CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİNDE BİR GRUP ÖĞRENCİNİN AİLE PLANLAMASI VE CİNSEL YOLLA BULAŞAN HASTALIKLAR KONUSUNDAKİ BİLGİ DÜZEYLERİ

ARAŞTIRMA CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİNDE BİR GRUP ÖĞRENCİNİN AİLE PLANLAMASI VE CİNSEL YOLLA BULAŞAN HASTALIKLAR KONUSUNDAKİ BİLGİ DÜZEYLERİ Dr. Müjde ŞERİFHAN İLGÜN, Yrd.Doç.Dr. Pınar ERBAY DÜNDAR, İnt.Dr. Yakup Gökhan DOĞRAMACI, İnt.Dr. Akın DALCI, İnt.Dr. Gökhan GÜRGEN Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı AD, Manisa * Bu çalışma 24-26 Kasım 2004 tarihinde Ankara da düzenlenen I. Ulusal Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi Sempozyumu nda sunulmuştur. ÖZET Genç erişkinlik dönemi, aile planlaması (AP) ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar (CYBH) kavramlarının önem kazandığı dönemdir. Manisa Celal Bayar Üniversitesi (CBÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü ile Türk Dili ve Edebiyatı Bölümlerinde eğitim gören öğrencilerin AP ve CYBH konularındaki bilgi düzeylerinin belirlenmesi bu araştırmanın amacını oluşturmaktadır. 410 kişiden oluşan evrenin %73.0 na ulaşılmış, hazırlanan soru formu, gözlem altında uygulanmış, veriler SPSS 10.0 istatistik programında Ki Kare ve Student s t testi ile analiz edilmiştir. Grubun yaş ortalaması 21.3+1.9 dur, AP yöntemlerine ilişkin bilgi en sık %31.8 ile arkadaştan alınmaktadır. Kız öğrencilerde %95.4 ve % 88.3 ile oral kontraseptif ve rahim içi araç, erkek öğrencilerde ise %96.1 ve %79.4 ile oral kontraseptif ve kondom en çok bilinen AP yöntemleri olarak belirlenmiştir. AP bilgi düzeyi puan ortalamaları kızlarda (11.2+3.7), erkeklerden (9.0+3.9) yüksektir ve istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p<0.05). CYBH bilgi düzeyinde ise; cinsler arasında puan ortalamalarının farklı olmadığı (kızlarda 5.3 ±2.3, erkeklerde 5.2±2.5) belirlenmiştir (p>0.05). Yaş grubu, bu alanda etkili olan tek değişkendir. Gençlerin AP ve CYBH hakkında bilgi düzeyleri %52.2 ve %48.2 oranında yeterli olarak bulunmuştur. Üniversite öğrencilerine AP ve CYBH alanında danışmanlık verilmesi karşılaşmaları olası sorunların üstesinden gelebilmeleri açısından yararlı olacaktır. Anahtar Kelimeler: üniversite öğrencileri, aile planlaması, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, bilgi düzeyi. Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Dr.Müjde ŞERİFHAN İLGÜN, Celal Bayar Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı AD., Sağlık Hizmetleri Yüksek Okulu Binası, İstasyon Mevkii, 45020, Manisa Tel: 0.236.2391319 E-posta: mujde.serifhan@bayar.edu.tr ABSTRACT THE KNOWLEDGE LEVEL OF THE STUDENTS IN CELAL BAYAR UNIVERSITY, FACULTY OF SCIENCE & LITERATURE ABOUT FAMILY PLANNING AND SEXUALLY TRANSMITTED DISEASES Young adulthood is a period when concepts like family planning (FP) and sexually transmitted diseases (STD s) become important. This cross-sectional study was performed to measure the knowledge level of Biology and Turkish Language / Literature students of Manisa Celal Bayar University about FP and STD s. The questionnaire measures knowledge level of FP-STD s and sociodemographic variables was performed to 299 students (73 % of the population) undar observation. The data is evaluated by