 Sarıyer Zekeriyaköy 12.528 24 Silivri 121.961 B 25 ġile 12.545 B 26 ġiģli 316.058 B 27 Üsküdar 524.379 B 28 Zeytinburnu 290.147 B 29 B.çekmece 163.140 B 30 Kağıthane 413.797 B 31 K.Çekmece 674.795 B 32 Pendik 558.485 B 33 Ümraniye 573.265 B 34 BayrampaĢa 269.425 B 35 Avcılar 348.635 B 36 Bağcılar 724.268 B 37 Bahçelievler 576.799 B

Sayfa/Toplam Sayfa: 120 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠL ADI NO ĠLÇE BELDE/KÖY TOPLAM BELEDĠYE NÜFUS 38 Güngören 311.672 B 39 Maltepe 427.041 B 40 Sultanbeyli 286.622 B 41 Tuzla 181.658 B 42 Esenler 459.980 B 43 Arnavutköy 168.121 B 44 Arnavutköy Tayakadın 2.212 45 AtaĢehir 361.615 B 46 BaĢakĢehir 224.055 B 47 BaĢakĢehir ġamlar 2.332 48 Beylikdüzü 193.972 B 49 Çekmeköy 149.142 B 50 Esenyurt 403.895 B 51 Sancaktepe 239.606 B 52 Sultangazi 452.563 B 53 Gebze 282.444 B 54 Gebze Pelitli 2.251 55 Gebze TavĢanlı 2.383 56 Gölcük 129.713 B 57 Kandıra 15.151 B 58 Karamürsel 46.132 B 59 Körfez 126.616 B Kocaeli 60 Derince 119.704 B 61 BaĢiskele 62.663 B 62 Çayırova 82.494 B 63 Darıca 140.302 B 64 Dilovası 41.643 B 65 Ġzmit 293.339 B 66 Ġzmit Kabaoğlu 4.226 67 Kartepe 82.551 B Balıkesir 68 Gönen 42.939 B 69 Gönen Sarıköy 4.965 B 70 Gemlik 90.834 B 71 Ġznik 22.574 B 72 Ġznik Boyalıca 2.555 B 73 Ġznik Elbeyli 2.771 B 74 Ġznik Tacir 2.031 75 Mudanya 49.805 B Bursa 76 Mudanya Zeytinbağı 1.919 B 77 Orhangazi 54.319 B 78 Orhangazi Çakırlı 2.020 B 79 Orhangazi Narlıca 1.349 B 80 Orhangazi Sölöz 1.834 B 81 Orhangazi Yeniköy 3.569 B 82 Orhangazi Yenisölöz 2.307 B 83 Biga 36.520 B 84 Biga Yenice 2.465 Çanakkale 85 Biga Yeniçiftlik 1.429 B 86 Biga KozçeĢme 1.008 B 87 Biga BalıklıçeĢme 1.279 B

Sayfa/Toplam Sayfa: 121 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠL ADI NO ĠLÇE BELDE/KÖY TOPLAM BELEDĠYE NÜFUS 88 Biga GümüĢçay 2.038 B 89 Biga Karabiga 2.985 B 90 Çan 28.769 B 91 Çan Terzialan 2.166 B 92 Merkez 96.588 B 93 Merkez Kepez 10.771 B 94 Merkez Ġntepe 1.957 B 95 Eceabat 5.403 B 96 Gelibolu 28.989 B 97 Gelibolu Bolayır 1.582 B 98 Gelibolu Kavakköy 3.489 B 99 Gelibolu EvreĢe 2.178 B 100 Gökçeada 4.971 B 101 Lapseki 10.624 B 102 Lapseki Çardak 3.250 B 103 Lapseki Umurbey 2.758 B 104 Yenice 6.830 B 105 Yenice Hamdibey 1.893 B 106 Yenice Akçakoyun 1.096 B 107 Yenice Kalkım 2.210 B 108 Yenice Pazarköy 1.798 B 109 Demirköy 3.797 B Kırklareli 110 Demirköy Ġğneada 1.964 B 111 Kıyıköy 2.136 B 112 Çorlu 206.134 B 113 Çorlu Yenice 2018 B 114 ġarköy 16.624 B 115 ġarköy Mürefte 2.859 B 116 ġarköy HoĢköy 2.013 B 117 Merkez 140.535 B Tekirdağ 118 Merkez Kumbağ 2.084 B 119 Merkez Barbaros 5.051 B 120 Merkez Köseilyas 2159 121 MarmaraEreğlisi 10.491 B 122 MarmaraEreğlisi Sultanköy 3.577 B 123 MarmaraEreğlisi Yeniçiftlik 6.863 B 124 Malkara SağlamtaĢ 2.307 B 125 Malkara Balabancık 1.419 B 126 Merkez 92.166 B 127 Merkez Kadıköy 5.121 B 128 Merkez Hacımehmet 5.351 129 Merkez Kazımiye 2189 130 Merkez Samanlı 2056 Yalova 131 Altınova 4.942 B 132 Altınova Kaytazdere 5.308 B 133 Altınova SubaĢı 5.490 B 134 Altınova TavĢanlı 2.603 B 135 Armutlu 5.223 B 136 Çınarcık 11.080 B 137 Çınarcık Esenköy 2.870 B

Sayfa/Toplam Sayfa: 122 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠL ADI NO ĠLÇE BELDE/KÖY TOPLAM BELEDĠYE NÜFUS 138 Çınarcık Kocadere 2.198 B 139 Çınarcık Koru 5.545 B 140 Çınarcık TeĢvikiye 2.641 B 141 Çiftlikköy 17.052 B 142 Çiftlikköy TaĢköprü 3.262 B 143 Çiftlikköy Gacık 2.654 144 Termal 2.340 B Edirne 145 KeĢan Mecidiye 981 B 146 Enez Enez 3.820 B Tablo 3 te verilen tüm yerleģim yerleri, Eylül-Aralık 2009 içerisinde saha ziyareti yapılarak incelenmiģtir. Saha ziyareti sırasında Belediye teģkilatına sahip yerleģim yerlerinde ilgili teknik sorumludan; teknik sorumlunun bulunamadığı durumlarda ise zabıta memurundan ilgili bilgiler alınmıģtır. Belediye teģkilatına sahip olmayan yerlerde muhtarlardan bilgi alınmıģtır. Saha ziyaretleri, havzada yer alan Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü personelinden alınan bilgiler doğrultusunda, ilgili personelin katılımı ile gerçekleģtirilmiģtir. Havzada yer alan yerleģim yeri sayısı 146 adet olup; 123 yerleģim yeri belediye teģkilatına sahip ve 23 yerleģim yeri de belediye teģkilatına sahip değildir. Havzadaki yerleģimler ġekil 12 ve ġekil 13 te fiziki ve siyasi haritada gösterilmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 123 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 12. Havzadaki YerleĢim Yerleri-Fiziki Harita

Sayfa/Toplam Sayfa: 124 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 13. Havzadaki YerleĢim Yerleri-Siyasi Harita

Sayfa/Toplam Sayfa: 125 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara havzasında yer alan iller ve havzadaki nüfus dağılımları sırasıyla ġekil 14 te ve Tablo 4 te gösterilmiģtir. 0,0 0,3 1,7 2,6 9,3 0,1 1,5 1,2 Balıkesir Çanakkale Kocaeli Kırklareli Bursa Yalova İstanbul Tekirdağ 83,3 Edirne ġekil 14. Havzadaki Ġller ve Havzanın Tümünde Kapladığı Alan Tablo 4. Marmara Havzasındaki Ġller ve Ġl Ġçindeki/Havzadaki Nüfus Yüzdesi Ġl Ġl Nüfusu 2009 TÜĠK Havzada kalan nüfusu Ġlin kendi içinde havza Yüzdesi Balıkesir 1.140.085 47.904 4,2 0,3 Çanakkale 477.735 265.046 55,5 1,7 Kocaeli 1.522.408 1.431.612 100 9,3 Kırklareli 333.179 7.897 2,4 0,1 Bursa 2.550.645 237.887 9,3 1,5 Yalova 180.091 180.091 100 1,2 Ġstanbul 12.828.509 12.828.509 100 83,3 Tekirdağ 783.310 404.134 51,6 2,6 Edirne 395.463 4.815 1,2 0,0 Ġlin Havzadaki Nüfus Yüzdesi

Sayfa/Toplam Sayfa: 126 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 14 ve Tablo 4 birlikte değerlendirildiğinde, havzada Balıkesir, Bursa ve Kırklareli nin nüfus olarak çok küçük bir bölümü havza içinde kalmakta; Ġstanbul ili nüfus açısından havzanın çok büyük bir bölümünü tek baģına oluģturmaktadır (% 83,3). 3.2. Coğrafi Durum Bu bölümde yer alan Marmara Havzası na ait coğrafi durum verileri, havzadaki Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri tarafından hazırlanan 2007-2008 Ġl Çevre Durum Raporlarından faydalanılarak hazırlanmıģtır. Sayısal haritalar ise, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından verilen sayısal bilginin ArcGIS 9.2 programında düzenlenmesi ile oluģturulmuģtur. Marmara havzasının iç kesimleri genellikle dağlık ve engebeli, kıyı kesimler ise daha çok düzlüklerden oluģmaktadır. Havzanın önemli dağ ve yükseltilerinin gösterildiği sayısal fiziki harita ġekil 15 te verilmiģtir. ġekil 15. Havza Fiziki Haritası Marmara Havzası ndaki önemli göller ve akarsular da ġekil 16 da gösterilmiģtir. ġekil 16 dan da görüleceği üzere Çanakkale nin Avrupa kıtası ndaki alan ve Tekirdağın havza içinde kalan kısımlarında yüzeysel su kaynakları sınırlı, havzanın geri kalan kısmında ise yüzeysel su kaynakları nisbeten boldur. Havzada yer alan önemli baraj göletleri de ġekil 17 de verilmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 127 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 16. Havzadaki Akarsular

Sayfa/Toplam Sayfa: 128 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 17. Havzadaki Baraj Göletleri

Sayfa/Toplam Sayfa: 129 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kırklareli Marmara Bölgesi nin Yıldız (Istranca) Dağları ve Ergene Ovası bölümleri üzerinde yer alan Kırklareli, kuzeyinde Bulgaristan, kuzeydoğusunda Karadeniz, güneyinde ve güneydoğusunda Tekirdağ, batısında Edirne ile çevrilmiģtir. 6.550 km 2 lik yüzölçüme sahip ilin Bulgaristan a 180 km kara sınırı, Karadeniz e 60 km deniz kıyısı bulunmaktadır. Ġlçeleri Babaeski, Demirköy, Kofçaz, Pehlivanköy, Pınarhisar, Lüleburgaz ve Vizedir. Bu ilçelerden yalnızca Demirköy ilçesi (Ġğneada beldesi ile birlikte) ve Vize Kıyıköy Beldesi Marmara Havzası sınırları içinde kalmaktadır. Ġl merkezinin rakımı 231 m dir. Kırklareli büyük ölçüde dağlık ve platoluk bir arazi görünümündedir. Ġl coğrafyasının % 48'ini dağlar oluģturmaktadır. Bölgenin en önemli yükseltisi ise Marmara Havzası ile Ergene Havza sınırını oluģturan ve kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan Yıldız Dağları (Istranca)'dır. Bu dağların en yüksek noktası ise Pınarhisar ile Demirköy ilçeleri arasında yer alan Mahya Tepesi'dir (1031 m) Yıldız Dağlarının diğer önemli yükseltileri ise Karamanbayırı Tepe (986 m,), Boyunduruk Tepe (958 m), Fatmakaya Tepesi (901 m), ParaĢüt Tepe (877 m), Sivri Tepe (851 m) ve Kale Tepe (846 m)'dir. Yıldız Dağları kuzeyde Karadeniz'e dökülen, güneyde Ergene Ovası'na inen akarsularla derin olarak parçalanmıģtır. Eski Tekirdağ aģınma yüzeyleri olan Yıldız Dağları Masifi, dıģ kuvvetlerle (akarsular, rüzgâr, sel suları vb.) parçalanıp aģınarak, aģınmıģ platoları oluģturmuģtur. Yer yer parçalanmıģ ve yarılmıģ olan bu alanlar dalgalı düzlük Ģeklinde birbirine çok benzer. Bursa Bursa ili, Marmara Bölgesi nin güneydoğusunda yer alır. Yüzölçümü 10.891 km 2 olan Bursa ilinin doğusunda Bilecik, kuzeydoğusunda Sakarya, kuzeyinde Ġzmit ve Yalova, güney ve güneybatısında Balıkesir, güneydoğusunda Kütahya bulunmaktadır. Son düzenlemelere göre Bursa ili 17 ilçeden oluģmaktadır. Bu ilçeler Nilüfer (Merkez), Osmangazi (Merkez), Yıldırım (Merkez), Büyükorhan, Orhaneli, Harmancık, Ġnegöl, Ġznik, Orhangazi, Karacabey, Keles, Kestel, MustafakemalpaĢa, Gürsu, Gemlik, Mudanya ve YeniĢehir dir. Bunlardan Gemlik, Ġznik, Mudanya ve Orhangazi Marmara Havzası sınırları içinde kalmaktadır. Bursa havzada kalan alanı itibarı ile değerlendirildiğinde, önemli bir kısmı engebeli sahil Ģeridi ve Ġznik gölü etrafındaki ovalık kesimden oluģmaktadır. Katırlı, Samanlı ve Mudanya dağları, havzadaki önemli yükseltilerdir. Katırlı dağları. Ġznik Gölü nün güneyini sararak Gemlik ilçesine doğru uzanmaktadır. Katırlı Dağları nın en yüksek tepesi olan Üçkaya

Sayfa/Toplam Sayfa: 130 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tepesi nin yüksekliği 1283m dir. Dağın yüksekleri ormanlıklarla kaplı olup, kuzey tarafı zeytinliklerle örtülüdür. Güney kısmı Bursa Ovası na bakmaktadır. Gemlik Körfezinin kuzeyini bir duvar gibi saran Samanlı Dağlarının yükseklikleri ortalama 600 700 m. civarındadır. En yüksek bölümü olan Kartaltepe 1602 m. yüksekliğindedir. Mudanya Dağları, Gemlik Körfezinin güneyinde uzanan dağlardır. Bursa Ovası ile deniz arasında yer alan bu dağların yükseklikleri 500 600 m yi geçmez. Ġznik Ovası yaklaģık olarak 100 km² bir alana sahip olup, genellikle Ġznik Gölü nün doğusunda uzanmaktadır. Verimli bir ovadır. Gemlik Körfezi nin kuzeydoğusunda, Ġznik Gölü nün batı kesiminde yer alan Orhangazi Ovası oldukça geniģ bir alanı kaplamaktadır. Büyüklüğü ortalama olarak 170 km² dir. Ġl merkezinin rakımı 224 m dir. Tekirdağ Tekirdağ, Marmara Bölgesi nin Ergene Bölümü ile Istranca Bölümü üzerinde yayılan bir ilimizdir. Marmara kıyısında, Ördeklidere nin denize döküldüğü yerde kısmen vadi tabanında, kısmen de yamaçlar üzerinde kurulmuģtur. Çevresini doğuda Ġstanbul Ġli, güneydoğuda Marmara Denizi, güneyde Çanakkale nin Gelibolu ilçesi, batıda Edirne ili. kuzeyde Kırklareli ili kuģatır. Yüzölçümü 6.218 km² dir. Tekirdağ Ġli. 8 Ġlçe ile Trakya Bölgesinde yer almıģ olup, bu ilçeler Çerkezköy, Çorlu, Hayrabolu, Malkara, Marmara Ereğlisi, Muratlı, Saray ve ġarköy olarak sıralanmaktadır. Bunlardan Malkara, Marmara Ereğlisi, ġarköy ilçeleri, Merkez ilçe ve Çorlu ilçesinin bir kısmı Marmara Havzası sınırları içinde yer almaktadır. Ġlin en önemli dağı Tekir Dağları olup, Kumbağ Beldesinden baģlayıp Gelibolu kıstağına kadar Marmara Denizi ne paralel olarak 60 km. boyunca uzanır. Kısmen orman ve çalılıktır. Çerkezköy ilçesinde kuzeye gittikçe yükselen Istıranca Dağları mevcuttur. 945 m. yüksekliğe eriģen Ganos Dağı. Tekirdağ Ġlinin en yüksek noktasını teģkil eder. Ganos Dağı. aynı zamanda Istırancalar dıģında, Trakyanın da en yüksek noktasıdır. Ġlin kuzeydoğusunda Istıranca Dağları nın doğu etekleri uzanır. Istırancalar ve Ganos Dağı dıģında Tekirdağ Ġli ovalıktır. Ġl merkezinin rakımı 44 m dir. Ġstanbul Karadeniz i Marmara Denizi ne bağlayan boğazın iki tarafında hem Avrupa hem de Asya toprakları üzerinde yayılan. Marmara Denizi ve Karadeniz e kıyısı bulunan Ġstanbul; Türkiye nin en büyük nüfuslu ilidir. Ülkemizin turizm, kültür ve sanayi baģkenti olması

Sayfa/Toplam Sayfa: 131 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 açısından Ġstanbul ayrı bir öneme sahiptir. ġehrin adını aldığı, Haliç ile Marmara arasında kalan yarımada üzerinde bulunan asıl Ġstanbul 253 km², il bütünü ise 5.712 km² dir. Ġstanbul ilinin idari olarak 39 ilçesi. 11 belde ve 174 köyü vardır. 5216 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu ile Ġstanbul ili mülki sınırları BüyükĢehir Belediyesi sınırları olmuģtur. Bu ilçelerin hepsi Marmara Havzası sınırları içinde kalmaktadır. Türkiye nin 7 coğrafi bölgesinden biri olan ve Balkan Yarımadası ile Anadolu arasında bir geçiģ oluģturan Marmara Bölgesi nde yer alan Ġstanbul Ġli; Avrupa ve Asya kıtalarının birbirine bağlandığı iki noktadan birsidir. Batıda Yalıköy ile Silivri, doğuda Ağva ile Tuzla arasında uzanan Ġstanbul il arazisi, kabaca bir paralelkenara benzetilebilir. Kuzeyden-güneye yer yer değiģmekle birlikte yaklaģık 40 50 kilometre, doğudan-batıya yaklaģık 100 kilometre geniģliktedir. Coğrafi konum olarak, 28 01 ve 29 55 doğu boylamları ile 41 33 ve 40 28 kuzey enlemleri arasında yer almakta olup; 5.712 km 2 lik yüzölçümüyle ülke topraklarının %0.7 sini kaplamaktadır. Ġl, kuzeyde Karadeniz, doğuda Kocaeli; güneyde Yalova, Marmara Denizi ve Bursa, güneybatıda Tekirdağ ve kuzeybatıda Kırklareli illeri ile çevrilidir. Ġl merkezinin (Eminönü) rakımı 10 m dir. Yalova Yalova ili, Marmara Bölgesi nin güneydoğusunda, Türkiye nin kuzeybatısında yer alır. Ġlin kuzeyinde ve batısında Marmara Denizi, doğusunda Kocaeli (Karamürsel Ġlçesi), güneyinde Bursa (Orhangazi. Gemlik ve Ġznik Ġlçeleri) ve Gemlik Körfezi yer almaktadır. 839 km 2 lik alanı ile ülke yüzölçümünün % 0.11 lik bölümünü kaplamaktadır. Merkez Ġlçe, Altınova, Armutlu, Çınarcık, Çiftlikköy ve Termal olmak üzere toplam 6 ilçeden oluģur. Bunun haricinde 9 adet belde bulunmaktadır. Yalova ilinin tamamı Marmara Havzası sınırları içinde yer almaktadır. Yüzölçümü 839 km 2 olan Yalova Ġli in yerel yapısı palezoik ve mezozoik yaģlı tortul tabaklardan oluģmaktadır. Hafif metamorfizme olmuģ, genellikle geçirimsiz olan bu yapı bazen sert, bazen çatlaklı kalkerleri kapsamaktadır. Kıyılar alüvyal ve genç alüvyal, yamaçlar kireçl rendzina, orman ve makilikler kireçsiz kahve renkli orman toprakları ile kaplıdır. Yalova 280 45 ve 290 35 Doğu boylamları. 400 28 ve 400 45 Kuzey enlemleri arasında yer almakta olup, Ģehir merkezinin denizden yüksekliği 2 metre, Ġl sınırları içindeki en yüksek nokta 921 metredir. 839 km 2 lik alanı ile ülke yüzölçümünün % 0.11 lik bölümünü kaplamaktadır. Ġl merkezinin rakımı 7 m dir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 132 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Balıkesir Balıkesir ili. Anadolu Yarımadası nın kuzeybatısında ve önemli bir bölümü Marmara Bölgesi nin Güney Marmara Bölümü nde; diğer bölümü ise Ege Bölgesi nin Kuzey Ege kesiminde yer alır. Ege Denizi ndeki kıyılarının uzunluğu 115,5 km, Marmara Denizi ndeki kıyı uzunluğu ise 175,25 km dir. Ġlin yüzölçümü 14.299.000 km 2 dir. Ġlde merkez ilçe dahil olmak üzere toplam 19 ilçe ve 53 belediye bulunmaktadır. Bunlardan Marmara Havzası sınırlarında kalan tek ilçe Gönen ve Sarıköy beldesi dir. Doğusu Manyas ilçesi, kuzeydoğusu Bandırma ilçesi, batısı Biga ve Yenice ilçeleri, kuzeyi Marmara Denizi ve Erdek Körfezi, güneyi Balya ilçesi ile çevrilidir. Ġlçede 89 köy ve 1 belde (Sarıköy) vardır. Genellikle ovalarda kurulan köyler, dağlara gidildikçe seyrekleģir. Balıkesir e 145 km uzaklıkta olan Gönen, Çanakkale ye 150 km, Bursa ya ise 155 km mesafededir. Gönen merkez ilçenin rakımı 40 m dir. Kocaeli Kuzeyinde Karadeniz ve Ġstanbul (ġile ilçesi), doğusunda Sakarya, güneyinde Bursa ve batısında Ġstanbul ile Yalova bulunur. Asya ile Avrupa'yı birleģtiren önemli bir yol kavģağında bulunan il sınırları içerisinde kalan Ġzmit Körfezi iģlek bir denizyoludur. Küçük bir il olan Kocaeli 3.505 km 2 alanlıdır. Kocaeli ilinin en yüksek dağı, güneydoğusunda bulunan 1.601 rakımlı Kartepe dir. Ġldeki diğer önemli dağlar Dikmen Dağı (1.387 m), Naldöken Dağı (1.125 m), Naz Dağı (917 m) ve Çene Dağı dır (646 m). Kocaeli ili merkez ilçe Ġzmit dıģında 11 ilçe ve 653 yerleģim biriminden oluģmakta olup, bu ilçelerden Marmara Havzası sınırları içindeki ilçeler BaĢiskele, Çayırova, Darıca, Derince, Dilovası, Gebze, Gölcük, Ġzmit, Kandıra, Karamürsel, Kartepe ve Körfez dir. Ġl merkezinin (Körfez) rakımı 28 m dir. Çanakkale Çanakkale Ġli Marmara Bölgesinin batısında, Trakya Bölgesinin uzantısı konumunda olan Gelibolu Yarımadası ile Anadolu nun batı uzantısı olan Biga Yarımadası üzerinde bulunmaktadır. Çanakkale Ġli topraklarının büyük kısmı Marmara Bölgesi nin Güney Marmara bölümüne, Edremit Körfezi kıyısındaki küçük bir alan ise Ege bölgesine girer. Yüzölçümü 9.887 km²'lik bir alan olup, Anadolu'nun en batı noktası olan Baba Burnu ile Türkiye'nin en batı noktası Gökçeada'daki Ġncirburnu il sınırları içindedir. Ege Denizi'nde Türkiye'ye ait en büyük adalar, Bozcaada ve Gökçeada, Çanakkale iline bağlıdır. Çanakkale ilinin 12 ilçesiyle birlikte 22 beldesi ve 568 köyü bulunmaktadır. Ġlin Marmara Havzası sınırları içinde kalan ilçeleri merkez ilçe, Biga, Çan, Eceabat, Gelibolu, Gökçeada, Lapseki ve Yenice dir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 133 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale Ġli nin toprakları genellikle dağ ve tepelerle kaplı alanların vadilerle yarılmasıyla oluģan engebeli bir yapı göstermektedir. Ġl in en yüksek dağı, Balıkesir sınırında yer alan Kazdağı (1.767 m.) olup, diğer yükseltiler bu dağın çevresinde yer alır. Biga yöresinde Kuzey-Doğu ve Güney-Batı yönünde uzanan 500 1.000 m arasındaki yükseltiler dalgalı bir görünüm oluģturur. Edremit Körfezinin kuzeyi bu dağ ve tepelerin en yükseklerinin bulunduğu yerdir. Bu yükseltiler arasında; Susuztepe (1.507 m), Gürgen Dağı (1.425 m), Kalafattepe (1.417 m), Eğrimermertepe (1.398 m), Kocaeğrek Tepe (1.371 m), Hacıöldüren (1.124 m) ve Kocakatran Dağları (1.030 m) yer almaktadır. Ġl merkezinin rakımı 4 m dir. 3.3. Meteorolojik Bilgiler Marmara Havzası için üretilen meteorolojik Ģekil ve haritalarda, Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü tarafından verilen bilgiler kullanılmıģtır. Marmara Havzası için üretilen havzadaki illerin aylık yağıģ ortalamaları ġekil 18 de; aylık en fazla yağıģlar ise ġekil 19 da verilmiģtir. ġekil 18 ve 19 dan da görüleceği üzere, havza alanında hemen her mevsimde yağıģ görülmektedir. Yıllık yağıģ toplamı 586 mm (Tekirdağ) ile 768 mm (Ġzmit) arasında değiģmekte ve havza ortalaması 685 mm kadardır. YağıĢın en fazla olduğu aylar genellikle kasım, aralık ve ocak; en az olduğu aylar ise temmuz ve ağustostur. Ağustos ayında yağıģ toplamının yer yer 7 mm (Çanakkale) nin altına düģtüğü görülmektedir. Marmara Havzası ortalama sıcaklık değerleri ġekil 20 de, aylık en fazla sıcaklıklar ġekil 21 de, aylık en düģük sıcaklıklar ise ġekil 22 de verilmiģtir. Ġlgili verilerin elde edildiği meteoroloji istasyonları ise Tablo 5 te verilmiģtir.

Yağış, mm Aylık Yağış, mm TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 134 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 120 Marmara Havzası 1975-2009 Yağış Ortalamaları 100 80 60 40 20 KIRKLARELI TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBU L KOCAELI CANAKKALE BURSA 0 0 5 10 15 ġekil 18. Marmara Havzası 34 Yıllık Aylık YağıĢ Ortalamaları Marmara Havzası 1975-2009 Aylık En Fazla Yağışlar 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 0 2 4 6 8 10 12 KIRKLARELI TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBUL KOCAELI CANAKKALE BURSA YALOVA BALIKESIR Aylar ġekil 19. Marmara Havzası 34 Yıllık En Fazla (Maksimum) YağıĢlar

Sıcaklık, 0 C Sıcaklık, 0 C TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 135 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 30 Marmara Havzası 1975-2009 Sıcaklık Ortalamaları 25 20 15 10 5 KIRKLARELI TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBUL KOCAELI CANAKKALE BURSA YALOVA BALIKESIR 0 0 2 4 6 8 10 12 14 ġekil 20. Marmara Havzası 34 Yıllık Aylık Sıcaklık Ortalamaları Marmara Havzası 1977-2009 Aylık En Fazla Sıcaklıklar 50 45 40 35 KIRKLARELI 30 25 20 15 10 5 0 0 2 4 6 8 10 12 TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBUL KOCAELI CANAKKALE BURSA YALOVA BALIKESIR Aylar ġekil 21. Marmara Havzası 32 Yıllık En Fazla Sıcaklıklar

Sıcaklık, 0 C TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 136 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 20 Marmara Havzası 1977-2009 Aylık En Az Sıcaklıklar 15 10 5 0-5 -10-15 0 2 4 6 8 10 12 KIRKLARELI TEKIRDAG GOZTEPE/ISTANBUL KOCAELI CANAKKALE BURSA YALOVA BALIKESIR -20 Aylar ġekil 22. Marmara Havzası 32 Yıllık En Az Sıcaklıklar Tablo 5. Marmara Havzası Meteoroloji Ġstasyonları Ġstasyon Adı Ġstasyon No Enlem Boylam Rakım (m) Çanakkale 17112 40.09 26.25 6 Kırklareli 17052 41.44 27.14 232 Tekirdağ 17056 40.59 27.33 4 Göztepe-ĠST. 17062 40.58 29.05 33 Kocaeli 17066 40.47 29.56 76 Bursa 17116 40.11 29.04 100 Balıkesir 17152 39.38 27.53 102 Yalova 17119 40.39 29.16 4 Kaynak:DMĠ Genel Müd. 2010 Marmara Havzasına ait ArcGIS 9.2 yazılımı kullanılarak üretilen sayısal toplam yıllık ortalama yağıģ haritası ġekil 23 te, sayısal toplam yıllık maksimum yağıģ haritası ġekil 24 te, sayısal yıllık ortalama sıcaklık haritası ġekil 25 te, sayısal yıllık güneģlenme durumu haritası ġekil 26 da, sayısal yıllık buharlaģma haritası ġekil 27 de, sayısal yıllık kapalılık haritası ġekil 28 de ve sayısal yılda karla kaplı günler haritası da ġekil 29 da gösterilmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 137 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 23. Havza Yıllık Toplam YağıĢ Haritası ġekil 24. Havza Yıllık En Fazla YağıĢ Haritası

Sayfa/Toplam Sayfa: 138 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 25. Havza Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası ġekil 26. Havza GüneĢlenme Haritası

Sayfa/Toplam Sayfa: 139 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 27. Havza BuharlaĢma Haritası ġekil 28. Havza Kapalılık Haritası

Sayfa/Toplam Sayfa: 140 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 29. Karla Kaplı Günler Haritası Kırklareli Kırklareli iklimi yörelere göre farklılık göstermektedir. Yıldız Dağları'nın kuzeye bakan kesimlerinde Karadeniz iklimi görülür. Buna bağlı olarak yazlar serin, kıģlar ise soğuktur. Bu kesimde, yaz ve kıģ mevsimleri arasındaki sıcaklık farkı az olup. m2 düģen yıllık ortalama yağıģ oranı 800-900 mm dolaylarındadır. Denizden uzak iç kesimlerde ise karasal iklim görülmekte olup, yaz ve kıģ mevsimleri arasında sıcaklık farkı yüksektir. Ġç kesimler her mevsim yağıģ almakla birlikte, yıllık yağıģ miktarı kıyı kesimlere göre oldukça azdır. Bu kesimlerde yıllık sıcaklık ortalaması 13.1 C, m2 düģen yağıģ ortalaması ise 772.8 mm dolaylarındadır. Kırklareli Ġlinde hakim rüzgar yönü kuzey doğu (NE) olup, hakim rüzgarın ortalama esme hızı 2.08 m/sn dir. Tekirdağ Tekirdağ Ġli, havzada kalan sahil yerleģimleri açısından yazları sıcak kıģları ılık geçen Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. YağıĢ rejimi bakımından Akdeniz yağıģ rejimi kategorisinde bulunmaktadır. Tekirdağ da toprağa düģen yağıģın tümü genellikle yağmurdur. Tekirdağ

Sayfa/Toplam Sayfa: 141 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Meteoroloji Ġstasyonundan alınan 50 yıllık yağıģ ortalaması 573.3 mm dir. Ġklimin ılıman oluģu tarımı kolaylaģtırır. ġarköy ün Gelibolu hududundan Marmara Ereğlisi ne kadar uzanan sahil Ģeridinde bağcılık ve zeytincilik faaliyetleri yaygındır. Tekirdağ için sıcaklık normalleri; Sıcaklık Ocak ayından Temmuz ayına kadar düzenli olarak artmakta ve Ağustos ayından Aralık ayına kadar azalmaktadır. Yılın en sıcak ayları Temmuz-Ağustos, en soğuk ayları Aralık-Ocak aylarıdır. Tekirdağ da hakim rüzgar yönü NW olup, hakim rüzgarın ortalama esme hızı 1.62 m/sn dir. Ġlde NNE yönünde de ikincil hakim rüzgar yönü bulunmakta olup, bu yönde ortalama esme hızı 2.70 m/sn dir. Bursa Bursa ili Akdeniz iklimi ile Karadeniz iklimi arasında bir geçiģ iklimi tipine sahiptir. KıĢların çok sert geçmediği ilde, yaz dönemlerinde de kuraklık görülmektedir. Ġlde hakim rüzagar yönü kuzeydoğu (ENE ve NE) rüzgarlarıdır. ENE yönünde ortalama rüzagar hızı 1.4 m/sn; NE yönünde ortalama rüzgar hızı ise 1.6 m/sn dir. Ġlde en kuvvetli rüzgar yönü. birinci derecede batı (W), ikinci derecede güneybatı (SW) ve üçüncü derecede güney (S) yönlerden esmektedir. Birinci derece hakim rüzgar yönünde ortalama rüzgar hızı 19.2 m/sn, ikinci derece hakim rüzgar yönünde ortalama rüzgar hızı 16.6 m/sn ve üçüncü derece hakim rüzgar yönünde ortalama rüzgar hızı 15.7 m/sn dir. Bursa ilinde en soğuk ay olan Aralık ayında tespit edilen sıcaklık ortalaması -4.4 0 C, en sıcak ay olan Temmuz ayında ise ortalama sıcaklık 41.5 0 C olarak belirlenmiģtir. Bursa da yağıģ genellikle batıdan doğuya doğru azalmaktadır. Balıkesir Akdeniz iklimi ile Karadeniz iklimi arasındaki geçiģ bölgesinde bulunmaktadır. Bu nedenle her iki iklimin özelliklerini yer yer görmek mümkündür. Marmara kıyılarında ise Karadeniz ikliminin etkisiyle yazlar nispeten serin geçmektedir. Balıkesir genel olarak Kuzey rüzgarlarının (N ve NNE) hakimiyeti altındadır. N yönünde ortalama rüzgar hızı 2.7 m/sn; NNE yönünde ortalama rüzgar hızı ise 3.4 m/sn dir. Ancak yıl içerisinde hava ve mevsimlere göre farklılıklar gösterir. KıĢ mevsiminde aralıkta kuzey ve Kuzeybatı öbür aylar ise güney ve güneybatı yönlü esmektedirler. Yaz aylarında Kuzey doğu yönlü rüzgarlar esmektedir. Balıkesir ilinde ortalama rüzgar hızının en fazla olduğu aylar Ocak (3.7 m/sn) Haziran (2.9 m/sn) ve Temmuz (5.0 m/sn).

Sayfa/Toplam Sayfa: 142 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale Çanakkale Ġlinin iklimi, bulunduğu yer nedeniyle geçiģ iklimi özellikleri gösterir. Genel olarak Akdeniz ile Karadeniz iklimi arasında bir durum arzeder. Genel karakter, Sonbahar ve Ġlkbaharda olmak üzere bütün yıl yağıģlı, kıģlar soğukça, yazlar sıcak ve hava bütün yıl rüzgarlıdır. 1929-1998 yılları verlerine göre yıllık ortalama hava sıcaklığı 4.8 C dir. En yüksek sıcaklık 38.8 C ile Ağustos, en düģük sıcaklık ise -11.5 C ile ġubat ayında gerçekleģmiģtir. Son 37 yıllık rasatlarda; yıllık ortalama hava sıcaklığı 14.9 C olarak kayda geçmiģtir. Son 40 yıllık rasatlar sonucu; yıllık yağıģ ortalaması 629.1 mm olup, yıllık ortalama en fazla yağıģ 116.6 mm ile Aralık ayında, yıllık ortalama en az yağıģ da 7.4 mm ile Ağustos ayında tespit edilmiģtir. Son 3 yılın rasatlarına göre hakim rüzgar yönü NNE olup, ortalama rüzgar hızı 4.9 m/sn olarak tespit edilmiģtir. Yine bu rasat yılı süresince tespit edilen en hızlı rüzgar ise 35.4 m/sn ile SSE yönlüdür. Yalova Yalova ve çevresi Marmara GeçiĢ tipi veya Marmara iklimi olarak vasıflandırılan bölgesel iklim tipine girmekte, yazları sıcak ve kurak, kıģları ılık ve bol yağıģlıdır. Yalova nın 1975-2009 yılları arasında hakim rüzgar yönü NNE ve özellikle kıģ aylarında NW dir. Yıllık ortalama rüzgar hızı 1.9 m/sn dir. En hızlı rüzgarlar batı yönünden esmekte ve en hızlı rüzgar 22.8 m/sn ile güneybatı yönünden esmiģtir. Yalova da 1975-2009 yılları arası ortalama sıcaklık 14.6 0 C dir. En düģük sıcaklık 6.5 0 C ile Ocak-ġubat; en yüksek sıcaklık ise 23.5 0 C ile Temmuz aylarında görülmektedir. Ġstanbul Ġstanbul kıģları ılık ve yağıģlı, yazları ise sıcak ve kurak geçen ılıman iklim kuģağındadır. Genel olarak hakim rüzgar, kuseydoğudan esen poyraz (NNE ve NE) rüzgarıdır ve ortalama rüzgar hızı 2.85 m/sn dir. En fazla rüzgar hızı 19.3 m/sn değerinde esmektedir. 1975-2009 m/sn ile NNE yönündedir. Ġlde 32 yıllık ortalama sıcaklık değeri 14.3 0 C olup, en sıcak ay 23.7 0 C ile Temmuz; en soğuk ay ise 5.8 0 C ile ġubat tır. 1975-2009 yılları arası aylık yağıģ ortalaması 55.4 mm olup; en yağıģlı ay 101.3 mm ile Aralık en az yağıģlı ay 24.7 mm ile Temmuzdur.

Sayfa/Toplam Sayfa: 143 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli Ġzmit Körfezi, Akdeniz ile Karadeniz Ġklimleri arasında geçiģ iklimine sahip olup, iklime Akdeniz özelliğini kazandıran etken ise kıģların ılık ve yağıģlı oluģudur. Körfez Kıyıları arasında sıcaklık bakımından farklılık yoktur. Yıllık ortalama sıcaklık 14.5 o C, Temmuz ayı ortalama sıcaklık 23.5 o C dir. KıĢ sıcaklıkları 2 o C dir. Kocaeli de 1975-2009 yılları arası verilere göre hakim rüzgar yönleri değiģken olup, birinci derece hakim yönler SE ve SSE; ikinci derece hakim yönler ise WNW ve N dir. Ġlde ortalama rüzgar hızı 1.5 m/sn dir. 3.4. Arazi Kullanımı Bu bölümde verilen Ģekil ve sayısal haritalar, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından verilen CORINE 2006 verileri kullanılarak üretilmiģtir. Marmara Havzası, ülkemizin en fazla sanayileģmiģ havzası durumundadır. Havzada yer alan Ġllerden Kocaeli ve Ġstanbul da yoğun sanayileģme sonucu tarihi arazi kullanımında önemli değiģimler olmuģtur. Ancak havzada kalan diğer Ġllerde sanayinin nisbeten daha az geliģmiģ olması sebebi ile havzadaki ĢehirleĢmiĢ alan (yapay alan) miktarı % 7 civarında bulunmaktadır. Havzada orman alanları % 41, tarım alanları da % 11 civarındadır. Marmara havzası özet arazi kullanım durumu ġekil 30 da ve Tablo 6 da verilmiģtir. Ayrıca arazi kullanımını gösteren sayısal harita da ġekil 31 de verilmiģtir. 12% 0% 2% 1% 0% 0% 0% Şehir Yapısı 1% 0% 5% Endüstriyel, Ticari ve Ulaşım Alanları Maden, Boşaltım ve İnşaat Sahaları 24% Yapay Tarımsal Olmayan Yeşil Alan Ekilebilir Alanlar Sürekli Ürünler 41% 11% 2% 1% Meralar Karışık Tarım Alanları Orman Alanları ġekil 30. Havza Arazi Kullanım Durumu (ÇOB CORINE Verileri 2006)

Sayfa/Toplam Sayfa: 144 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 31. Havza Arazi Kullanım Durumu

Sayfa/Toplam Sayfa: 145 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 6. Marmara Havzası Arazi Kullanım Durumu Arazi Kullanımı Corine Kodu Alan(Ha) Alan Yüzdesi % ġehir Yapısı 11 108008.2 4.7 Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları 12 27324.5 1.2 Maden, BoĢaltım ve ĠnĢaat Sahaları 13 16617.4 0.7 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan 14 9781.5 0.4 Ekilebilir Alanlar 21 542839 23.5 Sürekli Ürünler 22 40126.5 1.7 Meralar 23 19995.5 0.9 KarıĢık Tarım Alanları 24 254700 11.0 Orman Alanları 31 938354.2 40.6 Maki veya Otsu Bitki Alanları 32 279740.9 12.1 Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar 33 10754 0.5 Karasal Sulak Alanlar 41 1633.4 0.1 Kıyısal Sulak Alanlar 42 2510.2 0.1 Karasal Sular 51 46097 2.0 Deniz Suları 52 9982.1 0.4 TOPLAM 2308464 100 Arazi kullanımına ait sayısal haritalar. Çevre ve Orman Bakanlığından elde edilen 2006- CORINE Arazi Sınıflandırma Sistemi verileri baz alınarak hazırlanmıģtır. CORINE Sınıflandırma Sistemi, Coordination of Information on the Environment ( Çevresel Bilginin Koordinasyonu) Projesi kapsamında oluģturulmuģtur ve 1990 yılından beri tüm AB Üye ülkelerinde kullanılan ortak sınıflandırma sistemidir. Ülkemizde ise projenin uygulanmasına 1998 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından baģlanmıģ. 2000 yılı Landsat uydu görüntüleri kullanılarak yapılan ilk çalıģma 2008 yılı ortalarında tamamlanmıģtır. CORINE Sistemi 4 temel amaca hizmet etmektedir: Avrupa Birliği'nin bütün üye devletleri için belirlenmiģ öncelikli konulara göre çevrenin durumu ile ilgili bilgilerin toplanması. Üye devletler içinde ya da uluslararası düzeyde. verilerin toplanması ve bilgilerin uyumlu hale getirilmesi. Bilgilerin tutarlılığının ve verilerin uyumluluğunun sağlanması. Avrupa Çevre Ajansı kriterlerine göre Arazi Kullanım haritalarının oluģturulması.

Sayfa/Toplam Sayfa: 146 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ayrıca Corine Sistemi ile farklı düzeylerde (Uluslararası. Birlik. Ulusal ve Bölgesel) yapılan çok sayıdaki çalıģma ile toplanan çevresel bilgilerin yıllar itibarıyla değiģiminin izlenmesi sağlanmaktadır. Corine Arazi Örtüsü Sınıflandırması Tablo 7 de, bu sınıfa ilave olarak Ülkemiz için hazırlanan ek sınıflandırma ise Tablo 8 de gösterilmiģtir. Tablo 7. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları Sınıf Kodu Arazi Kullanımı Sınıf Kodu Arazi Kullanımı 1 Yapay Bölgeler 3 Orman ve Yarı Doğal Alanlar 11 ġehir Yapısı 31 Orman 111 Sürekli ġehir Yapısı 311 GeniĢ Yapraklı Ormanlar 112 Kesikli ġehir Yapısı 312 Ġğne Yapraklı Ormanlar 12 End.Tic.ve UlaĢım Birimleri 313 KarıĢık Ormanlar 121 Endüstriyel veya Ticari Alanlar 32 Maki veya Otsu Bitkiler 122 Karayolları, Demiryolları ve ilg.al. 321 Doğal Çayırlıklar 123 Limanlar 322 Fundalıklar 124 Havalanları 323 Sklerofil Bitki Örtüsü 13 Maden.BoĢaltım. ĠnĢaat Sahaları 324 Bitki DeğiĢim Alanları 131 Maden Çıkarım Sahaları 33 Bitki Örtüsü az ya da Olmayan Alanlar 132 BoĢaltım Sahaları 331 Sahil.Kumsal.Kumluk 133 ĠnĢaat Sahaları 332 Çıplak Kayalıklar 14 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan 333 Seyrek Bitki Alanları 141 YeĢil ġehir Alanları 334 YanmıĢ Alanlar 142 Spor ve Eğlence Alan 4 Sulak Alanlar 2 Tarımsal Alanlar 41 Karasal Bataklık 21 Ekilebilir Alanlar 411 Bataklıklar 211 Sulanmayan Ekileb.Al 412 Turbalıklar 212 Süreki Sulanan Alanlar 42 Denize Yakın Islak Alanlar 213 Pirinç Tarlaları 421 Tuz Bataklığı 22 Süreki Ürünler 422 Tuzlalar 221 Üzüm Bağları 423 Gel-git ile OluĢan Düzlükler 222 Meyve Bahçeleri 5 Su Yapıları 223 Zeytinlikler 51 Karasal Sular 23 Meralar 511 Su Yolları 231 Meralar 512 Su Kütleleri 24 KarıĢık Tarım Alanları 52 Deniz Suları 242 KarıĢık Tarım Alanları 521 Kıyı Lagünleri 243 Doğal Bitki Örtüsü.ile Bulunan Tarım Alanl. Kaynak: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı CBS Verileri 522 Nehir Ağızları 523 Nehir ve Okyanus

Sayfa/Toplam Sayfa: 147 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 8. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma Kod Sınıf Adı 1121 Kesikli ġehir Yapısı 1122 Kesikli Kırsal Yapı 2111 Sulanmayan Ekilebilir Alan 2112 Sulanmayan Sera 2121 Sulanan Alan 2122 Sürekli Sulanan Ekilebilir Alan. sera 2221 Sulanmayan Meyve Bahçesi 2222 Sürekli Sulanan Meyve Bahçesi 2421 Sulanmayan KarıĢık Tarım 2422 Sürekli Sulanan KarıĢık tarım 3321 Çıplak Kaya 3322 Çok Yukarılarda Çıplak Kaya Kaynak: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı CBS Verileri CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırma Sistemi. Avrupa Çevre Ajansı tarafından belirlenen üç hiyerarģik seviyeden oluģmaktadır. Birinci seviyede ; Yapay Bölgeler. Tarım Alanları. Orman ve Yarı Doğal Alanlar. Sulak Alanlar Su Kütleleri. olmak üzere 5 ana grup, ikinci seviyede 15 ve üçüncü seviyede kullanılması zorunlu olan 44 alt sınıf mevcuttur. Üçüncü hiyerarģik seviyede ilave ulusal sınıflar kullanılabileceği ancak bunun Avrupa veri standardının bütünlüğü açısından üçüncü seviyeye ilave edilmesi gerektiği Corine Teknik Kılavuzunda belirtilmektedir. Bu kapsamda Ülkemizdeki arazi yapısının çeģitliliğine bağlı olarak 44 sınıfa ilave olarak 12 sınıf daha eklenmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 148 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.5. Tarım ve Hayvancılık Ġl Çevre Durum Raporlarından ve TÜĠK 2008 Tarım verilerinden faydalanılarak hazırlanan, havzada yer alan illerdeki mevcut tarımsal ve hayvancılık faaliyetleri aģağıda özetlenmiģtir. Marmara Havzası, baģta Ġstanbul ve Kocaeli olmak üzere sanayinin ağırlıklı olduğu bir havza olduğundan tarım ve hayvancılık çok fazla geliģmemiģtir. Ġller itibarı ile mevcut durum aģağıda özetlenmiģtir; Kırklareli Ġlde kuru tarım alanlarının yaygınlığı nedeniyle en çok tarla bitkileri üretilmektedir. Toplam ekilebilir arazinin içersinde buğday, birinci sırayı almakta ve ekiliģteki payı yıllara göre % 55 60 arasında değiģmektedir. Ġkinci sırayı ise ayçiçeği almakta olup, ekiliģteki payı % 20 25 düzeyindedir. Tarım Bakanlığından elde edilen 2008 yılı verisine göre il genelinde 294 ton pestisit kullanılmıģtır. Kırklareli nde örtü altı sebze yetiģtiriciliği konusunda son yıllarda önemli yıllarda önemli geliģmeler olmuģtur. Ġl Özel Ġdaresi ve Sosyal ve DayanıĢma Fonu kaynaklarından yararlanılarak gerçekleģtirilen tesislere, daha sonra çiftçi öz kaynaklarıyla yapılan tesisler eklenmiģtir. Tarım arazilerinin % 83' ünde nadassız kuru tarım, % 17 sinde ise sulu tarım yapılmaktadır. Sulanan araziler içinde 33.230 hektar Devlet sulaması, 11.999 hektarında ise halk sulaması olmak üzere toplam 45.229 hektar alanda sulama yapılmaktadır. Kocaeli Kocaeli yüzölçümü itibariyle Türkiye nin en küçük illerinden biri olmakla birlikte Ülkenin sanayi üretimi içinde, % 14.7 lik üretim payı ile sanayileģme hızı bakımından ülkemizin önde gelen illerinden biri durumundadır. Kocaeli sınırları içersinde tarım yapılmasına rağmen ekonomiyi yönlendiren sanayidir. Ekonomik yapıyı % 2.30 tarım, % 75.43 sanayi ve % 22.27 ile diğer hizmetler oluģturur (Kaynak: Kocaeli ĠÇDR,2008). Ġl merkezinde verimli ovaların büyük bir kısmının sanayi kuruluģlarına ve yerleģim sahalarına kayması nedeniyle verimli topraklar tarım arazisi olmaktan çıkmıģtır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 127 ton pestisit kullanılmıģtır. Kocaeli Ġlinde hayvancılık, ülke geneli açısından kıyaslandığında önemli bir yer tutmamaktadır. Ġlde hayvan yetiģtiriciliği olarak sadece beyaz et üretimi (Türkiye Üretiminin %10 u) önemlidir. Ayrıca Kandıra Ġlçesinde Hindicilik Üretme Ġstasyonu faaliyetini