chi square test and Student s t test in SPSS 10.0 statistics program. The mean age of the study group is 21.3±1.9, 31.8% get informed about FP by friends, 95.4% of girls know about oral contraseptives (oc s) and 88.3% of girls know about IUD s; 96.1% of boys know about oc s and 79.4% of them know about condom. The mean knowledge point of FP is 11.2±3.7 of girls, 9.0±3.9 of boys (p<0.05). The mean knowledge point of STD s is 5.3 ±2.3 of girls, 5.2±2.5 of boys and there is no statistical significance (p>0.05). The effective variables of STD s knowledge is age group.medicosocial section of universities is a very important places for consulting FP and STD s to the students. Key Words : university students, FP, STD s, knowledge level 66

GİRİŞ Cinsel yolla bulaşan hastalıklar (CYBH) gerek gelişmiş,gerekse gelişmekte olan ülkelerde önemli halk sağlığı sorunlarındandır. Genel olarak CYBH listesinde gonore, klamidya, trikomonas, herpes simpleks tip 1 ve 2, şankroid, sifilis, lenfogranüloma venerum, granüloma inguinale, pedikulozis pubis, skabies, insan immün yetmezlik virüsü (HIV), hepatit A ve B bulunur (1). 2004 Dünya Sağlık Örgütü Rapor unda yer alan Cinsel Yolla Bulaşan Hastalık Yükü tahminlerine göre; Avrupa Bölgesi nde erken çocukluk ve erken erişkinlik döneminde HIV dışı CYBH nedeniyle 149.000 yıl ve yine aynı dönem için HIV/AIDS nedeniyle 39.000 yıl kaybedilmektedir (2). Hızlı nüfus artışı ve CYBH ların, özellikle de HIV İnfeksiyonu nun yayılımı ve şu an için başlıca korunma yolunun güvenli cinsel ilişki ve kondom kullanımı olması aile planlaması (AP) ve cinsellik konularının sürekli olarak gündemde kalmasına yol açmaktadır. Bu konularda hedef kitleyi oluşturan gençlerin konuya ilişkin bilgi tutum ve eğilimlerinin bilinmesi sorunun çözümü açısından önemlidir. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi nde yapılan bir çalışmada, öğrenciler HIV/AIDS ile ilgili bilgi sorularının üçte ikisini doğru yanıtlayabilmiştir (3). Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi öğrencilerine uygulanan bir araştırmada ise, öğrencilerin %89 u HIV/AIDS, %56 sı frengi, %52 si mantar, %24 ü cinsel organ siğilleri, %77 si hepatit B ve C hastalıkları konusunda bilgilerinin olduğunu belirtmişlerdir. Öğrencilerin CYBH a karşı korunmada etkili olan kondomu bilme oranı %88 dir (4). Ülkemizde AP konusunda yeterli sayılabilecek hizmet sunumuna karşın etkili yöntem kullanma oranının düşük olması (%42.5) ve etkisiz yöntem kullanımının önceki yıllara oranla artmış olması (%28.5), nüfus içinde önemli bir paya sahip olan gençlerin cinsellik ve özellikle AP konusunda bilgilendirilme gereksinimlerinin yeterince karşılanamaması ile de açıklanabilir (5). Gençlerimiz arasında istenmeyen gebelikler önemli bir sorundur ve üreme sağlığı konusunda bilgilenmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Marmara Üniversitesi hazırlık sınıfı öğrencileri arasında yapılmış olan bir çalışmaya göre, erkek öğrencilerin en fazla bildikleri AP yöntemleri sırasıyla kondom ve haptır. Kız öğrenciler ise yöntem olarak en fazla hap, kondom 67

ve Rahim İçi Araç (RİA) ı bilmektedir. Her iki cinsiyet için de kullanımı en fazla bilinen yöntem kondom, en az bilinen yöntem erkeklerde acil kontrasepsiyon, kızlarda vazektomidir. Araştırmaya katılan öğrencilerin sadece %69.4 ü CYBH dan korunmada kondomun etkili olduğunu belirtmiştir. Öğrencilerin kullandıkları AP yöntemleri ise erkeklerde (%46.6), kızlarda (%9.3) kondom ve erkeklerde (%18.2), kızlarda (%7.6) geri çekmedir. İlk cinsel ilişkilerinde erkeklerin %60.5 i ve kızların % 78 i bir AP yöntemi kullanmıştır. Kullanılan yöntemler kondom (%52.9) ve geri çekme (%5.7) olarak belirtilmiştir (6). Manisa Celal Bayar Üniversitesi (CBÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji ile Türk Dili ve Edebiyatı Bölümlerinde eğitim gören öğrencilerin AP ve CYBH konularındaki bilgi düzeylerinin belirlenmesi bu araştırmanın amacını oluşturmaktadır. GEREÇ-YÖNTEM CBÜ Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji ile Türk Dili ve Edebiyatı Bölümlerinde eğitim gören 410 öğrenci bu araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Bu bölümlerin seçilme nedeni; Biyoloji bölümüne ÖSS de sayısal alanda, Türk Dili ve Edebiyatı bölümüne ise sözel alanda öğrenci alındığından, AP ve CYBH hakkında bilgi düzeyi farkı olup olmadığının araştırılmasına olanak sağlamaktır. Araştırmanın katılım hızı %73.0 (n=299) dır. 111 öğrenci veri toplama döneminde derse girmeme, araştırmaya katılmayı istememe nedeniyle araştırma dışında kalmıştır.araştırma 2004 Nisan-Mayıs dönemi CBÜ Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı intern hekimleri tarafından ilgili fakültenin dekanlığından izin alınarak yürütülmüştür. Soru formları, ders bitimine 20 dakika kala ilgili öğretim üyesinden izin alınarak gözlem altında öğrencilere araştırmanın amacı ve isim belirtmemeleri açıklandıktan sonra uygulanmıştır. Veriler SPSS 10.0 istatistik paket programı ile değerlendirilmiş, analizlerde uygun istatistiksel analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın bağımlı değişkeni; AP ve CYBH bilgi düzeyi, bağımsız değişkenleri ise; yaş, cins, bölüm, doğum yeri, ikamet edilen yer, en uzun süre yaşanan bölge, yerleşim 68

birimi, anne yaşı ve eğitimi, baba yaşı ve eğitimi, aile yapısı, kardeş sayısı, gelir düzeyi, sağlık güvencesi, bilgi kaynağı, cinsel partner varlığı olarak belirlenmiştir. AP ve CYBH bilgi düzeyine ilişkin sorular belirtilen kaynaktan, değiştirilerek alınmıştır (7). Öğrencilerin AP ve CYBH konusundaki bilgi düzeyini belirlerken, AP konusundaki bilgi düzeyleri için tam puan 20, CYBH konusundaki bilgi düzeyleri için tam puan 10 olarak belirlenmiş ve sorulara verilen doğru yanıt ortalamaları kesme noktası olarak alınarak; AP için 10 puan ve altı yetersiz, 11 puan ve üstü yeterli bilgi düzeyi, CYBH için 5 puan ve altı yetersiz, 6 puan ve üstü yeterli bilgi düzeyi olarak kabul edilmiştir. Bilgi, tutum, davranış düzeyini belirleyen sorular ve puanlamaları makalenin sonunda EK olarak verilmiştir. BULGULAR Araştırmaya katılan öğrencilerin yaşları 17-30 arasında değişmekte, yaş ortalaması 21.3+1.9 yıldır. Gençlerin %51.2 si Ege bölgesi doğumlu olup, %48.5 i ailesinin yanında ikamet etmektedir ve yine %60.5 inin yaşamı boyunca en uzun süre kaldığı bölge Ege bölgesidir. Öğrencilerin %89.6 sı kentsel yerleşimlidir ve %40.8 inin annesi ilkokul mezunu, %27.1 inin babası lise mezunudur. %77.9 unun aile yapısı çekirdek ailedir ve %42.8 inin 2 kardeşi vardır. %81.3 