Sayfa/Toplam Sayfa: 149 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sürdürmektedir. Ġlde 2008 TÜĠK verilerine göre 66.164 adet büyükbaģ, 49.040 adet küçükbaģ ve 37.635.211 adet kümes hayvanı bulunmaktadır. Ġstanbul Ġstanbul Ġli nin arazi varlığı 520.041.16 ha olarak tespit edilmiģtir. Ġstanbul ilinde tarıma elveriģli alanlar il yüzeyinin dörtte biri kadarını kaplamaktadır (%25.63). Ekim alanlarının %58 inde sebze, %38 inde ise meyve üretimi yapılmaktadır. Sebze yetiģtirilen alanların büyük bir bölümü tahıla ayrılmıģ olup, bu alanların da yarıdan fazlası buğday ekimine ayrılmıģtır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 194 ton pestisit kullanılmıģtır. Ġstanbul da hayvancılık daha çok Silivri, Çatalca, Kartal, Ümraniye ilçelerinde yapılmaktadır ve il ihtiyacına cevap verememektedir. Ġlde 2008 TÜĠK verilerine göre 65.378 adet büyükbaģ, 81.581 adet küçükbaģ ve 1.357.489 adet kümes hayvanı mevcuttur. Tekirdağ Tekirdağ ilindeki arazi toplam 621.788 ha arazinin yaklaģık % 37.98 inde ayçiçeği üretimi yapılmakta ve ildeki ayçiçeği üretimi, ülkemizdeki toplam üretimin yaklaģık olarak % 25 ini karģılamaktadır. Ġlin bitkisel üretim konularından biri de bağcılık olup daha ziyade ġarköy, Malkara ve Merkez ilçelerinde yaygındır. Şarköy, Hoşköy ve Mürefte de şarapçılık faaliyetleri de yaygındır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 512 ton pestisit kullanılmıģtır. Tekirdağ hayvancılık konusunda geliģme gösteren illerimizdendir. Ġlin havzadaki ilçelerinde (Merkez, Çorlu, M.Ereğlisi, ġarköy), 2008 TÜĠK verilerine gore 30.753 adet büyükbaģ, 49.844 adet küçükbaģ hayvan ve 275.433 adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir. Yalova Yalova da 221.738 dekar tarım alanının % 29 u tarla alanı, % 20 si meyve alanı, % 17 si zeytin alanı, % 3 ü sebze (açıkta) alanı, % 1 i sebze (örtü altı) alanı, % 0.1 i kesme çiçek (açıkta) alanı, % 1 i kesme çiçek (örtü altı) alanı, % 1 i iç mekan ve dıģ mekan süs bitkileri alanı, % 1 i de kavaklık ve söğütlüktür. Ġlin tarım geliri daha çok meyvecilik, çiçekçilik ve seracılığa dayanmaktadır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 152 ton pestisit kullanılmıştır. Yalova da hayvancılık fazla geliģmemiģtir; ilde 2008 TÜĠK verilerine göre 8.538 adet büyükbaģ, 10.667 adet küçükbaģ hayvan ve 164.698 adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir. Yalova da özellikle son yıllarda arı yetiģtiriciliği hızla

Sayfa/Toplam Sayfa: 150 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 geliģmekte olup toplam 116 adet arıcılık iģletmesi bulunmaktadır. Bunların 93 adeti gezginci arıcı iģletmesi 23 adeti sabit arıcılık iģletmesi 2 adette ana arıcılık iģletmesi bulunmaktadır. Bursa Bursa Ġli toplam 1.081.954 hektar alana sahip olup, bunun 421.467 hektarını tarım yapılan kültür arazisi teģkil etmektedir. Kültür arazisinde iklim Ģartlarına bağlı olarak hemen her türlü tarım ürünü yetiģtirilmektedir. Ġlde sahil ve göller çevresinde sofralık zeytin ve üzüm ile iç kesimlerde verimli ova topraklarında çeģitli sebze ve meyve, daha yüksek dağ ve yaylalardaki arazilerde patates ve çilek tarımı geniģ yer tutmaktadır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 3.441 ton pestisit kullanılmıģtır. Bursa da çayır ve mera varlığı yetersiz olduğundan özellikle büyükbaģ hayvancılıkta yoğun olmak üzere açık ve kapalı ahırlarda entansif yetiģtiricilik yaygın durumdadır. Ġlin havzadaki ilçelerinde (Ġznik, Gemlik,Mudanya ve Orhangazi) 2008 TÜĠK verilerine göre 12.580 adet büyükbaģ, 28.012 adet küçükbaģ ve 999.401 adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir. Çanakkale Tarım Çanakkale deki temel ekonomik etkinliktir. Ancak ilde kurulu sanayi yapısının büyük ölçüde tarıma dayalı olması Ġlin yaģamında tarımın önemini daha da arttırmaktadır. Ġlin en önemli tarımsal ürünleri; buğday, ayçiçeği, domates, bakla ve elmadır. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 513 ton pestisit kullanılmıģtır. Çanakkale de hayvancılık köylünün önemli geçim kaynaklarından birisi ve tarım sektöründe ikincil bir yere sahiptir. Ġlin havzadaki ilçelerinde 2008 TÜĠK verilerine göre 100.960 adet büyükbaģ, 207.924 adet küçükbaģ ve 3.307.262 adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir. Balıkesir Ġlin havzadaki Gönen ilçesinde 118.826 Ha lık arazisinin 43.736 Ha lık kısmı tarım alanı olarak kullanılmaktadır. Verimli Gönen ovası Buğday, Arpa, Mısır, Ayçiçeği ve meyve üretiminde ilde önemli bir yere sahiptir. Tarım Bakanlığından elde edilen 2009 yılı verisine göre il genelinde 738 ton pestisit kullanılmıģtır. Gönen ilçesinde özellikle küçükbaģ hayvancılık yapılmakta olup, ilçede 2008 TÜĠK verilerine göre 35.653 adet büyükbaģ, 64.922 adet küçükbaģ ve 1.178.800 adet kümes hayvanı yetiģtirilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 151 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.6. Sanayi Durumu Bu bölümde verilen bilgiler, ağırlıklı olaral Ġl Çevre Durum raporlarından faydalanılarak oluģturulmuģ olup, diğer bilgilerin kaynağı metin içinde verilmiģtir. Marmara havzası sanayi açısından oldukça geliģmiģtir. Havzada yer alan illerden Kırklareli hariç hemen hepsinde önemli sanayi faaliyeti bulunmaktadır. Balıkesir in havza içinde kalan ilçesi Gönen de süt ve deri sanayi sektörleri baģta olmak üzere kurulu bulunan 86 firma, il genelindeki 668 firmanın %12.9 luk kısmını oluģturmaktadır. Tekirdağ Ġlinde sanayi, daha çok Çorlu nun havza dıģında kalan kısmında Çerkezköy ilçesinde yoğunlaģmıģtır. Ġl genelindeki 1237 adet sanayi tesisinin 871 adedi Çorlu ve Çerkezköy de bulunmaktadır. Havza içinde Tekirdağ merkez ilçede 99 adet daha çok KOBĠ bulunmakta, ġarköy de 53 adet Ģarapçılık ve zeytincilik firması, Marmara Ereğlisinde ise 24 adet her türlü KOBĠ faaliyeti buulnmaktadır. Bursa ilinde, havzada kalan bölüm içinde sanayi, Gemlik ve Orhangazi de yoğunlaģmıģtır. Gemlik te 170 adet sanayi tesisi bulunmakta olup, ağırlığı 71 adet tesis ile tekstil ve 25 adet otomotiv tesisi oluģturmaktadır. Orhangazi nin Ġznik gölüne yakın kısımlarında ise gıda ve demir-çelik tesisleri bulunmaktadır. Çanakkale Ġlinde sanayi, ağırlıklı olarak Çan ve Biga ilçelerinde yoğunlaģmıģtır. Ġlde daha çok tarımsal faaliyetlerin geliģiminin bir sonucu olarak tarıma dayalı üretimde bulunan çok sayıda sanayi tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin en önde gelenleri; Dardanel ÖnentaĢ Konserve Sanayi. Yenice Gıda Sanayi, Tahsildaroğlu Süt Ürünleri iģletmeleridir. Bunların haricinde Çan da kurulu bulunan maden sanayi de önemlidir. Diğer yandan küçük iģletmeler olarak ise Ayvacık. Biga ilçelerinde zeytinyağı iģletmeleri ile yine Ayvacık ve Biga ilçelerinde çok sayıda mandıra kapsamında süt iģleyen tesisler vardır. Ġlde kirletici açıdan önemli olmamakla birlikte çok sayıda un fabrikası da buulnmaktadır. Bunların haricinde Ġl genelinde 2007 yılı itibarı ile bulunan toplam 275 üretici Ģirket olup yalnızca 46 adedinde 25 ve daha fazla sayıda iģçi çalıģtırmaktadır. Yalova ilinde plastik, tekstil, elyaf, mermer, kimya, dondurulmuģ gıda, kağıt ürünleri, ambalaj ve otomotiv yedek parçası konusunda üretim yapan sanayi kuruluģları faaliyetlerini sürdürmektedir. Ġlde bulunan sanayi kuruluģlarının iģ kollarına göre dağılımı Ģu Ģekildedir. Tekstil sektöründe 5, konfeksiyon sektöründe 9, kimya sektöründe 3, enerji sektöründe 1, kağıt sektöründe 2, plastik sektöründe 4, inģaat sektöründe (hazır beton tesisi olarak) 4, gıda

Sayfa/Toplam Sayfa: 152 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sektöründe 11, mermer, maden ve seramikte 10 adet büyük sanayi iģletmesi mevcuttur. Yalova Ticaret ve Sanayi Odası kayıtlarına göre, Ġlde 2008 yılı itibarı ile bulunan büyük ölçekli sanayi kuruluģları ile konfeksiyon dikim atölyelerinin sayısı; 17 si gerçek, 117 si tüzel olmak üzere toplam 134 tür. Yalova da kurulması planlanan 2 adet OSB, henüz faaliyette değildir. Ġstanbul da sanayi. Avrupa yakasında Büyükçekmece ve Küçükcekmece Ġlçelerinde (Ġkitelli, Beylikdüzü, Hadımköy ve Kıraç bölgelerinde). Anadolu yakasında ise yoğun olarak Tuzla, Pendik ve Ümraniye bölgelerinde yer almaktadır. Toplamda bakıldığında ise sanayinin % 74 ü Avrupa ve %26 Anadolu yakasında bulunmaktadır. Ġstanbul da ĠSO 2010 yılı verilerine göre Avrupa Yakasında 8.177 adet; Anadolu Yakasında ise 2.735 adet olmak üzere toplam 10.912 adet kayıtlı sanayi tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerden kirletici yük e katkı açısından önemli sektörler; 141 adet demir dıģı metal sanayi, 93 adet boya ve vernik sanayi, 114 adet demir-çelik sanayi, 132 adet deri sanayi, 97 adet et-balık-süt sanayii, 116 adet tekstil sanayi, 122 adet ilaç sanayi ve 185 adet kimya sanayii tesisi dir. Ġstanbulda Ġkitelli OSB bölgesinde kayıtlı firma sayısı küçük atölyeler de dahil olmak üzere yaklaģık 10.000 dir. Ġstanbul da kurulu olan Dudullu Sanayi Bölgesinin sektörel dağılımı ġekil 32 de; Tuzla OSB nin ġekil 33 te; Tuzla Mermerciler OSB nin ġekil 34 te verilmiģtir. İSTANBUL DUDULLU OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI 30 7 5 KAĞIT,AMBALAJ VE ORMAN ÜRÜNLERİ ALUMİNYUM KİMYA METAL ÜRETİMİ 9 39 MAKİNA 5 ENERJİ 11 8 İNŞAAT ġekil 32. Ġstanbul Dudullu Organize Sanayi Bölgesi Sektörel Firma Dağılımı

Sayfa/Toplam Sayfa: 153 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TUZLA OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI 5 5 15 15 KİMYA METAL MAKİNA GIDA DİĞERLERİ 18 ġekil 33. Ġstanbul Tuzla OSB Sektörel Firma Dağılımı TUZLA MERMERCİLER OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI 30 12 KİMYA METAL 31 MAKİNA 6 OTOMOTİV 9 LOJİSTİK 18 16 AMBALAJ ġekil 34. Ġstanbul Tuzla Mermerciler OSB Sektörel Firma Dağılımı

Sayfa/Toplam Sayfa: 154 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli Ġlinde, 1984 yılında ĠTÜ inģaat Fakültesi tarafından hazırlanan Çevresel Kalite Ölçütlerinin Belirlenmesi ve Teknolojik Esasların Saptanması Sonuç Raporunda sanayileģmenin baģlangıcı olarak belirtilen 1960 lı yıllardan 1990 lı yıllara kadar sanayi kuruluģları daha çok Yarımca, Merkez ve Körfezin doğu kesimini tercih ederken, 1990 lı yıllardan sonra Dilovası ve Gebze ye doğru bir yoğunlaģma olmuģtur. Kocaeli de Sanayi Odasına kayıtlı 1690 adet firma bulunmaktadır. Bu firmaların 62 adedi Gıda, 66 adedi tekstil, 38 adedi tarım ilaçları üretimi, 65 adedi ana metal ürünleri, 121 adedi otomotiv, 63 adedi ise kimya ve ilaç üretimi sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Kocaeli de faal halde bulunan TaĢıt Araçları OSB nin sektörel dağılımı ise ġekil 35 te; Gebze OSB nin sektörel firma dağılımı ġekil 36 da; Dilovası OSB ġekil 37 de; Gebze Plastikçiler OSB ġekil 38 de; Gebze Güzeller OSB sektörel firma dağılımı ise ġekil 39 da; verilmiģtir. TOSB ÜYE LİSTESİ DAĞILIMI 7 1 3 3 KAĞIT,AMBALAJ VE ORMAN ÜRÜNLERİ ALUMİNYUM KİMYA 50 18 METAL ÜRETİMİ MAKİNA DİĞERLERİ (Depo, otomotiv, gıda vs.) ġekil 35. Kocaeli Gebze-ġekerpınar TOSB Sektörel Firma Dağılımı

Sayfa/Toplam Sayfa: 155 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 GOSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI 0 16 12 10 12 GIDA SANAYİ PLASTİK SANAYİ KİMYA SANAYİ MADENİ EŞYA SANAYİ 17 33 MAKİNA SANAYİ OTOMOTİV YAN SANAYİİ 17 DİĞER ġekil 36. Kocaeli Gebze OSB Sektörel Firma Dağılımı DİLOVASI OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI 21 KAĞIT,AMBALAJ VE ORMAN ÜRÜNLERİ ALUMİNYUM 50 10 KİMYA 31 METAL ÜRETİMİ 15 MAKİNA 20 40 AKARYAKIT VE MADENİ YAĞ DİĞERLERİ (Depo, otomotiv, gıda vs.) ġekil 37. Kocaeli Dilovası OSB Sektörel Firma Dağılımı

Sayfa/Toplam Sayfa: 156 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 GEPOSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI 31 7 5 KAĞIT,AMBALAJ VE ORMAN ÜRÜNLERİ ALUMİNYUM KİMYA METAL ÜRETİMİ 9 39 MAKİNA 5 ENERJİ 11 8 İNŞAAT ġekil 38. Kocaeli Gebze Plastikçiler OSB Sektörel Firma Dağılımı GEBZE GÜZELLER OSB SEKTÖREL FİRMA DAĞILIMI METAL 17 KİMYA 30 MAKİNA 5 İNŞAAT 5 LOJİSTİK 2 2 6 6 GIDA ġekil 39. Kocaeli Gebze Güzeller OSB Sektörel Firma Dağılımı

Sayfa/Toplam Sayfa: 157 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.7. Korunan Alanlar Bu bölümde verilen tablo ve Ģekiller, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından verilen sayısal verilerin ArcGIS 9.2 yazılımında iģlenmesi ile, diğer bilgiler ise Ġl Çevre Durum Raporlarından faydalanılarak oluģturulmuģtur. Marmara Havzasında yer alan tabiat parkları. milli parklar ve diğer koruma alanlarına ait özet bilgiler Tablo 9 da; Çevre ve Orman Bakanlığından elde edilen veriden yararlanılarak üretilen ilgili sayısal harita ise ġekil 40 ta verilmiģtir. Havzada yer alan bu alanlardan bazıları için detaylı bilgiler aģağıda verilmiģtir: Tablo 9. Marmara Havzası Koruma Alanları No Koruma Alanı Adı Yeri Alanı (Ha) 1 Kandıra Seyrek YHGS Kocaeli 1021.6 2 Sariyer Feneryolu YHGS Ġstanbul 1442.4 3 Çatalca Çilingoz YHGS Ġstanbul 35328 4 BALLIKAYALAR_TP Kocaeli 1606.2 5 TURKMENBASI_TP Ġstanbul 6.4 6 FATĠH ORMANI_TP Ġstanbul 149.2 7 KASATURA KÖRFEZĠ_TKA Kırklareli 282.6 8 Sakarya Deltasi Kocaeli 357.3 9 Iznik Golu Bursa 38041.6 10 Saros Korfezi Çanakkale 3348.3 11 Meric Deltasi Tekirdağ 2629 12 Igneada Longozu Kırklareli 3690.3 13 Terkos Golu Ġstanbul 6208.7 14 Buyukcekmece Golu Ġstanbul 2290.5 15 Kucukcekmece Gölü Ġstanbul 2856.7 16 Dupnisa Magarasi Kırklareli 409.7 17 Ġğneada Longoz_Milli Park_1 Kırklareli 554.9 18 Ġğneada Longoz_Milli Park_2 Kırklareli 2616.8 19 GELĠBOLU YARIMADASI_TMP Çanakkale 32653.5 20 Gala Gölü Milli Parkı Edirne 94.2 21 TROYA_TMP Çanakkale 551.1 22 KALKIM Avlak Alanı (Domuz) Çanakkale 12428.5 23 Darlık Avlak Alanı (Sülün.Keklik) Ġstanbul 1488.7 24 ÇUKURPINAR Avlak Alanı (Domuz) Kırklareli 3773.4 25 SĠPAHĠLER Avlak Alanı (Domuz) Kocaeli 5816.2

Sayfa/Toplam Sayfa: 158 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 40. Havza Korunan Alanlar Haritası

Sayfa/Toplam Sayfa: 159 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale-Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı : Ġlin en önemli hassas yörelerinden biri olan ve 1973 yılında Milli Park ilan edilen Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, doğal ve kültürel değerleri yanı sıra dünya savaģ tarihi açısından büyük önem taģıyan ve Mustafa Kemal komutasındaki Türk Ordu Birliklerinin dünyayı ĢaĢırtan cesaret ve kahramanlıklarının sergilendiği bir bölgedir. Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Ġlimizin en önemli gezi yerlerinden birisidir. Parkın kara sınırlarını Gelibolu Yarımadasının Saroz Körfezindeki Kabatepe Limanı ile Çanakkale Boğazında yer alan AkbaĢ Ġskelesi arasında çizilecek bir hat oluģturur. Eceabat Ġlçesi sınırları içinde kalan Milli Park sahası 33.000 Ha. lık bir alan kaplamaktadır. Milli Parkın kapsadığı alanın tamamı doğal sit alanı olarak ilan edilmiģtir. Milli Park sınırları içinde yerleģim merkezi olarak Eceabat Ġlçesi ve bu ilçeye ait 10 köy merkezi yer almaktadır. Troya Tarihi Milli Parkı: Milli park alanı; Çanakkale Ġli nin Menderes Ovasının güney doğusunda Boğazın Ege ye açılmadan önce daraldığı kesimde, Hisarlık mevkiinde bulunmakta olup, Merkez Ġlçe ye 25 Km uzaklıktadır. Milli Park alanı içinde bulunan Troya Antik Kentinde yürütülen kazılar sonucunda M.Ö. 3200 den, M.S. 4. yy a kadar süren dönem içinde 9 kültür katı ve bu katlar içerisinde toplam 46 yapı katı tespit edilmiģtir. Tefikiye Köyü yakınlarında lokalize olan antik kent 2 Km 2 civarında bir alan kaplamaktadır. Tescili 1981 yılında yapılan Arkeolojik Sit Alanı içinde herhangi bir yapılaģma bulunmamaktadır. Büyük Ozan Homeros un epik eserleri Ġliada ve Odysseia ile ölümsüzleģen Troya, Troyalılarla Akaların (Yunanlılar) on yıl süren harplerindeki kahraman savaģçıların efsanevi hikayeleri ile asırlar boyunca uluslararası bir üne sahip olarak bugüne kadar gelmiģtir. Arkeologlar, Ġliada da hikaye edilen olayların Troya nın 3000 yıllık tarihi süresince yayılım gösteren 9 antik medeniyet katından sadece birinin kapsamında kaldığı tanımlamıģlardır. Bu kat Homeros un dünyaca bilinen ve tanınan Troya sıdır. Troya Antik Kenti ve çevresi; Milli Savunma. Bayındırlık ve Ġskan, Kültür, Turizm ve Çevre Bakanlıklarının uygun görüģlerine dayanan Orman Bakanlığının 18.09.1996 tarih ve 2743 Sayılı yazıları üzerine, 2873 Sayılı Milli Parklar Kanununun 3. Maddesine göre, 30.09.1996 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile Troya Tarihi Milli Parkı olarak belirlenmiģtir. Milli Parkın en önemli kaynak değeri olan Troya Arkeolojik Kenti, 02/12/1998 tarihinde 849. sırada kültürel miras olarak Dünya Miras Listesine dahil edilmiģtir. Ayrıca Troya Tarihi Milli Parkının Uzun Devreli GeliĢme Planı 2004 yılı Haziran ayı içinde Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından

Sayfa/Toplam Sayfa: 160 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 onaylanmıģtır. YaklaĢık 180 Km 2 lik Milli Park alanı içinde Kumkale beldesi ve 5 adet köy bulunmaktadır. Ġstanbul-Polonezköy Tabiat Parkı: ÇavuĢbaĢı beldesine 9 km, Mahmut ġevket PaĢa köyüne 10 km, Cumhuriyet Köyüne 7 km mesafededir. 3004 Ha alanı kapsamaktadır. Alanın açıklamalı tanımı: Ġbreli-Yapraklı karıģık orman olması sahaya ibreli ağaçlar plantasyon olarak getirilmiģtir.1994 yılında Bakanlar kurulu kararı ile Tabiat parkı ilan edilmiģtir. Devlet ormanıdır. YerleĢim köy statüsündedir. Tarım kısıtlı olarak yapılmaktadır. Alan içinde 260 yataklı 9 otel, 600 yataklı 23 pansiyon bulunmaktadır. Dere ve su kaynakları mevcuttur. Topografyası yamaç, tepe ve dağlardan oluģmaktadır. Yapraklı - ibreli karıģım ormanlardan olup, kestane, meģe, çam türleri bulunmaktadır. Alt flora çalı formasyonundan oluģmaktadır. Fauna domuz, karaca, tavģan v.s. den oluģmaktadır. 162 sene önce Polonyalıların Osmanlıya sığınmasıyla onlara Ģu an Polonezköy olduğu yerdeki toprak verilmesiyle oluģmuģtur. Rekreasyonel kullanım söz konusudur (Sportif ve piknik). Onun dıģında koruma söz konusudur. Ġstanbul-TürkmenbaĢı Tabiat Parkı: Coğrafi konumu: Maslak-Sarıyer yolu ve Kilyos sapağı kavģağında bulunmaktadır. 5.6 Ha lık alana sahiptir. YerleĢim yerlerine yakın, boylu fıstık çamları karakteristik özellikleridir. 1998 yılında Bakanlar kurulu kararı ile Tabiat parkı ilan edilmiģtir. Orman mülkiyetinde. her türlü toprak tasarrufu D.K.M.Parklar ġube Müdürlüğü ne aittir. Arazi yapısı düz ve düze yakındır. Flora olarak üst yapıda fıstık çamı. alt yapıda da çalı formasyonu bulunmakla birlikte; Fauna olarak etkin bir yaban hayvanı bulunmamaktadır. Türkmenistan ve Türkiye arasındaki ortak dayanıģma. protokol ile imzalanarak tescillenen saha. kültürlerin ifade edilmesi için kullanılmaktadır. Rekreasyonel kullanımın yanı sıra ortak kültürlerin sergileneceği bir alan olması hedeflenmiģtir. Ġstanbul-Beykoz Göknarlık Tabiat Koruma Alanı: Beykoz ilçesi Tokatköy mevkiinde bulunmaktadır. 46.5 Ha lık bir alanı kaplamakta olup, alanda göknar ağaçları bulunmaktadır. Orman mülkiyetindeki yerin alanlar sınırları dahilinde tüm tasarruf D.K.M.Parklar ġube Müdürlüğüne aittir. Eğimli, sarp arazi yapısı bulunmaktadır. Flora olarak doğal göknar meģceresi bulunmaktadır. Tamamen koruma amaçlı kullanılmakta, insan girememektedir. Çevredeki yerleģimlerden kaynaklanan insan baskısı bulunmaktadır. Kocaeli-Gebze Ballıkayalar Tabiat Parkı: Kocaeli Ġli, Gebze Ġlçesi sınırları içerisinde TavĢanlı Köyü ve Denizli Köyleri ile çevrelenmiģtir. 1847 Ha. lık alanı kapsamaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 161 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 06.09.1995 tarihinde tescil edilmiģ olup; Kocaeli ye 39 Km, Ġstanbul a 65 km mesafededir. Ballıkayalar Vadisi Gebze ye 8 km uzaklıkta olup 1.5 km uzunluğunda 40-80 m geniģliğindedir. Günümüzde dağcıların iniģ ve tırmanıģ çalıģmaları yaptıkları Ballıkayalar Vadisi kireç taģlarının erimesi sonucu geliģen özgün jeomorfolojik Ģekilleri ile bir karstik boğazdır. Vadi içinde göl ve Ģelaleler ile Ballıkaya deresine ulaģan travertenler üzerinde seyir terasları tespit edilmiģtir. Kamping için çadır kurmaya elveriģli düzlüklerinde bulunduğu kanyonda doğu ve batıdaki sırtlarla bütünleģen trekking alanları mevcuttur. Ballıkayalar Uzun Devreli GeliĢme Planı Ġstanbul Anıtlar Kurulunca onaylanmıģ olup, 1/1000 lik halihazır harita yapılmıģ, uygulama imar planı yapım aģamasındadır. Kocaeli-Gölcük BeĢkayalar Tabiat Parkı: Kocaeli Ġli. Gölcük Ġlçesi sınırlarında. Servetiye KarĢı. Servetiye Camii. Dere Mahallesi. Aytepe ve Değirmendüzü köyleriyle çevrelenmiģtir. Bölgeye ulaģan iki ayrı güzergahtan Bahçecik ten 14 km. Yuvacıktan 16 km stabilize yolla sağlanmaktadır. 1154 Ha. lık alanı kapsamaktadır. 27.02.1998 tarihinde tescil edilmiģ olup; Kocaeli ye 24 km. Sakarya ya 60 km. Ġstanbul a km mesafededir. Sıcakdere ve Soğukdere nin kesiģtiği alanda 6 km boyunca uzanan kanyon, trekking için oldukça elveriģli bir konuma sahiptir. Tabiat Parkı nda doğal mağaralar içinde Ģelaleler ile sarkıt ve dikitler mevcuttur. Flora ve Fauna açısından çok zengin bölgede MenekĢe Yaylası gibi çadırlı kamp imkanları yapılacak düzlükler bulunmaktadır. Uzun Devreli GeliĢme Planı Ġstanbul Anıtlar Kurulunca onaylanmıģ olup, 1/5000 lik planların yapılıp onayına müteakip faaliyete geçecektir. Bursa-Ġznik Gölü: Ġznik Gölü; ilin kuzeyinde, Gemlik Körfezinin 16 km. doğusundan baģlar. Türkiye nin 5. büyük gölüdür. Kuzey-güney doğrultusundaki geniģliği 10-11.5 km arasında değiģen elips 119 biçimindeki gölün yüzölçümü 308 km 2 dir. Göl geniģ bir tektonik çukur içerisindedir. En derin yeri ise 65 m dir. Gölün güney kıyılarının büyük bir bölümü kumsaldır. Gölde tatlı su balıkları avlanabilmektedir. Göl, 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar dan biridir. Kırklareli Demirköy Doğal Sit Alanları: Ormanlık alanın önemli bir bölümü ile birlikte Saka, Pedina ve Hamam gölleri doğal sit alanı olarak koruma altına alınmıģtır. Yine Ġğneada yakınlarındaki Mert ve Erikli golleri ile Sarpdere Köyü yakınlarındaki Dupnisa Mağaraları I. derece tescilli doğal sit alanlandır. YaklaĢık 2720 m uzunluğunda olan mağara, dikit ve sarkıtların yanısıra geniģ galerileri ile de dikkat çekmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 162 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bölgede Orman Bakanlığı ile Dünya Bankası tarafından müģtereken yurütülen koruma ve turizm amaçlı GEF II Projesi çalıģmaları halen devam etmektedir. Kırklareli Kıyıköy Doğal Sit Alanları: Vize Ġlçesi Kıyıköy kasabasının iki yanında yer alan Pabuçdere ve Kazandere'nin Karadeniz'e ulaģtığı noktadan itibaren önemli bir bölümü I. derece doğal sit alanı olarak koruma altına alınmıģtır. Her iki derenin denize kavuģtuğu bölgede, yerli ve yabancı turistlerin sıklıkla ziyaret ettiği iki ayrı plaj mevcuttur. Kırklareli - Kasatura Körfezi Tabiatı Koruma Alanı: Ġlimiz. Vize ilçesi. Kıyıköy köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. 18.04.1987 tarihinde. 329 ha olarak ilan edilmiģ olup, Ġstanbul 'a 223 km, Vize'ye 48 km mesafededir. Trakya'nın tek doğal karaçam kaynağına sahip oluģu ile bir orman ekosistemi ve baģta karaca olmak üzere çeģitli hayvan ve bitki türlerinin yaģadığı eģsiz bir tabiat parçası özelliği göstermektedir. Karaçam, Macar meģesi, sapsız meģe, saçlı meģe, doğu gürgeni, karagürgen, diģbudak, kayın, akçaağaç, ıhlamur, kızılağaç sahadaki baģlıca ağaç türlerini oluģturur. Sahada; karaca, yaban domuzu, kurt, çakal, sansar, tilki, porsuk, tavģan bulunmaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 163 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.8. Su Kaynakları Bu bölümde verilen bilgiler, Çevre ve Orman Bakanlığı DSĠ Genel Müdürlüğü nden elde edilen verilerden faydalanılarak olģuturulmuģtur. Havzada yer alan illerde bulunan su kaynakları listesi Ek-IX da verilmiģtir. Havzada kalan illere ait DSĠ ve Ġl Çevre Durum Raporlarından faydalanılarak elde edilen su kaynakları bilgileri aģağıda verilmiģtir. Kırklareli: Ġlde içme suyu eldesi amacıyla kullanılan barajlar, Kırklareli Barajı 580 ha. Armağan Barajı (305 ha) ve Üsküp Göleti (8 ha) dir. Kıklareli nin havza içerisinde kalan Demirköy ilçesinde doğal göl olarak Mert, Hamam, Erikli, Saka ve Pedina gölleri bulunmaktadır. Bu doğal göllerden sulama ve ya içme suyu eldesi amacıyla faydalanılmamaktadır. Kırklareli nin havza içerisinde kalan sulama ve diğer amaçlarla (taģkın önleme vb.) kullanılan baraj göletleri Çağlayan, Aramağan, Balaban, Kızılağaç, Kömürköy, Pabuçdere, Kazandere ve Bahçıvandere dir. Bursa: Havzadaki ana su kaynağı Ġznik gölüdür. Halen içme ve sulama suyu amaçlı olarak kullanılmaktadır. Ġznik, Boyalıca ve Orhangazi de DSĠ tarafından yapılan sulama tesisleri ile toplam 7036 Ha tarım alanı sulanmaktadır. Ayrıca DSĠ tarafından PınarbaĢı deresi üzerinde 2008 yılında inģaatına baģlanan Hisardere Göleti, tamamlandığında 160 Ha tarım alanı sulama kapasitesine sahip olacaktır. Ayrıca Gemlik ilçesinin gelecekteki içme suyu ihtiyacının karģılanması amacıyla 19 hm 3 /yıl kapasiteli Büyükkumla Barajı ihale aģamasındadır. Yalova: DSĠ tarafından 1989 yılında tamamlanan. Termal ilçesinde Gökçedere üzerinde bulunan Gökçe Baraj Göleti, 36.6 hm 3 /yıl kapasitesi ile içme suyu kaynağı olarak kullanılmaktadır. Çanakkale: Çanakkale llindeki yüzey suları aģağıda açıklanan akarsular vasıtasıyla Ege, Çanakkale Boğazı ve Marmara Denizine drene olmaktadır. Uzunluğu 40 km. olan Sarıçay (Kocaçay); Kirazlı Dağı, Aladağ ve Kayalı Dağlarından gelen derelerle beslenip, Çiftlik Deresi ile birleģene kadar ġeytan Deresi adı ile anılır. KurĢunlu Köyü yakınlarında Çanakkale Ovasına çıkan çay, Çanakkale Merkez Ġlçe yi ikiye ayırarak boğaza dökülür. Ġl içinde Kuzey Marmara

Sayfa/Toplam Sayfa: 164 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzasının en büyük çayı olan KocabaĢ Çayı üç büyük koldan meydana gelmekte olup, uzunluğu 80 km. dir. Birinci kol ġapçı Dağının doğu sırtlarından çıkıp, sağ ve soldan çeģtli kollarla beslenerek KocabaĢ Çayına katılır. Ġkinci kol Aladağın kuzeydoğu ve güney sırtlarından inen kollarla beslenir. Üçüncü kol ise Salat Dere, KocabaĢ Dere ve Çan Deresi (Granit Çayı) adıyla anılan akarsulardır. Çayın asıl kaynağı Ġda bölgesinde Akdağ dır. Akdağ dan çıkan kol, Çan Ovasına girinceye deyin Göllü Çay olarak adlandırılır. Karabiga yakınlarında Demetoka (GümüĢçay) Deresi ile birleģip, Marmara Denizine dökülür. Gelibolu Yarımadasındaki en büyük yerüstü su kaynağı olan 50 km uzunluğundaki Kavak Çayı, Ġl sınırları dıģından doğar ve Gelibolu Yarımadasını geçerek Saroz Körfezine dökülür. Bölgede yer alan ovaların çoğu verimli akifer özelliği gösteren gevģek konglomeratik, kumlu, çakıllı seviyeleri bulunan formasyonlar ile bunun üzerinde bulunan alüvyonlardan oluģmuģlardır. Çanakkale (Kirazlı) Ovasında alüvyon kalınlığı ortalama 50-60 m kadardır. Çanakkale Ovasında yeraltı suyundan akarsuya (Sarıçay) boģalım yıllık ortalama 2.7x10 6 m 3 /yıl civarındadır. Aynı ovada denize drenaj miktarı ise 1.2x10 6 m 3 /yıl kadardır. Kepez Ovasındaki alüvyonlarda akifer kalınlığı ortalama 15-20 m dir. Bu ovada akarsuya (Kepez Çayı) yapılan yeraltısuyu boģalımı yıllık ortalama 1.75x10 6 m 3 denize yapılan boģalım ise 0.9x10 6 m 3 /yıl dır. Umurbey Ovasında alüvyon kalınlığı ortalama 60 m dir. Deniz suyu ile yeraltı suyu giriģim sınırı bu ovada karaya doğru iyice ilerlemiģtir. Bu ovada akarsuya (Umurbey Çayı) yapılan yeraltısuyu boģalımı 0.7x10 6 m 3 /yıl, denize drenaj ise 1.25x10 6 m 3 /yıl civarındadır. Lapseki Ovasında alüvyonun ortalama kalınlığı 45-50 m kadardır. Bu ovada akarsu ve dereler genelde kuru olduğundan teorik olarak yeraltısuyu boģalımı bulunmamaktadır. Denize yapılan yeraltısuyu boģalımı ise 0.38x10 6 m 3 /yıl civarındadır. Çardak Ovasında alüvyon kalınlığı ortalama 30 m dir. Ovada ortalama akifer kalınlığı 10-15 m arasındadır. Çardak Ovasında da Lapseki Ovasındaki nedenle akarsuya yeraltı suyu boģalımı bulunmamaktadır. Denize drene olan yeraltı suyu boģalımı yıllık ortalama 0.42x10 6 m 3 tür. Bayramdere Ovasında yapılan sondajlarda alüvyon kalınlığının 20-28 m arasında olduğu saptanmıģtır. Bayramdere Ovası giriģ ve çıkıģında, Bayramdere üzerinde yapılan akarsu debi rasatına göre ova giriģinde debi ölçümü hemen hemen sıfır değerde kalırken, ova çıkıģında 0.032 m 3 /sn debi ölçülmüģtür. Yapılan hesaplamalarda bu ovada akarsuya yer altı suyu boģalımı yıllık 1x106 m 3 /yıl mertebesinde olurken, denize yapılan boģalım ise 0.45x10 6 m 3 /yıl civarında kalmaktadır. Gelibolu Yarımadasında yer alan ovalarda bulunan yeraltı suyu drenajı akarsu yataklarının kuru olaması nedeniyle denize doğru toplam 12.5 hm 3 /yıl civarında olmaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 165 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza içinde yer alan baraj göletleri Atıkhisar, Gökçeada Zeytinliköy, Bakacak, Tayfur ve Umurbey dir. Çanakkale Ġli' nin 15 km güneydoğusunda KurĢunlu köyüne 3 km uzaklıkta, Sarıçay üzerinde kurulu ola Atıkhisar barajı, % 38.7 Sulama, % 50.7 TaĢkın ve % 10.6 Ġçme suyu amaçlı olarak kullanılmaktadır. Gökçeada ilçe merkezine 4 km uzaklıkta, Büyükdere üzerinde kurulan Zeytinliköy Baraj Göleti % 85 sulama, % 15 içme suyu amaçlı kullanılmaktadır. Biga ilçesine 25 km, Bakacak beldesinin 7 km batısında, Kocaçay üzerinde kurulan Bakacak Baraj Göleti sulama amaçlı kullanılmaktadır. Gelibolu ilçesinin 23 km kuzey batısında, Tayfur köyüne 2.5 km uzaklıkta kurulan Tayfur Barajı, içme suyu amaçlı olarak kullanılmaktadır. Umurbey Barajı 2008 yılında tamamlanmıģ olup, Umurbey beldesinin 6 km güney doğusundadır ve sulama amaçlı kullanılmaktadır. Bunların haricinde, havzada sulama amaçlı olarak kullanılan göletler ve sulama alanları, Eceabat-Uzunhızırlı (319 Ha), Çan-Koyunyeri (423 Ha), Gelibolu-Fındıklı (69 Ha), Lapseki- Alpagut (214 Ha), Ezine-Uluköy (303 Ha), Çan-Küçüklü (800 Ha), Biga-KozçeĢme (739 Ha), Çanakkale-Ġntepe (114 Ha), Yenice-Kayatepe (307 Ha), Yenice-Çınar (168 Ha) ve Ezine AlemĢah (147 Ha) tan ibarettir. Ayrıca, DSĠ tarafından Biga ilçesi, TaĢoluk köyünün 2 km mansabında, Çınarcıkdere üzerinde 9352 Ha; Çanakkale ili Lapseki ilçesinin 19 km doğusunda, Karanlıkdere üzerinde 1052 Ha sulama kapasiteli 2 adet Baraj gölet inģaatı da 2010 içerisnde tamamlanacaktır. Tekirdağ: Tekirdağ Ġl yerleģim alanı içerisinde içme suyu temini genel olarak yeraltı suyundan karģılanmakta olup, doğal yapıda göl olmamakla beraber, mevcut doğal akarsu kaynakları da sanayi bölgelerinden kaynaklanan kirlilik nedeniyle içme suyu olarak kullanımı mümkün kılmamaktadır. Bundan dolayı, Ġl Merkezi ve Ġlçelerine içme suyu temini bölge dahilinde açılmıģ bulunan sondaj kuyularından temin edilmektedir. ġarköy Merkez Göleti ve Marmara Ereğlisi-Türkmenli Göleti ile söz konusu iki ilçenin kısmi olarak içme suyu ihtiyacı temin edilmektedir. Tekirdağ Ġli ġarköy Ġlçesinin 3 km kuzeybatısında Karadeğirmendere üzerinde kurulu olan ġarköy Göleti 1.53 hm 3 /yıl içme suyu kapasitelidir. Tekirdağ Ġli Çorlu Ġlçesi Yeniçiftlik Beldesinin 1 km kuzeyinde Kumdere üzerinde kurulu olan Türkmenli göleti ise 1.30 hm 3 /yıl içme suyu kapasitesine ilaveten ve 515 Ha lık tarım alanında sulama suyu amaçlı kullanılmaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 166 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bunların haricinde, havzada bulunan diğer önemli su kaynağı, Tekirdağ Ġli Merkez Ġlçesi Bıyıkali Köyünün 1.5 km doğusunda bulunan Bıyıkali Göleti ve 302 Ha sulama alanına sahiptir. Havzada DSĠ tarafından yapımı devam eden 2 adet baraj inģaatı bulunmaktadır; Çokal Barajı (ikmal), 8770 Ha sulama kapasiteli olup Kavak çayı üzerindedir ve Naipköy Baraj Göleti 6.43 hm 3 /yıl içme suyu kapasiteli olup Barbaros Ġlçesi Naipköyün 2 Km batısında IĢıklar deresi üzerinde kurulmaktadır. Ġstanbul Milattan önce 658 yılında kurulmuģ olan Ġstanbul kenti, 2500 yıl önce ilk kentleģen ve 11. yüzyılda ilk metropol haline dönüģen kent ünvanlarına da sahiptir. Bugün ise Avrupa Kıtası nın en büyük metropol kentlerinden biridir. Ġstanbul a su sağlanması kentin tüm tarihi boyunca önemli bir sorun olmuģtur. Roma ve Bizans Ġmparatorlukları dönemlerinde su, Belgrad ormanlarındaki pınarlardan sağlanmıģ, KırkçeĢme ve Halkalı tesisleri ile halka ulaģtırılmıģtır. Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde de bu pınarlar kullanılmıģ, ayrıca 1620-1820 yılları arasında yapılan 7 adet alçak bend ile, yöredeki yüzeysel sular toplanarak kente verilmiģtir. Kentin geliģimine bağlı olarak 1730 yılında yapılmıģ olan Taksim su tesislerinin yetersiz kalmaya baģlaması sonucu 1881 yılında bir Fransız Ģirketine Terkos Gölünden kente su getirme görevi verilmiģtir. Terkos sistemi bölgede basınçlı sistemle çalıģan ilk su sistemi olmuģ ve Cumhuriyet döneminde (1932 yılında devletleģtirilinceye kadar) Fransızlar tarafından iģletilmiģtir. Sistem 1932 yılında Ġstanbul Sular Ġdaresi ne devredilmiģtir. 1991 yılında. Japon Nippon Koei firması tarafından hazırlana Büyük Ġstanbul Su Temin Projesi Büyük Melen Sistemi Fizibilite Raporunda. Ġstanbul un 2040 yılına kadar olan su gereksinmesinin Bolu-Düzce Melen Çayından sağlanması öngörülmüģtür. ÇalıĢmaların yoğunluğu ve önemi; merkezi Ġstanbul olmak üzere DSĠ XIV. Bölge Müdürlüğünün yeniden kurulmasını gündeme getirmiģ ve 1993 yılında Bölge Müdürlüğü. yetki ve görev alanı tanımlanarak yeniden kurulmuģtur. 1995 yılında Kuveyt ten sağlanan kredi ile Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu II. Merhale Projesi kapsamında YeĢilçay Ġçmesuyu Sistemi çalıģmaları baģlatılmıģtır. Ġstanbul un önemli su kaynakları; Ömerli Barajı 188.4 hm 3 /yıl, Terkos Barajı 133.92 hm 3 /yıl, Büyükçekmece Barajı 82.2 hm 3 /yıl, Darlık Barajı 92 hm 3 /yıl, Alibey Barajı 32.88 hm 3 /yıl, Sazlıdere Barajı 51 hm 3 /yıl, YeĢilçay Sistemi 145 hm 3 /yıl, Elmalı Barajı 15 hm 3 /yıl ve Istranca Dereleri 235.2 hm 3 /yıl dir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 167 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli Kocaeli ilinde en önemli içme suyu kaynağı Smanlı Dağlarından doğan Kirazdere üzerinde kurulmuģ olan (Yuvacık) Baraj Göletidir. Göleti, tüm ilin içme suyu ihtiyacını karģılamakta olup, 142 hm 3 /yıl kapasitesi bulunmaktadır. Denizli Köyünden doğup Karadeniz e dökülen Kocadere nin uzunluğu 50 km dir. Ġl topraklarından doğup, il sınırları içinde Karadeniz e dökülen baģlıca akarsu Kandıra Ġlçesindeki Sarısu dur. Sakarya Nehri ne Karadeniz e dökülmeden önce katılan son akarsu olan Kaynarca Deresi de Kandıra Ġlçesinden doğar. Samanlı Dağlarından doğan Kirazdere Ġzmit kentinde Körfeze dökülür. Gebze ilçesindeki Dilovası Deresinin uzunluğu 12 km dir. Pelitli Köyü nün güneyinden ve TavĢanlı Köyü nün Kuzeyinden geçerek Ġzmit Körfezi ne dökülür. Bunu haricinde sulama amaçlı olarak kullanılan yapay göletler ve sulama alanları; Bıçkıdere 226 Ha, Kurtdere 250 Ha, ġeytandere 643 Ha, Bayraktar 293 Ha, ġahinler 320 Ha, Arıklar 1590 Ha, Kızderbent 719 Ha, Ġzmit Sipahiler 163 Ha, Ġzmit Tahtalı 1500 Ha, Kandıra Ütük 275 Ha, Gebze Denizli 275 Ha, Gebze Sevindikli 220 Ha, Ġzmit Çağırgan 180 Ha, Kandıra Toramanlar 862 Ha Ģeklindedir. Balıkesir Gönen Çayı Kazdağlarından kaynağını alan üzerinde elektrik üretimi, sulama, taģkın önleme amaclı olarak kullanılan Gönen Barajı bulunan, Karasukabaklar Köyü ve ve Gaygular Köyü civarında Balıkesir il sınırları içerisine giren ve geçiģ güzergahındaki Bakırlı Köyü, Muratlar Köyü ve Kumköy kısmında kirlilik göstermeyen Balıkesir ilinin önemli bir akarsuyudur. Uzunluğu 60 km olup, 1700 ha lık bir alanı kaplamaktadır ve yıllık 350 hm 3 su potansiyeli bulunmaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 168 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.9. Deniz DeĢarjları Bu bölümde verilen sayısal harita, arazi çalıģmalarında elde edilen koordinat bilgilerinin ArcGIS 9.2 yazılımı ile sayısal ortama aktraılmasıyla üretilmiģtir. Marmara Havzasında yer alan illerde bulunan derin deniz deģarjı listesi aģağıda verilmiģtir. Derin deniz deģarjları ayrıca ġekil 41 de gösterilmiģtir. TEKĠRDAĞ Tekirdağ Derin Deniz DeĢarjı YALOVA 1.TASK-KAB TavĢanlı, Altınova, SubaĢı, Kaytazdere Kanalizasyon Arıtma Kurma ĠĢletme Birliği) 2.Yalova Merkez Evsel Atıksu Arıtma Tesisi 3.Yalova Esenköy Evsel Atıksu Arıtma Tesisi BURSA 1.BUSKĠ Gemlik Ön Arıtma ve Derin Deniz DeĢarjı Tesisleri 2.BUSKĠ Mudanya-Güzelyalı Ön Arıtma ve Derin Deniz DeĢarjı Tesisleri 3.KurĢunlu Ön Arıtma ve Derin Deniz DeĢarjı Tesisleri 4.Küçük Kumla Ön Arıtma ve Derin Deniz DeĢarjı Tesisleri ÇANAKKALE 1.Çanakkale Belediyesi Derin Deniz DeĢarjı (Merkez) 2.Gelibolu Belediyesi Derin Deniz DeĢarjı 3.Dardanel ÖnentaĢ Gıda San. ve Tic. A.ġ. ye ait Derin Deniz DeĢarjı ĠSTANBUL 1.Kadıköy Derin Deniz DeĢarjı 2.Üsküdar Derin Deniz DeĢarjı 3.Küçüksu Derin Deniz DeĢarjı 4.PaĢabahçe Derin Deniz DeĢarjı

Sayfa/Toplam Sayfa: 169 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.Tuzla Derin Deniz DeĢarjı 6.ġile Derin Deniz DeĢarjı 7.Baltalimanı Derin Deniz DeĢarjı 8.Yenikapı Derin Deniz DeĢarjı 9.Küçükçekmece Derin Deniz DeĢarjı 10.Büyükçekmece Derin Deniz DeĢarjı ġekil 41. Havza Derin Deniz DeĢarjları Haritası

Sayfa/Toplam Sayfa: 170 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

Sayfa/Toplam Sayfa: 171 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4. SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLANAN DURUMU 4.1. Türkiye Geneli 4.1.1. Türkiye nin Su Potansiyeli Türkiye nin 1951-2000 dönemi hidrometeorolojik verileri ile ortalama yağıģ yüksekliği 643 mm/yıl olup yılda ortalama 501x10 9 m 3 suya tekabül etmektedir. DüĢen yağıģın ~%55 i (274x 10 9 m 3 ) buharlaģma ve terleme yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69x10 9 m 3 lük kısmı (~%14 ü) yüzeyaltı ve yeraltı sularını beslemekte, 158x10 9 m 3 (%31) lik kısmı ise akıģa geçerek akarsular vasıtası ile denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boģalmaktadır (ÇOB, 2008.a). Yüzeyaltı ve yeraltı sularını besleyen 69x10 9 m 3 lük suyun 28x 10 9 m 3 lük kısmı (~%41) pınarlar vasıtası ile tekrar yerüstü suyuna katılmaktadır. Böylece yıllık toplam akıģ (158+28) x10 9 m 3 = 186x10 9 m 3 olmaktadır. Ayrıca komģu ülkelerden gelen ~ 7x10 9 m 3 / yıl su bulunmaktadır. Böylece ülkemizin brüt yerüstü suyu potansiyeli 193x10 9 m 3 e ulaģmaktadır. Yeraltı suyunu besleyen 41x10 9 m 3 de dikkate alınmakla ülkenin toplam yenilenebilir su potansiyel, 243x10 9 m 3 / yıl olarak hesaplanmaktadır (ġekil 42). ġekil 42. Ülkemiz Su Potansiyeli (ÇOB, 2008.a)