ü gelir düzeyleri sorulduğunda gelir gidere eşit veya gelir giderden fazla cevabını verirken, % 41.5 inin sağlık güvencesi SSK olarak belirlenmiştir (Tablo 1). Korunma yöntemleri hakkında bilgiyi alma kaynakları; aile (%21.4), arkadaş (%31.8), okul (%8.4), medya (%17.4), diğer (%21.1) olarak tespit edilmiştir. Öğrencilerini isimlerini bildikleri AP yöntemleri sorgulandığında, kızlarda %95.4 ve erkeklerde %96.1 ile en çok doğum kontrol hapı (OK) ve kızlarda %73.1 ve erkeklerde %79.4 ile kondom yanıtı alınmıştır. Kız öğrencilerin %88.3'ü, erkek öğrencilerin ise %56.9 u RİA yı bildiklerini belirtmişlerdir. AP yöntemlerini etkilerine göre değerlendirmeleri istendiğinde; öğrencilerin %34.4 ü OK nın %45.4 ü RİA nın, %5.4 ü diyafram, köpük, jel, fitilin, %36.1 i kondomun, %3.0 ı norplantın, %41.8 i tüp ligasyonunun, %38.1 i vazektominin, %8.7 si geri çekmenin etkili olduğunu belirtirken; %26.8 i 69

OK, %40,5 u RİA, %82,3 ü diyafram, köpük, jel, fitil, %95,7 si norplant, %55,5 i tüp ligasyonu, %58,5 i vazektomi ve %57,2 si de geri çekme yöntemi hakkında bilgisi olmadığını ifade etmiştir (Tablo 2). Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin (N=299) Bazı Sosyodemografik Özellikleri (CBÜ, 2004) Sayı % Cinsiyet Kız 197 65.9 Erkek 102 34.1 Bölüm Türk Dili ve Edebiyatı 143 47.8 Biyoloji 156 52.2 Yaş 17-21 162 54.2 22-30 137 45.8 Doğum Yeri Ege 153 51.2 Diğer 146 48.8 İkamet Yeri Aile yanında 145 48.5 Diğer 154 51.5 En Uzun İkamet Ettiği Bölge Ege 181 60.5 Diğer 118 39.5 Yaşam Yeri Niteliği Kırsal+Gecekondu 31 10.4 Kentsel 268 89.6 Sağlık Güvencesi Emekli sandığı 79 26.4 SSK 124 41.5 Diğer 96 32.1 Aile Yapısı Çekirdek 233 77.9 Diğer 66 22.1 Gelir Düzeyi Gelir giderden az 56 18.7 Gelir>gider 243 81.3 Anne Eğitim Düzeyi İlkokul ve Altı 162 54.2 Ortaokul ve Üstü 137 45.8 Baba Eğitim Düzeyi İlkokul ve Altı 106 35.5 Ortaokul ve Üstü 193 64.5 Araştırmaya grubunda kızların AP bilgi düzeyi 11.1±3.7 iken erkeklerin bilgi düzeyi 9.0±3.8 puandır ve istatistiksel olarak anlamlı fark 70

saptanmıştır (p=0.01). AP bilgi düzeyi ile diğer sosyodemografik değişkenler (yaş grubu, doğum yeri, ikamet yeri, en uzun ikamet ettiği bölge, yaşam yeri niteliği, anne yaşı, anne eğitimi, baba yaşı, kardeş sayısı, sağlık güvencesi, aile yapısı, baba eğitimi, gelir düzeyi) ve öğrencinin eğitim aldığı bölüm arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark saptanmamıştır (Tablo 3). Tablo 2. Araştırma Grubunun (N=299) AP Yöntemlerinin Etkinliğine İlişkin Değerlendirilmeleri (%) (CBÜ, 2004) Etkili Etkisi sınırlı Etkisiz Bilmiyorum OK 34.4 38.1 0.7 26.8 RİA 45.2 13.7 0.8 40.5 Diyafram, köpük, jel, fitil 5.4 10.0 2.3 82.3 Kondom 36.1 19.4 44.5 - Norplant 3.0 1.3-95.7 Tüp ligasyonu 41.8 2.3 0.4 55.5 Vazektomi 38.1 2.0 1.4 58.5 Geri çekme 8.7 23.7 10.4 57.2 Tablo 3. Katılımcıların (N=299) AP Bilgi Düzeyi ve Sosyodemografik Değişkenler Arasındaki İlişkiler (CBÜ, 2004) Yetersiz(%) Yeterli (%) p Cinsiyet* Kadın 41.1 58.9 Erkek 60.8 39.2 0.001 Bölüm Türk Dili-Edeb. 48.3 51.7 Biyoloji 47.4 52.6 0.888 Yaş Grubu 17-21 47.5 52.5 22-30 48.2 51.8 0.912 Doğum Yeri Ege 48.4 51.6 Diğer 47.3 52.7 0.848 Anne Yaşı 35-45 44.8 55.2 46-69 50.6 49.4 0.309 Anne Eğitimi İlkokul ve altı 51.9 48.1 Ortaokul ve üstü 43.1 56.9 0.130 Baba Yaşı 39-49 45.1 54.9 50-76 50.0 50.0 0.401 Baba Eğitimi İlkokul ve altı 53.8 46.2 Ortaokul ve lise 45.4 54.6 0.300 Üniversite 43.2 56.8 Gelir Düzeyi Gelir giderden az 53.6 46.4 Gelir > Gider 46.5 53.5 0.340 * İstatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p< 0.05) 71

Gençlerin %68.2 si AP yöntemlerinin dine uygun olduğunu ifade etmiş, %27.8 i bu konuda bir fikirlerinin olmadığını belirtmiştir. En sık kullanılması düşünülen AP yönteminin ne olduğu sorgulandığında; erkek öğrenciler %66.7 ile geri çekme, kız öğrenciler ise %75.9 ile OK yanıtını vermişlerdir. Erkek öğrencilerin %32.3'ü, kız öğrencilerin %67.7'si CYBH hakkında bilgilerinin yetersiz olduğunu ifade etmişlerdir. CYBH bilgi düzeyi konusunda cinsiyet açısından istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmamıştır (kızlarda 5.2±2.4 iken erkeklerde 5.2±2.3, p=0.852). 22-30 yaş grubunda yer alan öğrencilerin yeterli bilgiye sahip olma yüzdesi 58.4 iken, daha genç olan öğrencilerde (17-21 yaş) bu oran %39.5 tir ve istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p=0.001). Öğrencilerin anne yaşı ile CYBH bilgi puanı arasında da istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmiş, ileri yaşta annesi olanların bilgi puanı daha yüksek oranda yeterli bulunmuştur (p=0.022). Bu ilişkide anne yaşının kafa karıştırıcı faktör olabileceği düşünülerek Mantel Haenzsel Ki kare testi uygulanmış ve ileri yaşta annesi olan gençlerin kendilerinin de daha ileri yaşta oldukları ve bu gençlerin CYBH puanlarının daha yüksek olduğu gözlenmiştir. CYBH ile diğer sosyodemografik değişkenler (cinsiyet, bölüm, doğum yeri, ikamet yeri, en uzun ikamet ettiği bölge, yaşam yeri niteliği, anne eğitimi, baba yaşı, kardeş sayısı, sağlık güvencesi, aile yapısı, baba eğitimi, gelir düzeyi) arasındaki ilişkiler istatistiksel açıdan anlamlı değildir (Tablo 4). Öğrencilere CYBH ların neler olabileceği sorulduğunda; %98.3 ü HIV/AIDS in, %53.5 i hepatit B nin, %54.2 si sifilisin (frengi), %66.9 u gonorenin (belsoğukluğu), %1.7 si ise kanserin CYBH olduğunu bildiklerini ifade etmişlerdir. Öğrencilerin %25.8'i kondom gibi bazı AP yöntemlerinin, CYBH'dan korucu olduğunu bildiklerini ifade etmişlerdir. Öğrencilerin %92.6 sı CYBH ların öldürücü olabileceğini ifade etmiştir. Bununla birlikte AP ve/veya CYBH konularında bir sorunu olduğunda ancak %71.2 si hekime başvuracağını belirtmiştir. Araştırma grubunun %26.8 inin geçmişte veya şu anda cinsel partneri vardır, ilk cinsel ilişki yaş ortalaması 72

18.0±2.3 dir. Daha önce korunma yöntemleri hakkındaki bilgisizliğinden dolayı siz veya partneriniz istenmeyen gebelik yaşadı mı? sorusunu ise Evet olarak cevaplayanlar araştırma grubunun %2.0 dır. Tablo 4. Katılımcıların (N=299) CYBH Bilgi Düzeyi ile Sosyodemografik Değişkenler Arasındaki İlişkiler (CBÜ, 2004) Yetersiz (%) Yeterli(%) p Cinsiyet Kadın 53.3 46.7 Erkek 49.0 51.0 0.483 Bölüm Türk Dili ve Edebiyatı 56.6 43.4 Biyoloji 47.4 52.6 0.111 Yaş Gurubu* 17-21 60.5 39.5 22-30 41.6 58.4 0.001 Anne Yaşı* 35-45 58.7 41.3 46-69 45.5 54.5 0.022 Anne Eğitimi İlkokul ve altı 53.1 46.9 Ortaokul ve üstü 50.4 49.6 0.639 Baba Yaşı 39-49 56.4 43.6 50-76 48.2 51.8 0.159 Baba Eğitimi İlkokul ve altı 51.9 48.1 Ortaokul ve lise 52.1 47.9 0.995 