Sayfa/Toplam Sayfa: 172 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Teknik ve ekonomik Ģartlar çerçevesinde çeģitli maksatlar için tüketilebilecek yerüstü suyu potansiyeli, yurt içindeki akarsulardan 95x10 9 m 3 ve komģu ülkelerden gelen akarsulardaki 3x10 9 m 3 su ile birlikte yıllık ortalama olarak 98x10 9 m 3 tür. Teknik ve ekonomik olarak çekilebilir yeraltı suyu potansiyeli de 14x10 9 m 3 (toplamın ~%34 ü) olarak hesaplanmıģtır. Dolayısıyla ülkemizde mevcut durumda kullanılabilir yerüstü ve yeraltı suyu potansiyeli 112x10 9 m 3 (toplamın ~%58 i) alınabilir. Halihazırda toplam kullanılabilir su potansiyelinin 40x10 9 m 3 ü (toplamın ~%36 sı) kullanılmaktadır. Önemli kurak dönemleri kapsayan 1989-2006 dönemi verileri dikkate alındığında, yıllık brüt akıģ 1950-2000 dönemi ortalaması olan 186x10 9 m 3 /yıl yerine ~170x10 9 m 3 /yıl (~%9 daha düģük) gibi değerlere düģebilmektedir. Aynı Ģekilde ekstrem kuraklıkların yaģandığı bazı dönemlerde yıllık brüt akıģlar (örneğin 2001 yılı) uzun dönem ortalamalarının ~%40 altında değerler alabilmektedir (ġekil 43) (Yıldız ve diğ., 2007). Ġklim değiģikliği modellerine göre yüzey suyu kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%30 lara varan azalmalar olabileceği öngörülmektedir. ġekil 43. Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı (Yıldız ve diğ., 2007) EĠEĠ ve ĠTÜ tarafından Türkiye deki 25 havzada (Tablo 10 da 26 adet havza görünmekle birlikte) EĠEĠ nin AGĠ istasyonlarında ölçülen 1970-2006 dönemi akıģları esas alınarak yürütülen bir çalıģmada yıllık ortalama akıģ miktarı ~184x10 9 m 3 /yıl olarak bulunmuģtur (Yıldız

Sayfa/Toplam Sayfa: 173 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ve diğ., 2007). Aynı çalıģmada yıllık ortalama akıģların 26 havzadaki dağılımı da güncel olarak verilmiģtir (Tablo 10). Tablo 10. Türkiye de nehir havzası karakteristikleri (Yıldız ve diğ., 2007) HAVZA NO HAVZA ADI Toplam YağıĢ Alanı Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği Yıllık Ortalama AkıĢ (km²) (mm) (m³/s) Yıllık Ortalama AkıĢ (Milyar m³) Yıllık Ortalama AkıĢ Yüksekliği Yıllık Ortalama Verim AkıĢ YağıĢ Oranı ĠĢtirak Oranı (mm) (L/s/km²) (%) 1 Meriç 49.482 604 203,06 0,06 129,42 4,10 0,21 3,49 2 Müt.Marmara Suları (Marmara Havzası) 24.100 729 161,19 5,08 210,93 6,69 0,29 2,77 3 Susurluk 23.765 712 131,26 4,14 174,18 5,52 0,24 2,25 4 Müt.Ege Suları (Kuzey Ege Havzası) 9.032 624 43,93 1,39 153 4,86 0,25 0,75 5 Gediz 17.118 603 34,44 1,09 63,45 2,01 0,11 0,59 6 Küçük Menderes 7.165 727 17,16 0,54 75,54 2,40 0,10 0,29 7 Büyük Menderes 24.903 664 63,28 2,00 80,13 2,54 0,12 1,09 8 Müt.Batı Akdeniz 22.615 876 225,47 7,11 314,41 9,97 0,36 3,87 9 Müt.Orta Akdeniz 14.518 1.000 405,96 13,0 881,83 27,96 0,88 6,97 10 11 Burdur Gölü Kapalı Havzası Afyon Suları Kapalı Havzası 8.764 446 7,94 0,25 28,58 0,91 0,06 0,14 8.377 456 8,09 0,26 30,44 0,97 0,07 0,14 12 Sakarya 56.504 525 159,29 5,02 88,9 2,82 0,17 2,73 13 Müt.Batı Karadeniz 29.682 811 296,65 9,36 315,18 9,99 0,39 5,09 14 YeĢilırmak 36.129 497 167,43 5,28 146,14 4,63 0,29 2,87 15 Kızılırmak 78.646 446 164,15 5,18 65,82 2,09 0,15 2,82 16 Orta Anadolu Kapalı Havzası (Konya Kapalı Havzası) 56.554 417 191,53 6,04 107 3,39 0,26 3,29 17 Müt.Doğu Akdeniz 22.484 745 299,94 9,46 421 13,34 0,56 5,15 18 Seyhan 20.731 624 211,07 6,66 321,08 10,18 0,51 3,62 19 Hatay Suları 25.241 816 65,65 2,07 82,03 3,00 0,10 1,13 20 Ceyhan 21.222 732 206,29 6,51 306,55 9,72 0,42 3,54 21 Fırat - Dicle Havzası Fırat K. 120.917 540 1.002 31,61 261,43 8,29 0,48 17,21 22 Müt.Doğu Karadeniz 24.022 1.198 566,23 17,86 743,35 23,57 0,62 9,72 23 Çoruh 19.894 629 201,81 6,36 319,92 10,14 0,51 3,47 24 Aras 27.548 432 151,06 4,76 172,92 5,48 000 2,59 25 26 Van Gölü Kapalı Havzası Fırat - Dicle Havzası Dicle K. 15.254 474 95,32 3,01 197,07 6,25 0,42 1,64 51.489 807 744 23,45 456 14,44 0,56 12,77 TOPLAM 816156,7 5824,31 183,68 ORTALAMA 659,02 236,37 008 0,36

Sayfa/Toplam Sayfa: 174 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 DSĠ Genel Müdürlüğü Bölge bazında (toplam 26 bölge) örgütlendiği için Su Bütçeleri de genelde Bölge esaslı olarak oluģturulmaktadır. Ancak son yıllarda özellikle AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca su yönetiminin havza bazlı yürütülmesi gereği dikkate alınarak, DSĠ Bölge Müdürlükleri nce Su Bütçesinin 25 ana havza için güncel verilerle hesabı çalıģmaları baģlatılmıģtır. DSĠ Etüd ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıģmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüģtür. TUBĠTAK tarafından Koruma Eylem Planı hazırlanan 11 havza için bu aģamada mevcut DSĠ Su Bütçesi sonuçları kullanılacaktır. On bir havzanın herbiri için su bütçesi değerlendirmesi Raporların ilgili bölümlerinde sunulmuģtur. 4.1.2. Sektörel Su Kullanımları Ülkemizde kullanılabilir su potansiyelinin (112 milyar m³) 40 milyar m³ ü (toplamın%36 sı) kullanılmaktadır. Sektörel olarak mevcut su tüketimi; sulamada 29,5 milyar m³ (%74), içme ve kulanma suyunda 6,2 milyar m³ (%15), sanayide ise 4,3 milyar m³ (%11) tür (Tablo 11). Tablo 11. Türkiye de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007) Yılar Toplam Su Kullanımı Sektörler Sulama Kentsel Endüstriyel Milyon m 3 %(*) % % % 1990 30.600 28 72 17 11 2005 40.100 36 74 15 11 2030 112.000 100 65 23 12 * 112 milyar m 3 kullanılabilir su potansiyeli üzerinden Ülkemizde yeraltısuları ile ilgili faaliyetler DSĠ tarafından 167 sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun esaslarına göre sürdürülmektedir. Yeraltısuyu potansiyelinin tamamının tahsis edildiği ovalarda sulamalar için yeni yeraltısuyu tahsisi yapılmamaktadır. Ülkemizde teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir tatlı su potansiyeli olan 112 milyar m 3 suyun baģta DSĠ olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluģları ile özel sektör tarafından geliģtirilecek projeler ile tamamlanarak 2030 yılında kullanıma sunulabileceği tahmin edilmektedir. Gelecekte (2030 yılı ve sonrası) su potansiyelinin tümünün kullanılması halinde sektörlere ayrılan su oranlarının aģağıdaki gibi olacağı tahmin edilmektedir (ġekil 44).

Sayfa/Toplam Sayfa: 175 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2030 Yılı Sektörel Su Kullanım Durumu 12% 23% 65% Sulama Kentsel Endüstriyel ġekil 44. 2030 yılı sektörel su tüketimleri Sektörel bazda yapılan su tüketim tahminlerinde, ülkemizin teknik ve ekonomik olarak sulanabilir toprak kaynağı olan brüt 8,5 milyon ha alanın tamamının 2030 yılında sulamaya açılması ve sulama suyu tüketiminin 72 milyar m 3 e ulaģması öngörülmektedir. Böylece 2000 yılı baģında toplam su tüketimindeki payı %75 olan sulamanın 2030 yılındaki payının % 65 seviyesine düģürülmesi hedeflenmektedir. DSĠ, kuruluģ kanunu gereği, nüfusu 100.000 den fazla Ģehirlerin kentsel ve endüstriyel su ihtiyacını karģılamakla görevlidir. Bakanlar Kurulu kararı ile, DSĠ, 48 ile su temin etmek üzere yetkilendirilmiģtir. DSĠ, 2010 yılı itibarı ile 40 Ģehirden 20 sine 2.6 x 10 9 m 3 /yıl içme-kullanma suyu temin etmektedir. Gelecek için içme-kullanma suyu tüketimi tahmininde, ülkemizin bugün için yaklaģık olarak yılda % 2 civarında olan nüfus artıģ hızının azalarak devam edeceği göz önünde bulundurularak nüfusun 2030 yılında 100 milyona ulaģması beklenmektedir. Bu durumda 2030 yılı için kiģi baģına düģen kullanılabilir su miktarının 1100 m 3 /yıl civarında olacağı söylenebilir. Ayrıca 2000 yılı itibariyle takriben yıllık 5 milyar m 3 olan içme-kullanma suyu ihtiyacının 2030 yılında 18 milyar m 3 e ulaģacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizde geliģen diğer bir sektör olan sanayinin ise 2030 yılına kadar yılda ortalama % 4 oranında bir büyüme göstereceği kabul edilerek 2000 yılı baģında 4,2 milyar m 3 olan sanayi suyu tüketiminin 2030 yılında 22,0 milyar m 3 e ulaģması beklenmektedir. Böylece Türkiye de

Sayfa/Toplam Sayfa: 176 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sektörel bazda 2030 yılında toplam 112 milyar m 3 suyun tamamının kullanılabileceği tahmin edilmektedir.sektörel Su Kullanımı nın 11 havza bazında durumunu ortaya koymak üzere, DSĠ Etüt Plan Daire BaĢkanlığı ndan temin edilen mevcut yerüstü ve yer altı su potansiyeli durumu ile geçerli tahsisler çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Bölüm 4.2 de sunulmuģtur. 4.1.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme ve evlerde tuvalet sifon suyu, yeģil alan sulaması vb. amaçlı yeniden kullanımı Dünya genelinde giderek yaygınlaģmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıģ atıksuların yeniden kullanım oranı % 80 lere ulaģmıģ bulunmaktadır. Bu itibarla konu ülkemiz bakımından da büyük önem taģımaktadır. TUĠK ADNKS verilerine göre Türkiye nin 2009 yılı sonu itibarıyla nüfus dağılımı aģağıdaki gibidir; Belde, köy nüfusu (kırsal nüfus) = 17.754.093 (%24) Ġl/Ġlçe nüfusu (kentsel nüfus) = 54.807.219 (%76) Toplam =72.561.312 Sızma dahil, kiģi baģına atıksu oluģumu ~200 L/N.gün alınmak ve Atıksu Arıtma Tesislerinde ~%5 lik su kaybı esas alınmakla, kentsel yerleģim AAT lerinden geri kazanılabilecek atıksu potansiyeli, 2010 yılı itibarı ile; Q GKAS 0,76 x 72.561.000 x 0,2 x 365 x 0,95 3,8x10 9 m 3 /yıl mertebesindedir. Bu miktar suyun 2/3 ünün teknik ve ekonomik olarak yeniden kullanımının mümkün olduğu kabulü ile pratikte gerikazanılabilecek arıtılmıģ atıksu miktarı ~2,5x10 9 m 3 /yıl dır. Bu değer ülkemiz in tatlı su potansiyelinin %2,2 sine ve sulamaya tahsis edilen su miktarının ise ~%3 üne karģı gelmektedir. Dolayısıyla arıtılmıģ atıksuların öncelikli olarak sulamada kullanımı sonucu, 2010 yılı itibarıyla ~2,5x10 9 m 3 /yıl miktarında sulama suyunun evsel ve endüstriyel kullanıma tahsisi mümkün olabilecektir. ArıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taģımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların 11 havza itibarı ile yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite çalıģması sonuçları doğrultusunda belirlenmiģtir. ArıtılmıĢ suların 2010-2040 dönemi için mevcut ve gelecekteki yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite Raporu nda belirlenen arıtılmıģ atıksu

Sayfa/Toplam Sayfa: 177 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 debileri esas alınarak, 11 havza için ayrıntılı olarak Bölüm 4.2 de sunulmaktadır. Özellikle tarımsal/endüstriyel ihtiyaçlar için yoğun yeraltı suyu çekimi yapılan Küçük/Büyük Menderes, Gediz, Ergene ve Konya Kapalı Havzaları nda arıtılmıģ atıksuların yeniden kullanımı yeraltı suları üzerindeki sözkonusu yoğun baskının azaltılması bakımından büyük önem taģımaktadır. 4.2. Marmara Havzası 4.2.1. Havza Su Potansiyeli Yüzeysel Su Potansiyeli Tablo 10 da 2 No lu Havza olan Marmara Havzası için verilen yıllık ortalama akıģ, 5,08 x 10 9 m 3 (6,69 L/s.km 2 ) olup, Türkiye nin yüzeysel su potansiyelinin ~%2,77 sini teģkil etmektedir. Bunun kullanılabilir kısmı ise, ortalama kullanılabilir yüzeysel su oranı ~% 50 alınarak ~2,54 x 10 9 m 3 /yıl olarak tahmin edilmiģtir. Yeraltı Suyu Potansiyeli DSĠ Genel Müdürlüğü Etüt Plan Dairesi BaĢkanlığı ile Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları Daire BaĢkanlığı ndan alınan verilere göre 11 Havza nın yeraltı suyu potansiyeli, tahsis durumu ve sulanan alanların durumu Tablo 12 de topluca özetlenmiģtir. Marmara Havzası nın yeraltı suyu iģletme rezervi ~297 x 10 6 m 3 /yıl olup yeraltı suyu potansiyelinin (iģletme rezervinin yeraltı suyu potansiyelinin ~%70-80 (75) i olduğu kabulü ile) ~396 x 10 6 m 3 /yıl olacağı tahmin edilmektedir. Toplam Su Potansiyeli Havzadaki 5,08 x 10 9 m 3 /yıl yüzeysel ve ~396 x 10 6 m 3 /yıl yeraltı suyu potansiyeli dikkate alındığında toplam su potansiyeli: 5,476 x 10 9 m 3 /yıl olarak hesaplanır. Havzanın kullanılabilir su potansiyeli de 2,54 x 10 9 m 3 /yıl kullanılabilir yüzeysel su ve ~297 x 10 6 m 3 /yıl yeraltı suyu iģletme rezervleri göz önünde tutulmakla 2,837 x 10 9 m 3 /yıl olarak bulunur.

Sayfa/Toplam Sayfa: 178 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 12. Havza yeraltı suyu potansiyeli kullanımı durumu Havza No YAS ĠĢletme Rezervi (hm 3 /yıl) KiĢilere içmekullanma, sulama, sanayi vb. amaçlı verilen Kullanma Belgesi Tahsisleri (hm 3 /yıl) YAS Projelerine Tahsis Edilen Rezerv (hm 3 /yıl) YAS Sulama Projeleri ile Planlan an Sulama Alanı (Dekar) YAS Sulama Projeleri ile Planlanan Kuyu Adedi (adet) YAS Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Kuyu (Ad) Marmara 2 296,96 273,79 23,98 31.000 86 56 19.610 Susurluk 3 503,29 284,78 71,621 113.832 280 141 53.105 Kuzey Ege 4 186,66 119,01 56,48 63.590 198 175 77.800 K. Menderes 6 185 112,61 68,235 81.199 315 220 77.815 B. Menderes 7 700,24 137,00 169,44 260.025 623 400 156.845 Burdur 10 43 25,86 129,048 193.627 561 435 151.475 YeĢilırmak 14 456,62 167,81 146,34 207.400 528 355 140.680 Kızılırmak 15 1.023,30 354,58 1.052,09 478.716 1.125 693 287.135 YAS Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Sulama Alanı (De) Konya 16 1.972,00 285,74 1.559,911 2.256.364 4.634 3.794 1.773.650 Seyhan 18 223,50 254,93 15,52 25.658 77 50 15.360 Ceyhan 20 558,90 449,93 155,08 212.470 420 180 74.310 4.2.2. Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu Sulama Suyu Tahsisleri Marmara Havzası nda kiģilere, içme, kullanma ve sanayi suyu olarak ve sulama kooperatiflerine (yeraltı suları ile yürütülen sulama faaliyetleri) tahsis edilen yeraltı suyu miktarı (273,73 + 23,98) x 10 6 = 297,71 x 10 6 m 3 /yıl olup mevcut yeraltı suyu iģletme rezervinin (296,96 x 10 6 m 3 /yıl) tamamına karģı gelmektedir (Tablo 11). Havzada yüzeysel su kaynaklarına dayalı (baraj ve göletlerden alınarak, sulama birliklerince iģletilen sulama Ģebekesine verilen) sulama suyu tahsislerinin, DSĠ Genel Müdürlüğü verileri ile 2000-2009 dönemindeki durumu ġekil 45 te verilmiģtir. ġekil den de görüldüğü üzere Marmara Havzası nda, sulama birliklerince iģletilen sulama Ģebekelerine 2000-2009 döneminde tahsis edilen ortalama su miktarı ~285,1 ± 60 milyon m 3 /yıl dır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 179 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ORT:285,1 STDSAPMA:59,9 ġekil 45. Marmara Havzası nda yüzeysel su kaynaklarından alınan sulama suyu durumu Ġçme, Kullanma ve Sanayi Suyu Tahsisleri Havza da sulama ve sulama dıģı faaliyetlere tahsis edilen toplam su miktarları sırası ile ~309,1 x 10 6 m 3 /yıl (285,1 + 23,98) ve 2,518 x 10 9 m 3 /yıl (2.873-309,1) olarak hesaplanmıģtır. Dolayısı ile Marmara Havzası toplam su potansiyelinin ~ %11 i sulamada kullanılmakta, %89 u ise sulama dıģı (içme, kullanma, sanayi vb.) faaliyetler için tahsis edilecek durumda bulunmaktadır. 4.2.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Havzadaki mevcut ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerinin 2010-2040 dönemi kapasiteleri Tablo 13 te verilmiģtir. Tablo 13. 2010-2040 dönemi kentsel atıksu arıtma tesisleri toplam kapasitesi Yıl Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi, milyon m 3 /yıl 2010 1095,50 2020 1204,51 2030 1269,86 2040 1295,26

Sayfa/Toplam Sayfa: 180 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 13 ten de görüldüğü üzere havzada sulama, endüstriyel ve ticari maksatlı olarak yeniden kullanılabilecek arıtılmıģ atıksu potansiyellerinin aģağıdaki gibi olması beklenmektedir (Tablo 14). Hesaplarda, 2010-2040 döneminde yeniden kullanılabilecek arıtılmıģ atıksu potansiyelinin arıtılan atıksuyun %65-%80 i aralığında olabileceği kabul edilmiģtir. Bugün itibarı ile yeniden kullanılabilecek atıksu miktarı üst limiti olarak %80 lik oran esas alınmıģtır. Tablo 14. 2010-2040 dönemi yeniden kullanılabilecek atıksu rezervleri Yıl Ġleri Derecede ArıtılmıĢ Atıksu Kapasitesi, m 3 /yıl Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyeli, m 3 /yıl 2010 1017,50 (%65) 661,37 2020 1117,80 (%70) 782,46 2030 1178,40 (%75) 883,80 2040 1201,90 (%80) 961,52 4.2.4. Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar Marmara Havzası genelinde, kirlenmiģ durumdaki ve kirlenme riski taģıyan yüzeysel su kaynakları öncelik sırasına göre aģağıdaki gibi sıralanabilir: Kaynak:ĠTÜ, 2010 Sözkonusu kaynaklardan Küçük Çekmece Gölü ne en hızlı biçimde müdahale edilerek gölü kirleten kaynakların belirlenmesi ve önlenmesi gerekmektedir. Bunun dıģında Ġstanbul kentiçi dereleri ile Dilderesi ne boģalan atıksu kayalarının kuģaklanarak, kurulu atıksu arıtma tesislerine bağlanması önem taģımaktadır. Çorlu deresindeki yoğun endüstriyel deģarjlara bağlı kirlenme de çözümü gereken ve Havza bazında öne çıkan bir sorun durumundadır. Marmara Havzası nda, özellikle Ġstanbul Ġli sınırları dahilinde yeraltı suyu potansiyelinin sınırlı olduğu bilinmektedir. Ġstanbul daki Çırpıcı (Bakırköy), Yenibosna ve Halkalı Akiferleri nde yoğun endüstriyel su çekimi sonucu YAS seviyeleri çok derinlere düģmüģ ve tuzlanma

Sayfa/Toplam Sayfa: 181 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sorunuyla karģılaģılmıģtır. Benzer sorunlar Silivri ve Çorlu Bölgeleri nde de yaģanmaktadır. Ġstanbul daki sözkonusu akiferlerin arıtılmamıģ (ham) içme suları ve/veya ileri derecede arıtılmıģ kentsel atıksularla beslenerek restorasyonunun özellikle ilkim değiģikliği etkilerine karģı dirençliliğinin arttırılması kapsamında planlanmasının önem taģıdığı düģünülmektedir. 4.2.5. Havzada 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri Marmara Havzası ndaki mevcut toplam su potansiyeli ile kullanılabilir su rezervi ve havza dıģından Büyük Melen sisteminden havzaya (Ġstanbul a) transfer edilen su kaynaklarının 2010-2040 dönemi itibarı ile durumu Tablo 15 te verilmiģtir. Sözkonusu su rezervinin sulama ve sulama dıģı sektörler itibarı ile kullanımı için de Tablo nun 5. ve 6. satırlarında verilen planlama önerisi sunulmuģtur. Nüfus ve sanayinin yoğun olduğu Marmara Havzası nda, sulama suyu tahsisinin toplam rezervin %15 ini geçmeyeceği kabul edilmiģtir. Bu durumda su rezervinin %85 inin havzadaki yerleģim birimleri ve sanayi tesislerinin içme- kullanma suyuna tahsisi öngörülmüģtür. Havzadaki yüksek kalitede belediye atıksu arıtma tesisi çıkıģlarının sulama, binaların tuvalet sifon suyu, endüstriyel proses suyu vb. maksatlarla kullanımı mümkündür. Ancak arıtılmıģ atıksuların özellikle sulama maksatlı kullanımında, soğuk ve yağıģlı dönemlerde 3~6 aylık bir depolamaya ihtiyacı olacağı için, ilk yaklaģımda ortalama 3 aylık bir depolama kabulü ile, ancak bu tür suların ~ %75 inin sürekli kullanıma hazır tutulabileceği ve bunun da %65~80 inin fiilen kullanılabileceği öngörülmektedir. Havzadaki yeniden kullanılabilir arıtılmıģ atıksu rezervi Tablo 15 in 7. satırında verilmiģtir. Bu durumda havzanın revize edilmiģ toplam su rezervi Tablo 15 in 8. satırındaki gibi olacaktır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 182 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 15. Marmara Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi Su Kaynakları 2010 2020 2030 2040 milyon m 3 / yıl 1 Toplam Su Potansiyeli 5476 5476 5476 5476 2 Toplam Kullanılabilir Su Rezervi 2837 2837 2837 2837 3 Havza dıģından (B. Melen) transfer edilebilir rezerv 250 1000 1000 1000 4 Toplam Su Rezervi (2+3) 3077 3827 3827 3827 5 Sulama Suyu Rezervi ~309 574 (%15) 574 574 6 Ġçme, kullanma, sanayii suyu 3249 2678 (sulama dıģı kullanım) rezervi (%85) 3249 3249 Belediye atıksu arıtma tesisi 7 çıkıģlarının yeniden kullanımı 661,37 782,46 883,80 961,92 yoluyla kazanılabilecek su rezervi 8 Revize edilmiģ toplam su rezervi (5+6+7) 3648,37 4605,46 4706,8 4784,92 2010-2040 döneminde, revize edilmiģ toplam su rezervinin; sulama suyu, içme/kullanma ve sanayi suyu ile AAT çıkıģlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervince paylaģımı aģağıdaki Ģekillerde (ġekil 46-47-48-49) gösterilmiģtir. 2010 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı Sulama Suyu Rezervi 18% 8% İçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dışı kullanım) rezervi 74% Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi ġekil 46. 2010 yılı toplam su rezervi dağılımı

Sayfa/Toplam Sayfa: 183 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2020 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı Sulama Suyu Rezervi 17% 12% İçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dışı kullanım) rezervi 71% Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi ġekil 47. 2020 yılı toplam su rezervi dağılımı 2030 Yılı Toplam Su Rezervi Sulama Suyu Rezervi 19% 12% İçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dışı kullanım) rezervi 69% Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi ġekil 48. 2030 yılı toplam su rezervi dağılımı 2040 Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı 20% 12% Sulama Suyu Rezervi İçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dışı kullanım) rezervi 68% Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi ġekil 49. 2040 yılı toplam su rezervi dağılımı

Sayfa/Toplam Sayfa: 184 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Ġhtiyacı Tahmini Su ihtiyacı tahmini hesaplarında kullanılan birim net su ihtiyaçları, nüfusa bağlı olarak değiģmektedir. Havzada bulunan ilçe ve beldeler için, eģdeğer nüfusları oranında değiģkenlik gösteren birim su ihtiyacı çarpımı ile yerleģimin insani kullanım amaçlı ihtiyaç duyacağı su miktarları hesaplanmıģtır. Belli eģdeğer nüfus aralıkları için öngörülen birim net su ihtiyaçları aģağıdaki gibidir (Tablo 16): Tablo 16. EĢdeğer nüfusa göre birim net su ihtiyaçları Nüfus Birim Net Su Ġhtiyacı (N) (L/N.gün) 5.000 80 7.500 80 10.000 90 15.000 90 25.000 90 35.000 100 50.000 100 75.000 100 100.000 100 150.000 125 200.000 125 250.000 125 400.000 140 500.000 140 750.000 140 1.000.000 160 1.500.000 160 2.000.000 160 Ġsale hattı kayıpları insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisinin, Ģebekede karģılaģılacak kaçak ve kayıplar ise isale kayıpları ve insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisi toplamının belli bir yüzdesi olarak kabul edilmiģtir (Tablo 17). Su boruları ve bağlantı ekipmanlarının sızdırmazlığı yıllara göre azalacağından isale ve Ģebeke kayıplarındaki azalma da hesaplamalara yansıltılmıģtır: Tablo 17. Ġsaledeki ve Ģebekedeki kayıp/kaçak yüzdeleri Yıllar Ġsaledeki kayılar(%) ġebeke kayıp/kaçakları(%) 2010 3 45 2020 2,8 35 2030 2,5 30 2040 2 25

Sayfa/Toplam Sayfa: 185 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Son olarak isale ve Ģebeke kayıpları ile rezervlerden çekilebilecek içme ve kullanma suyu miktarlarına endüstriyel amaçlı (sanayi/ticaret ve OSB) kullanılan su miktarı eklenmiģtir. Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı, insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su miktarı, isale ve Ģebeke kayıp/kaçakları toplamının bir yüzdesi olarak kabul edilmiģtir (Tablo 18) ve yıllara göre değiģimi hesaplamalara yansıtılmıģtır; Tablo 18. Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı yüzdeleri Yıllar Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı (%) 2010 30 2020 33 2030 35 2040 40 Özet olarak su ihtiyacı tahmini hesabı aģağıdaki gibi yapılmıģtır; Q su q (1 net xn xq ) isale xq END Q su = Rezervlerden çekilecek içme/kullanma suyu (m 3 ) q net = Birim net su ihtiyacı (m 3 /N.yıl) N =Nüfus = ġebeke kayıp/kaçak yüzdesi Q isale = Ġsaledeki su kaybı yüzdesi Q END= Endüstriyel amaçlı kullanım için gerekli su yüzdesi Havzadaki kırsal ve kentsel yerleģimlerin nüfus ve su ihtiyaçları Tablo 19 da verilmiģtir. Su kaynaklarının içme suyu amaçlı kullanımının planlanmasında Tablo 10 da verilen miktarlar rehber değer olarak kullanılabilir. Su ihtiyacı; isaledeki kayıplar (%3-%2), Ģebekedeki kayıp/kaçaklar (%45-%25) ile endüstriyel alanda su kullanımı ve bu değerlerin yıllara göre değiģimi göz önüne alınarak hesaplanmıģtır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 186 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 19. Havzadaki kırsal ve kentsel nüfusun su ihtiyacı tahmini Kentsel Alan Kırsal Alan Havza Genel Nüfus Su Ġhtiyacı Nüfus Su Ġhtiyacı Nüfus Su Ġhtiyacı Yıllar milyon m 3 2010 16770259 1549,8 206142 11,9 16976401 1561,6 2020 18378792 1622,8 213513 11,7 18592304 1634,5 2030 19305565 1670,0 217673 11,6 19523238 1681,6 2040 19648620 1690,4 219145 11,6 19867765 1702,0 Havzada yeralan sanayi tesislerinde, tesis içi önlemler ve iyi arıtma uygulamaları yoluyla %50 lere varan oranlarda su tasarrufuna gidilebileceği düģünülmektedir. Bu yüzden sanayi için tahsisi düģünülen su miktarlarında 2010-2040 döneminde mevcut su rezervlerini zorlayacak mertebede bir artıģ beklenmemektedir. Marmara Havzası nın su arzı (revize edilmiģ toplam su rezervi) ile havzadaki yerleģimlerin içme kullanma suyu ihtiyacının 2010-2040 dönemindeki beklenen seyri ġekil 50 de verilmiģtir. ġekilden de görüldüğü üzere havzanın mevcut su kaynakları, olağanüstü derecede Ģiddetli ve uzun süreli kurak dönemler hariç, su talebini karģılayacak düzeydedir. Revize edilmiģ su rezervi (Tablo 6, satır 8) Sulama ve sanayi kullanımına ayrılabilecek rezerv Ġçme ve kullanma suyu ihtiyacı (Tablo 7 den) ġekil 50. Marmara Havzası için su rezervi (arzı) ve talebi grafiği

Sayfa/Toplam Sayfa: 187 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzadaki su kaynaklarının entegre yönetimi ve planlaması ile ilgili olarak kısa ve orta dönemde aģağıdaki hususlara riayet edilmesi önerilebilir: Kısa Vadeli Öneriler (2010-2015 Dönemi): Suyun etkin ve verimli kullanımın temini; ġebekeye kayıp ve kaçaklarının mevcut %45-55 lik değerlerden ilk etapta <%30 a çekilmesi ġebekelerde SCADA sistemi kurularak etkin basınç yönetimi sağlanması (sadece gece saatlerinde etkin basınç yönetimi ile ~%30 luk kayıp/kaçak azaltımı sağlanabilir.) Bütün kullanıcıların su tüketiminin ölçülmesi ve faturalı tahsilat oranının azami düzeye getirilmesi Binalarda ( özellikle otel, büyük siteler, hastaneler vb. olmak üzere ) banyo sularının uygun ön arıtma sonrası tuvalet sifon suyu olarak kullanımını sağlayacak eğitim, bilinçlendirme, mevzuat geliģtirme ve pilot uygulama faaliyetlerinin gerçekleģtirilerek ~%30 düzeyinde su tasarrufu imkanı kazanılması Binalarda çatı yağmursularının ayrı toplanarak bir depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik maksatlı kullanımıyla ilgili eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulamalar gerçekleģtirilmesi Büyük su tüketicisi konumundaki sanayi kollarının iyi iģletme/arıtma uygulamaları ile suyu verimli kullanmalarının teģviki ve pilot uygulamalar yaptırılması Ġleri derecede arıtılmıģ kentsel atıksuların, B kalite su olarak uygun tarife yapısı ile (normal A Sınıfı içme suyuna göre %50 daha ucuz) kullandırılması (sulama, araç yıkama, sanayi suyu vb.) ile ilgili eğitim, bilinçlendirme ve mevzuat geliģtirme çalıģmalarının yürütülmesi Yer altı su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi çalıģmaları Havzadaki bütün akiferlerde, yer altı suyu kuyularının kayıt altına alınıp, YASS izlemesi ile Yer altı suyu rezervlerinin durumunun ortaya konması ve aģırı YAS çekimi yapılan bölgelere müdahale edilmesi

Sayfa/Toplam Sayfa: 188 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AĢırı su çekimi yapılarak tuzlanmıģ akiferlerin belirlenerek rehabilitasyon planları hazırlanması (bu kapsamda, yağmursuyu, yüzeysel su ve ileri düzeyde arıtılmıģ atıksu ile suni besleme düģünülebilir.) Yağmur sularının daha yüksek oranda yer altı suyu kaynaklarını beslemesini sağlamak ve aynı zamanda taģkın kontrolüne destek vermek üzere, kent içi geçirimli kaldırım, yapay göletler ve sızdırma alanlarının oluģturulması ile ilgili pilot uygulamalar baģlatılması Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi; Yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıfının korunup geliģtirilmesi ile ilgili izleme, denetim ve kontrol faaliyetlerinin etkin biçimde sürdürülmesi Havzadaki yerleģimlerin iklim değiģikliği ve kuraklık etkilerine karģı direncini arttırmak üzere baraj rezervuar kapasitelerinin arttırılması ve gerektiğinde havzalar arası su transferleri ile acı ve tuzlu sulardan (deniz suyu) tatlı su üretimi de içeren alternatif çözümler geliģtirilmesi Eğitim ve Bilinçlendirme Okul öncesi eğitimden baģlayarak suyla ilgili bütün paydaģların, suyun etkin ve verimli kullanımı ile su kaynaklarının korunması alanında gerekli her türlü araçları kullanarak eğitilip bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin sürdürülmesi Orta Vadeli Öneriler (2015-2020 Dönemi): Suyun etkin ve verimli kullanımı; ġebeke kayıp ve kaçaklarının < %15 e çekilmesi Binalarda gri suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanımının yaygınlaģtırılması Binalarda çatı yağmur sularının ayrı toplanarak depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik için kullanımının yaygınlaģtırılması Suyun sanayide bilinçli ve etkin kullanımı yoluyla su/enerji tasarrufu uygulamalarının sanayi tesislerinde yaygınlaģtırılması Ġleri derecede arıtılarak uygun akiferlere beslenen veya rezervuarlarda depolanan atıksuların, ikinci Ģebekeden B kalite su olarak dağıtımı ile ilgili yaygınlaģtırma faaliyetlerinin planlanması

Sayfa/Toplam Sayfa: 189 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yer altı su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi çalıģmaları Havzadaki YAS kaynaklarının CBS ortamında model destekli olarak izlenerek beslenme miktarı üzerinde aģırı kullanımının önlenmesi Akifer rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaģtırılması ve bazı akiferlerde B kalite su rezervleri oluģturulması Kent içinde yağmur suyu hasaı/tutulması uygulamalarının yaygınlaģtırılması Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi; AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu olarak havzadaki yüzeysel su kaynaklarının kalite statüsünün yükseltilmesi Ekolojik denge ve sürdürülebilirlik ilkeleri gözetilerek, uygun/fizibil havzalar arası su transferi projelerinin uygulanması Eğitim ve Bilinçlendirme Suyun etkin ve verimli kullanımı ile enerji verimliliği alanlarındaki eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinin sürdürülmesi

Sayfa/Toplam Sayfa: 190 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4.2.6. Ekolojik Ġhtiyaç Debisi (EĠD) 4.2.6.1. Konunun Anlam ve Önemi Dünya genelinde mevcut ve planlanan su talebindeki artıģ, akarsuların su ve enerji temini maksadıyla düzenlenmesi ile biyoçeģitlilik bozmadan entegre ekosistemler olarak korunması arasındaki karmaģık uyuģmazlığı arttırmaktadır. ÇeĢitli su talepleri karģılandıktan sonra akarsuyu ekosisteminin sürdürülebilirliği için gerekli ekolojik ihtiyaç debisi veya çevresel debinin belirlenmesi çok yönlü ve detaylı bir araģtırma alanıdır. Bu Bölüm de akarsularda ekolojik ihtiyaç debisi tahmini ile ilgili olarak dünya ölçeğinde yaygın biçimde kullanılan baģlıca yöntem ve yaklaģımlar özetlenerek Türkiye için uygulanabilir yöntemler önerilmektedir. 4.2.6.2.Akarsu Düzenlemeleri Dünya genelindeki ulaģılabilir su kaynaklarının %50 den fazlası insan kullanımına tahsis edilmiģ durumda olup 2025 yılı itibarı ile bu oranın %70 e ulaģması beklenmektedir (Postel, 1998). Su kaynakları geliģtirme planlaması kapsamında gerçekleģtirilen biriktirme yapıları (baraj, rezervuar ve göletler), regülatörler, havzalar arası su transferleri, taģkın kontrol ve akifre besleme sistemleri ile akarsu havzasının hidrolik rejiminin değiģtirilmesi dolayısıyla nehir ekosisteminde öngörülemeyen etkiler ortaya çıkabilmektedir. Kuzey Amerika, Avrupa ve Eski Sovyetler Birliği sınırları içindeki 139 en büyük akarsuyun %77 sinde kuvvetli veya orta derecede debi (akarsu) düzenlemesi uygulaması yapılmıģ durumdadır (Dynesius ve Nilsson, 1994). Dünya daki akarsuların %60 ında nehir havzası hidrolojik rejimi değiģtirilmiģ olup, önemli havzaların %46 sında asgari 1 baraj yer almaktadır (Revenga vd., 2000). AB üyesi ülkelerdeki akarsuların %60-65 i ve Asya ülkelerindeki nehirlerin ise ~ %50 sinde akarsu havzalarına müdahale edilmiģ bulunmaktadır (WCD, 2000). ABD de iç suların %85 i 6575 baraj/rezervuar ile yapay olarak kontrol edilmekte olup, akarsu havzalarının sadece %2 sinde doğal akım Ģartları mevcuttur (WCD, 2000). Akarsu havzası düzenlemelerinde biriktirme yapıları çok büyük bir ağırlık teģkil etmekte olup 140 ülkede ~45.000 büyük baraj bulunmaktadır. Dünya nın en fazla barajına sahip ilk 5 ülkesi (Çin (% 46,2), ABD (% 13.8), Hindistan (% 9), Japonya (% 5,6), Ġspanya (% 2,5)) Dünya genelindeki barajların ~ %80 ini barındırmaktadır. Baraj sayısı sıralamasında 625 baraj (% 1,3) ile Türkiye 8. sırada yer almaktadır (WCD, 2000).

Sayfa/Toplam Sayfa: 191 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4.2.6.3. Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizinin GeliĢim Süreci Bir akarsu için Çevresel Ġhtiyaç Debisi (EĠD) analizi, öngörülen bir ekolojik statüyü sürdürebilmek üzere akarsuyun orijinal (düzenlenmemiģ) akım rejiminin belli bir su yapısı mansabında akarsuyun kendisi ve taģkın yatağında ne oranda muhafaza edileceğinin ortaya konması olarak ifade edilebilir. EĠD analizi bir akarsuda önceden belirlenmiģ ekolojik statü durumu için bir veya birden fazla tadil edilmiģ akım rejimi ve çevresel ihtiyaç debisi önerisini içerebilir. Akarsu ekosisteminin bir bütün olarak korunması ve geliģtirilmesine yönelik olarak belirlenen ekolojik hedefler, kaynaktan denize kadar sucul ortam ve akarsu enkesitindeki geçiģ bölgesindeki biyolojik hayat, ticari balıkçılığın en üst seviyeye çıkarılması, tehlike altındaki türlerin ve/veya bilimsel, kültürel ve rekreasyon değerlerinin korunmasını gerektirebilir. EĠD analizi, tipik olarak mevcut düzenlenmiģ veya su kaynakları geliģtirilmesi planlanan akarsu sistemleri ile debiyle ilintili akarsu restorasyonu faaliyetlerine dönük karar verme sürecini desteklemek üzere yürütülmektedir. Bu tür çalıģmalar sonucu önerilen EĠD ile tek bir yıllık akıģ hacmi ve/veya yılın değiģik mevsimleri için öngörülen farklı debilerle akarsuyun hedeflenen ekolojik statüsünün korunmasına çalıģılır. EĠD nin akarsuyun düzenlenmiģ ve düzenlenmemiģ kolları veya tamamını (özellikle akarsu restorasyon projelerinde) kapsamak üzere belirlenmesi gerekebilir. Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizi ile ilgili ilk yöntemler 1940 lı yıllarda ABD nin batı eyaletlerinde geliģtirilmiģtir. EĠD analizi çalıģmaları, yeni çevre ve su mevzuatının uygulanmaya baģlandığı, ayrıca büyük su yapısı (barajlar, regülatörler ) planlama ve uygulamalarının yoğun olarak gerçekleģtirildiği 1970 li yıllarda sayıca en yüksek değerlere ulaģmıģtır. ABD dıģındaki ülkelerdeki EĠD analizi çalıģmaları özellikle 1980 sonrasında belirgin bir geliģme göstermiģtir. Doğu Avrupa, çoğu Latin Amerika, Afrika ve Asya ülkelerinde EĠD analizi henüz yeterince geliģmiģ bir alan değildir ve konu ile ilgili olarak ancak sınırlı sayıda yayın bulunmaktadır (Tharme, 2003).

Sayfa/Toplam Sayfa: 192 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4.2.6.4.BaĢlıca EĠD Hesap Yöntemleri Dünya genelinde çevresel ihtiyaç kullanılmaktadır: debisi analizinde baģlıca aģağıdaki yöntemler Hidrolojik yöntemler Habitat benzeģimini esas alan yöntemler Hidrolik yöntemler BirleĢik (Kombine) yöntemler BütünleĢik yöntemler Diğer yöntemler Yukarıda sıralanan yöntemlerin Dünya ölçeğindeki sayı ve yüzdeleri ġekil 51 de verilmiģtir. ġekil 51. EĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı Bu Bölüm de anılan yöntemlerden ilk üçünün tanıtımı aģağıda kısaca verilmiģ olup diğer yöntemlere iliģkin detaylı bilgi için Tharme (2003) e baģvurulabilir. Hidrolojik Yöntemler Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizinde en yaygın olarak kullanılan Hidrolojik Yöntem Tennant veya Montana Yöntemi dir. Tennant Yöntemi, Tennant (1975) tarafından Montana Bölgesi ndeki nehirlerin akım ve ekolojik verileri esas alınarak geliģtirilen ve Montana

Sayfa/Toplam Sayfa: 193 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yöntemi olarak da anılan bir ekolojik ihtiyaç debisi hesap tekniğidir. Tennant ; Montana, Nebraska ve Wyoming deki 11 akarsu üzerinde seçilen 58 istasyonda (enkesit) elde edilen akım ve sucul ekosistem gözlem sonuçlarını kullanmıģtır. Söz konusu akarsu enkesitlerinden derlenen detaylı verilerle özellikle balık yaģamının özellikleri karakterize edilmiģtir. Bu kapsamda akarsu yatak geniģliği, su derinliği, hızı ve sıcaklığı, yatak örtüsü, balık göçleri, balıkçılık, botla avlanma/gezinme, estetik ve doğal güzellikler vb. hususlar incelenmiģtir. Tennant bu gözlem ve incelemeleri sonunda akarsudaki akım (debi) ile balık, yaban hayatı ve mesire/dinlenme bileģenleri arasında bir iliģki tespit etmiģtir (Mann, 2005). Tennant (1975) tarafından bulunan bu iliģki oldukça sınırlı sayıda veri ile akarsulardaki sucul ekosistemin durumunu anlamaya ve test etmeye imkân veren standart bir yöntem halini almıģtır. Bu yöntemde sadece akarsuyun ortalama debisi esas alınır ve ortalama debinin yüzdesi cinsinden ifade edilen debilere bağlı olarak Ocak- Mart ve Nisan-Eylül dönemlerinde akarsuyun doğal ekosistem kalitesi durumu tanımlanır (Tablo 20). Bu suretle atıksu deģarjları ile kirletilmemiģ temiz bir akarsuda kalite denetimi yapan merciler, sadece mevcut debinin yıllık ortalama % si olarak miktarı ve içinde bulunulan ayı dikkate alarak sucul ekosistem kalitesi ile ilgili hızlı, kolay ve isabetli bir değerlendirme yapabilmektedir. Tablo 20. Sucul ekosistem ve mesire maksatlı kulanım için gerekli akarsu debileri (Tennant, 1975)* Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Sınıfı Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Ekim-Mart Nisan-Eylül Mükemmel 40 60 Çok iyi 30 50 Ġyi 20 40 Orta 10 30 Kötü veya asgari 10 10 Çok kötü 0-10 0-10 *Bu yöntemin eğimi %1 den büyük akarsularda (vahşi dereler) revize edilmeden kullanımı önerilmemektedir. ( Mann,2006) Tennant Yöntemi akarsudaki ekosistem kalitesini sabit bir debiye (ekolojik ihtiyaç debisi) bağlı olarak izleyip garanti etmeyi hedefleyen standart bir metot olarak bilinmektedir. Böylece büyük emek, zaman ve mali harcama yapılmaksızın mevcut akarsu akım kayıtları kullanılmak suretiyle nehir ekosistemi kalite sınıfı hedeflerinin izlemesi ve kontrolü sağlanabilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 194 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Herhangi bir akarsuda Tennant Yöntemi nin uygulanabilmesi için gerekli Ģartların ne olduğu konusunda tam anlamıyla kesin ve net bir kriter mevcut değildir. Bu yüzden, kullanımı çok basit olmakla birlikte Tennant Yöntemi nin yerel Ģartlara göre revize edilmeden doğrudan uygulanması düģünülmemelidir. Bu kapsamda özellikle Tennant tarafından önerilen iki dönem, akarsu havzasının yer aldığı iklim ve coğrafi Ģartlara göre farklılık gösterebilmektedir. Örneğin Oklahama Nehri Havzası nda araģtırmalar yapan Orth ve Maughan (1981), Tennant Yöntemi nde ki dönemlerin Temmuz-Aralık ve Ocak Haziran olarak ayrılmasının sucul ekosistem kalitesinin izlenmesi bakımından daha anlamlı olduğunu tespit etmiģlerdir. Ayrıca akarsu ekosistem kalite izlemesi ve kontrolü amacıyla üzerinde yorum ve değerlendirmeye imkan tanımayan tek bir ekolojik ihtiyaç debisi tanımlayan Tennant Yöntemi nin uygulanmasının çok da kolay ve yerinde olmadığı (Mosley, 1983) ve özellikle eğimi %1 den büyük akarsular içinde ancak koruma maksatlı olarak ve ihtiyatla kullanılabileceği (Mann, 2006) belirtilmektedir. Ancak bütün bu eleģtirilere rağmen Tennant Yöntemi, diğer alternatif yöntemlere (su yüzeyi profili modelleri, R2 enkesit yöntemi, ıslak çevre yöntemi vb.) göre daha yaygın olarak kabul görmektedir (Parker vd., 2004). Tennat Yöntemi nin mevsimlik akımları (debi) çok geniģ bir aralıkta değiģen (genelde Türkiye deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1 den büyük olan düzenlenmemiģ (vahģi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı (coğrafi bölge, iklim, doğal ekosistem vb.) faktörler ıģığında tadil edilmeksizin bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Tennant Yöntemi nden hareketle EĠD analizinde Ġspanya yıllık ortalama akımın %10 u, Portekiz de ise %2,5-5 i ilk yaklaģımda çevresel ihtiyaç debisi olarak alınmaktadır. EĠD analizinde kullanılan diğer bir yaklaģım ise günlük akımların debi süreklilik çizgisine bağlı olarak belli bir aģılma ihtimaline karģı gelen günlük akım değerinin EĠD olarak esas alınmasıdır. Aralarında Ġngiltere, Bulgaristan, Tayvan ve Avustralya nın da bulunduğu bazı ülkelerde aģılma ihtimali % 5 olan veya zamanın % 95 inde akarsuda mevcut olan debi (Q 95 ); Brezilya (bazı eyaletler), Kanada ve Ġngiltere (bazı havzalar) zamanın %90 ında akarsuda mevcut günlük debi (Q 90 ) ve çoğu Avrupa ülkesinde ise zamanın %99 unda akarsuda mevcut günlük debi (akım) (Q 99 ) EĠD olarak esas alınmaktadır. AĢılma ihtimali %10 olan 7 Günlük minimum debi de (7 Q 10 ) yine bazı ülkelerde (özellikle Brezilya nın çoğu eyaletinde) EĠD olarak kullanılmaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 195 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Türkiye de de bilhassa küçük Hidroelektrik Santral (HES) projelerinde, son 10 yılın günlük akımları üzerinden hesaplanan yıllık ortalama akımın en az %10 unun (Tennant Yöntemi) EĠD olarak mansaba bırakılması öngörülmektedir (DSĠ, 2009). Ġlgili DSĠ Yönetmeliği öncesinde özellikle HES tesisleri için EĠD hesaplarında akarsulardaki 3 kurak dönem akımlarının istatistiki analizini esas alan yaklaģımlar da kullanılmıģtır. Habitat BenzeĢim Yöntemi Bu yöntem hidrolojik yöntemlerden sonra en yaygın ölçüde kullanılan bir EĠD analiz yöntemi olup hidrolik ve habitat simülasyonu yöntemlerinin birlikte kullanımı yoluyla akarsuda ıslak kesiti ve yan Ģevlerdeki sucul ekosistemin debi (akım) değiģimlerine olan etkileģiminin ortaya konarak korunması gerekli kritik biotanın varlığının sürdürülmesini esas alır. Bu suretle kritik habitatın varlığını sürdürebilmesi için akarsu yapıları mansabında oluģturulması gerekli hidrolojik akım rejimi tanımlanmıģ olmaktadır (Waddle, 1998 a,b). Bu tür modellerde korunması hedeflenen canlı türü çoğu kere balıktır. Ancak son yıllarda akarsu ıslak kesiti ve yan Ģevlerinde yaģayan diğer ekosistem bileģenlerinin korunması ve sediment yıkanmasının temininin hedeflendiği EĠD analizi çalıģmalarına da rastlanmaktadır (Tharme, 2000). Son dönemde hidrolik ve habitat benzeģimi modellerinin uygulanması ile ilgili genel eğilim, iki veya üç boyutlu habitat mekansal dağılım matrisleri ve coğrafi bilgi sistemlerini esas alan görsel unsurları güçlü platformların kullanılması yönündedir (Waddle, 1998 b). Hidrolik Yöntemler Dünya genelinde en yaygın biçimde uygulanan hidrolik EĠD analizi yöntemi ıslak çevre yöntemi olarak bilinen hesap tekniğidir (Reiser vd., 1989). Bu yöntemde akarsu bütünlüğünün öncelikle ıslak çevre büyüklüğü ile doğrudan iliģkili olduğu akarsu Ģevleri ve yatağındaki kritik biotanın korunması esas alınır. Çevresel Ġhtiyaç Debisi, kritik kesit için üretilen boyutsuz Islak Çevre (IC/IC maks ) ve debi (Q/Q maks ) grafiğindeki doğrusallıktan sapma noktasına karģı gelen kritik debi olarak tanımlanır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 196 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Islak çevre yönteminin Avustralya, Avrupa ve ABD nin bazı bölgelerindeki akarsulara uygulandığı bilinmektedir (Gippel ve Stewerdson, 1998). Bu yöntem Karakaya ve Gönenç (2006) tarafından Büyük Melen Çayı na da uygulanmıģtır. 4.2.6.5. Türkiye deki Mevcut Durum Mevzuat Türkiye de akarsu yapıları ve restorasyon projelerinde mansaba bırakılması gereken su miktarı (EĠD) ile ilgili yasal çerçeve DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 18 Ağustos 2009 tarih ve 27323 sayılı Resmi Gazete de yayınlatılarak yürürlüğe konan Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile belirlenmiģtir. Bu yönetmeliğin 7. Maddesi nde akarsular üzerinde yapımı planlanan nehir tipi santraller (küçük HES) ile diğer su yapılarından (baraj, regülatör, su alma yapı ve sistemleri) mansaba bırakılacak su miktarı aģağıdaki gibi tanımlanmaktadır: Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son on yıllık ortalama akımın en az %10 u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar artırılabilecektir. Belirlenen bu miktara mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Nehirde son on yıllık ortalama akımın %10 undan daha az akım olması halinde suyun tamamı doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacaktır. Dolayısıyla ülkemizdeki mevcut mevzuata göre Çevresel Ġhtiyaç Debisinin (mansapta daha önce tesis edilmiģ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer

Sayfa/Toplam Sayfa: 197 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10 undan daha az olamayacağı (Tennant Yöntemi-asgari ekolojik statü durumu) hükmü getirilmektedir. 4.2.6.6. HES Tesisleri Özelinde EĠD Analizi Önerisi Bir önceki bölümde de değinildiği üzere, Tennat Yöntemi nin mevsimlik akımları (debi) çok geniģ bir aralıkta değiģen (genelde Türkiye deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1 den büyük olan düzenlenmemiģ (vahģi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı coğrafi bölge, iklim, doğal eko sistem vb. faktörler ıģığında tadil edilmeksizin, bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Bu yüzden özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi akarsuları için, akım karakteristikleri bakımından Temmuz Ekim (yaz / kurak ) ile Kasım Haziran (kıģ/bahar) olmak üzere iki farklı dönem dikkate alınarak, akarsuda orta-iyi (iyiye yakın) bir ekosistem statüsü hedeflenmek üzere koruma-kullanma dengesi de gözetilerek ve HES Tesisleri ile yenilenebilir enerji üretimini de fizibil kılmak üzere nehir tipi HES ler de Regülatör den mevcut akarsu yatağına yıl boyu bırakılması gereken ağırlıklı ortalama çevresel ihtiyaç debisi; 0,15 8 0,20 4 QEk Qort 0, 17Q 12 ort Ġfadesine göre hesaplanabilir (Tablo 21). Bu ifadede, 0,15 : Kasım Haziran dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/Q Ort ) 0,20 : Temmuz Ekim dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/Q Ort ) 8 : Yılın Kasım Haziran dönemindeki ay sayısını 4 : Yılın Temmuz Ekim dönemindeki ay sayısını göstermektedir. DSĠ tarafından öngörülen EĠD, akarsuyun ekolojik statüsü izlenerek kontrollü olarak uygulanmalı, öngörülen ekolojik statüden daha kötü bir duruma doğru gidildiğini gösterir somut bilimsel bulgular elde edildiği taktirde çevresel ihtiyaç debisinin ilk yaklaģımda Tablo 21 de önerilen değerlere yükseltilmesi yoluna gidilmelidir. Ayrıca HES su alma/çevirme yapılarında yukarı (menba) yönlü balık göçünün sürekliliğini sağlayan balık geçitleri/merdivenleri de bulunmalıdır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 198 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 21. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant yöntemine göre Sucul Ekosistem Kalitesi Tablosu Önerisi Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Sınıfı Kasım-Haziran Temmuz-Ekim Orta Ġyi (~iyi) 15 20 Dik eğimli yamaç ve vadilerden akan Doğu Karadeniz Bölgesi dereleri ve benzeri akarsularda özellikle 500 metreden yüksek kotlarda birkaç yüz metre aralıklarla ana akarsuya sağlı sollu pek çok yan kol katılımı söz konusu olduğundan, Regülatör mansabındaki mevcut akarsu yatağındaki akım (debi) ilk yan kol katılımından itibaren (Regülatörden birkaç yüz metre aģağıda) hızlı bir Ģekilde artarak deredeki sucul hayat için gerekli kritik değerin yıl boyu daima üzerinde kalacak seviyeye ulaģmaktadır. Regülatör kesiti ile HES türbin deģarjı arasındaki kesimde Q EI debisine ek olarak akarsu yatağına katılacak ilave debi (Q ĠK ) aģağıdaki Ģekilde belirtildiği üzere Q İK Q R A A İK R olarak hesaplanabilir. Burada; A R A ĠK : Regülatör kesiti menbasındaki akarsu drenaj alanını : HES deģarj noktası ile Regülatör arasındaki dere drenaj alanını Q R : Regülatör kesitindeki akım/debi değerini göstermektedir. Bu durumda ilk yan katılımdan itibaren Regülatör HES arasındaki debi hızla artarak HES deģarj membaında mevcut doğal akım değeri olan Q EI + Q ĠK seviyesine ulaģılacaktır. Dolayısıyla Regülatör mansabındaki sucul ekosistem için en kritik kısım ilk yan kol katılımına kadarki birkaç yüz metrelik bölümdür. Bu bölümdeki akım (Q EI ), Regülatör kesitindeki yıllık ortalama debinin %17 sinden veya zamanın %99 unda akarsuda mevcut olan günlük akımdan (Q 99 ) (hangisi büyükse o esas alınarak) daha az tutulmamalıdır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 199 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Q 99, Regülatör kesitindeki günlük akımların debi süreklilik eğrisinde aģılma ihtimali %1 olan günlük akıma karģı gelir. Yukarıda kısaca açıklanan EĠD analizi yaklaģımı sadece HES tesisleri değil, akarsular üzerindeki mevcut ve planlanan her türlü su yapısının (bilhassa sulama ve içmesuyu temini ile ilgili su yapıları) iģletimde mutlaka uygulanmalıdır. BiyoçeĢitliliğin çok zengin olduğu kritik havza ve akarsulardan baģlanarak, Çevresel Ġhtiyaç Debisi ile ilgili mevcut mevzuat ve metedolojinin hidrolik durum ve habitat benzeģimine dayalı olarak geliģtirilmesi önem taģımaktadır. Bu kapsamda kıtaiçi sularımızda, AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca, su kalitesi yanında biyolojik parametreleri de içeren etkin bir izleme ve kontrol sistemi ile sucul ortamların ekolojik statüsünün belirlenmesine imkan veren yeterli bilimsel, teknik ve kurumsal kapasitenin acilen oluģturulması gerekmektedir. Su kalitesi izleme ve denetiminin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu hale getirilmesi faaliyetleri ile eģ zamanlı olarak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği alıcı ortama deģarj limitlerinin de, alıcı ortamlarda öngörülen su kalitesi ve ekolojik statüye ulaģılmasına imkan verecek tarzda (uygun modelleme çalıģmaları ile desteklenerek) yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 200 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

Sayfa/Toplam Sayfa: 201 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5. ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ Bu bölümde verilen bilgiler, Eylül 2009-Nisan 2010 arasındaki saha çalıģmaları bilgilerine aittir. Proje kapsamında çevresel alt yapı tesislerine yönelik sahada gerçekleģtirilen çalıģmalar, teknik Ģartnamede verilen; kentsel atıksu altyapı durum tespiti, endüstriyel atıksu altyapı durumu tespiti, tekil endüstriler, tatil siteleri ve oteller ve katı atık yönetimi durum tespitine yönelik olmuģtur. Bu kapsamda sahada kentsel ve endüstriyel (organize sanayiler ve tekil endüstriler, otel ve tatil siteleri) atıksu arıtma tesisi deģarj noktaları, doğrudan deģarj noktaları, derin deniz deģarj noktaları ile düzenli ve düzensiz katı atık sahalarının koordinatları alınmıģ ve durum tespiti ile ilgili teknik cetveller doldurulmuģtur. Alınan koordinatlar ġekil 52 de, saha çalıģmaları ve çevresel altyapı durumu ise EK-II de verilmiģtir. Saha çalıģmalarında gerçekleģtirilen temel iģ adımları aģağıda sıralanmıģtır: 1. Kentsel Atıksu Altyapı Durumunun Tespiti: a. YerleĢim birimlerinin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi, b. Atıksu arıtma tesisi olmayan yerleģim birimlerinin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deģarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, c. YerleĢim birimlerinin evsel atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıģ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan yerleģim birimleri için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması.

Sayfa/Toplam Sayfa: 202 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2. Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Tespiti: Organize Sanayi Bölgeleri: a. OSB nin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi, b. Atıksu arıtma tesisi olmayan OSB lerin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deģarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, c. OSB atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıģ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan OSB ler için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. Tekil Endüstriler, Tatil Siteleri ve Oteller: a. Mevcut durumun değerlendirilmesi, b. Yeterlilik durumlarının tespiti, c. Revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, d. Koordinatlarının alınması, e. Tesisin her biriminin fotoğraflanması, f. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan tekil endüstriler, tatil siteleri ve yerleģim birimleri için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. 3.Katı Atık Yönetimi Durumu Tespiti: a. Aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve vahģi katı atık depolama sahaları, b. Depolama alanı sızıntı suyu deģarj yerlerinin tespiti, c. Tesisin koordinatlarının alınması d. Katı atık düzenli depolama sahası belediye birliklerine ait bilgiler e. TÜBĠTAK MAM tarafından verilecek katı atık tesisleri tablosunun doldurulması ve tesisin her biriminin fotoğraflanması

Sayfa/Toplam Sayfa: 203 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 52. Marmara Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası

Sayfa/Toplam Sayfa: 204 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.1. Kentsel Atıksu Altyapısı 5.1.1. Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu Proje kapsamında gerçekleģtirilen saha çalıģmaları esnasında belediyelerden elde edilen bilgilerden ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ile Türkiye Ġstatistik Kurumu ndan alınan verilere dayanılarak her bir havzanın 2009 yılı atıksu altyapı durumu tespit edilmiģtir. Marmara Havzası, ülkemizin nüfus açısından en yoğun ve en geliģmiģ yerleģim yerleri kapsamakta olup; buna bağlı olarak tüm havza genelinde geliģmiģ bir atıksu altyapı sistemi mevcuttur. Marmara Havzası nın bütünü için kanalizasyona bağlı olan nüfus 15.540.859 ile havza nüfusunun % 93 üne karģılık gelmektedir. (ġekil 53) 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu 1.219.220; 7% Kanalizasyona Bağlı Olan Nüfus Kanalizasyona Bağlı Olmayan Nüfus 15.540.859; 93% ġekil 53. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Marmara Havzası sınırları içerisinde yer alan 145 yerleģim yerinin 17 sinde atıksu kanalizasyon sistemi faal durumda olmayıp; bunlardan 3 ünde halen devam eden inģaatın tamamlanması ile birlikte kanalizasyon Ģebekesinin devreye alınması beklenmektedir. Havzadaki yerleģim yerlerinin çoğunda atıksu kanalizasyon sistemi ile yağmursuyu sistemi birleģik sistem olarak inģa edilmiģtir. Özellikle nüfusu 10.000 den az olan belediyelerde kanalizasyon ve yağmursuyu Ģebekesi konusunda gerek projelerin tamamen uygulanamayıģı

Sayfa/Toplam Sayfa: 205 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerekse zamanla kanalizasyon hatlarında meydana gelen kırılma veya hattın nüfusu artan bölgelere uzatılamaması gibi sebeplerle sağlıklı veri temini mümkün olamamıģtır. 5.1.2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 143 yerleģim yerinin 75 inde atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan nüfus 14.124.649 ile havza nüfusunun %84 üne karģılık gelmektedir. (ġekil 54) Bu sayıya ön (fiziksel artma), ikincil (biyolojik) ve ileri (nütrient giderimi) arıtma uygulanan tesislere bağlı nüfusun tamamı dahildir. 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu 2.635.431; 16% AATye Bağlı Olan Nüfus 14.124.649; 84% AATye Bağlı Olmayan Nüfus ġekil 54. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Havza içerisindeki 145 yerleģim yerinin 86 sında, bir baģka ifadeyle yerleģim yerlerinin %59 unda, atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. 2006 yılında tamamlanan Marmara Denizi Havzası Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejileri Raporunda (MEMPIS) bu oran 2005 yılı itibarı ile %71 olarak verilmiģtir (MEMPIS projesinde Susurluk alt havzası da Marmara Havzası içinde değerlendirilmiģtir). Diğer 58 belediyenin çoğunda arıtma tesisi ya da kanalizasyon sistemi yapımı konusunda faaliyetler mevcuttur. Buna göre havza içerisinde atıksuları arıtılan toplam yerleģim nüfusu 14.124.649 iken; atıksuları arıtılmayan toplam yerleģim nüfusu 2.635.431 dir. Özetle, havza nüfusunun % 84 üne ön arıtma ve/veya

Balıkesir Bursa Çanakkale Edirne Kırklareli Kocaeli Tekirdağ Yalova TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 206 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 konvansiyonel atıksu arıtma hizmeti verilmektedir (Yalova, Ġzmit ve Ġstanbul da inģaatı bitmiģ olan tesisler aktif kabul edilmiģtir). Havzanın atıksu arıtma durumu ġekil 55 te verilmiģtir. 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 AAT'ye Bağlı Nüfus AAT'ye Bağlı Olmayan Nüfus İstanbul 14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 AAT'ye Bağlı Nüfus AAT'ye Bağlı Olmayan Nüfus İstanbul ġekil 55. Marmara Havzası Ġçerisinde Atıksu Arıtma Tesisine Bağlı Olan ve Olmayan Nüfus Marmara Havzası, ülkemizin sanayi ve nüfus açısından en önemli havzalarından biridir. Havza nüfusu, Türkiye nüfusunun yaklaģık % 20 sine denk gelmektedir. Havzada bulunan illerden Ġstanbul, Kocaeli ve Bursa nın BüyükĢehir ilan edilmesi ile belediyecilik hizmetlerinde yönetim kolaylaģmıģtır. Bu sebeple özellikle BüyükĢehir Belediyesi kapsamındaki yerleģim yerlerinde arıtma hizmeti veren belediye sayısı Türkiye ortalamasına göre yüksektir. Yapılan saha çalıģmaları neticesinde; havza içerisinde toplamda 67 adet evsel atıksu arıtma tesisi bulunduğu; bu tesislerin 40 ında aktif çamur sistemi, 11 inde paket evsel arıtma, 16 sında ise

Sayfa/Toplam Sayfa: 207 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ilk/ön arıtma sistemi kullanıldığı belirlenmiģtir. Havzadaki mevcut, yapım halinde ve planlanmıģ AAT lerin durumu Tablo 22 de özetlenmiģtir. Tablo 22. Marmara Havzası Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALMA YILI Kadiköy ÖAT Kadıköy/Ġstanbul Faal 2003 (Kadıköy, Maltepe, Ümraniye, Çekmeköy) Üsküdar ÖAT (Üsküdar) Üsküdar/Ġstanbul Faal 1992 Küçüksu ÖAT (Üsküdar, Elmalı) Üsküdar/Ġstanbul Faal 2004 Yenikapi ÖAT Aksaray/Ġstanbul Faal 1988 (Fatih, Eminönü, Eyüp, BayrampaĢa, GaziosmanpaĢa, Kağıthane, Güngören, Zeytinburnu) Baltalimani ÖAT ġiģli/ġstanbul Faal 1997 (Sarıyer. ġiģli. Kağıthane. Beyoğlu. BeĢiktaĢ) Büyükçekmece ÖAT Büyükçekmece/Ġstanbul Faal 1998 (Büyükçekmece. Tepecik. Mimarsinan) KüçükçekmecE ÖAT Avcılar/Ġstanbul Faal 2003 (Avcılar, Küçükçekmece, Bakırköy, Esenyurt, BahçeĢehir, Hadımköy) ġġle Kumbaba ÖAT (ġile) ġile/ġstanbul Faal 2008 PaĢabahçe ÖAT Beykoz/Ġstanbul Faal 2009 (Üsküdar, Beykoz, Sarıgazi) Tuzla ĠAAT (Tuzla, Kartal) Tuzla/Ġstanbul Faal 1998 PaĢaköy ĠAAT Sancaktepe/Ġstanbul Faal 2000 (Kartal, Sarıgazi, Ömerli, Samandıra, Sultanbeyli) BahçeĢehir AAT (BahçeĢehir) BahçeĢehir/Ġstanbul Faal 2004 Çantaköy AAT (Çanta) Silivri/Ġstanbul Faal 2005 GümüĢyaka AAT (GümüĢyaka) Silivri/Ġstanbul Faal 2007 Terkos Durusu AAT (Durusu) Kağıthane/Ġstanbul Faal 2000 Ömerli AAT (Çekmeköy. Ömerli) Çekmeköy/Ġstanbul Faal 2008 Kömürlük ĠAAT (Kömürlük) ġile/ġstanbul Faal 2008 Sahilköy Paket AAT (Sahilköy) ġile/ġstanbul Faal 2008 Yeniköy Paket AAT (Yeniköy) ġile/ġstanbul Faal 2008 Çatalca Akalan Köyü Paket AAT Çatalca/Ġstanbul Faal 2008 Çatalca Belgrat Köyü Paket AAT Çatalca/Ġstanbul Faal 2008 Çatalca Örencik Köyü Paket AAT Çatalca/Ġstanbul Faal 2008 Çanta AAT Silivri/Ġstanbul Proje halinde --- Ataköy AAT Bakırköy/Ġstanbul Faal 2010 (Küçükçekmece, Esenler, Bağcılar., Bahçelievler, Bakırköy) Ambarli AAT Beylikdüzü/Ġstanbul ĠnĢa halinde 2011 (Esenyurt, Kıraç, Gürpınar, Yakuplu, Beylikdüzü, Avcılar) Ağva ĠAAT (Ağva) ġile/ġstanbul Faal 2010 Silivri ĠAAT (Silivri) Silivri/Ġstanbul Proje halinde --- SelimpaĢa ĠAAT Silivri/Ġstanbul Proje halinde --- (SelimpaĢa, Kumburgaz, Celaliye-

Sayfa/Toplam Sayfa: 208 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALMA YILI Kamiloba) Tepecik ĠAAT Büyükçekmece/Ġstanbul Proje halinde --- (Büyükçekmece, Tepecik, Mimarsinan) KĠLYOS ĠAAT (Sarıyer) Sarıyer/Ġstanbul Proje halinde --- Kepez AAT Kepez/Çanakkale Faal 2008 Umurbey AAT Umurbey/Çanakkale Faal 2009 Eceabat AAT Eceabat/Çanakkale ĠnĢa halinde 2010 Yalova Merkez AAT (Merkez, Termal, Çiftlikköy, TaĢköprü, Kadıköy) Altınova AAT (Kaytazdere, SubaĢı, TavĢanlı) Yalova ĠnĢa halinde 2010 Altınova/Yalova Faal-ĠSU iģletiyor 2006 Esenköy AAT Esenköy/Yalova ĠnĢa halinde 2010 Armutlu AAT Armutlu/Yalova ĠnĢa halinde 2010 Yalova Ön Arıtma Tesisi Yalova Faal 1986 Çınarcık AAT Çınarcık/Yalova ĠnĢa halinde 2011 Gemlik Ön Arıtma Tesisi Gemlik/Bursa Faal 2008 Mudanya Ön Arıtma Tesisi Mudanya/Bursa Faal 2006 KurĢunlu Ġlk Arıtma Tesisi KurĢunlu/Bursa Faal 2006 Küçükkumla Ön Arıtma Tesisi Küçükkumla/Bursa Faal 1991 Marmara Ereğlisi AAT Marmara Ereğlisi/Tekirdağ Faal 2005 Yeniçiftlik AAT Yeniçiftlik/Tekirdağ Faal 2006 Yenice AAT Yenice/Tekirdağ Faal 2001 Barbaros AAT Barbaros/Tekirdağ Faal 2004 ġarköy Ön Arıtma Tesisi ġarköy/tekirdağ Faal 2005 Ġğneada Paket AAT Ġğneada/Kırklareli Faal 2005 Karamürsel Karamürsel/Kocaeli Faal 2004 Gölcük Gölcük/Kocaeli Faal 2005 Körfez Körfez/Kocaeli Faal 2004 Kullar Ġzmit/Kocaeli Faal 2005 42 Evler Ġzmit/Kocaeli Faal 1996 Plajyolu Ġzmit/Kocaeli Faal 1995 Mutlukent AAT Gebze/Kocaeli Faal 1995 ġekerpınar Göçmen Konutları AAT Gebze/Kocaeli Kapalı 1994 Gebze AAT Gebze/Kocaeli ĠnĢa halinde 2011 Dilovası AAT Dilovası/Kocaeli Faal 2010

Sayfa/Toplam Sayfa: 209 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ATIKSU ARITMA TESĠSĠ ADI BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALMA YILI TavĢancıl Oksidasyon Havuzu Gebze/Kocaeli Planlanıyor 2014 Hereke AAT Gebze/Kocaeli Planlanıyor 2014 Bağırganlı Paket AAT Kandira/Kocaeli Faal 2009 Kefken Paket AAT Kandira/Kocaeli Faal 2010 Kerpe Paket AAT Kandira/Kocaeli Faal 2010 Cebeci Paket AAT Kandira/Kocaeli Faal 2010 Kandıra AAT Kandıra/Kocaeli Proje halinde 2012 Havza içerisindeki arıtma hizmeti alamayan nüfus, genellikle sanayinin Ġstanbul ve Kocaeli ye göre daha az olduğu Kırklareli, Çanakkale ve Tekirdağ da bulunmaktadır. Havza içinde arıtma tesisi nüfusunun dağılımı ile ilgili grafik ġekil 56 da gösterilmiģtir. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% AAT'ye Bağlı Nüfus / Toplam Yerleşim Nüfusu AAT'ye Bağlı Nüfus / Toplam Havza Nüfusu AAT'ye Bağlı Yerleşim Sayısı / Toplam Yerleşim Sayısı ġekil 56. Marmara Havzası Atıksu Arıtma Tesisine Bağlı Nüfus Göstergeleri (2009 yılı)

Sayfa/Toplam Sayfa: 210 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale Çanakkale ilinin Marmara Havzası sınırları içerisinde kalan Merkez Ġlçeye Bağlı Kepez ve Lapseki Ġlçesine bağlı Umurbey Beldelerinde evsel AAT si bulunmaktadır. Bunun haricinde Eceabat ilçesinde ise AAT inģaatı tamamlanarak Nisan 2010 da iģletmeye alınmıģtır. Kepez Belediyesi AAT 2008 yılında kurulmuģ olan 6.000 m 3 /gün kapasiteli Kepez AAT inde biyolojik arıtma prosesi olarak uzun havalandırmalı aktif çamur sistemi kullanılmaktadır. KıĢ nüfusu 10.665 olan belediyeden gelen atıksu, kum tutucudan geçirilerek ince ızgaraya iletilmekte ve daha sonra havalandırma havuzuna alınmaktadır. Atıksu, havalandırma havuzunda oluģturulan olgunlaģan aktif çamur floklarının atıksudan ayrılması için çöktürme havuzuna alınmaktadır. Çöktürme havuzunda üst fazda bulunan su deģarj pompası ile çıkıģ yapısına aktarılmakta, dibe çöken aktif çamurun bir kısmı havalandırma havuzuna geri devir ettirilmektedir. Aktif çamurun diğer kısmı ise çamur yoğunlaģtırma havuzuna gönderilerek yoğunlaģtırılmaktadır. YoğunlaĢtırma havuzundan günlük olarak çekilen çamur, pompa vasıtasıyla bant filtreye aktarılmaktadır. Bant filtreden elde edilen çamur keki ÇAKAB a ait düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir. Proses akım Ģeması ġekil 57 de verilen tesisin deģarjı Kepez Deresi ne yapılmakta olup; dere yaklaģık 400 m sonra denize dökülmektedir. ġekil 57. Kepez Belediyesi Evsel AAT Proses Akım ġeması

Sayfa/Toplam Sayfa: 211 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kepez AAT Tesis Genel Görünüm Kepez AAT Havalandırma Havuzu Kepez AAT Son Çöktürme Havuzu Kepez AAT Bant filtre

Sayfa/Toplam Sayfa: 212 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Umurbey Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi 2008 tarihinde yapımına baģlanan Umurbey Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi 2009 yılı Ağustos ayında deneme amaçlı hizmete alınmıģ olup, deneme süreci tamamlandığında iģletmesi Umurbey Belediyesi ne devir edilecektir. Umurbey giriģinde kurulu olan 3.000 m 3 /gün kapasiteli tesis, mevcut durumda beldenin günlük 1.800 m 3 debisindeki tüm atıksularını arıtmaktadır. Yazın 5.000 kiģilik nüfusa sahip olan beldenin atıksuları da aynı tesiste arıtılacaktır. Tesise iletilen atıksu otomatik temizlemeli 1 adet kaba/ince ızgara ve kum tutucudan geçtikten sonra uzun havalandırma aktif çamur tankına alınmaktadır. Havalandırma tankı öncesinde boru tipi debi ölçer bulunmaktadır. Havalandırma sistemi olarak yüzeysel mekanik havalandırıcılar kullanılmaktadır. Havalandırma havuzundan çıkan atıksu dairesel planlı son çöktürme havuzuna alınmaktadır. Son çöktürme havuzunda çöktürülen aktif çamur, bant filtreden geçirilerek süzüntü suyu havalandırma havuzuna geri devredilmektedir. Son çöktürme havuzu üst fazından alınan çıkıģ suyu ise tesisin hemen yanından yüzeysel akıģla Umurbey çayına deģarj edilmekte; Umurbey çayı da yaklaģık 2 km sonra Çanakkale Boğazı na dökülmektedir. Tesisin akım Ģeması ġekil 58 de verilmiģtir. ġekil 58. Umurbey Belediyesi Evsel AAT Proses Akım ġeması

Sayfa/Toplam Sayfa: 213 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Umurbey AAT Atıksu GiriĢi ve Izgara Yapısı Havalandırmalı Kum Tutucu ve Gezer Köprü Umurbey AAT Son Çöktürme Havuzu Umurbey AAT DeĢarj Borusu ve Yüzeysel AkıĢ Tesisin yüklenici firma tarafından Umurbey Belediyesi ne devredilmesi sonrasında belediyenin tesis iģletmesi için teknik personelinin olmayıģı önemli sorunlardan biridir. Aynı Ģekilde Belediye nin tesis iģletme giderleri ve laboratuvar için bütçe azlığı da diğer bir sorundur.

Sayfa/Toplam Sayfa: 214 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yalova Yalova atıksu arıtma tesisi yapımı açısından havzanın en iyi durumda olan illerinden biridir. Mevcut Altınova AAT de Altınova. Kaytazdere. SubaĢı ve TavĢanlı ilçelerinin atıksuları arıtılmakta ve arıtılmıģ atıksu, derin deniz deģarjı ile Marmara Denizi ne deģarj edilmektedir. Buna ilaveten yapımı devam eden ve 2010 da iģletmeye alınması planlanan Yalova Ġleri Biyolojik Arıtma Tesisi nde Yalova, Çiftlikköy, TaĢköprü, Kadıköy, Termal ve Koru (planlama aģamasında) ilçe/beldelerinin atıksuları arıtılacaktır. Yalova merkez ilçenin atıksuları halen faal durumda olan ön arıtma tesisinde arıtılmaktadır. Yapımı devam eden Çınarcık AAT de 2011 de iģletmeye alındığında Çınarcık, Kocadere ve TeĢvikiye nin atıksuları arıtılmıģ olacaktır. Yapım aģamasında olan ve 2010 da iģletmeye alınması planlanan Esenköy AAT de ise Esenköy ün atıksuları arıtılacaktır. Yapımı devam eden bir diğer tesis olan ve 2010 da iģletmeye açılması planlanan Armutlu AAT de Armutlu ilçesi ve Armutlu Tatil Köyü nün evsel atıksuları arıtılacaktır. Söz konusu tesisler iģletmeye alındığında Yalova ilinde evsel atıksulardan kaynaklanan kirlenme büyük ölçüde önlenmiģ olacaktır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 215 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yalova Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Yalova Ġleri Biyolojik AAT karbon giderimi yanında azot ve fosfor giderimi esasına göre 100.000 m 3 /gün ortalama debiye göre tasarlanmıģtır. 2010 yılında iģletmeye alınması planlanan tesis, birbirine paralel 2 hat olarak inģa edilmektedir. Tesiste giriģ yapısından sonra mekanik kaba/ince ızgara ünites, havalandırmalı kum ve yağ tutucu ünitesi, debi ölçüm kanalı (parģal savağı), uzun havalandırmalı aktif çamur havuzu, azot ve fosfor giderimi için anaerobik. oksik ve anoksik havuzlar, son çökeltme havuzu, havalandırmalı çamur depolama havuzu ve santrifüjlerin bulunduğu çamur susuzlaģtırma ünitesi bulunmaktadır. Tesisin son çöktürme havuzundan alınan çıkıģ suyu cazibe ile bir biriktirme havuzunda toplanmakta ve derin deniz deģarjı yapılmak üzere pompa istasyonuna aktarılmaktadır. Bunun haricinde arıtılmıģ suyun yeniden kullanılabilmesi ve kurak debi halinde dereye beslenmesi açısından Samanlı Deresi ne cazibe ile bağlantı yapılmıģtır. Tesiste atıksu analizlerinin yapılabileceği laboratuar binası da tanımlanmıģtır. Tesisin akım Ģeması ġekil 59 da verilmiģtir. ġekil 59. Yalova Merkez AAT Akım ġeması

Sayfa/Toplam Sayfa: 216 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Izgara yapısı Oksik/Anoksik havuz Yalova AAT Son Çöktürme Havuzu Yalova AAT ÇıkıĢ Suyu Biriktirme Yapısı Yalova AAT Son Çöktürme Havuzu Yalova AAT Santrifüj Filtre

Sayfa/Toplam Sayfa: 217 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli Kocaeli ilinde oluģan atıksular Ġzmit Sular Ġdaresi (ĠSU) tarafından yapılan ve iģletilen Karamürsel, Gölcük, Kullar, Plajyolu, SEKA, Altınova ve Körfez Atıksu Arıtma Tesisleri nde arıtılmaktadır. Karamürsel Evsel AAT de Karamürsel ilçesinin ve Halıdere, UlaĢlı, Ereğli beldelerinin evsel atıksuları arıtılarak derin deniz deģarjı ile Marmara Denizi ne verilmektedir. Gölcük Evsel AAT de Gölcük ilçesi ve Bahçecik, Yeniköy, Ġhsaniye, Değirmendere beldelerinin evsel atıksuları; Kullar AAT de Köseköy, Yuvacık, Arslanbey, Suadiye, Alikahya, Uzunçiftlik, EĢme, Uzuntarla ve Kullar beldelerinin evsel atıksuları; Plajyolu ve SEKA AAT de Ġzmit merkez ilçe ile Derince ilçesinin doğu kısımlarının evsel atıksuları; Altınova Evsel AAT de Yalova ili Altınova ilçesinin ve TavĢanlı, SubaĢı, Kaytazdere beldelerinin evsel atıksuları arıtılarak derin deniz deģarjı ile Marmara Denizi ne verilmektedir; Körfez AAT de ise Derince ilçesi batı kesimleri ile Körfez ilçesinin evsel atıksuları arıtılmaktadır. Ayrıca ĠSU dan alınan bilgilere göre atıksularını ön arıtma tesisi ve/veya arıtma tesisinde arıttıktan sonra söz konusu evsel AAT lere veren sanayi kuruluģlarının listesi ekteki saha cetvellerinde verilmiģtir. Buna ilaveten, Ġzmit ilçesi doğu kısmında bulunan sanayi kuruluģlarının proses atıksuları da 42 Evler Endüstriyel AAT de arıtılmaktadır. Bunun haricinde, Dilovası ilçesinde oluģan evsel atıksular ile Dilovası Sanayi Bölgesine bağlı sanayi atıksularının arıtılması için yapılan Dilovası AAT nin inģaatı tamamlanmıģ ve Nisan 2010 yılında iģletmeye alınmıģtır. Söz konusu tesis Dilovası Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü tarafından yaptırılmıģ ve iģletilmektedir. Kartepe ilçesinde bulunan MaĢukiye, Acısu ve Derbent beldelerinin atıksuları ise kolektörle Adapazarı Atıksu Arıtma Tesisine iletilmektedir. Gebze Ġlçesi ile Darıca ve Çayırova ilçelerinin evsel atıksuları da inģaatı devam eden Gebze AAT de arıtılacaktır. Kanalizasyon altyapısı % 50 seviyesinde olan Gebze ilçesinin kolektör hatlarının yapımı için proje tamamlanmıģ olup, inģaat iģlerine 2011 yılı içinde baģlanacaktır. Gebze ilçesinde 1.500 m 3 /gün kapasiteli ġekerpınar AAT 2010 yılı baģında kapatılmıģ; Mutlukent toplu konutları için inģa edilmiģ 2.000 m 3 /gün kapasiteli Evsel AAT ise Gebze AAT inģaatı tamamlandığında 2011 yılında kapatılacaktır. Her iki AAT nin mevcut kanalizasyon hatlarının inģaatı devam eden Gebze AAT ne bağlanma çalıģmaları 2011 yılı sonunda tamamlanacaktır. Hereke beldesinin atıksularını arıtacak olan Hereke Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisinin inģaatına 2011 yılında baģlanacak olup; 2032 yılında 40.000 kiģilik nüfusa hitap edecek her biri 3.000 m 3 /gün kapasiteli birbirine paralel 2 ünite kurulacaktır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 218 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kandıra Ġlçesi merkez ve sahil bölgesinde atıksulardan kaynaklanan kirliliğin önüne geçilerek. çevre ve insan sağlığının korunması amacıyla kurulması planlanan AAT ler için "Kandıra Merkez Ġlçesi ve Sahil Bölgeleri Atıksu Arıtma Tesisleri Projesi" kapsamında ön proje raporu hazırlanmıģtır. Bundan sonraki aģamalarda detay proje çalıģmalarının tamamlanarak, bir tanesi merkez ilçede, diğeri ise sahil bölgesinde olmak üzere toplam iki adet "Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi" kurulması hedeflenmiģtir. Kandıra Merkez Ġlçe'de, 2012 yılında devreye alınmak ve 2032 yılı için hesaplanan 30.745 kiģilik nüfusa hizmet vermek üzere her biri 3.000 m³/gün kapasiteli ve birbirine paralel iki üniteden oluģan "Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi" planlanmıģtır. Kandıra sahil bölgesinde ise 2012 yılında devreye alınmak ve 2032 yılı için hesaplanan 36.733 kiģilik yaz nüfusuna hizmet vermek üzere Cebeci, Kefken (MithatpaĢa ve Kovanağzı dahil), Kumcağız (Kurtyeri dahil), Kerpe, Tuzağzı ve Dikili yerleģimlerinden kaynaklanan atıksuların arıtılacağı, her biri 3.000 m 3 /gün kapasiteli ve birbirine paralel üç üniteden oluģan bir "Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi" yapılacaktır. Kandıra ilçesinde halen Bağırganlı beldesinde bulunan 600 m 3 /gün kapasiteli Modüler Evsel AAT bulunmaktadır. Söz konusu tesiste kıģ aylarında 200 m 3 /gün; yaz aylarında ise artan yaz nüfusu ile birlikte 600 m 3 /gün ü bulan evsel atıksu arıtılmaktadır. Gebze mutlukent AAT Çamur YoğunlaĢtırıcı Gebze Mutlukent AAT Havalandırma Havuzu

Sayfa/Toplam Sayfa: 219 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzmit Plajyolu AAT Genel Görünüm Ġzmit Plajyolu AAT Atıksu GiriĢ Yapısı Ġzmit 42 Evler Endüstriyel AAT Havalandırma ve Çöktürme Havuzu Ġzmit 42 Evler Endüstriyel AAT ÇıkıĢ Suyu Yapısı

Sayfa/Toplam Sayfa: 220 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tekirdağ Tekirdağ. Marmara Havzası içinde kalan kısımları itibarı ile değerlendirildiğinde; ilin özellikle yaz nüfusunun yoğun olduğu Marmara Ereğlisi, Barbaros, Yeniçiftlik ve Yenice ilçelerinde evsel AAT leri inģa edilerek kirlenmenin önüne geçilmiģtir. Bu tesislerin haricinde Tekirdağ Merkez ilçesinin atıksuları arıtma olmaksızın ve ġarköy ilçesinin evsel atıksuları da ön arıtma tesisinde arıtılarak derin deniz deģarjı ile Marmara Denizi ne verilmektedir. Faal durumda bulunan AAT lerin özellikle yaz nüfusundaki pik atıksu debilerini arıtma konusunda yeterli kapasiteye getirilmeleri gerekmektedir. Tekirdağ Kumbağ Beldesinde bulunan evsel AAT ise faal durumda değildir. Marmara Ereğlisi AAT GiriĢ Yapısı Marmara Ereğlisi AAT Havalandırma Havuzu Marmara Ereğlisi AAT Çöktürme Havuzu Marmara Ereğlisi AAT ÇıkıĢı

Sayfa/Toplam Sayfa: 221 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yenice AAT Havalandırma Havuzu Yenice AAT Havalandırma Havuzu ġarköy Ön Arıtma ve DDD Izgara Yapısı ġarköy Ön Arıtma ve DDD

Sayfa/Toplam Sayfa: 222 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kırklareli Kırklareli ilinin sadece yaz nüfusunun yoğun olduğu Ġğneada ilçesinde bir evsel AAT mevcuttur. 5.000 kiģi için planlanan 375 m 3 /gün kapasiteli söz konusu paket arıtma tesisinde ortalama 200 m 3 /gün evsel atıksu arıtılmaktadır. Ġğneada Paket AAT Ġğneada Paket AAT

Sayfa/Toplam Sayfa: 223 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bursa Bursa ili, Marmara Havzasında kalan kısmı itibarı ile değerlendirildiğinde; denize kıyısı olan ve yaz nüfusu yoğun olan yerleģim yerlerinde. evsel atıksulardan kaynaklanan kirlenmenin ön arıtma ve derin deniz deģarjları ile geçici olarak çözüldüğü görülmektedir. Havza içinde kalan ilçelerden Gemlik, Mudanya, KurĢunlu ve Küçükkumla da ön arıtma ve derin deniz deģarjı yapılmaktadır. Denize kıyısı olmayan Orhangazi ve Ġznik ilçeleri ile bağlı beldelerde henüz arıtma tesisi mevcut olmayıp, çoğu yerleģim yerinde fosseptikler bulunmaktadır. Gemlik Belediyesi AAT de ilçe merkezi ile Umurbey beldesinin atıksuları cazibe ile toplanarak ön arıtmadan geçirilmekte ve 1700 m uzunluğunda Ø 630 mm lik PE100 PN10 basınç sınıfına sahip HDPE boru ile denize deģarj edilmektedir. 12.02.2007 tarihinde iģletmeye alınmıģ olan tesiste mekanik temizlemeli ızgara sistemi ile kum ve yağ tutucu birimleri yer almaktadır. 30.000 m 3 /gün evsel atıksu arıtma kapasitesine sahip tesiste günlük ortalama 12.000 m 3 atıksu arıtılmaktadır. BUSKĠ tarafından Çevre ve Orman Bakanlığı na sunulan iģ programında ise kurulması planlanan Gemlik Biyolojik Arıtma Tesislerinin 31.12.2013 yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır. Mudanya ve Güzelyalı Belediyelerinin kanalizasyon projeleri Ġller Bankası tarafından hazırlanmıģ ve uygulanmıģtır. Yarımada mevkiinde bulunan ve kaba ve ince ızgaralardan oluģan AAT ve Terfi Merkezinin (TM-1) inģaat iģleri Ġller Bankası tarafından yapılmıģtır. 02.10.2006 tarihinden itibaren Mudanya ve Güzelyalı ya ait atıksular BUSKĠ tarafından ön arıtmadan geçirilerek 650 metre uzunluğunda ve 500 mm çapında HDPE borular ile 45 metreden Marmara Denizi ne deģarj edilmektedir. 26.000 m 3 /gün kapasiteli tesiste günlük ortalama 10.000 m 3 atıksu arıtılmaktadır. Dolgu alanında yapılan tesislerin dalgalara ve deniz etkilerine karģı korunması için alanın çevresine yaklaģık 3.5 metre yükseklikte koruyucu tahkimat yapılmıģtır. Mudanya AAT ve derin deniz deģarjı sistemi yapılması planlanan Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi ile entegre edilecektir. BUSKĠ tarafından Çevre ve Orman Bakanlığı na sunulan iģ programında biyolojik arıtma tesislerinin 31.12.2015 yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır. Gemlik Küçükkumla Beldesi Ön Arıtma Tesisi ve derin deniz deģarjı sistemi 1991 yılında Ġller Bankası tarafından yapılmıģtır. Ġnce ızgara ve kum tutucu ünitelerinden oluģan tesiste mekanik olarak arıtılan atıksu yaklaģık 500 metre uzunluğunda Ø 500 mm CTP boru hattı ile Marmara Denizi ne deģar edilmektedir. Derin deniz deģarjı pompa istasyonunda 110 L/s kapasiteli 4 adet dalgıç pompa bulunmaktadır. BUSKĠ tarafından Çevre ve Orman

Sayfa/Toplam Sayfa: 224 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bakanlığı na sunulan iģ programında Küçükkumla Biyolojik Arıtma Tesislerinin 31.12.2018 yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır. KurĢunlu bölgesinden toplanan atıksular 3 gözlü fosseptikten oluģan yapıdan geçtikten sonra 3 adet 60 L/s kapasiteli pompaile teçhiz edilen istasyonuna gelmekte ve yaklaģık 300 metre uzunluğunda Ø 300 çelik boru hattı ile denize deģarj edilmektedir. KurĢunlu ve Gemsaz bölgelerinin atıksularını toplayıp, ön arıtmadan sonra derin deniz deģarjı ile uzaklaģtırılmasını sağlayacak tesisler için BUSKĠ, fizibilite ve proje çalıģmalarını tamamlanmıģ olup ihale hazırlıkları devam etmektedir. BUSKĠ tarafından Çevre ve Orman Bakanlığı na sunulan iģ programında KurĢunlu Biyolojik Arıtma Tesislerinin 31.12.2018 yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır. BUSKĠ Mudanya Ġlk Arıtma ve DDD Tesisi BUSKĠ Mudanya Ġnce ve Kaba Izgaralar BUSKĠ Gemlik Ön Arıtma ve DDD Tesisi BUSKĠ Gemlik Kum Tutucu ÇıkıĢı

Sayfa/Toplam Sayfa: 225 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Orhangazi ve Ġznik ilçelerinde henüz evsel AAT bulunmamaktadır. Orhangazi Belediyesinin kanalizasyon altyapısı mevcut olup, biyolojik AAT için Çevre ve Orman Bakanlığı na bildirilen iģletmeye alma tarihi 2012 dir. Ġznik Belediyesi nde ise henüz kanalizasyon Ģebekesi bulunmamakta olup, Belediye tarafından Ġller Bankası ndan kanalizasyon ve AAT proje onayı beklenmektedir. Boyalıca Beldesi nde henüz kanalizasyon Ģebekesi mevcut değildir. Elbeyli Beldesi ise kanalizasyon Ģebekesini tamamlamıģ durumdadır. Ġznik Gölü Koruma Alanı nda bulunan Derbent, Aydınlar, Gürle, Akharem, Örnekköy, Keramet ve Üreğil köylerine doğal arıtma; PaĢapınar, Heceler, Dutluca, Gölyaka, Orhaniye, DemirıĢık, Drazali ve Göllüce köylerine ise Bursa Ġl Özel Ġdaresi tarafından paket arıtma sistemi kurulmuģtur. Ġznik Narlıca Atıksu DeĢarj Noktası Orhangazi Solöz Atıksu DeĢarj Noktası Balıkesir Balıkesir ilinin Marmara Havzası alanında kalan yerleģim yerleri Gönen Ġlçesi ve Sarıköy Beldesi dir. Gönen Belediyesi nde kanalizasyon Ģebekesi mevcut olup, AAT için Çevre ve Orman Bakanlığı na bildirilen iģletmeye alma tarihi 2014 tür. Sarıköy Beldesi nde de kanalizasyon Ģebekesi mevcut olup. AAT yapımı ile ilgili planlama çalıģmaları devam etmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 226 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġstanbul Ġstanbul Ġli nin tamamı havza sınırları içerisinde bulunmaktadır. Ġl sınırları içerisinde Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi ve 39 ilçe belediyesi bulunmaktadır. Ġstanbul da Atıksu Arıtma Tesisi yapım ve iģletilmesi ĠSKĠ tarafında yapılmakta veya yaptırılmaktadır. Ġstanbul da bulunan Atıksu Arıtma Tesislerinden 12 tanesi Ġstanbul Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğüne deģarj izni baģvurusunda bulunulmuģ olup bu tesislerden henüz 2 tanesine (PaĢaköy Ġleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi ve GümüĢyaka Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi) Ġl Mahalli Çevre Kurulu kararı ile deģarj izni verilmiģtir. Söz konusu tesislerden Kadıköy. Üsküdar, Baltalimanı, Küçüksu, Yenikapı ve PaĢabahçe de ön arıtılan atıksular derin deniz deģarjı ile Ġstanbul Boğazından Karadeniz dip akıntısına; ġile Kumbaba Tesisinde ön arıtmadan sonra derin deniz deģarjı ile Karadeniz e; Büyükçekmece ve Küçükçekmece tesislerinde ise ön arıtmadan sonra Marmara Denizine derin deģarj edilmektedir. Tuzla Ġleri Biyolojik Arıtma Tesisi çıkıģ suları ise Marmara Denizine deģarj edilmektedir. Diğer Atıksu Arıtma Tesislerinin çıkıģ suları havzadaki dere veya göllere deģarj edilmektedir. Bu tesislerin haricinde, Çatalca ve ġile ilçelerinin bazı köylerinde aģağıdaki paket arıtma tesisleri yapılmıģtır: ÇATALCA AKALAN KÖYÜ A.BĠY.ART.TES. ÇATALCA BELGRAT KÖYÜ A.BĠY.ART.TES. ÇATALCA ÖRENCĠK KÖYÜ A.BĠY.ART.TES. ġġle KÖMÜRLÜK ATIKSU BĠYOLOJĠK ARITMA TESĠSĠ ġġle SAHĠLKÖY ATIKSU BĠYOLOJĠK ARITMA TESĠSĠ ġġle YENĠKÖY ATIKSU BĠYOLOJĠK ARITMA TESĠSĠ Ambarlı Ġleri Biyolojik, Atıksu Arıtma Tesisi inģaat aģamasındadır Ataköy Ġleri Biyolojik (2010 Temmuz da atıksu kabulüne baģladı) ve Ağva Biyolojik Arıtma Tesisi 2010 da faal hale gelmiģtir. SelimpaĢa Ġleri Biyolojik, Silivri Ġleri Biyolojik, Kilyos Ġleri Biyolojik, Riva. Alemdağ- ReĢadiye, Küçükçekmece ve Büyükçekmece Ġleri Biyolojik AAT leri planlama aģamasındadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 227 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.2. Endüstriyel Atıksu Altyapısı 5.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu Havza içerisinde kalan illerden Tekirdağ ve Kırklareli haricinde tümünde Organize Sanayi Bölgesi bulunmakta olup; 1 adedi planlama. 3 adedi inģa halinde olmak üzere toplam OSB sayısı 22 dir. Bu iģyerlerinde prosesten kaynaklanan önemli miktarda endüstriyel atıksu üretimi söz konusu değildir. Çanakkale OSB ve Biga OSB nin AAT si bulunmamakta olup. her iki OSB de de KOBĠ lerden kaynaklanan evsel kaynaklı atıksular çoğunluktadır. Bunların haricinde diğer OSB lerin tamamında endüstriyel AAT mevcuttur. Havza OSB durumu eklerde verilmiģtir. Çanakkale OSB Genel Görünüm Biga OSB Genel Görünüm