Üniversite 51.4 48.6 * İstatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p< 0.05) TARTIŞMA VE SONUÇ CBÜ Fen ve Edebiyat Fakültesi Biyoloji ve Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerinde eğitim gören üniversite öğrencilerinde yürütülen bu çalışmada öğrencilerin %52.2 sinin AP, %48.2 sinin CYBH konusunda yeterli düzeyde bilgiye sahip oldukları belirlenmiştir. Öğrencilerin hemen hepsi en az bir AP yöntemini bilmektedirler. Etiyopya'da üniversite öğrencileri arasında yapılmış olan bir çalışmada öğrencilerin AP yöntemleri ve hizmetlere ulaşma konusundaki bilgi düzeylerinin yüksek olduğu, ancak yöntem kullanım oranının düşük bulunduğu gözlenmiştir. Aynı çalışmada cinsel deneyim yaşama ile anlamlı ilişki elde edilen tek değişken eğitim düzeyi olarak saptanmıştır (8). 73

Araştırma populasyonunda cinsel yönden aktif olan 78 kişinin (%26.1) ilk cinsel deneyimlerini ortalama 18 yaşında yaşamış olmaları AP ve CYBH konusunda eğitimin ortaöğretim sıralarında başlaması gerektiğini vurgulamaktadır. Öğrencilerde %95.7 OK, %77.6 RİA ve %75.3 kondom en çok bilinen AP yöntemi olarak saptanmıştır. Bu konuda yapılan diğer çalışmalarda da benzer sonuçlar belirtilmektedir (9,10,11). Gençler her ne kadar modern AP yöntemlerini bildiklerini ifade etmiş olsalar da bu yöntemlerin etkilerini değerlendirmeleri istendi-ğinde oldukça yetersiz sonuçlarla karşılaşılmıştır. OK ve RİA gibi en çok bildikleri yöntemlerin etkin olduğunu grubun %34.4 ve %45.4 ü bilmiştir. Fitil, jel, diyafram ve norplant gibi yöntemlerin çoğunlukla gençler tarafından bilinmedikleri, kondom gibi hem AP hem de CYBH lardan korunmada çok önemli olan yöntem için gençlerin %44.5 inin bu yöntemi etkisiz olarak değerlendirmesi dikkat çekici bir bulgudur. Geri çekme konusunda ise gençlerin sadece % 8.7 si bu yöntemi etkili olarak değerlendirmiştir. Modern AP yöntemlerinin adölesanlar tarafından daha çok adının bilinmesi, bu yöntemler konusunda verilecek doğru bilgilerin davranışa dönüştürül-mesinde önemli katkılar sağlayacaktır. Ancak gençlere en çok kullanmayı düşündüğünüz AP yöntemi nedir? sorusuna erkeklerin yarıdan fazlasının geri çekme olarak yanıt vermesi sadece bilgilenme değil, tutum ve davranış değişikliğine de gereksinim-leri olduğunu göstermektedir. Bu süreçte AP konusunda etkin ve sürekli bir danışmanlık hizmeti verilmesi gerektiği açıktır. Araştırmada erkek ve kız öğrencilerin bilgi düzeyleri karşılaştırıldığında hapın erkeklerin %96.1 i, kızların %95.4 ü; kondomun erkeklerin %79.4 ü kızların %73.1 i; RİA nın erkeklerin %56.9 u, kızların %88.3 ü; tüp ligasyonunun erkeklerin %39.2 si, kızların %71.6 sı; vazektominin erkeklerin %47.1 i, kızların %58.4 ü; geri çekmenin erkeklerin %64.7 si, kızların %54.8 i tarafından bilindiği saptanmıştır. Öğrencilerin cinsel partneri olup olmadığı sorgulandığında kızların %12.2 sinin, erkeklerin ise yarıdan fazlasının (%54.9) bir cinsel partneri olduğu belirtilmiştir. Cinsel açıdan daha çok aktif olan erkek öğrencilerin AP konusundaki bilgi düzeylerinin kızlardan daha düşük olması bu açıdan da dikkate değer bir durumdur. Ayrıca cinsel ilişkide kullanmayı düşündükleri AP yöntemi sorulduğun-da erkeklerin en sık 74