Sayfa/Toplam Sayfa: 228 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.2.2. Tekil Sanayi Tesisleri Altyapı Durumu Marmara Havzası sınırları içerisinde kirlilik oluģturan temel endüstriyel faaliyetler aģağıdaki Ģekilde özetlenebilir: Ġstanbul ve Kocaeli Ġlinde gıda, demir-çelik, kimya sektöründe faaliyet gösteren yoğun sanayi tesisleri; Kocaeli Gebze ve Dilovası Ġlçesinde yoğun demir-çelik. kimya, ilaç sanayi tesisleri; Yalova Merkez ilçede bulunan tekstil ve kimya sanayi tesisleri; Balıkesir Gönen ve Çanakkale Biga da bulunan deri sanayi tesisleri; Çanakkale Ġli. Biga Ġlçesi. Değirmencik Köyü altında bulunan ĠÇDAġ A.ġ. ne ait demirçelik tesisleri ile enerji üretim tesisleri Bursa Gemlik te bulunan zeytin iģletmeleri; Su kalitesinin giderek bozulmasına bağlı olarak, Marmara Denizi ndeki riskleri araģtırmak, Marmara Denizi ekosistemini ve esas kullanım amacını korumak amacıyla stratejiler geliģtirilmiģtir. Avrupa Yatırım Bankası tarafından (EIB TR/2004/01) finanse edilerek 2006 yılında tamamlanan MEMPIS Projesi, bir Master Plan çalıģması ile birlikte bir yatırım stratejisini kapsamaktadır. Söz konusu stratejinin geliģtirilmesinde, kirletici kaynaklara dair kapsamlı bir analiz ile Marmara Denizi'nin hidrolojik ve ekolojik fonksiyonlarının modellenmesinden yararlanılmıģtır. Bu kapsamda kirlilik kontrolü ve arıtma alternatifleri için senaryolar geliģtirilmiģ ve bu senaryolar modellenmiģtir. Ekosistemin ve denizin esas kullanım amaçlarının korunması için gerekli en elveriģli uygulamalar tarif edilmiģtir. Ayrıca. en önemli kirlilik kaynaklar olan atıksu, katı atıklar, gemi atıkları ve tarımsal faaliyetler için özel master planlar geliģtirilmiģtir. MEMPIS Projesi sonuç raporunda. Marmara Havzasında bulunan önemli kirletici kaynak niteliğindeki sanayi tesisleri belirlenmiģ ve bu tesislerin kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Özellikle Ġstanbul daki sanayi tesislerinin büyük çoğunluğu, ĠSKĠ tarafından son yıllarda yapılan Atıksu Arıtma Tesislerine bağlanarak Marmara Denizi ne verilen kirlilik yükün azaltılması sağlanmıģtır. Kocaeli Ġli nde de iki hassas alan olan Gebze ilçesinde yapımı devam eden Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri ile sanayi tesislerinden kaynaklanan kirlenmenin önlenmesinde önemli ilerleme sağlanmıģ olacaktır. Havzadaki diğer Ġllerden Yalova, Balıkesir (Gönen) ve Bursa daki sanayi tesislerinin atıksu deģarj izinleri, Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri tarafından denetlenmektedir. Çanakkale, Tekirdağ ve Kırklareli nde ise önemli kirletici tesis sayısı oldukça azdır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 229 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.3. Katı Atık Yönetimi Altyapısı 5.3.1. Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu Evsel katı atıklardan kaynaklanan sızıntı suları önemli bir kirletici kaynağıdır. Çevre ve Orman Bakanlığı nca 2006 itibariyle Katı Atık Master Planı nda önerilen Bölgesel Atık Yönetim Birlikleri ıģığında, havzadaki tüm belediyelerde yeni birlikler üzerinden katı atık bertarafı konusunda önemli ilerlemeler olmuģtur. Ġstanbul da 1993 yılında Ümraniye HekimbaĢı katı atık düzensiz depolama sahasında meydana gelen metan gazı patlamasından sonra, katı atık yönetimi konusunda önemli geliģmeler yaģanmıģ ve 1994 yılında Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi nin iģtiraki olarak kurulan ĠSTAÇ A.ġ. tarafından katı atıkların düzenli depolanmasına geçilmiģtir. Silivri ve Çatalca ilçelerine ait bazı beldeler hariç Ġstanbul un evsel katı atıkları, 7 adet aktarma istasyonu vasıtası ile toplanmakta ve Ġstanbul un her iki yakasında buluna (Kemerburgaz- Odayeri ve ġile-kömürcüoda) düzenli depolama alanlarında bertaraf edilmektedir. Tesislerde oluģan katı atık gazı toplanarak, toplam 24 MWh (Odayeri 16 MWh ve Kömürcüoda 8 MWh) kapasiteli iki adet yakma tesisinde yakılarak enerji üretilmektedir. ġile-kömürcüoda düzenli depolama alanında oluģan 1000 m 3 /gün sızıntı suyunun arıtıldığı Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi mevcuttur. Arıtma tesisinde, son yıllarda su arıtımında yaygın olarak kullanılmaya baģlanan membran+nanofiltrasyon teknolojisi kullanılmıģtır. Tesisin kapasitesi 1200 m 3 /gün olup, Ön Çöktürme, Membran Biyoreaktör (Nitrifikasyon-Denitrifikasyon-UF Membranları), Nanofiltrasyon Ünitesi ve Çamur SusuzlaĢtıma Ünitelerinden oluģmaktadır. ÇıkıĢ suyu tesis yanında bulunan kuru dereye deģarj edilmektedir. ġile-kömürcüoda Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi

Sayfa/Toplam Sayfa: 230 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kemerburgaz-Odayeri düzenli depolama alanında oluģan 1800 m 3 /gün sızıntı suyu da membran + nanofiltrasyon teknolojisi ile tasarlanmıģ Sızıntı Suyu Arıtma Tesisinde arıtılmaktadır. Söz konusu tesisin kapasitesi 2000 m 3 /gün olup, Ön Çöktürme, Membran Biyoreaktör (Nitrifikasyon-Denitrifikasyon-UF Membranları), Nanofiltrasyon Ünitesi ve Çamur SusuzlaĢtıma Ünitelerinden oluģmaktadır. ÇıkıĢ suyu, kapalı kanal ile ĠSKĠ Baltalimanı Derin Deniz DeĢarjı Tesislerine deģarj edilmektedir. Kemerburgaz-Odayeri Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi Kocaeli de de evsel ve endüstriyel katı atıklar, 1996 yılında kurulan BüyükĢehir Belediyesi kuruluģu ĠZAYDAġ tarafından düzenli depolama ve yakma suretiyle bertaraf edilmektedir. Bunun haricinde, Kocaeli nde toplanan endüstriyel arıtma çamurları, Lafarge Aslan Çimento ve Nuh Çimento fabrikalarında yakılarak bertaraf edilmektedir. Gebze ve Dilovası hariç tüm Kocaeli ilçelerinde toplanan evsel atıklar, ĠZAYDAġ Ġzmit Düzenli Depolama sahasında depolanmaktadır. Depo sahasında evsel katı atıklar için 264.842 m² toplam alana sahip 6 adet lot, endüstriyel katı atıklar için ise 98.165 m² alana sahip 1 adet lot yapılmıģtır. Evsel Katı Atık Depolama Alanı nda, evsel katı atıklar ve bunlarla birlikte depolanabilen endüstriyel katı atıklar bertaraf edilmektedir. 3.163.000 m³ toplam hacimli depolama alanlarının tabanında, geçirimsizlik tabakası üzerinde yer alan drenaj sistemi ile toplanan katı atık sızıntı suları, DAF Ünitesi ne (Kimyasal Ön Arıtım Tesisi) gönderilerek arıtılmakta; bu iģlemin ardından da, kollektör hattı ile Endüstriyel ve Evsel Atıksu Arıtım Tesisi ne gönderilmektedir. OluĢan depolama alanı gazları mevcut durumda yakılmakta olup, toplama bacaları ile toplanıp değerlendirilmesi üzerinde çalıģılmaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 231 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Gebze ilçesinde toplanan evsel atıklar, ĠZAYDAġ tarafından rehabilite edilen eski sahada düzenli depolama yöntemi ile uzaklaģtırılmaktadır. Dilovası nda bulunan eski düzensiz depolama sahası da ĠZAYDAġ tarafından rehabilite edilmek suretiyle düzenli depolama sahası olarak hizmet vermektedir. Her iki tesiste toplanan sızıntı suları (Gebze Deponi sahasında 43 m 3 /gün; Dilovası Deponi sahasında 109 m 3 /gün), vidanjör vasıtası ile Ġzmit ĠZAYDAġ tesislerine gönderilmektedir. Kırklareli nin havza içerisinde kalan ilçelerinde evsel katı atıklar Kırklareli Katı Atık Birliği Düzenli Depo Sahasında depolanmaktadır. Kırklareli Katı Atık Birliği Düzenli Depo Sahası havza dıģında kaldığından, bu çalıģmada değerlendirilmemiģtir. Tekirdağ da çevre hizmetlerinin yürütülmesine yönelik olarak dört adet birlik faaliyette olup bunlardan biri olan Tekirdağ Ġli Çevre Hizmetleri Birliği (TĠÇHĠB) 12/07/2006 tarihinde kurulmuģtur. TĠÇHĠB e, Ġl Özel Ġdaresi nin dıģında Tekirdağ Merkez, Muratlı ve Hayrabolu Belediyeleri ile 5 Belde Belediye si üyedir. Tesiste oluģan sızıntı suyu resirküle edilmekte olup taģkınları engellemek amacı ile aģırı yağıģlarda Altınova Mahallesi nde bulunan Tekirdağ Belediyesi Derin Deniz DeĢarjı Tesisi ne getirilmektedir. Halen havzada bulunan HoĢköy, Mürefte, Yeniçiftlik ve Sultanköy ilçelerinde atıklar, düzensiz depolama ile bertaraf edilmektedir. Çanakkale Belediyesi nin 2008 yılında kurduğu Çanakkale Katı Atık Birliği (ÇAKAB), AB Hibe Fonu ile 2009 yılı Ağustos ayından itibaren Merkez, Kumkale, Ġntepe, Umurbey, Lapseki ve Çardak Belediyeleri ne bölgesel düzenli depolama hizmeti sunmaktadır. Birlik Belediyelerinin düzensiz depolama sahaları da rehabilite edilmiģtir. Tesiste oluģan günlük 33 m3 sızıntı suyunu arıtımı için 96 m 3 /gün kapasiteli Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi kurulmuģtur. Bunun haricinde Çan, Biga, BalıklıçeĢme, Karabiga, GümüĢçay, KozçeĢme ve Yeniçiftlik Belediyelerinin kurdukları Düzenli Depolama Birliği nin Çan ilçesindeki saha belirleme çalıģması devam etmektedir. Gelibolu Belediyesinin, Eceabat ve Gökçeada ile birlikte katı atıklarını depolayacağı düzenli depolama tesisi Kasım 2009 da tamamlanmıģtır. Bursa ilinde Orhangazi ve Ġznik Belediyesi ile 7 adet belde belediyesinin oluģturduğu Orhangazi-Ġznik-Gemlik Havzası Atıksu Arıtım ve Katı atık Deponi Alanı Kurma ve ĠĢletme Birliği, Orhangazi Çeltikli mevkiinde düzenli katı atık depolama alanı tahsisini almıģ olup, henüz depolamaya geçilmemiģtir. Mudanya ilçesinde toplanan katı atıklar, Bursa BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı tarafından kurulup iģletilen Hamitler Kent Katı Atık sahasında düzenli depolanmakta, Gemlik ve Mudanya ilçelerinde toplanan tıbbi atıklar ise Deponi Sahası

Sayfa/Toplam Sayfa: 232 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 içerisinde kurulan Tıbbi Atık Sterilizasyon Ünitesinde sterilize edildikten sonra gömülerek bertaraf edilmektedir. Yalova ilinde 2008 yılında Yalova Merkez, Termal, Çiftlikköy, TaĢköprü, Çınarcık, Armutlu, Kocadere, Esenköy, Koruköy, TeĢvikiye, Altınova, Kaytazdere, SubaĢı, Kadıköy ve TavĢanlı Belediyeleri tarafından Yalova Ġli Yerel Yönetimleri Katı Atık Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği (YAKAB) kurulmuģtur. Birliğin merkezi Yalova Merkez Ġlçesi olup, düzenli depolama sahası olarak Denizçalı Eski TaĢ Ocakları mevkii belirlenmiģtir. Tesis, 3 lot olarak planlanmıģ olup, 1.Lot da depolama devam etmektedir. Günlük 45 m 3 olarak oluģan sızıntı suyu, 1000 m 3 lük sızıntı suyu toplama havuzunda biriktirilmekte ve vidanjör ile Altınova Atıksu Arıtma Tesisine gönderilmektedir. Balıkesir Ġlinde, havzada kalan yerleģimlerden Gönen de düzenli depolama tesisi bulunmakta ve faaldir. Sarıköy de ise katı atıklar halen düzensiz olarak depolanmaktadır. ġekil 60 ta havzadaki mevcut düzenli ve düzensiz depolama sahaları birlik yapılanması ile birlikte harita üzerinde gösterilmektedir. ġekil 61 de ise havzadaki katı atık birliklerinin düzenli depolama sahaları ile ilgili durum ve hangi aģamada oldukları (mevcut, inģaat, planlama) haritalandırılmıģtır. Marmara Havzası ndaki yerleģimlerde, mevcut düzensiz depolama sahalarını rehabilite edip, düzenli depolama alanları oluģturmak amacıyla 10 adet belediye birliği kurulmuģtur. Bu birlikler ve birliklere bağlı belediyeler aģağıdaki tabloda listelenmiģtir (ÇOB Eylem Planı (2008), Bakanlık verileri (Mart 20010), Belediye görüģmeleri).

Sayfa/Toplam Sayfa: 233 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara Havzası Mevcut Belediye Katı Atık Birlikleri Birlik Durumu Ġstanbul BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı Kocaeli BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı Üye Belediyeler Ġstanbul iline bağlı Arnavutköy, Avcılar, Bağcılar, Bahçelievler Bakırköy, BaĢakĢehir BayrampaĢa, BeĢiktaĢ, Beylikdüzü, Beyoğlu, Büyükçekmece, Çatalca, Esenler, Esenyurt, Eyüp, Fatih, GaziosmanpaĢa, Güngören, Kağıthane, Küçükçekmece, Sarıyer, Silivri, Sultangazi, ġiģli, Zeytinburnu Ġlçe Belediyeleri Ġstanbul iline bağlı Adalar, AtaĢehir, Beykoz, Çekmeköy, Kadıköy, Kartal, Maltepe, Pendik, Sancaktepe, ġile, Tuzla, Ümraniye, Üsküdar, Sultanbeyli Ġlçe Belediyeleri Kocaeli iline bağlı Gölcük, Kandıra, Karamürsel, BaĢiskele, Ġzmit, Kartepe, Derince, Körfez Ġlçe Belediyeleri Birlik Nüfusu (2009) Atık Miktarı (2009) (ton/yıl) 8.156.696 3.424.000 4.416.867 1.854.000 Kocaeli iline bağlı Dilovası 587.255 265.791 Çayırova, Darıca, Gebze Ġlçe Belediyeleri Belediye Atıkları Son Durum Odayeri Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 1995 yılından beri iģletilmektedir. Ayrıca 1000 ton/gün kapasiteli kompost ve geri dönüģüm tesisi faaliyettedir. Kömürcüoda Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 1995 yılından beri iģletilmektedir. Ayrıca 2000 ton/gün kapasiteli kompost ve geri dönüģüm tesisi faaliyettedir. 485.892 219.915 ĠZAYDAġ Solaklar Evsel 519.825 189.736 Katı atık Düzenli Depolama Tesisi 1997 yılından faaliyettedir. beri ĠZAYDAġ Dilovası Evsel Katı atık Düzenli Depolama Tesisi 2007 den beri iģletilmektedir. ĠZAYDAġ Gebze Evsel Katı atık Düzenli Depolama Tesisi 2005 ten beri iģletilmektedir. Tıbbi Atıklar Tıbbi atıklar ĠSTAÇ Tesisinde yakılarak bertaraf edilmektedir. Tıbbi atıklar Avrupa yakasında ĠSTAÇ Tesisinde yakılmaktadır. Anadolu Yakası için sterilizasyon tesisi kurulması çalıģmaları devam etmektedir. ĠZAYDAġ ta kurulan sterilizasyon tesisine 12.01.2010 tarihinde verilmiģtir. lisans Tesis iģletmeye Tıbbi atıklar alınmıģtır. Ancak Bursa da Yalova Ġli Yerel Yönetimler Katı Atık Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği* Yalova iline bağlı Merkez, Termal, Çiftlikköy, Çınarcık, Altınova, Armutlu ilçe belediyeleri ve 9 belde belediyesi 165.000 69.800 DanıĢtay 6 ncı Dairesi tarafından alınan yürütmenin durdurulması kararı bulunan sterilizasyon tesisine gönderilmektedir gereğince halen. iģletilememektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 234 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Birlik Durumu Tekirdağ Çevre Hizmetleri Birliği Ġli Tekirdağ 3. Grup Çevre Belediyeler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği Batı Tekirdağ Katı Atık Birliği (BATKAB) Üye Belediyeler Tekirdağ Ġl Özel Ġdaresi ve ile bağlı Merkez, Muratlı ve Hayrabolu ilçe belediyeleri ile 5 belde belediyesi Tekirdağ iline bağlı Çorlu ve Marmara Ereğlisi ilçe belediyeleri ile 7 belde belediyesi Malkara, ġarköy ilçe belediyeleri ile Mürefte, HoĢköy, SağlamtaĢ, Kozyörük, Balabancık, ġalgamlı belde belediyeleri Birlik Nüfusu (2009) Atık Miktarı (2009) (ton/yıl) 192.931 80.850 Belediye Atıkları Son Durum Tesis faaliyettedir. Kapasite artırımı için tesis bitiģiğinde bulunan sahanın ön tahsis onayı alınmıģ olup kesin tahsis için çalıģmalar devam etmektedir 249.527 104.750 Yer seçimi çalıģmaları devam etmektedir. 54.039 22.680 Yer seçimi yapılmıģ olup, seçilen alan ormanlık arazi olduğundan tahsis iģlemi için Genel Müdürlüğümüze talepte bulunulmuģtur. Ancak Bakanlığımızca yeni birlik modeli önerilmiģ değerlendirilme aģamasındadır. Tıbbi Atıklar Tekirdağ Sterilizasyon tesisi yapım aģamasındadır. Çanakkale- Lapseki- Umurbey- Kepez-Çardak- Kumkale-Ġntepe Katı Atık Yönetim Birliği Çanakkale iline bağlı Merkez, Lapseki Belediyesi ve Kumkale, Ġntepe, Kepez, Umurbey, Çardak belde belediyeleri 127.473 53.507 17 Ağustos 2009 tarihinde tesise atık dökümü baģlamıģtır. Sterilizasyon ünitesi kurulacaktır. Biga ve Çevresi, Katı Atık Yönetim Birliği Gelibolu Yarımadası Katı Atık Yönetim Birliği Çanakklale iline bağlı Biga, Çan, Yenice Ġlçe Belediyeleri ile 10 belde belediyesi Çanakklale iline bağlı Gelibolu, Eceabat, Gökçeada Ġlçe Belediyeleri ile 3 belde belediyesi 88.223 37.031 Yer seçimi yapılmıģtır. Proje için 22/05/2003 tarihinde ÇED Gerekli Değildir kararı verilmiģtir. Tesis inģaatı 2010 41.641 17.478 yıılnda tamamlanmıģ olup iģletmeye açılması için lisans süreci devam etmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 235 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Birlik Durumu Kırklareli Yerel Yönetimleri Katı Atık Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği Üye Belediyeler Kırklareli Merkez, Kofçaz, Demirköy, Pınarhisar ilçe belediyeleri ile 9 belde belediyesi (Kiyiköy) Birlik Nüfusu (2009) Atık Miktarı (2009) (ton/yıl) Belediye Atıkları 116.132 49.170 Tesis inģaatı tamamlanmıģ olup iģletme ruhsatı alma kriterlerini sağlayamadığı için ruhsat verilmemiģ, ancak belediye tesisi iģletmeye baģlamıģtır. Son Durum Lotun içerisinde yüksek gerilim hattının direği bulunmaktadır. Ġlgili kurumla direğin kaldırılması için görüģmeler devam etmektedir. Tıbbi Atıklar Sterilizasyon tesisi kurulması planlanmaktadır. Bursa Bursa BüyükĢehir Belediyesi 2.174.260 984.070 Hamitler Katı Atık Tıbbi Atık BüyükĢehir sınırları içerisinde kalan Düzenli Depolama Sterilizasyon Belediye BaĢkanlığı* belediyelerden 10 adet ilk kademe ve 6 adet ilçe belediyesi (Mudanya, Sahası, 1995 yılında iģletmeye açılmıģ olup, 30 yıl süreyle Tesisi kurulmuģtur. 14.11.2008 Zeytinbağı) kullanılması tarihinde ise planlanmaktadır. lisans verilmiģtir. Orhangazi-Ġznik Orhangazi ve Ġznik Ġlçe 141.027 36.033 Orhangazi Ġlçesi, Çeltikçi Havzası Atıksu Belediyeleri ile bu ilçelere bağlı Köyünde kurulması Arıtma ve Katı 7 Belde (Boyalıca,Elbeyli, planlanan tesis için ÇED Atık Düzenli Çakırlı, Narlıca, Sölöz, sürecinde yaģanan Depolama Yenisölöz, Yeniköy) Belediyesi problemlerden dolayı Alanı Kurma ve vazgeçilmiģ, Orhangazi ĠĢletme Birliği* Ġlçesi, Akyolaltı, Domuztarla ve Olukdere Mevkisinde belirlenen yeni alanın büyük kısmının ormanlık arazi olması sebebiyle Genel Müdürlüğümüze tahsis için baģvurulmuģ, 10.05.2010 tarihli uygun görüģ yazımız OGM'ne gönderilmiģtir. Kaynak: ÇOB Eylem Planı (2008), Bakanlık verileri (Mart 2010), Belediye görüģmeleri

Sayfa/Toplam Sayfa: 236 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

Sayfa/Toplam Sayfa: 237 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 60. Marmara Havzası mevcut katı atık depolama sahaları ve birlikler

Sayfa/Toplam Sayfa: 238 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 61. Marmara Havzası katı atık birlikleri düzenli depolama sahası durum haritası Çanakkale Çardak Düzensiz Depolama Alanı Rehabilitasyonu (Kadıbayırı mevkii) Çanakkale Lapseki Düzensiz Depolama Alanı Rehabilitasyonı (Millet Çiftliği mevkii) Çanakkale Umurbey Düzensiz Depo Alanı (Çamlık mevkii) Çanakkale Merkezi Düzensiz Depolama Alanı Rehabilitasyonu

Sayfa/Toplam Sayfa: 239 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çanakkale Düzenli Depolama Tesisi Sızıntı Suyu Havuzu Çanakkale Çan Düzensiz Depolama Alanı Kocaeli Gebze ĠzaydaĢ Düzenli Depolama Alanı Kocaeli Gebze ĠzaydaĢ Düzenli Depolama Alanı Sızıntı Suyu Havuzu Kocaeli Dilovası Düzenli Depolama Alanı Kocaeli ĠzaydaĢ Düzenli Depolama Alanı

Sayfa/Toplam Sayfa: 240 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli Körfez Eski Düzensiz Depolama Alanı Kocaeli Derince Eski Düzensiz Depolama Alanı Tekirdağ Ġl Çevre Birliği Düzenli Depolama Alanı Tekirdağ Ġl Çevre Birliği Düzenli Depolama Alanı Sızıntı Suyu Havuzu 5.3.2. Tıbbi Atık Bertaraf Durumu Havzada yer alan illerden Ġstanbul ve Kocaeli de tıbbi atıklar, evsel katı atıklardan ayrı olarak toplanmaktadır. Ġstanbul da ĠSTAÇ tarafından özel araçlarla toplanan tıbbi atıklar. 24 ton/gün yakma kapasiteli Kemerburgaz Yakma Tesisinde bertaraf edilmektedir. ĠSTAÇ, Ġstanbul da 2009 yılı için yılda yaklaģık 16.500 ton tıbbi atık topladığını bildirmiģtir. Bu sebeple, söz konusu tesis in kapasitesi arttırılmalıdır. Kocaeli de tıbbi atıklar, ĠZAYDAġ tesislerinde kurulan sterilizasyon tesisinde sterilize edilerek zararsız hale getirilmektedir. Çanakkalede toplanan tıbbi atıklar, ÇAKAB düzenli depolama alanında ayrı bir bölümde dezenfekte edilerek depolanmaktadır. Ġlde yılda yaklaģık 300 ton tıbbi atık oluģmaktadır. Tekirdağ da lisanslı araçlarla toplanan tıbbi atıklar, yapımı devam eden sterilizasyon tesisi tamamlanana kadar düzenli depolama alanında kireçle sterilize edilerek bertaraf edilmektedir. Ġlin havzada kalan sağlık birimlerinden yılda 75 ton tıbbi atık oluģmaktadır. Yalova da 75 adet tıbii atık atık üreten sağlık kuruluģundan lisanslı araçlarla toplanan tıbbi atıklar, Kocaeli ĠzaydaĢ ta yakılarak bertaraf edilmektedir. Ġlde 2008 yılında 90 ton tıbbi atık toplanmıģtır. Bursa, Balıkesir ve Kırklareli de havza içinde kalan yerleģimlerde toplanan tıbbi atıklar, havza dıģında kalan düzenli depolama alanlarında bertaraf edilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 241 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.3.3. Endüstriyel Atık Bertaraf Durumu 2008 yılında yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esasları Hakkında Yönetmelik gereği, ülkemiz genelinde atık türünün belirlenmesi konusunda faaliyetler devam etmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen ve 2008 yılında tamamlanan AB hibe projesi olan HAWAMAN projesinde Türkiye Geneli için 1.200.000 ton/yıl, Marmara Bölgesi için ise 200.000 ton tehlikeli atık oluģtuğu tahmin edilmiģtir. Halen ODTÜ nün yürütücülüğünü yaptığı ve Çevre ve Orman Bakanlığı nın müģteri kuru olduğu Türkiye de Tehlikeli Atık Miktarının Belirlenmesi ve AB Mevzuatına Uygun Tehlikeli Atık Yönetimi projesi kapsamında da, ülkemizden kaynaklanan tehlikeli atıklar belirlenmeye çalıģılmaktadır. Dolayısıyla havzada kalan illerden bu konuda detaylı ve sağlıklı bir envanter bilgisi elde edilememiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 242 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

Sayfa/Toplam Sayfa: 243 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6. SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI Su kalitesinin korunması amacıyla kaliteyi olumsuz etkileyen faaliyetler havza ölçeğinde belirlenmeli, gerekli önlemlerin alınması için havza bütününde çalıģmalar yapılmalı ve planlar oluģturulmalıdır. Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi de su kaynaklarının korunması için çalıģmaların havza ölçeğinde gerçekleģtirilmesini hedeflemektedir. Su kalitesini etkileyen ve çeģitli faaliyetlerle ortaya çıkan kirletici kaynaklar noktasal veya yayılı karaktere sahiptirler. Noktasal kirleticiler oluģumlarının ardından arıtılarak havza için bir tehdit oluģturmaları önlenebilmektedir. Buna karģın yayılı kirleticilerin oluģtuktan sonra kontrol edilmesi zordur. Bu nedenle yayılı kirleticiler için kaynağında kirlilik azaltmaya yönelik önlemlerin alınması gereklidir. Bu amaçla havzalarda su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için yayılı kirletici kaynakların ve yüklerin belirlenmesi, gelecekte kirlilik yüklerinde azalmaların gerçekleģmesi için önerilerin getirilmesi gereklidir. 6.1 Su Kalitesi Sınıflamaları 6.1.1. Yöntem Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ den temin edilen 2003-2009 yılları arasındaki su kalitesi ölçüm verileri kullanılarak ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiģtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, BOĠ, NH4-N, NO2-N ve NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiģ ve CBS yardımı ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1 de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiģ ve CBS ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Su kalite sınıfları SKKY de Ģu Ģekilde tanımlanmıģtır: Sınıf I Sınıf II Sınıf III Sınıf IV : Yüksek kaliteli su : Az kirlenmiş su : Kirli su : Çok kirlenmiş su

Sayfa/Toplam Sayfa: 244 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bir su kaynağının bu sınıflardan herhangi birine dahil edilebilmesi için bütün parametre değerleri, o sınıf için verilen parametre değerleriyle uyum halinde bulunmalıdır. Yukarıda belirtilen kalite sınıflarına karşılık gelen suların, aşağıdaki su kullanım alanları için uygun olduğu kabul edilir. a) Sınıf I - Yüksek kaliteli su; 1) İçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar (yüzme gibi vücut teması gerektirenler dahil), 3) Alabalık üretimi, 4) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı, 5) Diğer amaçlar. b) Sınıf II - Az kirlenmiş su; 1) İçme suyu olma potansiyeli olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar, 3) Alabalık dışında balık üretimi, 4) Teknik Usuller Tebliği nde verilmiş olan sulama suyu kalite kriterlerini sağlamak şartıyla sulama suyu olarak, 5) Sınıf I dışındaki diğer bütün kullanımlar. c) Sınıf III - Kirlenmiş su; gıda, tekstil gibi kaliteli su gerektiren endüstriler hariç olmak üzere uygun bir arıtmadan sonra endüstriyel su temininde kullanılabilir. d) Sınıf IV - Çok kirlenmiş su; Sınıf III için verilen kalite parametrelerinden daha düşük kalitede olan ve üst kalite sınıfına iyileştirilerek kullanılabilecek yüzeysel sulardır. Su potansiyelini korumak amacıyla, Sınıf I suların su toplama havzalarında, halen söz konusu su kaynağından herhangi bir biçimde içme suyu temin edilip edilmediğine bakılmaksızın, su toplama havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlerden kaynaklanan atıksuların deşarj standartlarını sağlayarak havza dışına çıkarılması veya geri dönüşümlü olarak kullanılması zorunludur. Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli koruma alanında kalan tesislerden sıvı, gaz ve katı atıklarını ilgili idare tarafından uygun görülen ekonomik uygulanabilirliği ispatlanmış ileri teknoloji seviyesinde arıtma ve bertaraf

Sayfa/Toplam Sayfa: 245 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 teknikleri ile uzaklaştırılmasını sağlayanlarda bu esaslar aranmaz. Bu alanda katı atık depolama ve bertaraf alanları Bakanlığın uygun görüşü alınarak yapılabilir. Sınıf II sulardan içme ve kullanma suyu olarak yararlanma imkanı bulunanların, su alma noktası membaına atık veya atıksu boşaltımı yapılmaması esastır. Bunun dışında kalan amaçlarla, Sınıf II sularda mevcut kaliteyi korumak esastır. Teknik ve ekonomik açıdan tutarlı ise, Sınıf III sularda kaliteyi iyileştirmeye çalışmak esastır. Sınıf IV sularda ise amaç, uzun vadeli bir havza koruma planı çerçevesinde mevcut kaliteyi iyileştirmektir. Bir gruba (A,B,C,D) ait parametrelerin en düģük kalite sınıfı o grubun sınıfını göstermektedir. Bu çalıģmada, ana parametre gruplarına göre su kalite sınıfları, sadece ölçümü yapılmıģ parametreler üzerinden belirlenmiģtir.. Ölçümü yapılmamıģ parametreler değerlendirmeye esas alınmamıģ; çoğu istasyonda hiçbir ilgili parametrenin ölçülmediği D (bakteriyolojik) parametre grubunda ise kalite sınıfı belirlenmemiģtir. Ortam kalitesini belirlemek üzere alınan su numunelerinde herhangi bir parametre için yapılan ölçümlere ait % 90 persentil (yüzdelik) değerini gösteren karakteristik değerler hesaplanmıģtır. Uygun olasılık dağılım tablosunda 0.90 olasılık değerine karģı gelen değiģken değerine eģit standardize değiģken veren parametre değeri karakteristik değeri ifade etmektedir. Bir baģka deyiģle, karakteristik değer %90 olasılıkla aģılmayacak değeri göstermektedir. Karakteristik değerin belirlenmesinde kaza sonucu oluģan durumları yansıtan ve bariz analiz hataları sonucu ortaya çıkan sonuçlar dikkate alınmamaktadır. Herhangi bir su kütlesinin bir noktasında ölçülen kıyaslama parametresinin belirlenecek karakteristik değeri, SKKY Tablo 1 de verilen üst sınırlara göre (Tablo 23), hangi su kalite sınıfının üst değerinden daha küçük ise, numune alma noktası o sınıfa ait olmaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 246 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 23. SKKY Tablo 1 e göre kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri SU KALĠTE SINIFLARI SU KALĠTE PARAMETRELERĠ I II III IV A) Fiziksel ve inorganik- kimyasal parametreler 1) Sıcaklık ( o C) 25 25 30 > 30 2) ph 6.5-8.5 6.5-8.5 6.0-9.0 6.0-9.0 dıģında 3) ÇözünmüĢ oksijen (mg O 2/L) 8 6 3 < 3 4) Oksijen doygunluğu (%) 90 70 40 < 40 5) Klorür iyonu (mg Cl /L) 25 200 400 > 400 6) Sülfat iyonu (mg SO = 4 /L) 200 200 400 > 400 7) Amonyum azotu (mg NH + 4 -N/L) 0.2 1 2 > 2 8) Nitrit azotu (mg NO 2 -N/L) 0.002 0.01 0.05 > 0.05 9) Nitrat azotu (mg NO 3 -N/L) 5 10 20 > 20 10) Toplam fosfor (mg P/L) 0.02 0.16 0.65 > 0.65 11) Toplam çözünmüģ madde (mg/l) 500 1500 5000 > 5000 12) Renk (Pt-Co birimi) 5 50 300 > 300 13) Sodyum (mg Na + /L) 125 125 250 > 250 B) Organik parametreler 1) Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOĠ) (mg/l) 25 50 70 > 70 2) Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOĠ) (mg/l) 4 8 20 > 20 3) Toplam organik karbon (mg/l) 5 8 12 > 12 4) Toplam kjeldahl-azotu (mg/l) 0.5 1.5 5 > 5 5) Yağ ve gres (mg/l) 0.02 0.3 0.5 > 0.5 6) Metilen mavisi ile reaksiyon veren 0.05 0.2 1 > 1.5 yüzey aktif maddeleri (MBAS) (mg/l) 7) Fenolik maddeler (uçucu) (mg/l) 0.002 0.01 0.1 > 0.1 8) Mineral yağlar ve türevleri (mg/l) 0.02 0.1 0.5 > 0.5 9) Toplam pestisid (mg/l) 0.001 0.01 0.1 > 0.1 C) Ġnorganik kirlenme parametreleri 1) Civa (μg Hg/L) 0.1 0.5 2 > 2 2) Kadmiyum (μg Cd/L) 3 5 10 > 10 3) KurĢun (μg Pb/L) 10 20 50 > 50 4) Arsenik (μg As/L) 20 50 100 > 100 5) Bakır (μg Cu/L) 20 50 200 > 200 6) Krom (toplam) (μg Cr/L) 20 50 200 > 200 7) Krom (μg Cr +6 Ölçülmeyecek /L) kadar az 20 50 > 50 8) Kobalt (μg Co/L) 10 20 200 > 200 9) Nikel (μg Ni/L) 20 50 200 > 200 10) Çinko (μg Zn/L) 200 500 2000 > 2000 11) Siyanür (toplam) (μg CN/L) 10 50 100 > 100 12) Florür (μg F /L) 1000 1500 2000 > 2000 13) Serbest klor (μg Cl 2/L) 10 10 50 > 50 14) Sülfür (μg S = /L) 2 2 10 > 10 15) Demir (μg Fe/L) 300 1000 5000 > 5000 16) Mangan (μg Mn/L) 100 500 3000 > 3000 17) Bor (μg B/L) 1000 1000 1000 > 1000 18) Selenyum (μg Se/L) 10 10 20 > 20 19) Baryum (μg Ba/L) 1000 2000 2000 > 2000 20) Alüminyum (mg Al/L) 0.3 0.3 1 > 1 21) Radyoaktivite (Bq/L) Alfa-aktivitesi 0.5 5 5 > 5 beta-aktivitesi 1 10 10 > 10 D) Bakteriyolojik parametreler 1) Fekal koliform(ems/100 ml) 10 200 2000 > 2000 2) Toplam koliform (EMS/100 ml) 100 20000 100000 > 100000

Sayfa/Toplam Sayfa: 247 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Karakteristik değerler, yüzdelik hesaplarında kullanılan istatistiksel hesaplama yöntemleriyle hesaplanmaktadır. Yüzdelik değer hesaplarında tek bir standart yöntem olmayıp, literatürde kabul edilen çeģitli yöntemler vardır (Hyndmann ve Fan, 1996; Langford, 2006). Karakteristik değerler, değiģik istatistiksel dağılımlar göz önünde bulundurularak birden çok yöntem ile hesaplanabilmektedir. Karakteristik değerler Gumbel metodu (Gumbel, 1939) ile (Excel) tespit edilmiģ olup, su kalitesi sınıfını belirleyen sınır değerlere yakın olduğu tartıģmalı durumlarda Hazen metoduyla da (Hazen, 1914) değerlendirme yapılmıģ ve hesaplanan en yüksek karakteristik değer esas alınmıģtır. 5'in altındaki örnek sayılarında ise kalite sınıfı hesabı yapılmamıģtır. Gumbel ve Hazen metodlarında takip edilen matematiksel yöntemler Tablo 24 te verilmektedir. Tablo 24. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri Metod P değeri Ġlk yüzdelik Son yüzdelik Gumbel = (k - 1) / (n - 1) 0 100 Hazen = (k - 1/2) / n 50/n 100-50/n P: Yüzdelik değer (Su kalitesi hesaplarında P değeri 0,9 alınmıģtır. Ancak çözünmüģ oksijen hesaplarında minimum değerler arandığı için 0,1; ph hesaplarında ise aralık hesaplandığı için hem 0,1 hem de 0,9 üzerinden hesaplamalar yapılmıģtır). n: Örnekleme sayısı k: küçükten büyüğe sıra (p ve n değerlerinden hesaplanır) Küçükten büyüğe sıralamada k sırasında bulunan örnekleme değeri karakteristik değeri göstermektedir. Eğer hesaplanan k değeri tam sayı değilse küçükten büyüğe sıralamada k nın kesirsiz değerine ve onun bir fazlasına tekabül eden X(k) ve X(k+1) değerleri arasında doğrusal interpolasyon yapılarak karakteristik değer tespit edilmektedir. 6.1.2. Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Marmara Havzası nda, bir nehir havzası olmamasına bağlı olarak, çok sayıda bağımsız dere ve çay mevcuttur. Havzadaki akarsular, karģı karģıya oldukları evsel ve endüstriyel atıksu baskılarına göre birbirlerinden çok farklı su kalitesi özellikleri göstermektedir. Havza genelinde çeģitli akarsularda önemli parametreler olan KOĠ ve NH 4 -N parametrelerinin Sınıf I den IV e kadar değiģtiği tespit edilmiģtir. Diğer azot parametreleri olan NO 2 -N genelde Sınıf III ya da IV e girerken, NO 3 -N ise çoğunlukla Sınıf I ya da II ye girmektedir (ġekil 62 ve 63). A grubu (fiziksel ve inorganik kirleticiler) parametrelere göre su kalitesinin çoğunlukla NO 2 -N

Sayfa/Toplam Sayfa: 248 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 nedeniyle Sınıf III ya da Sınıf IV e girdiği görülmektedir (ġekil 64 ve 65). B grubu (organik) parametreler çeģitli akarsularda Sınıf I den IV e kadar değiģmektedir (ġekil 66 ve 67). C grubu (inorganik kirlenme) parametreleri de Sınıf I ila III arasında değiģmektedir (ġekil 68 ve 69). D grubu (bakteriyolojik) parametreler için sadece Ġstanbul daki DSĠ istasyonlarında ölçülen toplam koliform parametresiyle su kalitesi sınıfı belirlenmiģtir. D grubu çoğunlukla Sınıf II ve III olmakla beraber bazı derelerde Sınıf I ve IV de olabilmektedir (ġekil 70). Havzadaki nüfus yoğunluğu nedeniyle diğer havzalara kıyasla birim alana düģen DSĠ istasyonu fazladır. O yüzden, gösterim kolaylığı sağlayabilmek için havzanın Çanakkale bölümü ile Ġstanbul-Ġznik bölümü su kalitesini gösteren haritalar da ayrılmıģtır. Ġstanbul un Avrupa ve Anadolu yakalarında çok sayıda baraj gölü yer almaktadır. Dolayısıyla buradaki akarsular baraj havzaları bazında incelenmiģtir. Ġstanbul un Avrupa yakasındaki önemli içme suyu kaynaklarından olan Terkos Gölü nü besleyen Istrancadere, Sivasdere ve Çiftlikdere de BOĠ Sınıf II, NH 4 -N Sınıf II ila III, NO 3 -N ise Sınıf I dir. TKN nedeniyle B grubu parametreler Sınıf IV e girmektedir. Bu derelerde renk parametresi Sınıf III, demir parametresi nedeniyle C grubu Sınıf II, toplam koliformun ölçüldüğü D grubu ise Sınıf II dir. Terkos Gölü nde ise D grubu Sınıf I e yükselirken, NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N ise Sınıf I dir. Alibeyköy Barajında NH 4 -N Sınıf II, renk Sınıf III, D grubu ise Sınıf II dir. Alibeyköyü besleyen Malova (Pirinççi) deresinde KOĠ Sınıf I e girerken, azot parametrelerinin değerleri yüksektir. Bu derede TKN ve NH 4 -N IV. Sınıf, NO 3 -N ise Sınıf III dür. Bu derede renk Sınıf II, demir nedeniyle C grubu Sınıf III, D grubu da Sınıf II ye girmektedir. Haliç i besleyen derelerden biri olan Kılıncıdere de organik parametreler KOĠ ve BOĠ bazında Sınıf II iken, azot parametreleri TKN, NH 4 -N ve NO 3 -N Sınıf IV, yani çok kirli sınıfındadır. Bu derede inorganik parametrelerden klorür Sınıf IV, renk ve toplam çözünmüģ madde (TÇM) Sınıf III e girmektedir. C ve D grubu ise Sınıf II dir. Kağıthane, Ayazağa ve Alibeyköy derelerinde organik madde ölçümü yapılmamaktadır. Bu derelerde NH 4 -N Sınıf IV, NO 3 -N ise Sınıf II ye girmektedir. Örneğin Kağıthane deresinde NH 4 -N için hesaplanan karakteristik konsantrasyon 18 mg/l gibi oldukça yüksek seviyelere ulaģmaktadır. Kağıthane deresinde renk parametresi de Sınıf IV tür. Bu üç derede de çözünmüģ oksijen, demir nedeniyle C grubu ve toplam koliform (D grubu) Sınıf III e girmektedir. Sazlıdere Barajı kret önünde NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N Sınıf III, toplam koliform ise Sınıf I dir. Barajı besleyen Sazlıdere de ise organik madde (KOĠ ve BOĠ) Sınıf II, azot parametrelerinden

Sayfa/Toplam Sayfa: 249 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TKN ve NH 4 -N Sınıf IV, NO 3 -N Sınıf II, demir (C grubu) ve toplam koliform (D grubu) da Sınıf II-III olarak tespit edilmiģtir. Büyükçekmece Barajı içindeki 4 DSĠ istasyonunda azot parametreleri, fiziksel parametreler ve toplam koliform ölçümleri yapılmıģtır. Organik madde parametrelerinin ölçülmemiģ olması önemli bir eksikliktir. Amonyum azotu (NH 4 -N) savak önü ve su tavsiye tesisi önünde Sınıf II iken, diğer iki istasyonda Sınıf III ve IV e girmektedir. Bu bir baraj gölü için dikkate alınması gereken bir kirliliğe iģaret etmektedir. NO 3 -N ise Sınıf I ila III arasında değiģmektedir. Renk parametresi Sınıf III-IV, yani kirli-çok kirli seviyesindedir. B.Çekmece de toplam koliform da Sınıf I ve II seviyesindedir. Büyükçekmece yi besleyen Karasudere, Sarısudere ve Çakıldere de organik parametrelerden KOĠ ve BOĠ Sınıf II, TKN Sınıf IV, azot parametrelerinden NH 4 -N Sınıf III ya da IV., NO 3 -N Sınıf II ya da III e, renk, çözünmüģ oksijen, demir ve toplam koliform da Sınıf III e girmektedir. Ġstanbul un Anadolu yakasındaki en önemli içme suyu kaynağı olan Ömerli Barajı nda ölçümü yapılan az sayıda parametreden NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N Sınıf I-II, toplam koliform da Sınıf I e girerken, Esenceli açıklarında Sınıf I olan çözünmüģ oksijen Emirli su alma yapısında Sınıf III e gerilemektedir. Ömerli Barajı nı besleyen derelerden Ozandere, ġalgamdere ve Göçbeyli derelerinde ağırlıklı olarak Sınıf II olan KOĠ ve BOĠ, PaĢaköydere ve Köydere de Sınıf III e yükselmektedir. TKN parametresi tüm derelerde Sınıf IV ölçülürken, NH 4 -N parametresi Sınıf II ila IV arasında görülmekte, ġalgamdere ve PaĢaköydere de sırasıyla 44 ve 38 mg/l civarındaki çok yüksek karakteristik konsantrasyonlara ulaģmaktadır. NO 3 -N ise bu derelerde Sınıf I ila II dir. Inorganik parametrelerden renk ve çözünmüģ oksijen ve C grubu parametresi olan demir de ġalgamdere, PaĢaköyderede ve Köyderede Sınıf III e girmektedir. D grubu (bakteriyolojik parametreler) ise diğer derelerde Sınıf II olmasına rağmen, ġalgamdere ve PaĢaköydere de Sınıf IV, yani çok kirli su sınıfına girmektedir. Ömerli Barajı nı Karadeniz e bağlayan Çayağzı (Riva) deresinde ise çok fazla deģarj yapılmasına rağmen, su kalitesi istasyonu olmadığı için su kalitesini değerlendirmek mümkün olmamıģtır. Bir diğer içme suyu kaynağı olan Elmalı Barajı nda ise savak önünde NH 4 -N ve renk Sınıf III, NO3-N, demir ve toplam koliform Sınıf II ye girmektedir. Elmalı Barajı nı besleyen Budakdere ve Karanlıkdere de BOĠ Sınıf I-II, TKN ve NH 4 -N Sınıf III, NO 3 -N Sınıf II, renk Sınıf III e girmektedir. Budakdere de C grubu (demir ve mangan nedeniyle) Sınıf III e girerken, D grubu Sınıf II dir. Karanlıkdere de ise D grubu (toplam koliform) Sınıf III olmaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 250 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Anadolu yakasındaki önemli baraj göllerinden olan Darlık Barajı nda ise ĠSKĠ su alma yapısı ve sedde önünde ölçülen parametrelerden NH 4 -N II, NO 3 -N, demir ve toplam koliform I. Sınıftır. Darlık ve Alaçalı Barajları sonrasındaki Darlıkdere ve Ilıcızdere de BOĠ Sınıf I, TKN Sınıf IV, NH 4 -N Sınıf II-III, NO 3 -N Sınıf I, demir Sınıf II-III, toplam koliform ise Sınıf II dir. Sungurlu ve Ġsaköy Baraj aksları ile Göksu ve Ağva Çanakdere ve daha batıdaki derede genel olarak BOĠ Sınıf I-II, TKN Sınıf IV, NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N Sınıf I-II, renk Sınıf II-III, demir Sınıf II-III, toplam koliform ise Sınıf II ye girmektedir. Doğudaki Kefken Kumcağızdere, Yulaflı Sarısudere, Kandıra Yenidüzdere ve Bağırganlı Kurudereleri de yukarıdaki derelerle benzer su kalitesine sahiptir. Ancak Sarısudere de NH 4 -N ve NO 3 -N, Kumcağızdere de ise sadece NH 4 -N Sınıf III olarak belirlenmiģtir. Yalova civarındaki Avcıdere, Suludere, Yağcıdere ve Karadere de BOĠ, NH 4 -N ve NO 3 -N Sınıf I, yani çok temiz su kategorisindedir. Ancak bu derelerde toplam fosfor Sınıf III ya da IV, yani kirli ya da çok kirli sınıfına girmektedir. Toplam koliform ise Sınıf II dir. Ġznik Gölü nü besleyen Kırandere ve Karasudere nin mansabında KOĠ ve toplam fosfor Sınıf IV, NH 4 -N Sınıf II, NO 3 -N Sınıf I, C grubu Sınıf III, D grubu ise Sınıf II. ye girmektedir. Sölözdere de farklı olarak KOĠ ve C grubu Sınıf II ye girerken, Olukdere de ise KOĠ ve toplam fosforun yanı sıra NH 4 -N de Sınıf IV e girmektedir. Ġznik Gölü nü Marmara Denizi ne bağlayan Ġznik Gölayağı nda ise KOĠ, BOĠ, TKN, NH4-N, toplam fosfor ve çözünmüģ oksijen parametreleri Sınıf IV., yani çok kirli su sınıfındadır. Tuzluluk parametreleri ise Sınıf III tür. Mansabında KOĠ için hesaplanan 165 mg/l karakteristik konsantrasyonu Gölayağı nın önemli organik kirliliğe maruz kaldığını göstermektedir. 5.4 mg/l seviyesindeki toplam fosfor ve 15 mg/l TKN de tarımsal kirlenmeye iģaret etmektedir. Havzanın Çanakkale-Balıkesir kesimindeki önemli akarsulardan olan Gönen Çayı, Gönen ilçesi öncesinde birçok parametre açısından temiz su kategorisine girmektedir. Bu bölümde KOĠ, BOĠ, NO 3 -N, çözünmüģ oksijen, inorganik parametreler, C grubu parametreler Sınıf I e girerken, sadece NH4-N Sınıf II, NO 2 -N ise Sınıf III e girmektedir. Gönen sonrasında ise KOĠ Sınıf II-III, BOĠ Sınıf III-IV, NH 4 -N, bor ve çözünmüģ oksijen Sınıf IV, sodyum ve klorür de Sınıf III e düģmektedir. Değirmendere karıģımı sonrasında Gönen Çayı nın mansabında ise KOĠ, sodyum ve klorür yeniden Sınıf II ye yükselmektedir. Marmara ya dökülen Biga-Güvemalan Mağaradere de KOĠ Sınıf I, NH 4 -N Sınıf II, C grubu Sınıf I iken, Sülüklüdere de KOĠ ve demir parametreleri Sınıf II ye düģmektedir. Biga Çayını besleyen Kocaçay da Bakacak Barajı çıkıģında ve HoĢap Çayı nda çoğu parametre (KOĠ,