geri çekme yöntemini kullandıkları göz önüne alındığında erkeklerin hem bilgi düzeyinin yetersiz olduğu, hem de bu konudaki davranışlarının geliştirilmesi gerektiği açıktır. Çalışmada AP ve CYBH bilgi düzeyinin daha fazla olması öngörülen Biyoloji bölümü öğrencilerinin Türk Dili ve Edebiyatı bölümü öğrencilerine göre bilgi düzeylerinde istatistiksel açıdan anlamlı bir farkın saptanmamış olması (AP bilgi düzeyi için p=0.888;cybh bilgi düzeyi için p=0.111), bu konulardaki eğitim eksikliği, yanlış tutum ve davranışların yaygın bir sorun olduğunu biyoloji alanında eğitim almanın AP ve CYBH alanında bilgi düzeyine katkısının olmadığını göstermektedir. CYBH konusunda AP alanında olduğu gibi kızlar ile erkek öğrenciler arasında farklılık bulunmamıştır. Bu alanda istatistiksel açıdan anlamlı olan tek değişken öğrencinin yaşıdır. Yaş grubu daha ileri olan grupta CYBH konusundaki bilgi düzeyi yeterlidir. Cinsel partnere sahip olma ile yaş grubu arasındaki ilişki sorgulandığın-da 22 yaş ve üzeri grupta cinsel deneyimi olanlar daha fazladır. Ayrıca cinsel ilişki yaşamış olan gençlerin %48.8 i seks işçisi ile birlikte olmuştur. Bu açıdan da özellikle erkek öğrencilerin CYBH açısından risk altında olduğu düşünülmektedir. En çok bilinen CYBH %98.3 ile HIV/AIDS dir. Diğer hastalıklardan gonore öğrencilerin %66.9 u, sifilis %54.2 si tarafından bilinmektedir. Türkiye'de ve dünyada yapılan çalışmalarda da adölesanların en çok bildikleri CYBH olarak HIV/AIDS rapor edilmiştir. Örneğin, Ankara'da yapılan bir çalışmada, yüksek sosyoekonomik düzey gruptaki gençlerde %97.7, orta-düşük sosyoekonomik düzeydeki gençlerde %64.0; Romanya'da yapılan iki farklı çalışmada %96.5 ve %100.0, Papua Yeni Gine'de %97.0; Amerika'da %91.0 ile en fazla bilinen CYBH, HIV/AIDS dir (4,11,9,12). Bu sonuçlar, HIV/AIDS in daha güncel olması ve özellikle medyada sıkça yer bulmasından kaynaklanabilir. Öğrencilerin %98.3'ünün halk sağlığı açısından önemli olan hepatit B'nin cinsel yolla geçtiğini bilmeleri olumlu bir bulgudur. Öğrencilerin %79.3 ü kondomun CYBH'dan korunmada önemli olduğunu belirtmiştir. Askerler üzerinde yapılan bir çalışmaya göre %97.9'unun AIDS in cinsel yolla bulaştığını bilmesine rağmen, korunmak için cinsel ilişki sırasında %33.0'ı kondom kullanmak gerektiğini ifade etmiştir (13). Bu sonuçlar, CYBH ve AP yöntemlerinin bir arada algılanmadığı ve gençlere yapılacak 75

eğitimlerde CYBH ve AP yöntemlerinin bir bütün halinde verilmesinin daha yararlı olacağını düşündürmektedir. Sonuç olarak, CBÜ de eğitim gören gençlerin AP ve CYBH hakkında bilgi düzeyleri sırasıyla %52.2 ve %48.2 oranında yeterli olarak bulunmuştur. AP konusunda cinsel yolla bulaşabilen hastalıklar konusunda hem kız öğrencilerin hem de erkek öğrencilerin ileride karşılaşabilecekleri sağlık sorunları açısından önemli risk taşıdıkları görülmektedir. Bu nedenle üniversite gençlerine yönelik düzenli ve sürekli bir üreme sağlığı eğitim programı oluşturulmalıdır. KAYNAKLAR 1. İsen M, Özek B, Özmen Ş, Tüzer TT. T.C Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürlüğü. Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Ulusal AP Aile Rehberi, Damla Matbaacılık, Reklamcılık ve Yayıncılık, Ankara 2000, s:241. 2. WHO. The World Health Report 2004, Statistical annex, 2004, p:126-127. 