Sayfa/Toplam Sayfa: 251 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BOĠ, NH 4 -N, NO 3 -N ve C grubu parametreler) Sınıf I kategorisindedir. Biga Çayı nda ise Biga öncesinde ölçüm istasyonu olmadığı için su kalitesi bilinmemektedir. Biga sonrasında ise Marmara Denizi giriģinde KOĠ Sınıf II, BOĠ Sınıf III-IV, NH 4 -N Sınıf IV, çözünmüģ oksijen Sınıf III, C grubu ise Sınıf II ye düģmektedir. Bölgedeki önemli akarsulardan olan Umurbey Çayı nda KOĠ ve NO 3 -N Sınıf I, BOĠ Sınıf II, NH 4 -N ve C grubu ise Sınıf I-II ye girmektedir. Lapseki civarındaki Bayramdere de NO 2 -N hariç tüm parametreler için su kalitesi Sınıf I temiz su kategorisindedir. Çanakkale civarındaki Sarıçay da ise KOĠ, NO 3 -N ve C grubu Sınıf I, NH 4 -N Sınıf II dir.. Sarıçay ve Umurbey Çayı nda kurģun-çinko yatakları ve iģleme tesisleri olmasına rağmen bunlarla ilgili DSĠ istasyonlarında ölçüm yapılmaması önemli bir eksikliktir. Özetle; havzada akarsularda su kalitesi açısından görülen önemli sorunların baģında Ġstanbul daki Ömerli, Elmalı, Büyükçekmece Barajlarını ve Haliç i besleyen derelerin azot, çözünmüģ oksijen, toplam koliform, renk ve demir parametreleri açısından kirli ya da çok kirli sınıfına girmesi gelmektedir. Bir baģka önemli sorun ise Ġznik Gölü ndeki kirlenmedir. Ġznik Gölü nü besleyen dereler ve gölü Marmara Denizi ne bağlayan Gölayağı organik madde, azot ve fosfor açısından çok kirlenmiģ vaziyettedir. Gönen Çayı, Gönen sonrasında ve Biga Çayı Marmara denizine mansabında organik madde, azot ve çözünmüģ oksijen parametreleri açısından kirli ya da çok kirli su sınıfındadır. DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde B grubu organik parametreler arasında çoğunlukla KOĠ, BOĠ ve TKN ölçümleri yapılmıģ, diğer organik parametrelerin ölçümü genelde yapılmadığı için gerçek su kalitesi tam olarak tespit edilememiģtir. Toplam P ölçümlerinin birçok yerde yapılmamıģ olması, fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir. Ayrıca, 21 adet olan C grubu parametreleri arasında genellikle sadece 3 4 parametre ölçüldüğü için gerçek su kalitesi tespit edilenlerden daha kötü olabilir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu yerlerdeki akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde fayda vardır. D grubu parametreler için havzanın Çanakkale, Balıkesir, Bursa ve Yalova ya giren bölümlerinde bulunan DSĠ istasyonlarında ölçüm yapılmamıģtır. Havzada ölçüm istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek birçok akarsu mevcuttur. Özellikle sanayinin çok yoğun olduğu ve çok fazla deģarj alan Gebze, Dilovası, Ġzmit, Tuzla ve Çorlu gibi yerleģimlerdeki önemli derelerin hiçbirinde ölçüm olmaması su kalitesinin ortaya konamamasına neden olmaktadır. Bu akarsular ġekil 64-70 de siyah renkle belirtilmiģtir. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını

Sayfa/Toplam Sayfa: 252 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 içermek üzere arttırılması ve SKKY deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde yeniden organize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve Direktifine uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıģmalarının baģlatılmasına ihtiyaç vardır. Bunun yanında SKGĠ lerin yerleri de kalite açısından önem arz eden bir konudur. Ülkemizdeki bütün su kaynaklarının plânlanması, yönetimi, geliģtirilmesi ve iģletilmesinden sorumlu olan DSĠ, kendi görev ve amaçları doğrultusunda ölçümler yapmaktadır. Ancak ölçüm noktaları ve incelenen parametreler, havzanın genel karakteristiğini ortaya koymakta yetersiz kalmaktadır. Bunun en bariz örneği Türkiye`de Su Sektörü Ġçin Kapasite GeliĢtirme Projesi kapsamında yürütülen Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetimi Planı hazırlanması çalıģmalarında görülmüģtür. Havzanın karakterizasyonunu ortaya koymak için birçok ölçüm noktasında izleme yapılmıģken bu noktalardan sadece 10 tane ölçüm noktası DSĠ nin SKGĠ leri ile örtüģmüģtür. Bu sebeple ÇOB Çevre Referans Laboratuarı tarafından, Büyük Menderes Nehir Havzası nda su kalitesinin izlenmesi maksadıyla ilgili mevzuatta yer alan parametrelerin tamamının izlenmesine baģlanmıģtır. Böyle kapsamlı bir su kalitesi izleme sisteminin diğer tüm havzalarda kurulması ve bu kapsamda yürütülecek çalıģmaların en kısa sürede baģlatılması gerekmektedir. 6.1.3. Yeraltı Suyu Kirliliği Havzada yer alan DSĠ Bölge Müdürlükleri tarafından Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine KarĢı Suların Korunması Yönetmeliği gereğince yer altı suyunda nitrat ölçümleri yapılmıģtır. Yapılan bu ölçümlere göre; Kocaeli de 2010 yılında mevcut yer altı suyu ölçüm istasyonlarında 0,70-3,40 mg/l; Tekirdağ da mevcut yer altı suyu ölçüm istasyonlarında 0,36-7 mg/l; Balıkesir de ise 0,1-20 mg/l (Gönen çayı civarında 11-42 mg/l) değerleri elde edilmiģtir. Söz konusu yönetmelik te verilen sınır değerin 25 mg/l olduğu dikkate alındığında, yapılan ölçümlere göre yer altı suları için noktasal veya yayılı azot kirliliğinin genellikle önemli bir etkisinin olmadığı görülmektedir. Ancak yer altı suyu izlemesi için havzada daha fazla parametre ile izleme ve daha fazla sıklıkta ölçümler gereklidir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 253 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 62. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları

Sayfa/Toplam Sayfa: 254 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 63. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde önemli parametrelere göre su kalitesi sınıfları

Sayfa/Toplam Sayfa: 255 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 64. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları

Sayfa/Toplam Sayfa: 256 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 65. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde A grubu (fiziksel ve inorganik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları

Sayfa/Toplam Sayfa: 257 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 66. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları

Sayfa/Toplam Sayfa: 258 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 67. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları

Sayfa/Toplam Sayfa: 259 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 68. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde C grubu (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi sınıfları

Sayfa/Toplam Sayfa: 260 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 69. Marmara Havzasının Çanakkale bölümünde C grubu (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi sınıfları

Sayfa/Toplam Sayfa: 261 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 70. Marmara Havzasının Ġstanbul-Ġznik bölümünde D grubu (bakteriyolojik) parametrelere göre su kalitesi sınıfları

Sayfa/Toplam Sayfa: 262 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Kaynaklarının Sıcaklıkları DSĠ den temin edilmiģ olan su kalitesi verileri kullanılarak DSĠ istasyonlarında 2003-2009 yılları arasında ölçülmüģ olan minimum ve maksimum sıcaklıklar Tablo 25 de verilmektedir. Bu süre zarfında 10 un altında ölçüm yapılmıģ olan DSĠ istasyonları dikkate alınmamıģtır. Tablo 25. Marmara Havzası DSĠ istasyonlarında ölçülen minimum ve maksimum su sıcaklıkları. ĠSTASYON NO ĠSTASYON ADI VE YERi MĠNĠMUM SICAKLIK ( C) 02-14-00-009 OZANDERE-BIÇKIDEREKÖY (OM1) 1 28 02-14-00-010 GÖÇBEYLI DERESI-GÖÇBEYLI (OM2) 1 27 02-14-00-012 BUDAKDERE-DUDULLU (EL-1) 2 17 02-14-00-013 KARANLIKDERE-ÇAVUSBASI KÖYÜ 1 28 02-14-00-016 MALOVA DERE-PIRINÇÇIKÖY (AL1) 2 27 02-14-00-018 ISTRANCADERE-KARAMANDEREKÖY (TE-1B) 0 27 02-14-00-024 ÇAKILDERE-TEPECIK (BC-1) 1 25 02-14-00-029 SIVASDERE-BASAKKÖY (TE-1A) 0 25 02-14-00-031 DARLIKDERE-ERENLER KÖYÜ (DA1) 2 27 02-14-00-042 GÖKSUDERE-UBEYLI ISAKÖY BARAJI AKSI (IS1) 1 26 02-14-00-044 ÇANAKDERE-GERDELLI SUNGURLU BARAJI AKSI (SU1) 0 27 02-14-00-047 ÇIFTLIKDERE-ÇIFTLIKKÖY (TE-1C) 1 27 02-14-00-055 KARASUDERE-ÇATALCA (BC-2A) 2 28 02-14-00-056 KARASUDERE-GÖKÇEALI (BC-2B) 1 30 02-14-00-061 KARASUDERE-AKALAN (BC-2C) 1 28 02-14-00-062 SARISUDERE-IZZETTIN (BC-3A) 1 26 02-14-00-091 ILICIZDERE-KALEDIBI (A2) 0 27 02-14-00-092 KABAKOZDERE-KABAKOZ (KA1) 0 28 02-14-00-098 KILINCIDERE-AGI (K1) 4 24 02-14-00-101 SALGAMDERE-SULTANBEYLI (OM3) 1 26 02-14-00-102 PASAKÖYDERE-PASAKÖY (OM4) 1 27 02-14-00-103 KÖYDERE-BALLICA (OM5) 1 24 02-14-00-123 KURUDERE-BAGIRGANLI 1 25 02-14-00-124 YENIDÜZDERE-KANDIRA 1 24 02-14-00-125 SARISUDERE-YULAFLI 2 22 02-14-00-126 KUMCAGIZDERE-KEFKEN 2 24 02-14-00-132 SAZLIDERE-DURSUNKÖY (SD-1) 0 22 02-14-00-133 SAZLIDERE-HARAÇCI (SD-2) 1 27 02-14-00-216 KILINCIDERE-KEMERBURGAZ (2-107 AGI) 4 25 02-14-00-223 ÇANAKDERE-SUNGURLU (SU2) 6 25 02-14-01-054 ELMALI BARAJI-DOLUSAVAK ÖNÜ (1EL-1) 1 28 02-14-01-104 DARLIK BARAJ GÖLÜ-SEDDE ÖNÜ (1DA-1) 6 26 MAKSĠMUM SICAKLIK ( C)

Sayfa/Toplam Sayfa: 263 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 02 25 00 001 BĠGA ÇAYI - MARMARA DENĠZĠ GĠRĠġĠ 9 28 02 25 00 002 GÖNEN ÇAYI-GÖNEN MARMARA DENĠZ GĠRĠġĠ 8 29 02 25 00 112 GÖNEN Ç-GÖN.BRJ ÇIK ( KUMK. REG.YER) 5 25 02 25 00 113 GÖNEN ÇAYI-GÖNEN KÖPRÜSÜ MEMBA 8 26 02 25 00 120 HOġAP ÇAYI-TAġOLUKBELĠ DEĞĠRMENĠ 6 28 02 25 00 131 ÇANAKKALE MERKEZ-SARIÇAY 6 27 02 25 00 135 BAYRAMDERE - BAYRAMDERE BRJ SONRASI 6 27 02 25 00 196 GÖNEN ÇAYI - GÖNEN BRJ SONRASI 5 25 02 25 02 197 GÖNEN ÇAYI - GÖNEN BRJ 5 28 02 25 00 198 GÖNEN ÇAYI - GÖNEN BRJ ÖNCESĠ 5 29 02 25 00 199 BĠGA ÇAYI - ADLĠYE (3) 12 28 02 25 00 207 UZUN D - BĠGA ÇAYI KAR.ÖNCESĠ (2) 11 26 02 25 00 208 BĠGA - GÜVEMALAN SÜLÜKLÜ DERE 3 22 02 25 00 209 BĠGA. - GÜVEMALAN MAĞARA DERE 3 23 02 25 00 225 ÇERPEġ DERESĠ - KETEN DERESĠ KAR. SONR (1) 14 26 02 25 00 226 ÇERPEġ DERESĠ - GÖNEN ÇAYI ÖNC ( 2 ) 14 27 02 25 00 227 ÇERPEġ DERESĠ - GÖNEN ÇAYI KARIġIM SONR ( 4 ) 15 28 02 25 00 228 GÖNEN ÇAYI - ÇERPEġ DERESĠ ÖNC ( 3 ) 11 28 02 25 00 231 UMURBEY ÇAYI,PB-ZN TES. MEMBA 12 23 02 25 00 232 UMURBEY ÇAYI,PB-ZN TES. MANSABI 8 27 02 25 00 234 UMURBEY BARAJ ÇIKIġI 9 21 02 25 01 235 KOCAÇ.(BOġNAK D.)-AġAĞI ÇAVUġ BRJ.AKS YERĠ 3 27 02 25 02 134 SARIÇAY - ATĠKHĠSAR BRJ ÇIKIġI (ARIT.TES.GĠR) 9 27 02 25 02 211 BAKACAK BRJ.ÇIKIġI 6 28 02-01-00-033 IZNIK KARSAKDERE-MANSAP (I4) 2 28 02-01-00-034 IZNIK GÖLAYAGI MANSAP-GEMLIK (I-06) 5 28 02-01-00-037 IZNIK SÖLÖZDERE-MANSAP (I-08) 2 28 02-01-00-038 IZNIK KIRANDERE-MANSAP (I-10) 6 28 02-01-00-039 IZNIK KARADERE-MANSAP (I12) 3 30 02-01-00-070 IZNIK OLUKDERE-MANSAP (I14) 6 27 02-01-00-072 IZNIK GÖLAYAGI-KARSAKDERE ÖNCESI (I3) 7 28 02-01-00-191 AVCIDERE 3 28 02-01-00-192 SULUDERE 4 28 02-01-00-193 YAĞCIDERE 4 27 02-01-00-194 KARADERE 4 27 02-01-00-221 IZNIK SÖLÖZDERE-MEMBA (I-8.0) 4 28 02-01-00-222 IZNIK KARADERE-MEMBA (I-12.0) 5 28

Sayfa/Toplam Sayfa: 264 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2. Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Bu bölümde Marmara Havzası ndaki baģlıca kirletici kaynaklar tanımlanmaktadır. Bu kapsamda, havzadaki noktasal ve yayılı kaynaklar ile bunların toplamından oluģan besi maddesi (nutrient) yüklerinin (azot ve fosfor) yıllara göre dağılımı verilmektedir. Yük dağılımı Ġl bazında sunulmaktadır. Temel prensip mevcut veriler doğrultusunda kirletici kaynakların geçmiģten bugüne nasıl değiģtiğinin tespiti ve geleceğe uyarlanmasıdır. Bu kapsamda noktasal veya yayılı kirletici kaynaklar için literatürde tanımlanmıģ ve benzer projelerde kullanılmıģ olan birim kirlilik yüklerinden faydalanılmıģtır. ġekil 71 de havza için kirlilik oluģturabilecek kaynaklar noktasal ve yayılı olarak gösterilmeketdir. Kirlilik Kaynakları Noktasal Kaynaklar Yayılı Kaynaklar Kentsel atıksu deşarjları Endüstriyel atıksu deşarjları Katı atık düzenli depolama sızıntı suları Rehabilite edilen düzensiz depolama sızıntı suları Tarımsal faaliyetler Gübre kullanımı Pestisit kullanımı Hayvancılık faaliyetleri Katı atık düzensiz depolama sızıntı suları Foseptik çıkış suları Arazi kullanımı Atmosferik taşınım ġekil 71. Kirlilik kaynakları

Sayfa/Toplam Sayfa: 265 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.1. Nüfus Tahminleri Nüfus tahminleri yapılırken amaç, yerleģimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiģimini, olabildiğince gerçekçi Ģekilde tahmin etmektir. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleģimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıģlık ve eģdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluģturulmuģtur. Bu senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiģtir. Nüfus tahminleri yapılırken aģağıdaki temel prensipler dikkate alınmıģtır: GeçmiĢe yönelik nüfus sayım sonuçları detaylı çalıģılmıģ, nüfusun geçmiģteki değiģim eğilimlerinden yararlanılarak ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmıģtır. Nüfus projeksiyonları 2040 yılına kadar yapılmıģtır, Nüfus tahminlerini ilçe bazlı yapılmıģtır, Her bir ilçenin kentsel/kırsal nüfusları ayrı ayrı hesaplanmıģtır (nüfus sayımları kentsel ve kırsal olarak ayrılmaktadır), Nüfuslardaki yaz ve kıģ farklılıklarının göz önünde bulundurulmuģtur (nüfus sayımları kıģ nüfusuna karģılık gelmektedir, yaz değeri nüfusuyla ilgili olarak sahalardan toplanan veriler kullanılmıģtır veya kıģ nüfusunun %120, %80 gibi sabit bir katı olarak alınmıģtır), Yaz ve kıģ nüfuslarını birlikte ifade eden eģdeğer nüfus her bir ilçe için hesaplanmıģtır. EĢdeğer nüfus kıģ ve yaz nüfuslarının aylara göre ağırlıklı ortalamasıdır. Yaz dönemi 4 ay (Mayıs-Eylül), kıģ dönemi 8 ay (Ekim-Nisan) kabul edilmiģtir, GeçmiĢe yönelik nüfus sayımları çalıģılırken 1975, 1980, 1985, 1990, 2000, 2007, 2008 ve 2009 nüfusları kullanılmıģtır. Bu nüfus sayımları arasından 2007, 2008 ve 2009 sayımlarında, öncekilerden farklı olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) geçilerek yeni bir yöntem uygulanmıģtır. Bu durum eski ve yeni nüfus sayımları arasında belirgin fark oluģturmuģtur. Tüm bu durumlar farklı senaryolar için tekrarlanmıģtır. Tahmin ve senaryo sonuçları farklı grafiklere iģlenmiģtir, Seçilen uygun senaryoya göre hesaplamalar belde bazında belirli katsayılar kullanılarak uygulanmıģtır. Hesaplamalarda yöntem olarak, ġekil 72 de verilen azalan hızlı geometrik artıģ yöntemi kullanılmıģtır. Bu yönteme göre,

Sayfa/Toplam Sayfa: 266 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 N t = N 0 (1+p) t N 0 : Son nüfus sayım değeri (kiģi) N t : Gelecekteki nüfus (kiģi) p : Nüfus artıģ/azalma hızı (%) t : Son nüfus sayımından itibaren geçen süre (yıl) ġekil 72. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi Bu hesaplama yöntemine göre, zamana karģı nüfusun artıģ hızının azalacağı ve grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacağı varsayılmaktadır. Nüfus ArtıĢ Hızı Tahminlerinde, aģağıdaki senaryolar kullanılmıģtır: UNDP (BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı): Türkiye genelinde 2000-2030 yılları için kentsel ve kırsal ayrımlı nüfus artıģ hızı (p katsayısı) belirlenmiģtir. Bu değerler 5 er yıllık olarak tanımlanmıģ, ilçe bazında kullanılarak 2000-2040 yılları için nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. UNDP %80: UNDP metodunda kullanılan artıģ hızının %80 i alınarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. UNDP %120: UNDP metodunda kullanılan artıģ hızının %120 arttırılarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. TÜBĠTAK-MAM: 11 havzadaki her bir ilçe için geçmiģe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacak Ģekilde p değerleri bulunmuģ ve bu değerler üzerinden 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıģtır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 267 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBĠTAK-MAM Nüfus Tahmini Tahminler her bir ilçe için geçmiģe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacak Ģekilde p değerleri bulunmuģtur. p değerleri hesaplanmadan, grafik eğimi üzerinden tahmini olarak bulunmuģtur, Değerler her 5 yılda bir değiģtirilerek, 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıģtır. Grafikteki eğimin 2007, 2008 ve 2009 ADNKS değerleri ile kesiģmesine dikkat edilmiģtir, Nüfuslar kentsel ve kırsal için ayrı ayrı hesaplanmıģtır, Kırsal ve kentsel nüfuslarda eğime bağlı olarak azalmalar olsa bile, düģme eğilimi göstermeyeceği kabulü yapılmıģtır, Proje kapsamında, havza sınırları içine birkaç il girdiğinde, bu illerin tamamı değil ancak bir kısmının havzada yer alması durumunda hesaplamalar il değil, ilin ilgili havzaya giren ilçeleri bazında yapılmıģtır. Eğer bir ilçe 2 farklı havzaya giriyorsa, hesaplamalar ilçe merkezinin bulunduğu havza için yapılmıģtır, Hesaplamalar yapılırken zamanla illerin idari yapılanmasında farklılıklar olduğu görülmüģtür, yıllara bağlı olarak bazı ilçelerin il olabildiği, ilçelere bağlı beldelerin ise ilçe olabildiği tespit edilmiģtir. Bu durumda idari teģkilatlanmaların ilk hali dikkate alınarak, yerleģkelerin toplam nüfusları üzerinde çalıģılmıģ, sonra her bir ilçe için uyarlanmıģtır. Nüfus Tahmin Senaryosu Seçilirken: Uygulanan yöntemlerden hangisinin seçileceğine karar verilirken, tüm tahmin ve senaryo sonuçları toplam havza nüfusları için grafiklere iģlenerek, gerçek resim görülmüģtür. Bu grafiklerden mümkün olduğunca gerçekçi, S-eğrisini en iyi temsil eden, havzanın durumunu (tarım, sanayi, turizm, vb) en uygun Ģekilde yansıtan (genelde en düģük artıģ olmayan) senaryo seçilmiģtir. 2007, 2008 ve 2009 ADNKS sayım sonuçlarındaki yöntem farklılığı son yıllarda havzaların toplam nüfuslarında değiģiklik göstermesine neden olmuģtur. Bu durum Büyük Menderes, Konya, Kızılırmak, Ceyhan, YeĢilırmak ve Burdur Havzalarının toplam nüfusları için belirgindir. Nüfus tahminlerini diğer senaryolar ile sağlıklı karģılaģtırmak için, söz konusu havzaların MAM ve UNDP tahminleri 2009 yılı nüfus sayımları baz alınarak hesaplanmıģtır. Elde Edilen Sonuçlar: Yapılan hesaplamalar neticesinde elde edilen nüfuslara bağlı olarak çizilen grafikte (ġekil 73) yer alan eğrilere göre, azalan hızlı geometrik artıģ yöntemine en uygun olan tahmin

Nüfuslar (kişi) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 268 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yöntemi UNDP Tahmin Senaryosu dur. Bu sebeple Marmara Havzası için UNDP Tahmin Yöntemi ile elde edilen nüfus değerlerinin kullanılmasına karar verilmiģtir. Seçilen tahmin yöntemine göre 2009 yılından 2040 yılına kadar havza geneli için hesaplanmıģ olan nüfuslar Tablo 26 da verilmektedir. MARMARA HAVZASI NÜFUS TAHMİN SONUÇLARI 30.000.000 25.000.000 20.000.000 TÜİK Sayım Sonuçları MAM Tahmin UNDP tahmin 15.000.000 UNDP %80 Tahmin UNDP %120 tahmin ADNKS Sayım Sonuçları 10.000.000 MAM Tahmin (ED Nüfus) UNDP Tahmin (ED Nüfus) 5.000.000 0 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Yıllar ġekil 73. Marmara Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları

Sayfa/Toplam Sayfa: 269 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 26. Marmara Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040) YILLAR Kentsel Kırsal Toplam KıĢ Yaz EĢdeğer KıĢ Yaz EĢdeğer 2009 15.300.821 18.634.843 16.689.997 717.349 16.018.170 19.352.192 17.407.346 2010 15.599.071 18.998.081 17.015.325 715.358 16.314.429 19.713.440 17.730.684 2011 15.862.707 19.319.163 17.302.897 711.915 16.574.622 20.031.078 18.014.812 2012 16.130.799 19.645.672 17.595.329 708.488 16.839.287 20.354.160 18.303.817 2013 16.403.422 19.977.699 17.892.704 705.077 17.108.499 20.682.776 18.597.781 2014 16.680.652 20.315.337 18.195.104 701.683 17.382.335 21.017.020 18.896.787 2015 16.962.568 20.658.682 18.502.615 698.305 17.660.873 21.356.987 19.200.921 2016 17.204.865 20.953.775 18.766.911 693.498 17.898.363 21.647.273 19.460.409 2017 17.450.623 21.253.083 19.034.981 688.725 18.139.348 21.941.808 19.723.706 2018 17.699.891 21.556.666 19.306.881 683.984 18.383.875 22.240.650 19.990.865 2019 17.952.720 21.864.586 19.582.665 679.276 18.631.996 22.543.862 20.261.940 2020 18.209.161 22.176.905 19.862.388 674.600 18.883.761 22.851.505 20.536.988 2021 18.441.775 22.460.205 20.116.121 669.286 19.111.061 23.129.491 20.785.407 2022 18.677.360 22.747.124 20.373.095 664.014 19.341.374 23.411.138 21.037.109 2023 18.915.955 23.037.709 20.633.353 658.784 19.574.739 23.696.492 21.292.136 2024 19.157.598 23.332.005 20.896.935 653.594 19.811.193 23.985.600 21.550.529 2025 19.402.328 23.630.062 21.163.884 648.446 20.050.774 24.278.507 21.812.330 2026 19.619.501 23.894.556 21.400.774 642.653 20.262.153 24.537.208 22.043.426 2027 19.839.104 24.162.010 21.640.315 636.911 20.476.015 24.798.921 22.277.226 2028 20.061.165 24.432.458 21.882.537 631.221 20.692.387 25.063.680 22.513.759 2029 20.285.712 24.705.933 22.127.471 625.582 20.911.295 25.331.516 22.753.053 2030 20.512.773 24.982.470 22.375.146 619.993 21.132.766 25.602.463 22.995.140 2031 20.703.342 25.214.564 22.583.018 613.901 21.317.243 25.828.465 23.196.919 2032 20.895.682 25.448.814 22.792.821 607.868 21.503.550 26.056.682 23.400.688 2033 21.089.809 25.685.241 23.004.572 601.894 21.691.703 26.287.135 23.606.467 2034 21.285.739 25.923.864 23.218.291 595.979 21.881.719 26.519.844 23.814.271 2035 21.483.490 26.164.704 23.433.996 590.123 22.073.612 26.754.827 24.024.118 2036 21.643.160 26.359.166 23.608.163 583.802 22.226.961 26.942.968 24.191.964 2037 21.804.017 26.555.074 23.783.624 577.548 22.381.565 27.132.622 24.361.172 2038 21.966.069 26.752.437 23.960.389 571.362 22.537.431 27.323.799 24.531.751 2039 22.129.326 26.951.267 24.138.468 565.242 22.694.568 27.516.509 24.703.710 2040 22.293.796 27.151.575 24.317.871 559.187 22.852.983 27.710.762 24.877.058

Sayfa/Toplam Sayfa: 270 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.2. Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Noktasal kaynaklardan gelen kirlilik yükü hesapları, Marmara Havzası nı paylaģan iller bazında yapılmıģtır. Bir havzadaki noktasal kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deģarj edilen kentsel atıksu, endüstriyel atıksular, düzenli depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı sularıdır. Bu kaynaklardan gelen toplam kirlilik yükü genel olarak kentsel ve endüstriyel yüklerin toplamından oluģmaktadır. Bu yüklerin hesaplama yöntemine ait yaklaģımlar aģağıda açıklanmaktadır. 6.2.2.1. Kentsel Kirlilik Yükleri Proje kapsamında belediye teģkilatına sahip olan yerleģim yerleri ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan köylerden kaynaklanan kentsel kirlilik yükleri ve atıksu debileri hesaplanmıģtır. Hesaplamalarda 20.03.2010 tarihli Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği nde yer alan hususlar dikkate alınmıģtır. Tebliğ de yer alan Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi tablosunda, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleģim yerleri için güncel kiģi baģı atıksu oluģumu değerleri verilmiģtir. 2010 yılı için verilen kiģi baģı atıksu oluģumu değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimleri için tedrici olarak artırılmıģtır. Bu değerlere yeraltı suyundan atıksu toplama sistemine giren sızma debisi de ilave edilmiģtir. Sızma debisi, yeraltı su seviyesinin yüksekliğine, yerleģim yerinin deniz kenarında olup olmamasına, zemin yapısına, içme suyu Ģebekesinde kaçak oranına ve kanalizasyon Ģebekesinin yaģına vb. bağlı olarak değiģmektedir. Atıksu altyapı sisteminin zamanla iyileģeceği kabulü ile sızma debisinin kiģi baģı atıksu debisine oranı tedrici olarak azaltılmıģtır. Buna göre; kiģi baģı atıksu debisi 2010 yılında %50, 2020 yılında %40, 2030 yılında %35 ve 2040 yılında %30 oranında artırılarak toplam atıksu debisi hesaplanmıģtır. Bu artırım değerler gelecekte artacak kiģi baģı milli gelireahminlerine dayanılarak belirlenmiģtir. Hesaplamalarda kullanılan kiģi baģı atıksu debi değerleri Tablo 27 de verilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 271 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 27. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri 2010 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu 2020 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: tahminleri) DanıĢman 2030 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: tahminleri) DanıĢman 2040 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: tahminleri) DanıĢman NÜFUS ATIKSU SIZMA DEBĠSĠ TOPLAM ATIKSU OLUġUMU DEBĠSĠ kiģi L/kiĢi-gün L/kiĢi-gün L/kiĢi-gün 2.000 70 35 105 10.000 80 40 120 50.000 90 45 135 100.000 100 50 150 2.000 85 33 118 10.000 97 39 136 50.000 108 43 151 100.000 120 48 168 2.000 100 35 135 10.000 116 40 156 50.000 125 46 171 100.000 142 48 190 2.000 121 36 157 10.000 140 42 182 50.000 150 47 197 100.000 169 50 219 Kirlilik yükleri hesaplamalarında Tebliğ de yer alan Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi tablosundaki, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleģim yerleri için güncel kiģi baģı kirlilik yükleri değerleri kullanılmıģtır. 2010 yılı için verilmiģ olan kiģi baģı kirlilik yükü değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimlerinde tedrici olarak artırılmıģtır. Ayrıca Tebliğ de yer almayan, nüfusu 2.000 in altında olan yerleģim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri, nüfusu 2.000 ile 10.000 in arasında olan yerler için verilmiģ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiģtir. Buna göre hesaplamalarda kullanılan kiģi baģı kirlilik yükleri oluģumu değerleri Tablo 28 de verilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 272 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 28. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği) 2010 Yılı Ġçin Birim Yükler 2020 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2030 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2040 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) NÜFUS KOĠ BOĠ AKM TN TP kiģi g/kiģi-gün g/kiģi-gün g/kiģi-gün g/kiģi-gün g/kiģi-gün 2.000 50 35 30 4 0,8 10.000 55 40 35 5 0,9 50.000 75 45 45 6 1,0 100.000 90 50 50 7 1,1 2.000 53 38 31 4 0,9 10.000 60 43 37 5 1 50.000 80 48 48 6 1,1 100.000 95 53 53 8 1,2 2.000 56 41 33 5 1 10.000 65 46 39 6 1,1 50.000 85 52 51 7 1,2 100.000 103 56 56 9 1,3 2.000 60 45 35 6 1,1 10.000 70 50 42 7 1,2 50.000 90 55 54 8 1,3 100.000 110 60 60 10 1,5 Ġncelenen yerleģim yerlerinden kaynaklanan kirlilik yükü, kanalizasyon Ģebekesi olan yerlerde noktasal, olmayan yerlerde yayılı kaynak olarak değerlendirilmiģtir. Noktasal kentsel kirlilik yükü, atıksu arıtma tesisi olup olmamasına bağlı olarak doğrudan ya da arıtma tesisinde bir miktar giderildikten sonra havzaya deģarj edilmektedir. Yayılı kirlilik yüklerinin ise fosseptiklerde bir miktar giderildikten sonra yüzeysel veya yeraltı sularına karıģarak havzaya ulaģmakta olduğu kabul edilmiģtir. Hesaplamalarda yerleģim yerlerindeki kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus oranı dikkate alınmıģtır. Kirlilik yükleri hesaplamalarında, kentsel alan içerisinde yaģayan nüfustan kaynaklanan yüklerin yanında, yerleģim yeri sınırları içerisinde bulunan küçük sanayi sitesi, imalathane, vb. endüstriyel atıksu deģarjı yapan çeģitli iģyerleri de dikkate alınmıģtır. Bu tesislerden kaynaklanan yükün hesaplanması için, nüfusa bağlı olarak hesaplanmıģ olan yük değerleri belli bir yüzdeyle artırılmıģtır. YerleĢim yerlerinde üretilen kentsel kirlilik yüklerinin havzaya ulaģma sürecinde izlediği yol ġekil 74 te verilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 273 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 74. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol Yapılan Kabuller: Kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanmasında yapılan kabuller Ģu Ģekildedir: 1. Nüfusu 2.000 in altında olan yerleģim yerlerinin nüfusları, emniyetli tarafta kalmak amacıyla 2040 yılına kadar sabit alınmıģtır. 2. Mevcut evsel atıksu arıtma tesislerinden yalnızca ön arıtma (fiziksel arıtım) yapanlarda KOĠ giderme veriminin %10 olduğu, toplam azot ve toplam fosforda herhangi bir gidermenin olmadığı kabulü yapılmıģtır. Biyolojik arıtım yapılan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri ise KOĠ için %80, Toplam Azot için %25, Toplam Fosfor için %10 olarak alınmıģtır. 3. Azot ve fosfor giderimi olan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri KOĠ için %80, Toplam Azot için %70, Toplam Fosfor için %70 olarak alınmıģtır. 4. Fosseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıģtır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 274 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5. 2020 yılından itibaren (2020 dahil) tüm yerleģim yerlerinde kanalizasyon Ģebekesinin ve kentsel atıksu arıtma tesislerinin iģletmeye alınmıģ olacağı tahmini yapılmıģtır. 6. 2040 yılı nüfusu 100.000 in üzerinde olan yerleģim yerlerinde azot ve fosfor giderimi yapılan arıtma tesislerinin kurulacağı tahmini yapılmıģtır. 7. Marmara Havzası nda kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan yüklerin hesaplanması için, nüfustan kaynaklanan kirlilik yükleri % 30 oranında artırılmıģtır. Elde Edilen Sonuçlar: Kentsel kirlilik yükleri hesaplamalarında Üretilen Yük, Giderilen Yük, Toplam DeĢarj Edilen Yük ve Havza içine DeĢarj Edilen Yük kavramları geliģtirilmiģtir. Üretilen yük, havza içerisinde yaģayanlardan kaynaklanan evsel yüklerin, kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan endüstriyel yükleri de kapsayacak Ģekilde artırılması neticesinde elde edilen toplam yüktür. Giderilen yük ise, atıksu arıtma tesislerinde arıtma yoluyla, fosseptiklerde ise toprakta tutunma ve biyolojik bozunma neticesinde atıksudan uzaklaģtırılan yükleri kapsamaktadır. Toplam deģarj edilen yük, havza içerisindeki su kaynakları ile havza dıģında kalan deniz ortamına yapılan deģarjların tümünü içermektedir. Havza içine deģarj edilen yük ise havza sınırları içerisinde alıcı su ortamlarına gelen yük toplamını kapsamaktadır. Marmara Havzası nda 2009 yılında üretilen 709.849 ton/yıl KOĠ yükünün yaklaģık % 38 i arıtılmakta (266.296 ton/yıl), % 62 si ise (443.554 ton/yıl) akarsu ve denize deģarj edilmektedir. Toplam deģarjın yaklaģık % 10 u (91.344) havza içerisine yapılmaktadır. Havzada üretilen 55.303 ton/yıl değerindeki Toplam N yükünün ise yaklaģık %20 si (10.981 ton/yıl) giderilmektedir. Geri kalan 44.323 ton yükün ise 8.448 ton/yıl lık kısmı havzaya ulaģmaktadır. Toplam P yükünde ise yaklaģık % 18 lik bir giderim söz konusudur. Buna göre 8.711 ton/yıl olan Toplam P yükünün 1.333 tonu havzaya kirlilik olarak verilmektedir. Özet olarak 2009 yılında üretilen toplam kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaģan kısımları, KOĠ parametresi bazında yaklaģık %13, Toplam N parametresi bazında %15 ve Toplam P parametresi bazında ise %15 tir. KOĠ, Toplam N ve Toplam P parametreleri bazında 2009 yılı kentsel kirlilik yükleri dengesi miktar ve yüzde olarak ġekil 75 de; havza içine ve dıģına deģarj edilen yüzdeleri ise ġekil 76 da gösterilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 275 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 709.849 453.836 256.013 55.303 8.711 90.803 10.811 1.507 44.492 7.204 8.328 1.320 KOİ Toplam N Toplam P 2009 Yılı Evsel Kirlilik Yükleri Dengesi Toplam P Toplam N KOİ 0% 20% 40% 60% 80% 100% KOİ Toplam N Toplam P Giderilen 256.013 10.811 1.507 Havza İçine Deşarj Edilen 90.803 8.328 1.320 ġekil 75. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi

Sayfa/Toplam Sayfa: 276 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% KOİ Toplam N Toplam P Havza Dışı 363.033 36.164 5.885 Havza İçi 90.803 8.328 1.320 ġekil 76. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri Kentsel atıksu arıtma tesisleri planlamalarına bağlı olarak, 2020 yılından sonra tüm yerleģim yerlerinde tesislerin iģletmeye alınacağı öngörüsü yapılmıģtır. Buna göre deģarj edilen ve havzaya ulaģan kirlilik yüklerinde 2020 yılından itibaren bir düģüģ olacaktır. 2009 yılında üretilen KOĠ yükünün % 63 ü havza içine ve havza dıģı olarak kabul edilen Marmara Denizi ne deģarj edilmektedir. Havza içine deģarj edilen KOĠ yükünün toplam yüke oranı ise %13 tür. Bu değer 2020 yılından itibaren % 4 e inmektedir. Benzer Ģekilde havzaya ulaģan Toplam N yükü oranı %15 ten % 8 e, Toplam P yükü oranı ise % 15 ten % 10 a inmektedir. Tablo 29 ve ġekil 77 de atıksu debileri ve KOĠ, Toplam N ve Toplam P parametreleri için kirlilik yüklerinde zamana göre olacak değiģim verilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 277 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 29. Marmara Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri Kentsel Kirlilik Yükleri Yıllar Üretilen Giderilen Toplam DeĢarj Edilen Havza Ġçine DeĢarj Edilen Havza Ġçine DeĢarj Edilen / Üretilen (ton/yıl) (ton/yıl) (ton/yıl) (ton/yıl) (%) 2009 2020 2030 2040 KOĠ TN TP KOĠ TN TP KOĠ TN TP KOĠ TN TP 709.849 256.013 453.836 90.803 13 55.303 10.811 44.492 8.328 15 8.711 1.507 7.204 1.320 15 831.818 665.454 166.364 33.213 4 69.910 46.493 23.417 5.940 8 10.547 6.858 3.690 1.005 10 947.202 757.761 189.440 38.308 4 82.728 54.945 27.783 7.126 9 12.005 7.799 4.206 1.155 10 1.029.384 823.507 205.877 41.910 4 93.617 62.135 31.483 8.133 9 14.075 9.154 4.922 1.355 10

Sayfa/Toplam Sayfa: 278 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KOİ Yükü Değişimi Havzaya İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 2040 41.910 205.877 823.507 1.029.384 2030 38.308 189.440 757.761 947.202 2020 33.213 166.364 665.454 831.818 2009 90.803 256.013 453.836 709.849 Toplam N Yükü Değişimi Havzaya İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 2040 8.133 31.483 62.135 93.617 2030 7.126 27.783 54.945 82.728 2020 5.940 23.417 46.493 69.910 2009 8.328 10.811 44.492 55.303

Sayfa/Toplam Sayfa: 279 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplam P Yükü Değişimi Havzaya İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 2040 1.355 4.922 9.154 14.075 2030 1.155 4.206 7.799 12.005 2020 1.005 3.690 6.858 10.547 2009 1.320 1.507 7.204 8.711 ġekil 77. Marmara Havzası nda KOĠ, Toplam N ve Toplam P Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi (ton/yıl) Kanalizasyon Durumu Proje kapsamında gerçekleģtirilen saha çalıģmaları esnasında belediyelerden elde edilen bilgilerden ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ile Türkiye Ġstatistik Kurumu ndan alınan verilere dayanılarak her bir havzanın 2009 yılı atıksu altyapı durumu tespit edilmiģtir. Marmara Havzası, ülkemizin nüfus açısından en yoğun ve en geliģmiģ yerleģim yerleri kapsamakta olup; buna bağlı olarak tüm havza genelinde geliģmiģ bir atıksu altyapı sistemi mevcuttur. Marmara Havzası nın bütünü için kanalizasyona bağlı olan eģdeğer nüfus 15.540.661 ile havza nüfusunun %93 üne karģılık gelmektedir. (ġekil 78)

Sayfa/Toplam Sayfa: 280 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu 1.219.220; 7% 15.540.859; 93% Kanalizasyona Bağlı Olan Nüfus Kanalizasyona Bağlı Olmayan Nüfus ġekil 78. Havza 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 146 yerleģim yerinin 75 inde atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan nüfus 14.124.649 ile havza nüfusunun % 84 üne karģılık gelmektedir. (ġekil 79) Bu sayıya ön (fiziksel artma), ikincil (biyolojik) ve ileri (nütrient giderimi) arıtma uygulanan tesislere bağlı nüfusun tamamı dahildir. 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu 2.635.431; 16% 14.124.649; 84% AATye Bağlı Olan Nüfus AATye Bağlı Olmayan Nüfus ġekil 79. Havza 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu

Sayfa/Toplam Sayfa: 281 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.2.2. Endüstriyel Kirlilik Yükleri Marmara Havzası sınırları içerisinde kirlilik oluģturan temel endüstriyel faaliyetler özellikle Ġstanbul ve Kocaeli ilinde bulunan gıda, demir-çelik, kimya ve sektöründe faaliyet gösteren yoğun sanayi tesisleri; Kocaeli Gebze ve Dilovası Ġlçelerinde bulunan yoğun demir-çelik. kimya ve ilaç sanayi tesisleri; Yalova Merkez ilçesinde bulunan tekstil ve kimya sanayi tesisleri; Balıkesir Gönen ve Çanakkale Biga da bulunan deri sanayi tesisleri; Çanakkale ili Biga Ġlçesi, Değirmencik Köyü altında bulunan ĠÇDAġ A.ġ. ne ait demir-çelik tesisleri ile enerji üretim tesisleri ve Bursa Gemlik te bulunan zeytin iģletmeleri olarak sıralanmaktadır. Havzadaki OSB yapılanmasına bakıldığında, havza içerisinde kalan illerden Tekirdağ ve Kırklareli haricinde tümünde OSB bulunmakta olup; mevcut halde (2010 yılı) 1 adedi planlama, 3 adedi inģa halinde olmak üzere toplam OSB sayısı 22 dir. OSB lerin çoğunda Ġstanbul da olduğu gibi ĠSKĠ kanalına veya münferit ve ortak AAT ler ile atıksu deģarjı söz konusudur. Çanakkale OSB ve Biga OSB nin AAT si bulunmamakta olup, her iki OSB de de KOBĠ lerden kaynaklanan evsel kaynaklı atıksular çoğunluktadır. Bunların haricinde diğer OSB lerin tamamında endüstriyel AAT mevcuttur. AĢağıdaki bölümde tekil endüstriler ve OSB lerden kaynaklanan kirlilik yükleri hesaplama metodolojisi ve hesaplama sonuçları verilmektedir. Havzada endüstrilerden kaynaklanan kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken, havzada yer alan endüstriyel tesisler dört ana grup baģlığı altında ele alınmıģtır: 1. DeĢarj izni olan endüstriyel tesisler; 2. DeĢarj izni olmayan endüstriyel tesisler; 3. Atıksu arıtma tesisleri olan OSB ler; 4. OSB içerisinde yer alan ve atıksularını beraberce ve direkt olarak alıcı ortamlara deģarj eden endüstriyel tesisler; Tüm endüstriyel tesislerin deģarj izin belgeleri olup olmaması durumuna bağlı olarak iki Ģekilde hesap yapılmıģtır. Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan ve deģarj izin durumlarını gösteren listelere dayanılarak bu tesisler gruplandırıldıktan sonra deģarj izni olanlar için, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY)Tabloları nda ilgili sektörün deģarj standartlarında belirlenmiģ olan kirletici yük limit değerleri belli bir emniyet katsayısı ile çarpılarak bulunan konsantrasyonlar dikkate alınmıģtır. Tesislerin atıksu debilerinin belirlenmesi

Sayfa/Toplam Sayfa: 282 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 için yine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan listelerden yararlanılmıģtır. Kullanılan değerler daha önceden yapılan çalıģmalarla (ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008) karģılaģtırılmıģtır. DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için ise yine SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, T-N için %35 ve T-P için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıģtır. OSB ler için aģağıdaki Ģekilde hesap yapılmıģtır. DeĢarj izni olan (OSB nin tek AAT ve/veya OSB de yer alan tüm tesislerin ayrı ayrı AAT mevcut olması durumu) OSB ler için SKKY de yer alan Tablo 19:KarıĢık Endüstriyel Atıksuların Alıcı Ortama DeĢarj Standartları Küçük ve Büyük Organize Sanayi Bölgeleri ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler limit değerleri dikkate alınarak yük hesabı yapılmıģtır. DeĢarj izni olmayan (atıksu arıtımı olmaması durumu) OSB ler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan deģarj standardı değerlerinin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, T-N için % 35 ve T-P için % 15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıģtır. Kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken bazı kabuller esas alınmıģtır. Yapılan kabuller aģağıda sıralanmaktadır: Veri toplama Proje kapsamında yapılan saha çalıģmalarında endüstriyel tesisler ziyaret edilmiģ, tesislere ait bilgiler yerinde temin edilmiģtir (Bu veriler 2009 Eylül-Aralık arası durumu yansıtmaktadır). Saha çalıģmalarında ziyaret edilmeyen (küçük kapasitede çalıģan veya önemli ölçüde kirletici yük oluģturmayan tesisler) diğer endüstrilere ait veriler (isim, debi ve deģarj izin durumları gibi) Ġl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden alınmıģtır. Endüstriyel tesisler, deģarj izni olup olmamasına göre iki gruba ayrılmıģtır. o o Havza içinde alıcı bir ortama deģarj eden tesisler (havza içi), Denize deģarj eden tesisler (havza dıģı)

Sayfa/Toplam Sayfa: 283 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Önemli kirletici kaynaklar tanımı gereği, havza içinde yer alan ve alıcı ortama deģarj yapan tüm endüstriyel tesisler hesaplamaya dahil edilmiģ; benzin istasyonu, zeytinciler ve küçük sanayi siteleri gibi tesisler hesaplamalara dahil edilmemiģtir. Bu tür tesisler ve verisine ulaģılmayan diğer tesislerden kaynaklanacak debi ve kirlilik yükü değerlerinin hesabı için elde edilen toplam havza debisi ve toplam kirlilik yükü değerleri, her bir havza özelinde belirlenen bir emniyet faktörü ile çarpılmıģtır. Bu faktör Marmara Havzası için %25 olarak belirlenmiģtir. Sadece evsel atıksuyu olan (SKKY Tablo 21) endüstriyel tesisler, evsel kirlilik yükü hesaplamalarında ele alındığından, endüstriyel yük hesaplamalarına dahil edilmemiģlerdir. Havza içinde, Belediye kanalizasyonuna arıtma yaparak veya yapmadan atıksuyunu deģarj eden tesislerden gelecek kirlilik yükünü hesaba katabilmek üzere, evsel kaynaklı kirlilik yüklerinin hesaplanması kısmında havza özelinde belirlenen bir oran endüstriyel tesislerden kanalizasyona verilen kirlilik yükü olarak ilave edilmiģtir. Kirletici Konsantrasyonlarının Belirlenmesi Sektörel ve alt sektörler bazında SKKY kirlilik konsantrasyonları belirlenirken aģağıdaki kabuller yapılmıģtır; Sektörel ve alt sektörler bazında KOĠ, BOĠ, AKM, T-N, T-P kirleticileri üzerinden hesaplamalar yapılmıģtır. DeĢarj izin belgesi olan tesisler için SKKY Sektörel Tablolarda yer alan 2 saatlik kompozit numune limitleri esas alınmıģtır. DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, T-N için %35 ve T-P için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle, arıtılmamıģ atıksu için yaklaģık konsantrasyon değeri tahmini yapılmıģtır. SKKY de ilgili alt sektör için bahsi geçen kirleticilerden bir veya birkaçına ait konsantrasyon değeri olmadığı durumlar için literatür verilerine dayanarak yapılan oranlar kullanılmıģtır (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 2004; ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008). Her bir endüstri için kabul edilen konsantrasyon değerleri Tablo 30 da verilmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 284 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 30. Sektörlere göre kirletici konsantrasyon değerleri SEKTÖR Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad GIDA 5 ĠÇKĠ 6 MADEN 7 Konsantrasyon KOĠ BOĠ AKM T-N T-P (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) 5.1 250 125 120 30 5 5.2 1200 600 200 30 5 5.3 170 85 43 30 4 5.4 200 100 50 30 5 5.5 250 125 63 30 5 5.6 250 125 63 30 5 5.7 140 70 35 25 4 5.8 200 100 100 30 5 5.9 150 75 200 26 4 5.10 200 100 50 30 5 5.11 5.11.a 500 250 100 30 5 5.11 5.11.b 60 30 15 11 2 5.12 0 0 200 0 0 5.13 50 20 20 2 5 5.14 300 150 75 30 5 5.15 500 250 200 30 5 6.1 160 80 14 0 0 6.2 300 150 25 1 1 6.3 120 60 10 0 0 6.4 400 200 34 1 1 7.1 80 39 70 8 1 7.2 200 97 150 21 3 7.3 100 48 62 10 2 7.4 80 39 100 8 1 7.5 0 0 100 0 0 7.6 0 0 0 0 0 CAM 8 200 100 67 10 1 KÖMÜR ve ENERJĠ 9 9.1 200 97 150 21 3 9.2 150 72 93 16 3 9.3 60 29 150 6 1 9.4 0 0 0 0 0 9.5 60 29 37 6 1 9.6 0 0 150 0 0 9.7 40 19 100 4 1 9.8 0 0 0 0 0

Sayfa/Toplam Sayfa: 285 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SEKTÖR Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad TEKSTĠL 10 PETROL 11 Konsantrasyon KOĠ BOĠ AKM T-N T-P (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) 10.1 350 42 32 11 5 10.2 400 48 140 12 5 10.3 250 30 160 8 5 10.4 400 48 400 12 5 10.5 300 36 27 9 5 10.6 300 36 160 9 5 10.7 400 48 36 12 5 11.1 400 206 120 40 5 11.2 400 206 60 30 5 11.3 300 154 200 20 5 DERĠ 12 300 60 125 21 1 13.1 800 364 50 30 5 13.2 870 395 80 30 5 13.3 1000 455 50 30 5 13.4 1500 682 50 30 5 SELÜLOZ 13 KĠMYA 14 13.5 100 45 61 9 3 13.6 100 45 61 9 3 13.7 120 55 73 11 4 13.8 75 34 45 7 2 13.9 100 45 61 9 3 13.10 120 55 73 11 4 13.11 100 45 61 9 3 14.1 80 41 46 8 1 14.2 100 51 57 10 2 14.3 200 103 114 21 3 14.4 200 103 60 21 3 14.5 200 103 114 21 3 14.6 150 77 86 15 3 14.7 14.7.a 200 103 100 100 35 14.7.b 150 77 100 100 3 14.7.c 200 103 100 21 35 14.8 250 129 65 26 3 14.9 150 77 86 15 3 14.10 200 103 150 21 2 14.11 200 103 65 21 3 14.12 300 154 200 20 5 14.13 0 0 1500 30 5 14.14 0 0 100 0 0 14.15 100 51 57 10 2

Sayfa/Toplam Sayfa: 286 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SEKTÖR Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad KABUL EDĠLEN DEĞERLER KOĠ BOĠ AKM T-N T-P (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) KĠMYA 14 14.16 0 0 0 30 5 14.17 1500 771 200 15 2 15.1 15.1.a 100 46 60 10 1 15.1.b 200 92 120 20 2 15.2 200 92 120 110 2 15.3 600 276 125 100 5 15.4 100 46 125 10 1 15.5 100 46 125 10 1 15.6 200 92 125 20 2 15.7 200 92 125 400 2 METAL 15 15.8 1000 460 125 5 2 15.9 2500 1150 125 100 2 15.10 250 115 125 150 3 15.11 100 46 125 25 1 15.12 800 368 125 310 5 15.13 1500 690 125 30 5 15.14 800 368 125 30 5 15.15 100 46 125 10 1 15.16 200 92 125 20 2 15.17 200 92 150 20 2 AĞAÇ 16 100 36 35 14 1 MAKĠNE 17 250 113 145 150 5 18.1 400 180 240 100 4 OTOMOTĠV 18 18.2 400 180 80 105 4 18.3 400 180 240 30 4 KARIġIK 19 400 200 200 20 2 20.1 200 100 67 10 1 20.2 250 125 150 13 1 DĠĞER 20 20.3 200 100 67 10 1 20.4 140 70 47 7 0,5 20.5 100 50 150 5 0,3 20.6 700 350 200 20 2 20.7 400 200 133 20 1

Sayfa/Toplam Sayfa: 287 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yük Hesaplamaları - Hesaplamalar 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yapılmıģtır. - Hesaplamalar yapılırken, havzada endüstrilerin 2010 yılı debi değerleri kullanılmıģtır. Bu değerlerin 2020, 2030 ve 2040 yıllarında aynı olacağı kabul edilmiģtir. - Debinin havza içi ve Marmara Denizine olan dağılımının da 2020, 2030 ve 2040 yıllarında 2010 yılıyla aynı olacağı varsayılmıģtır. - Kirletici yük hesaplamaları yapılırken, yıllar bazında arıtma verimleri üzerinde farklar olacağı varsayılmıģtır. Bu sebeple SKKY deģarj limitleri yıllara göre değiģen katsayılarla çarpılmıģtır. Bu katsayılar Tablo 31 de verilmektedir. Tablo 31. Yıllar bazında kullanılan arıtma performansı katsayıları Yıl Katsayı Açıklama 2010 SKKY deģarj limitlerinin %20 fazlası (x1,2) Emniyetli tarafta kalmak için 2020 SKKY deģarj limitleri ile aynı (x1,0) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek 2030 SKKY deģarj limitinin %90 ı (x0,9) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek 2040 SKKY deģarj limitinin %80 i (x0,8) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek - ġeker ve gül yağı fabrikalarında sezona bağlı üretim yapıldığı ve sezonun 90 gün olduğu kabulü yapılarak yıllık debi ve kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. - 2020, 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut durum üzerinden yapılmıģtır. YapılmıĢ olan kabullere dayanılarak bulunan sonuçlar havza içi, havza dıģı (denize giden), il toplamı ve havza toplamı olarak gruplandırılarak kolay anlaģılabilir olması amacıyla grafik ve tablolar Ģeklinde de aģağıdaki bölümde özetlenmiģtir. Endüstriyel Kirlilik Yükü Hesaplama Sonuçları Marmara Havzasında endüstriyel tesislerden kaynaklanan kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deģarj edilen atıksulardır. Alıcı ortama deģarj edilen atıksulardan bir kısmı havza içinde kalmakta, diğer bir kısmı ise denize deģarj edilerek havza dıģına taģınmaktadır. Yapılan hesaplamalar sonucunda havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen debi ve kirletici yükleri Tablo 32 de verilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 288 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 32. Marmara Havza içi, havza dıģı (Marmara) endüstriyel debi ve kirlilik yükleri (2010 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Havza Ġçi Toplam 25.726.888 35.947 16.997 17.826 746 70 Denize DeĢarj Edilen 18.614.088 10.685 4.627 3.222 648 85 Havza Toplamı 44.340.976 46.633 21.625 21.048 1.394 155 Endüstriyel tesislerden gelen debinin havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere 2010 yılındaki % dağılımı ġekil 80 de verilmiģtir. ġekildeki endüstriyel debi dağılımı 2010 yılına göre verilmiģtir, bu durumun 2020, 2030 ve 2040 yıllarında da değiģmeyeceği, debi dağılımının aynı kalacağı varsayılmaktadır. 42% 58% Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen ġekil 80. Marmara Havzası için 2010 yılındaki havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere endüstriyel debinin % dağılımı ġekil 80 den de görüldüğü gibi Marmara Havzasında alıcı ortama deģarj edilen atıksuların % 58 kadarı havza içinde kalmaktadır. ġekil 81 de 2010 yılı için havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen kirletici yükler verilmektedir. Bu değerlendirmenin 2020, 2030 ve 2040 yılları için toplu Ģekilde gösterimi Tablo 33 ve ġekil 82 de verilmektedir.

Kiretici Yük (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 289 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 36.000 32.000 28.000 24.000 20.000 16.000 12.000 8.000 4.000 - Havza Ġçi Toplam Denize DeĢarj Toplam KOĠ BOĠ AKM TKN TP ġekil 81. Havzada endüstriyel kaynaklı kirleticilerin havza içinde kalan ve Marmara Denizine deģarj edilen olmak üzere kirlilik yükü değerleri (2010 yılı) Tablo 33. Havza Ġçinde Kalan Ve Marmara Denizine DeĢarj Edilen Endüstriyel Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi 2010 2020 2030 2040 Kirletici Yük Havza Ġçinde Denize DeĢarj Havza Ġçinde Denize DeĢarj Havza Ġçinde Denize DeĢarj Havza Ġçinde Denize DeĢarj (ton/yıl) Kalan Edilen Kalan Edilen Kalan Edilen Kalan Edilen KOĠ 35.947 10.685 7.379 8.166 6.641 7.349 5.903 6.533 BOĠ 16.997 4.627 3.425 3.505 3.082 3.154 2.740 2.804 AKM 17.826 3.222 3.818 2.240 3.436 2.016 3.054 1.792 T-N 746 648 492 538 443 484 394 430 T-P 70 85 58 76 52 69 46 61

Kirletici Yük (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 290 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 40.000 KOĠ BOĠ AKM T-N T-P 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 - Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen 2010 2020 2030 2040 ġekil 82. Marmara Havzası havza içinde kalan kirletici yüklerin yıllara bağlı olarak değiģimi ġekil 80 de de görüleceği üzere kirletici yük değerleri yıllara göre azalmaktadır. Bu azalma havza içinde kalan yük için daha belirgin olarak görülmektedir. ġekil 83 de 2010 yılı diğer bir ifadeyle mevcut durum için havza toplamında (havza içinde kalan ve denize deģarj edilen) arıtılan ve arıtılmayan kirlilik yükleri gösterilmektedir. ġekle göre organik madde giderimi yaklaģık olarak % 40 oranlarında, AKM % 30, T-N ve T-P ise sırasıyla % 10 ve % 4 oranlarında arıtılmaktadır.

Giderim (%) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 291 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 120 100 80 60 40 20 0 KOĠ BOĠ AKM T-N T-P Arıtılmayan (%) 60 62 69 90 96 Arıtılan (%) 40 38 31 10 4 ġekil 83. Marmara Havzası Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu (2010 Yılı) ġekil 84 te 2010 yılı için endüstrilerden gelen kirleticilerin arıtılma % leri verilmiģtir. 2020, 2030 ve 2040 yılları için Tablo 30 a göre endüstrilerin arıtma verimlerini iyileģtireceği varsayılarak yapılan arıtma durumu hesaplamaları aģağıdaki Ģekilde özetlemiģtir. 2020, 2030 ve 2040 yılları için iller bazında endüstrilerden kaynaklanan debilerin değiģmediği kabul edilmektedir. Kirletici yük değerleri ise Tablo 33 te yer alan endüstrilerin arıtma verimlerine göre farklılık göstermektedir. Önümüzdeki yıllar boyunca havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte hesaplamalar mevcut durum üzerinden yapılmıģtır. Tablo 34 te 2010 yılına göre Marmara Havzasının illere göre yıllık debi ve kirletici yükleri verilmektedir. Tablo 34 te Ġstanbul için verilen rakam, ĠSKĠ kanalına bağlı olmayan endüstri tesisleri içindir. ġekil 85, 86, 87, 88, 89 ve 90 da debi ve kirletici yüklerinin iller bazında % olarak dağılımları verilmiģtir.

Arıtılma Durumu (%) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 292 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 KOİ BOİ AKM T-N T-P 2010 40 38 31 10 4 2020 80 62 65 15 4 2030 82 82 82 40 25 2040 84 84 84 47 33 ġekil 84. Endüstriyel Kirleticilerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumlarının % Dağılımı Tablo 34. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere göre dağılımı (2010 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Çanakkale 2.446.413 1699 404 838 128 7 Yalova 16.653 26 13 7 3 0,5 Bursa 1.566.306 717 268 217 122 10 Tekirdağ 1.140.625 350 117 63 34 7 Kocaeli 14.981.881 31740 15734 15707 1413 142 Balıkesir 1.135.606 980 268 370 39 4 Ġstanbul 4.439.404 434 194 625 25 3

Sayfa/Toplam Sayfa: 293 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Debi 4% 17% 10% 0% 6% 5% Çanakkale Yalova Bursa Tekirdağ Kocaeli 58% Balıkesir Ġstanbul ġekil 85. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel debi % dağılımı (2010 yılı) KOĠ 3% 1% 5% 0% 2% 1% Çanakkale Yalova Bursa Tekirdağ 88% Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 86. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel KOĠ yükü % dağılımı (2010 yılı)

Sayfa/Toplam Sayfa: 294 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BOĠ 2% 1% 2% 2% 1% Çanakkale Yalova Bursa 92% Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 87. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel BOĠ yükü % dağılımı (2010 yılı) AKM 1% 2% 4% 5% 0% 0% Çanakkale Yalova Bursa Tekirdağ 88% Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 88. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel AKM yükü % dağılımı (2010 yılı)

Sayfa/Toplam Sayfa: 295 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TN 2% 2% 0% 7% 7% 2% Çanakkale Yalova Bursa 80% Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 89. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel T-N yükü % dağılımı (2010 yılı) TP 2% 2% 4% 0% 6% 4% Çanakkale Yalova Bursa 82% Tekirdağ Kocaeli Balıkesir Ġstanbul ġekil 90. Marmara Havzası illere göre havza içi endüstriyel T-P yükü % dağılımı (2010 yılı) Havza içinde kalan kirlilik yükü dağılımına bakıldığında Kocaeli nin diğer illere göre belirgin bir farkla kirlilik oluģturduğu görülmektedir. Bunun bir sebebi Ġstanbul için verilen endüstriyel yükün sadece ĠSKĠ kanalına bağlı olmayan tesisler için elde edilebilmiģ olması; diğer sebebi ise özellikle Gebze ilçesinde AAT si mevcut olmayan tesis sayısının fazla oluģudur.

Sayfa/Toplam Sayfa: 296 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada illere göre endüstriyel tesislerden kaynaklanan 2020, 2030 ve 2040 yılları için debi ve kirletici yük değerleri Tablo 35, 36 ve 37 de verilmektedir. Tablo 35. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2020 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Çanakkale 2.446.413 385 116 266 32 3 Yalova 16.653 4 2 1 0,49 0,08 Bursa 1.566.306 374 128 83 44 7 Tekirdağ 1.140.625 292 97 53 28 6 Kocaeli 14.981.881 5.707 2.828 2.810 338 36 Balıkesir 1.135.606 256 91 86 28 3 Ġstanbul 4.439.404 362 162 520 22 3 Havza Ġçi Toplam 25.726.888 7.379 3.425 3.818 492 58 Tablo 36. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2030 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Çanakkale 2.446.413 347 105 239 29 3 Yalova 16.653 4 2 1 0,49 0,08 Bursa 1.566.306 336 115 74 40 6 Tekirdağ 1.140.625 263 88 47 26 5 Kocaeli 14.981.881 5.136 2.545 2.529 304 33 Balıkesir 1.135.606 230 82 77 25 3 Ġstanbul 4.439.404 326 146 468 19 3 Havza Ġçi Toplam 25.726.888 6.642 3.082 3.436 443 52 Tablo 37. Havza içi endüstriyel debi ve kirletici yüklerinin illere bağlı dağılımı (2040 yılı) Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Çanakkale 2.446.413 308 93 213 25 2 Yalova 16.653 3 2 1 0,39 0,07 Bursa 1.566.306 299 102 66 35 5 Tekirdağ 1.140.625 234 78 42 23 5 Kocaeli 14.981.881 4.565 2.262 2.248 270 29 Balıkesir 1.135.606 205 73 69 22 2 Ġstanbul 4.439.404 289 130 416 17 2 Havza Ġçi Toplam 25.726.888 5.903 2.740 3.054 394 46

Kirletici Yük (ton/yıl) Kirletici Yükler (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 297 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 91, 92, 93, 94, 95, 96 ve 97 de sırasıyla Çanakkale, Yalova, Bursa, Tekirdağ, Kocaeli, Balıkesir ve Ġstanbul illeri için yıllara göre yük dağılımı verilmiģtir. Bazı grafikler daha net olabilmesi açısından logaritmik eksen kullanılarak gösterilmiģtir. 10.000 1.000 2010 2020 2030 2040 100 10 1 KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 91. Çanakkale ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı 20 18 16 2010 2020 2030 2040 14 12 10 8 6 4 2 - KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 92. Yalova ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı

Kirletici Yükler (ton/yıl) Kirletici Yükler (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 298 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1.000 2010 2020 2030 2040 100 10 1 KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 93. Bursa ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı 1.000 2010 2020 2030 2040 100 10 1 KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 94. Tekirdağ ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı

Kirletici Yük (ton/yıl) Kirletici Yükler (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 299 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 100.000 2010 2020 2030 2040 10.000 1.000 100 10 1 KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 95. Kocaeli ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı 1.000 2010 2020 2030 2040 100 10 1 KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 96. Balıkesir ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı

kirletici yük (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 300 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1.000 100 10 2010 2020 2030 2040 1 KOĠ BOĠ AKM TN TP ġekil 97. Ġstanbul ili için yıllara göre endüstriyel kirletici yük dağılımı 6.2.2.3. Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri Türkiye geneli için durum değerlendirmeleri 2040 yılına kadar yapılacağından bu zaman dilimi içerisinde, tüm Belediyelerin tercihen önerilen veya yeni kuracakları atık birliklerine dahil olması; mevcut düzensiz depolama alanlarının kapatılması ve rehabilite edilmesi; yeni bölgesel düzenli depolama tesislerinin ve diğer atık yönetim tesislerinin kurulması; rehabilite edilmiģ düzensiz depolama sahalarından kısmi olarak toplanabilen (%50) ile düzenli depolama alanlarından gelen sızıntı sularının yerinde ön arıtmaya tabii tutulması ve akabinde Ģehir kanalizasyon Ģebekesine bağlanarak veya vidanjörlerle taģınarak kentsel AAT lere aktarılması hedeflenmektedir. Bu süreçler neticesinde katı atıklardan kaynaklanan noktasal kirlilik yükü hesaplamaları mevcut durum gelecekteki durum olarak aģağıda özetlenmiģtir. Marmara Havzası Katı Atık Durumunun Değerlendirilmesi 1994 yılında Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi nin iģtiraki olarak kurulan ĠSTAÇ A.ġ. tarafından Ġstanbul da katı atıkların düzenli depolanmasına geçilmiģtir. Silivri ve Çatalca ilçelerine ait bazı beldeler hariç Ġstanbul un evsel katı atıkları, 7 adet aktarma istasyonu aracılığıyla toplanmakta ve Ġstanbul un her iki yakasında bulunan (Kemerburgaz-Odayeri ve ġile- Kömürcüoda) düzenli depolama alanlarında bertaraf edilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 301 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kocaeli de de evsel ve endüstriyel katı atıklar, 1996 yılında kurulan BüyükĢehir Belediyesi kuruluģu ĠZAYDAġ tarafından düzenli depolama ve yakma suretiyle bertaraf edilmektedir. Kocaeli nin Gebze Ġlçesi nde toplanan evsel atıklar, ĠZAYDAġ tarafından rehabilite edilen eski sahada düzenli depolama yöntemi ile uzaklaģtırılmaktadır. Kocaeli Dilovası nda bulunan eski düzensiz depolama sahası da ĠZAYDAġ tarafından rehabilite edilmek suretiyle halihazırda düzenli depolama sahası olarak hizmet vermektedir. Kırklareli nin havza içerisinde kalan ilçelerinde evsel katı atıklar, Kırklareli Katı Atık Birliği ne ait düzenli depo sahasında depolanmaktadır. Ancak söz konusu saha havza dıģında kaldığından, bu çalıģmada değerlendirilmemiģtir. Tekirdağ da çevre hizmetlerinin yürütülmesine yönelik olarak dört adet birlik faaliyette olup bunlardan biri olan Tekirdağ Ġli Çevre Hizmetleri Birliği (TĠÇHĠB) 12/07/2006 tarihinde kurulmuģtur. TĠÇHĠB e, Ġl Özel Ġdaresi nin dıģında Tekirdağ Merkez, Muratlı ve Hayrabolu Belediyeleri ile 5 Belde Belediye si üyedir. Halen havzada bulunan HoĢköy, Mürefte, Yeniçiftlik ve Sultanköy Ġlçeleri nde atıklar, düzensiz depolanmaktadır. Çanakkale Belediyesi nin 2008 yılında kurduğu Çanakkale Katı Atık Birliği (ÇAKAB), AB Hibe Fonu ile 2009 yılı Ağustos ayından itibaren Merkez, Kumkale, Ġntepe, Umurbey, Lapseki ve Çardak Belediyeleri ne bölgesel düzenli depolama hizmeti sunmaktadır. Birlik Belediyelerine ait düzensiz depolama sahaları da rehabilite edilmiģtir. Bursa Ġli nde Orhangazi ve Ġznik Beledileri ile 7 belde belediyesinin oluģturduğu Orhangazi- Ġznik-Gemlik Havzası Atıksu Arıtım ve Katı atık Deponi Alanı Kurma ve ĠĢletme Birliği, Orhangazi Çeltikli mevkiinde düzenli katı atık depolama alanı tahsisini almıģ olup, henüz depolamaya geçilmemiģtir. Mudanya Ġlçesi nde toplanan katı atıklar, Bursa BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı tarafından kurulup iģletilen Hamitler katı atık sahasında düzenli depolanmakta, Gemlik ve Mudanya Ġlçeleri nde toplanan tıbbi atıklar ise depolama sahası içerisinde kurulan tıbbi atık sterilizasyon ünitesinde sterilize edildikten sonra gömülerek bertaraf edilmektedir. Kocadere, Esenköy, Koruköy, TeĢvikiye, Altınova, Kaytazdere, SubaĢı, Kadıköy ve TavĢanlı Belediyeleri tarafından Yalova Ġli Yerel Yönetimleri Katı Atık Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği (YAKAB) kurulmuģtur. Birliğin merkezi Yalova Merkez Ġlçesi olup, düzenli depolama sahası olarak Denizçalı Eski TaĢ Ocakları mevkii belirlenmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 302 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Mevcut Birlik Yapısı Marmara Havzası ndaki yerleģimlerde, mevcut düzensiz depolama sahalarını rehabilite edip, düzenli depolama alanları oluģturmak amacıyla 10 adet belediye birliği kurulmuģtur. Bu birlikler ve birliklere bağlı belediyeler Tablo 38 de listelenmiģtir (ÇOB Eylem Planı (2008), Bakanlık verileri (Mart 20010), Belediye görüģmeleri). Tablo 38. Marmara Havzası Mevcut Belediye Katı Atık Birlikleri Birlik Durumu Ġstanbul BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı Kocaeli BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı Üye Belediyeler Ġstanbul iline bağlı Arnavutköy, Avcılar, Bağcılar, Bahçelievler Bakırköy, BaĢakĢehir BayrampaĢa, BeĢiktaĢ, Beylikdüzü, Beyoğlu, Büyükçekmece, Çatalca, Esenler, Esenyurt, Eyüp, Fatih, GaziosmanpaĢa, Güngören, Kağıthane, Küçükçekmece, Sarıyer, Silivri, Sultangazi, ġiģli, Zeytinburnu Ġlçe Belediyeleri Ġstanbul iline bağlı Adalar, AtaĢehir, Beykoz, Çekmeköy, Kadıköy, Kartal, Maltepe, Pendik, Sancaktepe, ġile, Tuzla, Ümraniye, Üsküdar, Sultanbeyli Ġlçe Belediyeleri Kocaeli iline bağlı Gölcük, Kandıra, Karamürsel, BaĢiskele, Ġzmit, Kartepe, Derince, Körfez Ġlçe Belediyeleri Birlik Nüfusu (2009) Atık Miktarı (2009) (ton/yıl) 8.156.696 3.424.000 4.416.867 1.854.000 Kocaeli iline bağlı Dilovası 587.255 265.791 Son Durum Belediye Atıkları Odayeri Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 1995 yılından beri iģletilmektedir. Ayrıca 1000 ton/gün kapasiteli kompost ve geri dönüģüm tesisi faaliyettedir. Kömürcüoda Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 1995 yılından beri iģletilmektedir. Ayrıca 2000 ton/gün kapasiteli kompost ve geri dönüģüm tesisi faaliyettedir. 485.892 219.915 ĠZAYDAġ Solaklar Evsel Katı atık Düzenli Depolama Tesisi 1997 yılından faaliyettedir. beri ĠZAYDAġ Dilovası Evsel Katı atık Düzenli Depolama Tesisi 2007 den beri iģletilmektedir. Tıbbi Atıklar Tıbbi atıklar ĠSTAÇ Tesisinde yakılarak bertaraf edilmektedir. Tıbbi atıklar Avrupa yakasında ĠSTAÇ Tesisinde yakılmaktadır. Anadolu Yakası için sterilizasyon tesisi kurulması çalıģmaları devam etmektedir. ĠZAYDAġ ta kurulan sterilizasyon tesisine 12.01.2010 tarihinde verilmiģtir. lisans Çayırova, Darıca, Gebze Ġlçe Belediyeleri 519.825 189.736 ĠZAYDAġ Gebze Evsel Katı atık Düzenli Depolama Tesisi 2005 ten beri iģletilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 303 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Birlik Durumu Üye Belediyeler Birlik Nüfusu (2009) Atık Miktarı (2009) (ton/yıl) Son Durum Belediye Atıkları Tıbbi Atıklar Tesis iģletmeye Tıbbi atıklar alınmıģtır. Ancak Bursa da Yalova Ġli Yerel Yönetimler Katı Atık Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği* Yalova iline bağlı Merkez, Termal, Çiftlikköy, Çınarcık, Altınova, Armutlu ilçe belediyeleri ve 9 belde belediyesi 165.000 69.800 DanıĢtay 6 ncı Dairesi tarafından alınan yürütmenin durdurulması kararı bulunan sterilizasyon tesisine gönderilmektedir gereğince halen. iģletilememektedir. Tekirdağ Çevre Hizmetleri Birliği Ġli Tekirdağ Ġl Özel Ġdaresi ve ile bağlı Merkez, Muratlı ve Hayrabolu ilçe belediyeleri ile 5 belde belediyesi 192.931 80.850 Tesis faaliyettedir. Kapasite artırımı için tesis bitiģiğinde bulunan sahanın ön tahsis onayı alınmıģ olup kesin tahsis için çalıģmalar devam etmektedir Tekirdağ Sterilizasyon tesisi yapım aģamasındadır. Tekirdağ 3. Grup Çevre Belediyeler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği Tekirdağ iline bağlı Çorlu ve Marmara Ereğlisi ilçe belediyeleri ile 7 belde belediyesi 249.527 104.750 Yer seçimi çalıģmaları devam etmektedir. Malkara, ġarköy ilçe 54.039 22.680 Yer seçimi yapılmıģ belediyeleri ile Mürefte, olup, seçilen alan HoĢköy, SağlamtaĢ, Kozyörük, ormanlık arazi Balabancık, ġalgamlı belde olduğundan tahsis iģlemi Batı Tekirdağ Katı Atık Birliği (BATKAB) belediyeleri için Genel Müdürlüğümüze talepte bulunulmuģtur. Ancak Bakanlığımızca yeni birlik modeli önerilmiģ değerlendirilme aģamasındadır. Çanakkale- Lapseki- Umurbey- Kepez-Çardak- Kumkale-Ġntepe Katı Atık Yönetim Birliği Çanakkale iline bağlı Merkez, Lapseki Belediyesi ve Kumkale, Ġntepe, Kepez, Umurbey, Çardak belde belediyeleri 127.473 53.507 17 Ağustos 2009 tarihinde tesise atık dökümü baģlamıģtır. Sterilizasyon ünitesi kurulacaktır. Biga ve Çevresi, Katı Atık Yönetim Birliği Çanakklale iline bağlı Biga, Çan, Yenice Ġlçe Belediyeleri ile 10 belde belediyesi 88.223 37.031 Yer seçimi yapılmıģtır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 304 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Birlik Durumu Üye Belediyeler Birlik Nüfusu (2009) Atık Miktarı (2009) (ton/yıl) Son Durum Belediye Atıkları Tıbbi Atıklar Proje için 22/05/2003 tarihinde ÇED Gerekli Gelibolu Yarımadası Katı Atık Yönetim Birliği Çanakklale iline bağlı Gelibolu, Eceabat, Gökçeada Ġlçe Belediyeleri ile 3 belde belediyesi 41.641 17.478 Değildir kararı verilmiģtir. Tesis inģaatı 2010 yıılnda tamamlanmıģ olup iģletmeye açılması için lisans süreci devam etmektedir. Kırklareli Yerel Kırklareli Merkez, Kofçaz, 116.132 49.170 Tesis inģaatı Sterilizasyon Yönetimleri Demirköy, Pınarhisar ilçe tamamlanmıģ olup tesisi kurulması Katı Atık Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği belediyeleri ile 9 belde belediyesi (Kiyiköy) iģletme ruhsatı alma kriterlerini sağlayamadığı için ruhsat verilmemiģ, ancak belediye tesisi planlanmaktadır. iģletmeye baģlamıģtır. Lotun içerisinde yüksek gerilim hattının direği bulunmaktadır. Ġlgili kurumla direğin kaldırılması için görüģmeler devam etmektedir. Bursa Bursa BüyükĢehir Belediyesi 2.174.260 984.070 Hamitler Katı Atık Tıbbi Atık BüyükĢehir sınırları içerisinde kalan Düzenli Depolama Sterilizasyon Belediye BaĢkanlığı* belediyelerden 10 adet ilk kademe ve 6 adet ilçe belediyesi (Mudanya, Sahası, 1995 yılında iģletmeye açılmıģ olup, 30 yıl süreyle Tesisi kurulmuģtur. 14.11.2008 Zeytinbağı) kullanılması tarihinde ise planlanmaktadır. lisans verilmiģtir. Orhangazi-Ġznik Orhangazi ve Ġznik Ġlçe 141.027 36.033 Orhangazi Ġlçesi, Çeltikçi Havzası Atıksu Belediyeleri ile bu ilçelere bağlı Köyünde kurulması Arıtma ve Katı 7 Belde (Boyalıca,Elbeyli, planlanan tesis için ÇED Atık Düzenli Çakırlı, Narlıca, Sölöz, sürecinde yaģanan Depolama Yenisölöz, Yeniköy) Belediyesi problemlerden dolayı Alanı Kurma ve vazgeçilmiģ, Orhangazi ĠĢletme Birliği* Ġlçesi, Akyolaltı, Domuztarla ve Olukdere Mevkisinde belirlenen

Sayfa/Toplam Sayfa: 305 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Birlik Durumu Üye Belediyeler Birlik Nüfusu (2009) Atık Miktarı (2009) (ton/yıl) Son Durum Belediye Atıkları Tıbbi Atıklar yeni alanın büyük kısmının ormanlık arazi olması sebebiyle Genel Müdürlüğümüze tahsis için baģvurulmuģ, 10.05.2010 tarihli uygun görüģ yazımız OGM'ne gönderilmiģtir. Kaynak: ÇOB Eylem Planı (2008), Bakanlık verileri (Mart 2010), Belediye görüģmeleri Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Birlik Yapısı Marmara Havzası için, katı atık sızıntı suyu hesaplamalarına esas teģkil eden Katı Atık Yönetim Birlikleri Tablo 39 da özetlenmiģtir. Gelecekteki ideal idari yapılanmayı temsil eden söz konusu birlik yapısının kullanılmasının gerekçesi, tüm belediye nüfusunu bir düzenli depolama tesisine bağlı kabul etmesi, dolayısıyla nüfusun tümünü sızıntı suyu hesaplamalarında dikkate almasıdır. Bu kapsamda yapılan kabul ve hesaplamalar detaylı olarak aģağıda açıklanmıģtır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 306 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 39. Marmara Havzası için Sızıntı Suyu Hesaplamalarına esas teģkil eden Katı Atık Yönetim Birlikleri Ġl Önerilen Birlik Üye Belediyeler (Ġlçeler) Birlik Nüfusu 2009 Model Bölge Tip Proje Ġstanbul Anadolu Beykoz, Üsküdar, Kadıköy, AtaĢehir, Maltepe, Kartal, Tuzla, Sultanbeyli, Pendik, Sancaktepe, Ümraniye, Çekmeköy, ġile, Adalar 4.554.712 1c Tip Proje 16 Ġstanbul Ġstanbul Avrupa1 GaziosmanpaĢa, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Avcılar, Bağcılar, Fatih, Bakırköy, Esenler, Eyüp, Eminönü, Sarıyer, ġiģli, BeĢiktaĢ, Beyoğlu, Güngören, Kağıthane, Zeytinburnu, Bahçelievler, BayrampaĢa, Sultangazi, BaĢakĢehir, Beylikdüzü, Esenyurt, Arnavutköy 8.162.509 1c Tip Proje 16 Ġstanbul Avrupa2 Silivri, Çatalca, Çerkezköy (Tekirdağ), Saray (Tekirdağ) 398.557 1c Tip Proje 2 Yalova Yalova Yalova M., Armutlu, Çınarcık, Çiftlikköy, Termal, Altınova, Ġznik (Bursa), Orhangazi (Bursa) 322.414 1c Tip Proje 2 Çanakkale Çanakkale Kuzey Çanakkale Batı Çanakkale M., Çardak, Ġntepe, Lapseki, Kepez, Kumkale, Umurbey 151.698 1c Tip Proje 1 Ecebat, Gelibolu, Gökçeada 55.112 1c Tip Proje 15 Tekirdağ Tekirdağ Tekirdağ M., ġarköy, Çorlu, Hayrabolu, Malkara, M.Ereğlisi, Muratlı 582.670 1c Tip Proje 3 Kocaeli Kocaeli Doğu Kocaeli Batı BaĢiskele, Derince, Gölcük, Ġzmit, Kandıra, Karamürsel, Kartepe Gebze, Körfez, Çayırova, Dilovası, Darıca 513.631 1b Tip Proje 3 694.813 1b Tip Proje 16 Bursa Bursa Gemlik (Katılım Sağlamalı)) 2.174.260 1c Tip Proje 16 Balıkesir Gönen Gönen, Sarıköy (Katılım Sağlamalı) 46.904 1c Tip Proje 15 Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2009) Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, katı atık bertarafı için Türkiye genelinde Belediyeler Arası Bölgesel Yönetim Birlikleri nin oluģturulması, ekonomik olarak sürdürülebilir kapasitede Bölgesel Katı Atık Tesisi Projeleri nin geliģtirilmesi ve projelerin bir plan dahilinde uygulanması amacıyla Katı Atık Ana Planı hazırlanmıģtır. Katı Atık Yönetim Birlikleri, hizmetin sunulacağı alt bölgeyi ve nüfusunu tanımlamaktadır. Katı atık hizmetleri baģlıca atık toplama, taģıma, geri kazanma, arıtma ve bertaraf faaliyetlerini içermektedir. Atık birliklerinin

Sayfa/Toplam Sayfa: 307 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 oluģturulmasında dikkate alınan baģlıca parametreler; idari yapı, coğrafi konum, topografya, yol durumu, ekonomik taģıma mesafesi ve nüfustur. Havza genelinde mevcut katı atık düzenli depolama tesislerinin ve kurulmuģ birliklerin değerlendirmesi, ortak olarak tek bir amaca hizmet eder; esas hedef bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları sızıntu suları kaynaklı kirlilik yüklerinin mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespiti ve konuya iliģkin gerekli önlemlerin alınmasıdır. Ancak buradaki temel sorun, Türkiye genelinde mevcut düzenli depolama tesisi sayısının ihtiyacı karģılar sayıya eriģmiģ olmaması, dolayısıyla mevzuata uygun katı atık bertaraf hizmetlerinin henüz nüfusun tümünü kapsayamıyor olması ve bununla birlikte Atık Birlikleri ile ilgili durumun güçlü bir idari yapıya kavuģmamasıdır..t.c. ĠçiĢleri Bakanlığı ve AB tarafından vurgulanan Yerel Yönetimler Özerklik ġartı sebebiyle, bölgesel Atık Birliklerinin kurulmasında birliğe katılım konusunda bir zorunluluk söz konusu olamamakla birlikte, Belediyelerin yasal mevzuata uyumunu teknik ve maddi açılardan yadsınamaz ölçüde kolaylaģtıran Birlik yapısı için Bakanlık ın belirli teģvik uygulamaları bulunmaktadır. Bu doğrultuda, Bakanlık tarafından hazırlatılmıģ olan Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) Türkiye nin gelecekte Birlik yapısının ortaya konmasında bir rehber niteliği taģımaktadır. Yerel yönetimler ile bir araya gelinerek hazırlanmıģ olan söz konusu plan, yerel nitelik ve sorunları da özellikle dikkate alarak geleceğe dönük olarak planlanmıģ en güncel ve güvenilir veri niteliği taģımaktadır. Havzadaki katı atık kaynaklı kirlilik yüklerinin zaman içerisinde atık karakterizasyonu ve atık akıģı neticesinde nasıl değiģtiğinin belirlenmesinde, Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) kapsamında Tip Projelerin kullanılmasına bu amaçla karar verilmiģtir. Tip Projeler, katı atık yönetimi alanında Türkiye genelinin bilgisayar destekli bir model yardımıyla modellenmesi suretiyle geliģtirilmiģtir. Tip Projeler Bakanlık tarafından onaylı en güvenilir verileri içermesinin yanı sıra, 11 (öncelikli) Havzada Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında yer almayan atık yönetim sistemlerinin planlanması basamağının da yerine geçmektedir. Bilindiği üzere sadece nüfus tahmini ve birim katı atık oluģumlarının belirlenmesi ile düzenli depolanan atık miktarının ve dolayısıyla sızıntı suyu oluģumlarına geçilememektedir. Atık akıģı içerisinde oluģumdan bertarafa kadar geçen süreçte, atık ayırma, iģleme, arıtma v.b. amaçlarla kullanılması gereken pek çok atık yönetim tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler ve iģletmeye alınma tarihleri, farklı nüfus grupları ve bölgelerin farklı yapısal özellikleri sebebiyle oldukça çeģitlilik gösterirler. Atık yönetim tesislerinin planlanması bu proje kapsamında yer

Sayfa/Toplam Sayfa: 308 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 almadığından, söz konusu tesislerin etkilerini en iyi Ģekilde yansıtan Tip Projelerin kullanılması, ilgili bölge ve nüfus değerlerine uygun Tip projenin seçilmesi suretiyle düzenli depolanan miktarlara geçilmesi projenin kritik bileģeni niteliğini taģımaktadır. Önemli diğer bir husus, Tip Projelerin hem Türk hem AB mevzuatına uygun bir sistem geliģtirilmesi amacıyla hazırlanmıģ olmasıdır. Bu durum, netice itibariyle tüm Belediyeleri ilgilendiren ve tümünün sağlaması gereken yasal bir gereklilik halini almaktadır. Burada Türkiye nin sosyo-ekonomik farklıklarının da dikkate alınmasıyla, hem yasal kotaların sağlanmasını, hem de ekonomik isletilebilirliği test ettiği için Tip Projelerin kullanılması oldukça uygun düģmektedir. Uygulamada ortaya çıkan önemli bir konu, sızıntı suyu hesaplamalarına esas teģkil eden birlik yapılarının bazı farklılıklar gösterebilmesidir. Ancak Birlikler açısından henüz yeni yapılanma aģamasında olan Ülkemizde, zaman içerisinde Belediyelerin kapasite geliģtirilmesi ve kadroların iyileģtirilmesi sağlandıkça, teknik, idari, mali ve çevresel parametreler açısından bilimsel olarak en uygun yapılanma olarak tespit edilmiģ olan atık birliklerine uyumun çok büyük ölçüde sağlanacağı ve uzun vadede mutlaka bir optimuma ulaģılacağı düģünülmektedir. Daha iyi ve güncel verilere ulaģılana kadar, bir baģka deyiģle her bölgede yerel bazda planlama çalıģmaları yapılıncaya dek, Tip Projeler Belediyeler ve Belediye Birlikleri için bir yol haritası niteliği taģımaya devam edecektir. Son olarak belirtilmelidir ki, önemli olan havza genelindeki toplam sızıntı suyu kirlilik yüklerinin belirlenmesidir. Çoğunlukla gelecekte kurulması gereken düzenli depolama tesislerinin konumları henüz kesin olarak belirli olmadığı için, havza nüfusunun Atık Birlikleri arasında nasıl dağıtılacağı, projenin esas amacı doğrultusunda hesaplamaların bütünü için bir değiģiklik yaratmayacaktır. Mümkün olan en doğru veri ile çalıģılacaktır; ancak netice itibariyle önemli olan havza nüfusunun tümünün toplam sızın suyu kirlilik yükü hesabı içerisine dahil edilmiģ olmasıdır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 309 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Katı Atık Sızıntı Suyu Hesaplamaları ÖnerilmiĢ olan Katı Atık Yönetim Birlikleri dikkate alınarak, Birlik içerisindeki yerleģkeliden kaynaklanan ve havza için kirletici olan katı atık sızıntı suları aģağıdaki Ģekilde hesaplanmıģtır. Sızıntı sularının debi ve yük hesapları 4 ayrı grup için yapılmıģtır: 1. Düzensiz Depolama Alanları için; i) Mevcut Düzensiz Depolama Alanları ii) Kapatılan (rehabilite edilen) Düzensiz Depolama Alanları 2. Düzenli Depolama Alanları için; iii) Mevcut Düzenli Depolama Alanları iv) ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları Noktasal kaynak kirlilik yükü hesabına, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının tümü ile kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanabilen kısmı dahil edilmiģtir. Düzensiz Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Mevcut Düzensiz Depolama Alanları: Mevcut düzensiz depolama alanları için sızıntı suyu debilerinin hesaplanmasında, yıllık ortalama yağıģ yüksekliklerinden faydalanılmıģtır. Bu amaçla Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan 1975-2009 yılları arasındaki yöreye özgü meteorolojik bülten verileri kullanılmıģtır. GeçmiĢ yıllarda halihazırda düzensiz depolanmıģ olan atık içerisindeki su muhtevası, yağıģa oranla kayda değer miktarlarda olmaması sebebiyle sızıntı suyu hesaplarına dahil edilmemiģtir. Sızıntı Suyu Debisi (m 3 /yıl) = Düzensiz Depolama Alanı (m 2 )* Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği(m/yıl) Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan 1975-2009 yılları arasındaki yağıģ verileri kullanılmıģtır. Depolama alanlarının büyüklükleri saha çalıģmaları ile tespit edilmiģ olup gerektiğinde uydu görüntüleri üzerinden düzeltmeler yapılmıģtır. Saha çalıģmaları sırasında belirlenemeyen depolama alanları için ise bölge nüfusundan yola çıkılarak, oluģması muhtemel atık miktarı

Sayfa/Toplam Sayfa: 310 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 için gerekli alanlar hesaplanmıģtır. Hesaplanan bu değerler düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiģtir. ÇalıĢma iller bazında yapılmıģtır. Tüm ilçeler için düzensiz depolama alanlarının toplamı, ile ait varsayımsal tek bir düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiģtir. Yapılan Kabuller: 1. Mevcut Düzensiz Depolama Alanları kapatıldıktan sonra sızıntı suyu debisinin %65 azalacağı kabul edilmiģtir. (Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Sızıntı Suyu OluĢma Faktörü: 0,35) Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra OluĢan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl)* 0,35 2. Depolama alanı kapatıldıktan sonra, 30 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir. 3. Mevcut Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra oluģan sızıntı suyunun en fazla yarısının toplanabileceği kabul edilmiģtir. Sızıntı suyunun toplanamayan kısmı yayılı kirletici kaynağıdır (%50 noktasal kaynak, %50 yayılı kaynak). Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Toplanabilen Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) * 0,35 * 0,50 4. *Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra sızıntı suyundaki her bir kirletici parametre konsantrasyonunun ilk 20 yıl için %50 sine, ikinci 20 yıl için ise %5 ine ineceği kabul edilmiģtir. Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonraki 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,50 Takibeden 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,05 5. Düzensiz depolama alanlarının kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiģ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıģtır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 311 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ayrı ayrı noktasal ve yayılı kaynak kirliliğine dahil olan sızıntı suyu miktarlarının yüzdelik dağılımları, düzensiz depolama alanı kapatılmadan önceki ve sonraki dönemler için ġekil 98 deki gibidir. Kapatılmadan Önce (2011/2016 ya kadar) Kapatıldıktan Sonra (2011/2016-2040) OluĢan Sızıntı Suyu (%100) OluĢan Sızıntı Suyu (%35) Toplanan Sızıntı Suyu (%0) Yayılı Kaynak (%100) Toplanan Sızıntı Suyu (%17,5) Yayılı Kaynak (%17,5) ġekil 98. Noktasal Ve Yayılı Kaynak Kirliliğine Dahil Olan Sızıntı Suyu Miktarlarının Yüzdelik Dağılımları Yapılan kabullerce kirletici parametre konsantrasyonları hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, BOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 40 ta verilmiģtir.; Tablo 40. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar 2010-2030 2030-2040 KOĠ 5000 2500 250 BOĠ 1500 750 75 Toplam-N 400 200 20 Toplam-P 10 5 0,5 Kaynak: ÇOB, Katı Atik Ana Planı, 2006 Kapatılan Düzensiz Depolama Alanları: Artık kullanılmayan, kapatılmıģ düzensiz depolama sahalarının bugüne kadar doğal yollarla ıslah olduğu kabul edilmiģtir. Söz konusu alanlardan gelecek olan kirlilik yükünün hesaplarda dikkate alınması maksadıyla, mevcut düzensiz depolama alanları kirlilik yükü 1,1 lik emniyet katsayısı ile çarpılarak hesaplanmıģ yük %10 oranında arttırılmıģtır. Düzenli Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Düzenli depolamalardan kaynaklanan sızıntı suyu hesabında, ilçelerin 2010 yılı eģdeğer nüfusları kullanılmıģ olup, Katı Atık Ana Planı nı esas alan birlikler ve tip proje atık akıģlarından faydalanılmıģtır. Ġlgili tip proje kapsamında planlanan atık iģleme ve bertaraf tesisleri iģletmeye alınma tarihleri büyükģehir belediyeleri için Tablo 41 de, diğer belediyeler için Tablo 42 de özetlenmektedir.

Tanım Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) MGT Kentsel Kırsal ATM/ /Atık Kumbaraları Termal DönüĢüm (Yakma/ Gazifikasyon) Düzenli Depolama Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 312 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 41. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı Bölge 1a Ġstanbul, Ġzmir (BüyükĢehirler) 2010 (20%) 2010 2008 / 2010 2010 / 2015 2013-2017 2008 / 2009 2008 / 2011 1b Marmara/Ege Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2015 (30%) 2015 2010 / 2015 2015 / 2020 2022 2011 / 2016 2011 / 2016 2a Ankara (BüyükĢehir) 2012 (20%) 2012 2008 / 2010 2010 / 2015 2018 2008 / 2009 2008 / 2011 2b Antalya/Ġçel (Turistik Ģehirler) 2012 (30%) 2012 2008 / 2010 2010 / 2015 2019 2011 2009 / 2011 2c Karadeniz/Akdeni z/ġç Anadolu Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2015 (20%) 2015 2010 / 2015 2015 / 2020 2022-2023 2011 / 2016 2012 / 2016 3a Gaziantep (BüyükĢehir) 2013 (20%) 2013 2008 / 2010 2015 / 2020 2019 2012 2008 / 2011 3b Doğu /Güney Doğu An. Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2014 (100%) 2014 2010 / 2015 2015 / 2020-2011 / 2016 2012 / 2016 Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006)

Tanım Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) MGT Kentsel Kırsal Düzenli Depolama ATM/Atık Kumbaralar ı Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 313 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 42. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı Bölge 1c 2d 2e 3c 3c Marmara/Ege (BüyükĢehirler hariç) Karadeniz (BüyükĢehirler hariç) Akdeniz/Ġç Anadolu (BüyükĢehirler hariç) Doğu /Güney Doğu An.* - ikili toplamalı (BüyükĢehirler hariç) Doğu /Güney Doğu An.- ikili toplamasız (BüyükĢehirler hariç) * Elazığ, Iğdır, Malatya, Van 2015 (100%) 2015 (100%) 2015 2015 2015 (50%) 2015 2020 (100%) Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006) 2020 - - 2010 / 2015 2010 / 2015 2010 / 2015 2015 / 2020 2015 / 2020-2016 2014 / 2020-2016 2016 / 2020 2015 / 2020 2011 2012 / 2016-2016 2017 / 2020-2016 2017 / 2020 Düzenli depolanan atık miktarları, bir tarafta her bir bölge için farklı tarihlerde ve farklı kapasitelerde devreye giren atık iģleme tesisleri neticesinde azalmakta olup, öte yandan nüfus artıģı ve ekonomik geliģmeye paralel olarak artmaktadır. Dolayısıyla düzenli depolanan yıllık atık miktarları doğrusal bir fonksiyon olmayıp farklılık arz etmektedir. Yapılan Kabuller: 1. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atığın su muhtevası ağırlıkça %30 olarak kabul edilmiģtir. Depolanan atığın su oranı = 0,30 kg su/kg atık 2. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atık için bozunma sonucu tüketilen su oranı ağırlıkça %24 olarak kabul edilmiģtir. Bozunma sonucu tüketilen su oranı = 0,24 kg su/kg atık

Sayfa/Toplam Sayfa: 314 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3. Kapatılan hücreler için yağıģ sızma oranı %20 olarak kabul edilmiģtir. 4. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 10 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir (örn. 20+ 10 yıl). 5. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonraki sızıntı suyundaki kirletici parametre konsantrasyonları (KOĠ, TK), ilk 5 yıl için %50 sine, ikinci 5 yıl %5 ine ineceği kabul edilmiģtir. Sadece fosfor (TP) konsantrasyonu sabit alınmıģtır. 6. Düzenli Depolama Alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiģ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıģtır. Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 43 de verilmiģtir. Tablo 43. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar 2010-2030 2030-2040 KOĠ 4000 2000 500 Toplam-N 1000 500 100 Toplam-P 10 10 1 Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006 ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları: Tip Proje 7, 8 ve 9 un hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli Depolama Alanları nın 2011 yılında iģletimi söz konusudur. 2. 20 yıllık iģletimi planlanan depolama alanları 2 Ģer hücreden oluģmaktadır. Toplam Depolama Alanı 100000 m 2 dir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 44 te verilmiģtir. Tablo 44. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) 1. Hücre 50.000 10 2. Hücre 50.000 10 Toplam 100.000 20

Sayfa/Toplam Sayfa: 315 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tip proje 1-6 ve 10-16 nın hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli depolama alanlarının 2016 yılında iģletmeye alınması söz konusudur. 2. ĠĢletim süresi 20 yıl dır. Toplam depolama alanı 100.000 m 2 dir. 3. Düzenli depolama alanlarının, büyükģehirleri kapsayan birlikler için 5, diğerleri için 2 Ģer hücreden oluģtuğu kabul edilmiģtir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 45 te verilmiģtir. Tablo 45. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) 1. Hücre 50.000 7 1. Hücre 20.000 3 2. Hücre 50.000 8 2. Hücre 20.000 3 3. Hücre 20.000 3 4. Hücre 20.000 3 5. Hücre 20.000 3 Toplam 100.000 15 Toplam 100.000 15 Sızıntı suyu debileri hesaplanırken Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan 1975-2009 yılları arasındaki istasyon verileri kullanılmıģtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıģtır. Mevcut Düzenli Depolama Alanları: Mevcut düzenli depolama alanları ile ilgili bilgiler (toplam alanı, hücre ömürleri, sayısı ve alanları, mevcut atık miktarı) saha çalıģmalarından temin edilmiģtir. Sızıntı suyu hesapları ilçenin dâhil olduğu birliğe ait tip projedeki baģlangıç tarihine kadar (2011 ya da 2016) saha çalıģmalarında edinilen bilgilerle yapılmıģtır. Daha sonraki yıllar için ise Tip Proje verileri kullanılmıģtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıģtır. Özel Durumlar: Birlik içerisinde farklı havzalara ait ilçeler bulunmaktadır. Bu durumda Merkez ilçe (veya en fazla nüfusa sahip ilçe) hangi havzaya giriyorsa, birlik o havzaya dâhil edilmiģtir. Katı Atık Ana Planı nca belirlenen birliklerde yer alan bazı bölgelerin hâlihazırda bir düzenli depolama alanı bulunmaktadır. Bu durumda, söz konusu bölgeler için tip proje baģlangıç yıllarına kadar mevcut durum üzerine hesaplamalar yapılmıģ, tip proje baģlangıç tarihlerinden sonra ise birliğe dâhil olduğu kabul edilmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 316 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara Havzası için hesaplamalar yapılırken, Ġstanbul Anadolu Yakasında bulunan Kömürcüoda DD tesisinin 1995 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılından itibaren Katı Atık Yönetim Birliği olarak, Tip Proje 16 ya göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Ġstanbul Avrupa Yakasında bulunan Odayeri DD tesisinin 1995 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılından itibaren Katı Atık Yönetim Birliği Avrupa Yakası-1 ve Katı Atık Yönetim Birliği Avrupa Yakası-2 olarak 2 adet olmak üzere DD tesisinin, Tip Proje 16 ya göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Yalova Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2008 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılında Tip Proje 2 ye göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Çanakkale Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2009 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılından itibaren Çanakkale Kuzey ve Çanakkale Batı Katı Atık Yönetim Birlikleri olarak, sırasıyla Tip Proje 1 e ve Tip Proje 15 e göre faaliyetlerine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Tekirdağ Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2008 yılından itibaren faaliyette olduğu ve 2016 yılında Tip Proje 3 e göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Kocaeli nde bulunan ĠZAYDAġ-Solaklar, ĠZAYDAġ-Gebze ve ĠZAYDAġ-Dilovası DD tesisleri sırasıyla 1997, 2007 (tahmini) ve 2005 (tahmini) yıllarından beri faaliyettedir. 2016 yılından itibaren Kocaeli Doğu ve Kocaeli Batı DD Tesisleri olmak üzere sırasıyla Tip Proje 3 ve Tip Proje 16 ya göre faaliyetlerine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıģtır. Sızıntı Suyu Kaynaklı Kirletici Yükler Havza için önerilen Katı Atık Yönetim Birliklerine göre sızıntı suyundan kaynaklanan noktasal ve yayılı kirletici yüklerin yıllara göre değerleri Tablo 46 da özetlenmiģtir. Marmara Havzası nda 2010 yılı için düzenli katı atık depo sahalarından kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 2.813, Toplam N için 629, Toplam P için ise 7 ton/yıl mertebesindedir. 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 2.776, Toplam N için 620, Toplam P için ise 7 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru yavaģ bir azalma olması beklenmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 317 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 46. Marmara Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri Yıllar Ortalama sızıntı suyu debisi Ortalama sızıntı suyu debisi KOĠ TN TP m 3 /yıl m 3 /ay ton/yıl ton/yıl ton/yıl 2010 768.347 64.029 2.813 629 7 2015 849.443 70.787 3.137 710 8 2020 759.143 63.262 2.776 620 7 2025 897.215 74.768 3.328 758 8 2030 1.009.619 84.135 3.778 870 9 2035 1.009.619 84.135 3.322 823 8 2040 1.009.619 84.135 3.274 810 7

Sayfa/Toplam Sayfa: 318 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.3. Noktasal Kirlilik Kaynaklarının Değerlendirilmesi Bu bölümde havzada alıcı ortama kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden ve katı atık depolama sahalarından kaynaklanan noktasal kirlilik yüklerinin değerlendirilmesi yapılmıģtır. Kentsel ve endüstriyel kirlilik yükler iller bazında karģılaģtırılırken, katı atık depolama alanlarından kaynaklanan yükler havza genelinde değerlendirilmiģtir. Noktasal Toplam Azot Yükleri Tablo 47 de Marmara Havzası nda yer alan illerin Havza içersinde kalan bölümlerinden kaynaklanan noktasal toplam azot yüklerinin yıllara göre değiģimi verilmektedir. ġekil 99 ve ġekil 100 de ise havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. Tablo 47. Marmara Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri Kentsel ve Endüstriyel noktasal T-N yükleri (ton/yıl) Balıkesir Bursa Ç.kale Edirne Ġstanbul K.eli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM Kentsel 181 319 326 8 4.182 4 1.293 708 26 7.047 2010 Endüstriyel 39 122 128 0 25 0 1.413 34 3 1.764 Toplam 220 441 454 8 4.207 4 2.706 742 29 8.811 Kentsel 178 293 302 8 2.463 3 1.438 318 23 5.026 2020 Endüstriyel 28 44 32 0 22 0 338 28 0 492 Toplam 206 337 334 8 2.485 3 1.776 346 23 5.518 Kentsel 218 344 368 10 2.939 4 1.715 404 28 6.030 2030 Endüstriyel 25 40 29 0 19 0 304 26 0 443 Toplam 243 384 397 10 2.958 4 2.019 430 28 6.473 Kentsel 253 389 425 12 3.348 5 1.953 463 33 6.881 2040 Endüstriyel 22 35 25 0 17 0 270 23 0 392 Toplam 275 424 450 12 3.365 5 2.223 486 33 7.273

Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 319 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2010 Yılı Noktasal TN Yük Dağılımı 1.764; 20% 7.047; 80% Kentsel Endüstriyel ġekil 99. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal Top. Azot Yükü Dağılımı Yıllara Göre Noktasal TN Yük DeğiĢimi 8.000 Kentsel Endüstriyel 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 100. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal Top-N Yükü DeğiĢimi

Sayfa/Toplam Sayfa: 320 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Tablo 48 de Marmara Havzası yıllara göre noktasal toplam fosfor yükleri verilmektedir. ġekil 101 ve ġekil 102 de havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. Tablo 48. Marmara Havzası Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Kentsel ve Endüstriyel noktasal T-P yükleri (ton/yıl) Balıkesir Bursa Ç.kale Edirne Ġstanbul Kırk.eli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM Kentsel 29 51 54 1 658 1 207 110 5 1.116 2010 Endüstriyel 4 10 7 0 3 0 142 7 0 173 Toplam 33 61 61 1 661 1 349 117 5 1.289 Kentsel 33 57 62 2 380 1 261 50 6 852 2020 Endüstriyel 3 7 3 0 3 0 338 6 0 360 Toplam 36 64 65 2 383 1 599 56 6 1.212 Kentsel 38 64 71 2 436 1 299 60 6 977 2030 Endüstriyel 3 6 3 0 3 0 304 5 0 324 Toplam 41 70 74 2 439 1 603 65 6 1.301 Kentsel 46 73 81 2 513 1 353 71 7 1.147 2040 Endüstriyel 2 5 2 0 2 0 270 5 0 286 Toplam 48 78 83 2 515 1 623 76 7 1.433 2010 Yılı Noktasal TP Yük Dağılımı 173; 13% 1.116; 87% Kentsel Endüstriyel ġekil 101. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal Top. Fosfor Yükü Dağılımı

Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 321 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yıllara Göre Noktasal TP Yük DeğiĢimi 1.200 1.000 800 600 Kentsel Endüstriyel 400 200 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 102. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal P Yükü DeğiĢimi Noktasal KOĠ Yükleri Tablo 49 da Marmara Havzası yıllara göre noktasal KOĠ yükleri verilmektedir. ġekil 103 ve ġekil 104 de havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. Tablo 49. Marmara Havzası Noktasal KOI Yükleri Kentsel ve Endüstriyel noktasal KOĠ yükleri (ton/yıl) Balıkesir Bursa Ç.kale Edirne Ġstanbul Kırk.eli Kocaeli Tekirdağ Yalova TOPLAM Kentsel 2.308 3.817 3.853 73 45.886 46 11.908 8.729 213 76.833 2010 Endüstriyel 980 717 1.699 0 434 0 31.740 350 26 35.946 Toplam 3.288 4.534 5.552 73 46.320 46 43.648 9.079 239 112.779 Kentsel 565 954 1.000 25 18.482 11 4.568 2.426 74 28.105 2020 Endüstriyel 256 374 385 0 362 0 5.707 292 4 7.380 Toplam 821 1.328 1.385 25 18.844 11 10.275 2.718 78 35.485 Kentsel 662 1.061 1.133 29 21.230 12 5.237 2.970 81 32.415 2030 Endüstriyel 230 336 347 0 326 0 5.136 263 4 6.642 Toplam 892 1.397 1.480 29 21.556 12 10.373 3.233 85 39.057 Kentsel 739 1.137 1.232 32 23.229 13 5.727 3.267 88 35.464 2040 Endüstriyel 205 299 308 0 289 0 4.565 234 3 5.903 Toplam 944 1.436 1.540 32 23.518 13 10.292 3.501 91 41.367

Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 322 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı 35.946; 32% 76.833; 68% Kentsel Endüstriyel ġekil 103. Marmara Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi Kentsel 80.000 70.000 Endüstriyel 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 104. Marmara Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi

Sayfa/Toplam Sayfa: 323 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Noktasal kirleticiler, yerleģim yerlerinde yaģayan kiģilerden kaynaklanan evsel atıksular, havza sınırları içerisinde kalan alanda faaliyet gösteren, kanalizasyona veya doğrudan alıcı ortama deģarj yapan endüstriyel tesis atıksuları, mevcut katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonundan sonra bu alandan toplanacak olan sızıntı suları ile kurulacak olan katı atık düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularını kapsamaktadır. ġekil 102 den de görüleceği üzere, noktasal kirlilik yükleri içerisinde mevcut durumda ve gelecekte en büyük paya endüstriyel yük sahiptir. Havzada yoğun bir sanayileģmenin mevcut olması bu durumun sebeplerinden biridir. Endüstriyel atıksu yüklerinin kentsel yüklerden daha fazla olduğu 2010 yılına gore 2040 yılında kentsel yüklerin endüstriyel yüklerden artan nüfus ve denetimi artan endüstri sebebi ile bir miktar yüksek olması beklenmektedir. Noktasal kirlilik kaynaklarından gelen tüm parametrelerde 2020 yılında ani bir düģüģ görülmektedir. Bunun sebebi ise 2020 yılından itibaren tüm yerleģim yerlerinde kentsel atıksu arıtma tesislerinin iģletmeye alınacağı tahminidir. Kentsel kirliliğin arıtımı konusundaki bu ani değiģim sebebiyle 2020 yılında tüm parametrelerde 2010 yılına göre ani bir düģüģ ve sonrasında nüfus artıģına bağlı olarak zaman içerisinde yavaģ bir artıģ öngörülmektedir. 6.2.4. Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirletici Yükleri Besi maddesi yükleri, gerek havza gerekse su kalitesi modelleri ve bu modellerin farklı kirlilik kontrol senaryolarına göre çalıģtırılmasında temel kirlilik girdilerini teģkil etmektedir. Su kalitesinin izlenmesinde, suyun ötrofik seviyesinin en önemli göstergeleri besi maddeleri (azot (N) ve fosfor (P)) olduğundan; yayılı kirlilik kaynakları, oluģan besi maddesi yüklerinin, 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal dağılımı olarak verilmiģtir. Bu çalıģmada, havzadaki baģlıca yayılı kirletici kaynaklar; - Arazi kullanımı ( Orman alanları, Çayır-Mera alanları, Kentsel-kırsal yerleģim alanları, Kıta içi su alanları), - Tarımsal faaliyetler (Gübre kullanımı), - Hayvancılık faaliyetleri, - Atmosferik taģınım (Trafik emisyonları ve evsel ve endüstriyel baca emisyonlarından kaynaklanan kirlenme), - Katı atık depolama faaliyetleri (Düzensiz depolama alanı sızıntı suları), - Foseptik (sızdırmalı) çıkıģ suları,

Sayfa/Toplam Sayfa: 324 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 -Tarım koruma ilaçları kullanımı (Pestisit kullanımı) olarak sınıflandırılmıģtır. Kirlilik yükü tahminleri, ilin havzada kalan kısmında ve ilçeler bazında yapılmıģtır. Havza da yayılı kirletici kaynakların tahminine yönelik hesaplamalarda literatür verileri ile birlikte çeģitli kurumlar tarafından (TÜĠK, Çevre ve Orman Bakanlığı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı) oluģturulan resmi veriler kullanılmıģtır. 6.2.4.1. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesaplanması; Çevre ve Orman Bakanlığı ndan temin edilen CORINE veritabanı (Bkz. Bölüm 3.4) yardımı ile elde edilen her bir arazi kullanımına ait alansal verinin, literatürde yer alan birim yük değerleri ile çarpılması sonucu yapılmıģtır. Kullanılan literatür verisi (Dal ve Kurtar, 1993, ÖEJV, 1993) Tablo 50 de verilmiģtir. Orman alanları için CORINE sınıfı 31 (Ormanlar), tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıģtır. Çayır ve mera alanları için, CORINE sınıfı 23 (Meralar) ve 32 (Maki veya otsu bitkiler), alt sınıfları ile birlikte kullanılmıģtır. Kentsel ve kırsal alan yüzeysel akıģ sularından kaynaklanan yükler için ise CORINE sınıfları 1 (Yapay bölgeler) ana sınıfı, tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıģtır. Tablo 50. Arazi kullanımından kaynaklanan birim yükler Yayılı Kaynak Birim Yükler (kg/ha.yıl) Toplam N Toplam P Orman Alanları Çayır ve Meralar Kentsel Alan Kırsal Alan 2 5 3 9.5 0.05 0.10 0.50 0.90 Marmara havzası için arazi kullanımından (orman, çayır-mera, kentsel ve kırsa alan yüzeysel akıģ suları) kaynaklanan yayılı yüklere ait sayısal N ve P haritaları, ġekil 105 ve ġekil 106 da gösterilmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 325 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 105. Marmara Havzası arazi kullanımından kaynaklanan TN yükü (ton/yıl) ġekil 106. Marmara Havzası arazi kullanımından kaynaklanan TP yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 326 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 105 ve 106 birlikte değerlendirildiğinde, havzanın doğal arazi örtüsünün bozulmadığı kuzey (Ġstanbul Çatalca ve ġile, Kırklareli Demirköy) ve güney (Çanakkale Biga ve Yenice) bölgelerinde, arazi kullanımından kaynaklanan azot ve fosfor yükünün sırası ile 150-250 ton N/yıl ve 4-10 ton P/yıl mertebesindedir. Havzada yoğun nüfusun ve sanayinin olduğu yerlerde (Ġstanbul, Kocaeli ve Yalova), toplam azot yükü 50 ton N/yıl, toplam fosfor yükü ise 1 ton P/yıl değerinden daha azdır. Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; - Arazi kullanımının değiģmediği/değiģtirilmediği (Örneğin çayır/mera alanlarında tarım yapılmadığı) kabul edilmiģtir. 6.2.4.2. Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Yükler Ülkemizde tarım alanlarındaki ticari (sentetik) gübre kullanımları gerek miktar gerekse tür olarak ekilen ürüne, iklime, toprak özelliklerine bağlı olarak değiģiklik göstermektedir. Her bir havza özelinde, tarımsal alanlarda kullanılan gübrelerden bitkinin bünyesine çekim sonrası arda kalan kısmının belli bir miktarının alıcı ortama yüzeysel akıģ ve yeraltı suyuna karıģma ile geçeçeği varsayımıyla hesaplama yapılmıģtır. Marmara Havzası nda, gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabı için, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yürütülen ĠLEMOD (Ġl Envanterlerinin Modernizasyonu Projesi) yıllık gübre kullanım verileri ile CORINE arazi kullanımına bağlı alansal veriler birlikte kullanılmıģtır (Tarım alanları için CORINE sınıfları olarak 21 (Ekilebilir Alanlar), 22 (Sürekli ürünler) ve 24 (KarıĢık Tarım Alanları) sınıfları, alt sınfları ile birlikte hesaplamada kullanılmıģtır). ĠLEMOD verileri ilçe bazlı olduğundan, CORINE veritabanından ilgili ilçenin havzada kalan kısmının oranı hesaplanmıģ; 2005-2007 yıllarına ait ĠLEMOD verisinden elde edilen ilçe bazlı gübrelenen arazi değeri, ilçenin havzada kalan oranı ile çarpılarak havzada gübrelenen alan değeri hesaplanmıģtır. ĠLEMOD verisi saf N ve saf P 2 O 5 bazında olduğundan, yıllık satılan toplam gübre miktarı, öncelikle aktif N ve P değerlerine dönüģtürülmüģtür. Bu dönüģümün sonucu olarak, tarım arazilerine uygulanan toplam N ve P miktarı belirlenmiģtir. Besi maddelerinin ürün bünyesine alınma oranları belirli aralıklar içinde değiģmektedir ve uygulanan tüm besi maddelerinin ürün tarafından alınması ancak ideal Ģartlarda mümkündür. Ürün bünyesine alınma oranları iklim koģullarına, toprak özelliklerine, üretilen ürünlere, uygulanan gübrenin yapısına ve uygulama yöntemi ile sıklığına bağlıdır. Gerçekte bünyeye alma oranları uygulanan azotun % 40-80 i fosforun ise % 5-20 i arasında değiģmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 327 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Daha fazla gübre uygulandığında, ürün bünyesine alma daha verimsiz hale gelmektedir. Sızma ve yüzeysel akıģ sebebiyle oluģan kayıplar, uygulanan fosforun % 0,5 5 i, azotun ise % 5-30 u arasındadır (Oenema ve Roest, 1998; Bottcher ve Rhue, 2000). Bu çalıģmada, bitki bünyesine alma değerleri, ilerideki çalıģmalarda eģgüdümün sağlanması amacıyla, ĠTÜ tarafından 2008 yılında tamamlanan Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı çalıģmasında olduğu gibi, N için % 50, P için ise % 20 seçilmiģtir. Azotun % 35 inin ve fosforun % 75 inin buharlaģma, nitrifikasyon- denitrifikasyon prosesi ve toprakta P adsorpsiyonu gibi taģınım süreçleri yolu ile kaybolduğu kabul edilmiģtir. Böylece, toprakta oluģan toplam kayıplar neticesinde, uygulanan azotun % 15 i, fosforun ise % 5 inin olarak alıcı ortama ulaģtığı kabul edilerek ilgili (su ortamına gelen) gübre kaynaklı yayılı yükler hesaplanmıģtır. Gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yükleri hesaplanmasında, - Satılan gübrenin, havzadaki tarım alanlarında eģit kullanıldığı kabul edilmiģtir. - Yıllık olarak verilen satılan gübre miktarının, ilgili yıl içinde çiftçiler tarafından kullanıldığı kabul edilmiģtir. - Satılan gübrenin, satıldığı ilçede kullanıldığı kabul edilmiģtir. Marmara Havzası için oluģturulmuģ gübre kullanımından alıcı ortama gelen yayılı yük haritaları, N ve P için sırasıyla ġekil 107 ve ġekil 108 de gösterilmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 328 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 107. Marmara Havzası gübre kullanımdan kaynaklanan yayılı TN yükü (ton/yıl) ġekil 108.Marmara Havzası gübre kullanımdan kaynaklanan yayılı P yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 329 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 107 ve ġekil 108 birlikte değerlendirildiğinde; özellikle Ġstanbul ve Yalova nın bazı ilçelerinde, gerek ĢehirleĢme ve sanayileģmenin etkisi gerekse tarım yapılan alanın azlığı sebebi ile gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin mevcut olmadığı görülmektedir. Havza da en fazla gübre kaynaklı yayılı yük, Ġstanbul Çatalca (2485 ton N/yıl; 228 ton P/yıl) ve Balıkesir-Gönen den (2660 ton N/yıl; 192 ton P/yıl) kaynaklanmaktadır. Tablo 51 de Marmara Havzasında tarımda kullanılan azotlu ve fosforlu gübrelerin birim kullanım değerleri,ülkemizdeki diğer havzalarla birlikte karģılaģtırmalı olarak verilmiģtir. Marmara Havzası için elde edilen 16,9 kg/ha.yıl azotlu gübre değeri, literatürde verilen 10-40 kg/ha.yıl aralığında kalmakla birlikte; fosforlu gübre için elde edilen 1,9 kg/ha.yıl değeri, literatürde verilen 0,5-0,9 kg/ha.yıl aralığından yüksektir. Bu durum, havzada fosforlu gübre kullanımının kısıtlanması gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Özellikle Çatalca ve Gönen de gerek azotlu gerekse fosforlu gübre kullanımı azaltılmalıdır. Tablo 51. Havza ortalama azotlu ve fosforlu gübre kullanımları Havza Toplam Tarım Alanı Ha Ort. N Kullanımı kg/ha.yıl K.Menderes 288991,1 7,7 0,6 Burdur 258521,4 32,9 5,8 B.Menderes 1136271,5 17,4 3,1 Ceyhan 1081383,3 10,8 2,0 Kızılırmak 4390386,3 10,4 1,3 Konya Kapalı 2484125,0 14,5 1,8 K.Ege 385367,4 6,1 2,3 Marmara 837665,5 16,9 1,9 Seyhan 877486,9 23,5 5,5 Susurluk 982185,2 20,5 2,2 YeĢilırmak 1624391,6 7,0 1,2 Ort. P Kullanımı kg/ha.yıl

Sayfa/Toplam Sayfa: 330 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.4.3. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yükler Ülkemizde hayvancılık halen yaygın bir tarım sektörü durumundadır. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların bir bölümü, tarımda doğal gübre olarak kullanılmakta; geri kalan kısmı ise sağlıksız Ģartlarda açık depolarda biriktirilmekte ve/veya en yakın araziye dökülmektedir. Dolayısıyla, hayvan atıklarından kaynaklanan yayılı N ve P yükleri de havzaya gelen önemli kirletici kaynaklardandır. Hayvan dıģkıları doğal gübre olarak kullanıldıklarında, ortama yayılan azot ve fosfor birim yükleri, hayvan kategorisi, türü, beslenme alıģkanlıkları, ağırlıkları ve gübreleme özelliklerine bağlı olarak yüksek oranda değiģkenlik göstermektedir. Bu yüzden, birim yüklerin belirlenmeleri oldukça güçtür. Marmara Havzası için hayvancılıktan kaynaklanan yayılı yükler; TÜĠK tarafından yıllık olarak üç kategoride (büyükbaģ, küçükbaģ, kümes hayvanı) yayınlanan ilçelere göre hayvan sayılarının; literatürden elde edilen birim hayvan yükleri ile çarpılması ile hesaplanmıģtır. Hesaplamada, TÜĠK 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait verinin ortalaması alınarak güncel yükler hesaplanmıģtır. Hesaplanan yük, ilçenin havzada kalan alanı kadar azaltılmıģ ve gübre hesabında olduğu gibi, hesaplanan yayılı yükün N için (%15; P için % inin alıcı ortama ulaģabileceği kabul edilerek hesaplar yapılmıģtır. Yayılı yüklerin hesabında kullanılan katsayılar Tablo 52 de gösterilmiģtir (Agricultural Statistics, 2001; Andreadakis ve diğ, 2007; Öztürk, 2008) Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; - BüyükbaĢ hayvan 500 kg, küçükbaģ hayvan 45 kg ve kümes hayvanı 2 kg kabul edilerek birim yükler (kg/gün) elde edilmiģtir. - Hayvanların havzada kalan ilçelerde eģit olarak dağıldığı kabul edilmiģtir. Marmara Havzası için oluģturulmuģ hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük haritaları, N ve P için sırasıyla ġekil 109 ve ġekil 110 da gösterilmiģtir. Tablo 52. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük katsayıları Hayvan Kategorisi BüyükbaĢ (Ġnek,Sığır) KüçükbaĢ (Koyun,Keçi) Kümes Hayvanı (Tavuk) Azot (kg/ton hayvan ağırlığı/gün) Fosfor (kg/ton hayvan ağırlığı/gün) N Kaybı (kg/hayvan/yıl) P Kaybı (kg/hayvan/yıl) 0,30 0,10 8,2 0,91 0,42 0,06 1,0 0,05 0,52 0,22 0,06 0,008

Sayfa/Toplam Sayfa: 331 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 109. Marmara Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TN yükü (ton/yıl) ġekil 110. Marmara Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TP yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 332 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 109 ve 110 birlikte değerlendirildiğinde, Marmara Havzası nda Ġstanbul Ģehir merkezinden kaynaklanan yayılı hayvancılık yükünün mevcut olmadığı; hayvancılık yüklerinin havzanın güneyi ve doğusunda önemli seviyelere ulaģtığı görülmektedir. Havzada en fazla yayılı yükün Çanakkale-Biga (1013 ton N/yıl; 162 ton P/yıl), Kocaeli-Kandıra (828 ton N/yıl; 131 ton P/yıl), Kocaeli-Ġzmit (576 ton N/yıl; 89 ton P/yıl) ve Balıkesir-Gönen den (369 ton N/yıl; 40 ton P/yıl) kaynaklandığı görülmektedir. 6.2.4.4. Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Yükler Havzada, atmosferik taģınımdan kaynaklanan kirleticiler, baģlıca sanayi tesislerinden kaynaklanan ve evsel kaynaklı emisyonlar ile trafik kaynaklı emisyonlar olarak değerlendirilmiģtir. Trafik emisyonlarından kaynaklanacak yayılı yükler, ağırlıklı olarak NOx ve NH 3 ten ibarettir. Sanayi tesisleri ve baģta fosil yakıt yakılması sonucu oluģan evsel kaynaklı emisyonlar ise NOx ve NH 4 bileģikleridir. Gerek trafik emisyonlarından gerekse sanayi ve evsel kaynaklı emisyonlardan fosfor yayılı yükü oluģmamaktadır. Hava kirliliği ile oluģan karbon esaslı kirlenme ve yayılı olarak hesaplanması, nehir havzaları bazında yapılacak çalıģmalarda değinilmesi gereken uzun ve karmaģık bir süreçten oluģmaktadır. Bu çalıģmada, ĠTÜ tarafından yapılan Melen Havzası Koruma Eylem Planında, Melen Havzası için, 836 mm/m 2 yıllık ortalama yağıģ için NO 3 ve NH 4 ün Toplam Azot cinsine çevrilmesi sonucu bulunan 10,3 kg N/ha.yıl birim yük esas alınmıģtır. Bu yük ilgili havzada trafik emisyonlarının yanı sıra evsel ve endüstriyel emisyonların CORINAIR Hava Kirliliği Dağılım Modelinin çalıģtırılması ile bulunmuģtur. Melen Havzasındaki yıllık ortalama yağıģ da bilindiğinden diğer havzalarda da ortalama yağıģla orantılı olarak değiģecek birim yükler bulunarak hesaplamalar yapılmaktadır. Marmara Havzası nda kalan ilçelere ait yıllık ortalama yağıģ değerleri, Melen Havzası yağıģ değeri referans alınarak, ve bulunan katsayıya göre oranlanarak havzadaki atmosferik taģınımdan kaynaklanan yayılı N yükü hesaplanmıģtır. Atmosferik taģınımdan kaynaklanan yayılı N yükünün hesaplanmasında; - Bulunan birim yük, toplam havza alanının %5 ine uygulanmıģtır. Her bir ilçe ve havzayı paylaģan diğer iller için bu oran sabit kabul edilmiģtir. - Havzada yer alan ilçelerden aynı ile bağlı bulunan tüm ilçelerin eģit yağıģ aldığı kabul edilmiģtir. Marmara Havzası için, atmosferik taģınım ile oluģan Toplam N yükü dağılımı ġekil 111 de verilmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 333 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 111. Marmara Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan Toplam N yükü (ton/yıl) Atmosferik taģınımdan gelen yayılı N yükü, diğer yayılı yüklere gore nisbeten düģük görünse de, Marmara Havzasının önemli ulaģım akslarını kapsaması sebebiyle özellikle trafik kaynaklı yayılı yükler açısından detaylı olarak incelenmesi gerekmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 334 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.4.5. Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Yükler Havzadaki yerleģimlerin bir kısmı kanalizasyon sistemine bağlı değildir. Bundan dolayı, kırsal yerleģimlerde sızdırmalı veya sızdırmasız fosseptikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Fosseptik çıkıģ suları yayılı kirletici kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu çalıģmada, fosseptiklerden kaynaklanan yayılı yükleri; fosseptik kullanan yerleģim yerlerinin 2010 yılı eģdeğer nüfusları ve 20 Mart 2010 tarihli Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği nde verilen kiģi baģı günlük kirlilik yükleri değerleri kullanılarak hesaplanmıģtır. Tebliğ de yer almayan, nüfusu 2.000 in altında olan yerleģim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri ise, nüfusu 2.000 ile 10.000 in arasında olan yerler için verilmiģ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiģtir. Buna göre Kentsel AAT Tebliği ve Tchobanoglous ve Burton (1991) de verilen tipik konsantrasyonlar dikkate alınarak belirlenen ve yük hesaplamalarında kullanılan kiģi baģı günlük kirlilik yükleri değerleri Tablo 23 de (Bölüm 6.2.2.1.) verilmektedir. Fosseptik çıkıģ sularından kaynaklanan kirletici yüklerin hesabında; OluĢan yük sadece 2010 yılı için hesaplanmıģ; Kentsel AAT Tebliği ve Atıksu Arıtımı Eylem Planı gereğince 2017 ye kadar AAT olmayan yerleģim yeri kalmayacağı kabulü ile 2020, 2030 ve 2040 yükleri noktasal yük olarak dikkate alınmıģtır. Fosseptik bilgileri, saha çalıģmalarında elde edilen bilgiler doğrultusunda oluģturulmuģtur. Kanalizasyonu mevcut olmayan ve/veya inģaat halinde olan tüm yerleģim birimlerinde fosseptik olduğu kabul edilmiģtir. Fosseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıģtır. Marmara Havzası için foseptik çıkıģ sularından kaynaklanan yayılı yükler ġekil 112 ve ġekil 113 de gösterilmiģtir. ġekil 112 ve 113 de görüldüğü üzere, Marmara Havzasında, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükler açısından önemli bir sorun bulunmamaktadır. Havzada baģta Ġstanbul ve Kocaeli olmak üzere BüyükĢehir lerde kanalizasyon altyapısı tamamlandığından, havzaya gelen foseptik kaynaklı yayılı yükler <10 ton N/yıl ve <2 ton P/yıl seviyelerindedir. Havzadaki en fazla yayılı foseptik yükü olan Gebze den kaynaklanan riskler, ĠSU tarafından yaptırılan Gebze Atıksu Arıtma Tesisi kanalizasyon hattının 2011 yılı sonunda tamamlanmasıyla önemli ölçüde azalacaktır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 335 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 112. Marmara Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TN yükü (ton/yıl) ġekil 113. Marmara Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 336 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.4.6. Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Yükler Marmara havzasında yer alan düzensiz depolama alanlarından yağıģ ve arazi drenajı sonucu ile kaynaklanan yayılı yükler, ġekil 114 ve ġekil 115 de gösterilmiģtir. Düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının yerinde ve/veya en yakın Atıksu Arıtma Tesisisne taģındığı düģünülerek yayılı yük hesaplamalarına dahil edilmemiģtir. ġekil 114. Marmara Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN yükü (ton/yıl) ġekil 114 ve 115 değerlendirildiğinde, Marmara Havzasında, baģta Ġstanbul, Kocaeli ve Yalova olmak üzere düzenli katı atık depolanmasına geçilmiģ olup; havzada katı atık sızıntı sularından kaynaklanan önemli bir risk bulunmamaktadır. Havzada katı atık sızıntı sularından kaynaklanan ortalama yayılı azot yükü <10 ton/yıl, yayılı fosfor yükü ise <2 ton/yıl mertebelerindedir. Havzada en fazla yayılı yükün oluģtuğu Çanakkale deki düzensiz depolama alanlarının büyük kısmı rehabilite edilmiģ olup, Çanakkale Belediyesi Düzenli Depolama Alanında oluģan sızıntı suları toplanarak arıtılmaktadır. Gelibolu da yapımı devam eden Düzenli Depolama Alanı tamamlandığında, sızıntı sularından kaynaklanan riskler önemli ölçüde giderilmiģ olacaktır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 337 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 115. Marmara Havzası Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 338 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.4.7. Toplam Yayılı Yükler Tüm havzadan gelen yayılı yüklerin dağılımı sırası ile hem N hem P için ġekil 116 ve ġekil 117 de sayısal haritalar olarak verilmiģtir. Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiģtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Toplam mevcut yayılı kirleticilerin sunulduğu Ģekillere göre, Marmara Havzasında N yükü açısından % 59 (14133 ton/yıl) ile baģı çeken gübre kullanımı ile tarımsal yük olup, bunu % 22 ile (5273 ton/yıl) hayvansal atıkların geldiği hayvan yetiģtiriciliği ve % 15 ile (3538 ton/yıl) arazi kullanımından kaynaklanan N yükü takip etmektedir. Atmosferik taģınım, foseptikler ve sızıntı suyu yükleri, toplam N yayılı yükleri açısından sadece % 4 lük bir paya sahiptir. Marmara havzasının özellikle nüfus ve sanayi açısından geliģmiģ bir havza konumunda olması sebebiyle, gerek ulaģım gerekse sanayiden kaynaklı konvansiyonel kirleticilerden kaynaklanan yayılı yüklerin atmosferik taģınımla havzaya olan etkisi detaylı olarak araģtırılmalıdır. Marmara Havzasında yayılı N yükü toplamı 24625 ton/yıl olarak hesaplanmıģtır. 2007 yılında tamamlanan MEMPIS projesi sonuç raporunda, Marmara Havzasında yüzeysel sulara ulaģan yayılı N yükleri toplamı (Susurluk alt havzası ile birlikte) 40432 ton/yıl olarak hesaplanmıģtır. Bu çalıģmada daha düģük yayılı N yükü hesaplanması, son 3-4 yılda artan Atıksu Arıtma Tesisi sayısıyla azalan foseptik (evsel atıksu) yüklerinden kaynaklanmaktadır.

Sayfa/Toplam Sayfa: 339 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 116. Marmara Havzası Toplam Yayılı TN Yükleri (ton/yıl) ġekil 117. Marmara Havzası Toplam Yayılı TP Yükleri (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 340 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara Havzasından kaynaklanan yayılı fosfor yükler değerlendirildiğinde; yayılı yüklerin baskın olarak gübre kullanımı sonucu tarımsal faaliyetlerden (% 66) kaynaklandığı (1615 ton/yıl), bunu hayvancılıktan (% 28) kaynaklanan yayılı yüklerin (692 ton/yıl) izlediği görülmektedir. Arazi kullanımından kaynaklanan P yükleri de % 6 (mertebelerindedir. Havza içinde hayvancılığın fazla geliģmemiģ olması, yayılı yük açısından tarımsal gübre kullanımını baskın hale getirmektedir. Marmara Havzasında yayılı P yükü toplamı, 2010 yılı itibarı ile 2450 ton/yıl olarak hesaplanmıģtır. 2007 yılında tamamlanan MEMPIS projesi sonuç raporunda, Marmara Havzasında yüzeysel sulara ulaģan yayılı P yükleri toplamı (Susurluk alt havzası ile birlikte) 5398 ton/yıl olarak hesaplanmıģtır. Aradaki farkın, yine arıtılan evsel atıksu yükündeki artıģa bağlı olarak azalan foseptik yükünden kaynaklandığı görülmektedir. ġekil 118 de havzayı oluģturan iller bazında yayılı kirlilik yüklerinin TN ve TP bazında dağılımları verilmektedir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 341 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 144; 8% 67; 4% 33; 2% Bursa-Yayılı TN Yükü 39; 2% 219; 12% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) 1286; 72% Toplam Atmosferik TaĢınım N Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı N Yükü (ton/yıl) 0% 2% Çanakkale-Yayılı TN Yükü Toplam Sızıntı Suyu N Yükü (ton/yıl) 25% 23% Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) 4% 2396; 46% Toplam Atmosferik TaĢınım N Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı N Yükü (ton/yıl) 1% 0% Ġstanbul-Yayılı TN Yükü 4% 11% 16% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) 3742; 68% Toplam Atmosferik TaĢınım N Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı N Yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 342 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1; 0% 10; 2% Kırklareli-Yayılı TN Yükü Toplam Sızıntı Suyu N Yükü (ton/yıl) 157; 26% Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) 46; 8% 94; 16% 284; 48% Toplam Atmosferik TaĢınım N Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı N Yükü (ton/yıl) 329; 6% 2053; 35% 140; 2% 39; 1% 467; 8% 2781; 48% Kocaeli-Yayılı TN Yükü Toplam Sızıntı Suyu N Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Atmosferik TaĢınım N Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı N Yükü (ton/yıl) Tekirdağ-Yayılı TN Yükü 3% 361; 26% 7% 10% 45% 9% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Atmosferik TaĢınım N Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı N Yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 343 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 94; 20% 5; 1% 52; 11% Yalova-Yayılı TN Yükü Toplam Sızıntı Suyu N Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) 34; 8% 158; 34% 120; 26% Toplam Atmosferik TaĢınım N Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı N Yükü (ton/yıl) 0; 0% 2; 0% Balıkesir-Yayılı TN Yükü 188; 5% 454; 13% Toplam Sızıntı Suyu N Yükü 28; 1% (ton/yıl) 2926; 81% Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) 5; 2% 16; 6% 1; 1% 6; 2% Bursa-Yayılı TP Yükü Toplam Sızıntı Suyu P Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) 235; 89% Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 344 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 184; 38% 2; 0% 3; 1% 33; 7% Çanakkale-Yayılı TP Yükü 264; 54% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl) 5; 1% 70; 14% 1; 0% 52; 11% 363; 74% İstanbul-Yayılı TP Yükü Toplam Sızıntı Suyu P Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl) 0; 1% 14; 42% 0; 1% 7; 22% 11; 34% Kırklareli-Yayılı TP Yükü Toplam Sızıntı Suyu P Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 345 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 45; 6% 306; 40% 1; 0% 19; 3% 389; 51% Kocaeli-Yayılı TP Yükü Toplam Sızıntı Suyu P Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl) 36; 26% 14; 11% 4; 3% 4; 3% 77; 57% Tekirdağ-Yayılı TP Yükü Toplam Sızıntı Suyu P Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl) 1; 1% 1; 2% 10; 14% 54; 77% 4; 6% Yalova-Yayılı TP Yükü Toplam Sızıntı Suyu P Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl)

Sayfa/Toplam Sayfa: 346 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 0; 0% 0; 0% 5; 2% Balıkesir-Yayılı TP Yükü 52; 19% Toplam Sızıntı Suyu P Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) 212; 79% Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl) 786; 3% 522 ; 2% 5.274 ; 22% 420 ; 2% 14.134 ; 57% 3.539 ; 14% ToplamYayılı TN Yükü Toplam Sızıntı Suyu N Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Atmosferik Taşınım N Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı N Yükü (ton/yıl) 73; 3% 693; 28% 11; 0% 132; 5% 1616; 64% Toplam-Yayılı TP Yükü Dağılımı Toplam Sızıntı Suyu P Yükü (ton/yıl) Toplam Arazi Kullanımı P Yükü (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl) ġekil 118. Marmara Havzası Yayılı Yükleri

Sayfa/Toplam Sayfa: 347 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.5. Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi Yukarıdaki Bölüm 6.2.2 ve 6.2.3 de noktasal ve yayılı kirletici kaynaklar ile bu kaynakların proje alanında sebep olduğu kirlilik yükleri değerlendirilmiģ ve geleceğe dönük kirlilik yükü tahminleri yapılmıģtır. Yapılan hesaplama ve tahminlerin genel değerlendirilmesi bu bölümde verilmektedir. Bu proje kapsamında, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yük hesaplamaları, havzanın doğal yapısının daha fazla bozulmasına karģı koruyucu faaliyetlerin, önerilen eylem planına uygun olarak gerçekleģtirileceği esasına göre yapılmıģtır. Koruyucu faaliyetler kıyaslandığında, noktasal kirletici kaynakları izlemek ve kontrol etmek, yayılı kirletici kaynaklara göre daha kolaydır. Noktasal kirletici kaynaklar; AAT lerin Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Yönetmeliğine gore tamamlanması gereken en son yıl olan 2017 yılına kadar azalacak, 2020 yılından sonra ise endüstriyel deģarjlardan gelen yükün azalmasına rağmen nüfus artıģı sebebiyle 2040 yılına kadar yaklaģık %20 artacaktır. Yayılı kirleticilerden tamamen kurtulmak mümkün değildir, fakat koruyucu önlemler ile yükler belirli bir oranda düģürülebilmektedir. Bu sebeple, kirletici kaynakların kontrolünde özellikle yayılı yüklerin azaltılmasına öncelik verilmelidir. Havzada, 2010 yılı için arazi kullanımınının 2040 yılına kadar önemli oranda değiģmeyeceği kabulü ile 2010 yılı için hesaplanan arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler, 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiģtir. Benzer Ģekilde, gelecekteki yükler açısından alt havza bazında detaylı çalıģmalar yapılması gerektiğinden, atmosferik taģınımla oluģan yayılı kirlilik yükleri de 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiģtir. 2017 yılına kadar, Belediye teģkilatına sahip tüm yerleģim yerlerinin AAT ye sahip olacağı kabulü ile sadece kırsal alanlarda (köylerde) fosseptik kullanıyor olacaktır. Bu nedenle kırsal alanlardan kaynaklanan foseptik yükleri ihmal edierek, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükler, 2020 yılına kadar hesaplanmıģtır. Mevcut durumda yayılı kirletici kaynak olarak görünen sızıntı suyunun, Çevre ve Orman Bakanlığı Katı Atık Ana Planı gereğince son yıllarda hızla yapımına baģlanan düzenli katı atık depolama alanları ile hem miktarı azalacak, hem de kirletici konsantrasyonu önemli ölçüde azalacaktır. Daha önce sızıntı suyu hesap yönteminde de açıklandığı üzere, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları, toplanıp arıtılmaları nedeni ile noktasal kaynak gibi davranacak ve gelecekte sızıntı suyu yalnız eski depolama alanlarından açığa

Sayfa/Toplam Sayfa: 348 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çıkacaktır. Bu sebeple, sızıntı suyundan gelecekte kaynaklanacak yayılı kirlilik yüklerinin hesabında; 2020 yılında, 2010 yılında hesaplanan yüklerin %25 oranında azalacağı kabul edilmiģtir. 2030 yılındaki yükler, 2010 yılındaki mevcut yükün % 50 si olarak; 2040 yılındaki yükler ise 2010 yılındaki yüklerin % 95 azalacağı kabul edilerek hesaplanmıģtır. Gelecekte, iyi tarım uygulamalarının artması ve organik tarıma geçiģin hızlanması sonucu, daha az ve bilinçli gübre kullanılacaktır. Hayvancılık faaliyetleri, artan milli gelire paralel olarak bir miktar artacak; daha çok modern çiftliklerde besi hayvanı yetiģtiriciliği olarak devam edecektir. Tarım (gübre) ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük hesaplamalarda 2020 yılında tarımsal faaliyetler ve hayvan yetiģtiriciliğinden gelen besi maddesi yüklerinde 2010 için hesaplanan değerlere göre % 20 lik, 2030 yılı için % 30 luk ve benzer Ģekilde 2040 yılında da % 40 lık bir azalma olacağı literatür bilgilerine dayanarak kabul edilmiģtir (Stolze vd., 2000 - FAO,2002). Yayılı yükleri gelecekte azaltmaya yönelik alınacak daha gerçekçi çözümleri araģtırmak için tüm havzada daha detaylı araģtırmalar yürütülmelidir. Önceki bölümlerde, tahmini noktasal ve yayılı kirletici yüklerinin Ģu anki dağılımı verilmiģtir. Burada, noktasal, yayılı ve toplam yüklerin miktarları yıllar içerisinde Tablo 53 de kıyaslanmaktadır. ġekil 119-120 de 2010 yılı için pasta grafikleri ve ġekil 121-122 de yıllar bazında değiģimlerin grafiksel gösterimi verilmiģtir.

Sayfa/Toplam Sayfa: 349 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 53. Marmara Havzası Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Dağılımı Toplam Azot (TN) YÜKLER (ton/yıl) Toplam Fosfor (TP) Yıllar Ġller Noktasal Yayılı Toplam Noktasal Yayılı Toplam 2010 Balıkesir 220 3598 3818 33 270 303 Bursa 441 1787 2228 61 263 324 Çanakkale 454 5244 5698 61 485 546 Edirne 8 250 258 1 18 19 Ġstanbul 4207 5532 9739 661 490 1.151 Kırklareli 4 594 598 1 32 33 Kocaeli 2706 5809 8515 349 761 1.110 Tekirdağ 742 1397 2139 117 135 252 Yalova 29 463 492 5 70 75 TOPLAM 8811 24674 33485 1289 2524 3813 2020 Balıkesir 206 2921 3127 36 217 253 Bursa 337 1462 1799 64 209 273 Çanakkale 334 4465 4799 65 393 458 Edirne 8 210 218 2 14 16 Ġstanbul 2485 4617 7102 383 399 782 Kırklareli 3 540 543 1 27 28 Kocaeli 1776 4536 6312 599 580 1.179 Tekirdağ 346 1072 1418 56 99 155 Yalova 23 395 418 6 56 62 TOPLAM 5518 20218 25736 1212 1994 3206 2030 Balıkesir 243 2583 2826 41 190 231 Bursa 384 1306 1690 70 183 253 Çanakkale 397 4070 4467 74 347 421 Edirne 10 191 201 2 12 14 Ġstanbul 2958 4163 7121 439 355 794 Kırklareli 4 512 516 1 24 25 Kocaeli 2019 4010 6029 603 506 1.109 Tekirdağ 430 928 1358 65 85 150 Yalova 28 357 385 6 49 55 TOPLAM 6473 18120 24593 1301 1753 3054 2040 Balıkesir 275 2244 2519 48 164 212 Bursa 424 1146 1570 78 157 235 Çanakkale 450 3660 4110 83 302 385

Sayfa/Toplam Sayfa: 350 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yıllar YÜKLER (ton/yıl) Toplam Azot (TN) Toplam Fosfor (TP) Ġller Noktasal Yayılı Toplam Noktasal Yayılı Toplam Edirne 12 173 185 2 11 13 Ġstanbul 3365 3703 7068 515 311 826 Kırklareli 5 482 487 1 22 23 Kocaeli 2223 3509 5732 623 436 1.059 Tekirdağ 486 766 1252 76 72 148 Yalova 33 308 341 7 42 49 TOPLAM 7273 15991 23264 1433 1517 2950 Tablo 53 değerlendirildiğinde, Marmara Havzasında 2010 yılında oluģan toplam N kirlilik yükünün 33.485 ton; Marmara Havzasında 2010 yılı için oluģan N kirletici yükünün % 55 I Ġstanbul ve Kocaeli den kaynaklandığı görülmektedir. MEMPIS Projesi Sonuç raporunda, Marmara Havzası için, alt havzası olan Susurluk Havzası ile birlikte 84.161 ton/yıl toplam N yükü hesaplanmıģtır. Susurluk Havzası ayrıca hesaplandığında elde edilen 37.763 ton/yıl N yükü de hesaba dahil edildiğinde bulunan 71.198 ton N/yıl toplam değeri, MEMPIS projesinde hesaplanan değer ile uyum içerisindedir. Marmara Havzasında 2010 yılında oluģan toplam P kirlilik yükünün 3.354 ton olduğu görülmektedir. MEMPIS Projesi Sonuç raporunda, Marmara Havzası için, alt havzası olan Susurluk Havzası ile birlikte 14.415 ton/yıl toplam P yükü hesaplanmıģtır. Susurluk Havzası ayrıca hesaplandığında elde edilen 3.873 ton/yıl P yükü de hesaba dahil edildiğinde bulunan 7.681 ton N/yıl toplam değeri, MEMPIS projesinde hesaplanan değerden daha düģüktür. MEMPIS projesinde yayılı P yükünün % 56 sının yerleģim yerlerinden kaynaklandığı düģünüldüğünde, bu çalıģmanın yapıldığı 2010 yılına kadar Marmara (ve Susurluk) havzalarında yerleģim yerlerinden kaynaklanan yayılı P yüklerinin kanalizasyon altyapılarındaki iyileģme ile giderildiği düģünüldüğünde, bu farkın azalması beklenen bir durumdur.

Sayfa/Toplam Sayfa: 351 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2010 yılı noktsal ve yayılı TN yükü dağılımı 24.674; 74% 8.811; 26% Noktasal T-N yükleri ton/yıl Yayılı T-N yükleri ton/yıl ġekil 119. Marmara Havzası 2010 yılı noktasal ve yayılı TN yükü dağılımı 2010 yılı noktsal ve yayılı TP yükü dağılımı 2.524; 67% 1.227; 33% Noktasal T-P yükleri ton/yıl Yayılı T-P yükleri ton/yıl ġekil 120. Marmara Havzası 2010 yılı noktasal ve yayılı TP yükü dağılımı

Sayfa/Toplam Sayfa: 352 / 466 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 TOPLAM Yayılı T-N yükleri ton/yıl Noktasal T-N yükleri ton/yıl 5.000 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 121. Marmara Havzası toplam azot yükünün yıllara göre değiģim beklentisi 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 2010 2020 2030 2040 TOPLAM Yayılı T-P yükleri ton/yıl Noktasal T-P yükleri ton/yıl ġekil 122. Marmara Havzası toplam fosfor yükünün yıllara göre değiģim beklentisi ġekil 121 ve 122 birlikte değerlendirildiğinde, Marmara Havzasında 2010 yılında toplam azot ve fosfor yükünün çoğunun (N için % 82 ve P için % 83 ) yayılı yüklerden kaynaklandığı görülmektedir. Noktasal yüklerde 2020 yılına kadar yapılması planlanan ileri kentsel AAT ler nedeniyle önemli bir azalma olsa da sonraki 10 yıllık bölümlerde artan nüfusla birlikte artıģ beklenmektedir. Ancak toplam yüke en fazla etki eden yayılı yüklerin de özellikle düzensiz katı atık depolanmasına son verilmesi ve foseptik yayılı yüklerinin azalmasıyla her 10 yıllık dilimde yukarıda belirtilen oranlarda azalacağı tahmin edildiği için toplam azot ve fosfor yükünün de zamanla azalacağı hesaplanmıģtır.