3. Ekuklu G, Tuğrul H, Gül H, Eskiocak M, Saltık A. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin HIV/AIDS konusundaki Bilgi-Tutumları ve 1996 dan bu yana değişimi. 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı, Diyarbakır, 23-28 Eylül 2002, s:347. 4. Deniz Ü, Kurt M, Önder ÖR, Acuner AM. Öğrencilerin Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Konusundaki Bilgilerine İlişkin Görüşleri (AÜ Sağlık Eğitim Fakültesi Örneği) 8. Halk Sağlığı Günleri Bildirileri Özetleri, Sivas, 23-25 Haziran 2003, s:17. 5. Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması Ön Raporu 2003, s:17. 6. Özaydın AN, Arslan YB, Elshair AA, Hashim M. Marmara Üniversitesi Hazırlık Sınıfı Öğrencilerinin Üreme Sağlığı Konusundaki Bilgi ve Tutumları, 8. Halk Sağlığı Günleri Bildirileri Özetleri, Sivas, 23-25 Haziran 2003, s:99. 7. Topbaş M, Çan G, Kapucu M. Trabzon'da Bazı Liselerdeki Adolesanların Aile Planlaması ve Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Hakkındaki Bilgi Düzeyleri, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2003, 45(4): 331-337. 8. Kibret M. Reproductive health knowledge, attitude and practice among high school students in Bahir Dar, Ethiopia Afr. J. Reprod. Health. August 2003, 7(2):39-45. 9. Kapamadzija A, Bjelica A, Segedi D. Sex Knowledge and Behaviour and Contraseption. Novi Sad. Med. Pregl. 2001, 54(1-2): 53-7. 10. Koç G, Akın A, Özvarış ŞB. Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi 1. Sınıf Öğrencilerinin Aile Planlamasına İlişkin Bilgileri, 3. Uluslararası Üreme Sağlığı ve AP Kongresi Bildiri Kitapçığı, Ankara 20-23 Nisan 2003, s:165-166. 11. Kapamadzija A, Bjelica A, Segedi D. Sex Knowledge and Behaviour in Male High School Students, Novi Sad Med Pregl 2000, 53(11-12): 595-9. 12. Clark LR, Jackson M, Allen-Taylor L. Adolescent Knowledge About Sexually Transmitted Diseases, Sex Transm Dis. 2002, 29(8):436-43. 13. Bakır B, Tümerdem N, Özer M, Tüfekçi F, Uçar M, Hasde M. İstanbul ve Ankara daki Bir Grup Askerin AIDS Konusundaki Yaklaşımları, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2003, 45(1): 19-24. 76

Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Ve Türk Dili Ve Edebiyatı Bölümü Öğrencilerinin Aile Planlaması Ve Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Konusundaki Bilgi Düzeyleri çalışmasında kullanılan bilgi, tutum, davranış düzeyini belirleyen sorular ve puanlamaları: AP Bilgi Düzeyi Puanlaması (toplam 20 puan): AP Tanımı: Puan Eşlerin istedikleri zaman ve istedikleri sayıda çocuk sahibi olmasıdır 1 Çocuk sahibi olmayan eşlerin çocuk sahibi olmasına yardımcı olmaktır 0 Çok sayıda çocuk yapılmasıdır 0 Kadının ve erkeğin bazı araçları veya ilaçları rastgele kullanmasıdır 0 AP nin Yararı: Bebek ölümlerini azaltır 1 Baba ölümlerini azaltır 0 Küretajları önler 1 Anne ölümlerini azaltır 1 Eşlerin cinsel yaşantısını olumlu yönde etkiler 1 Kondom gibi bazı AP yöntemleri, CYBH'dan korur 1 Annenin uygun yaşta, uygun sayıda ve uygun aralıklarda doğum 1 yapmasını sağlar İstenmeyen gebelikleri önler 1 Rahim İçi Araç (Spiral): Kadın tarafından kullanılır 1 Rahmin içine yerleştirilen bir alettir 1 Kadının adet kanamaları sırasında kanamaları artırabilir 1 Cinsel ilişki sırasında erkeği rahatsız edebilir 0 Doğum Kontrol Hapı: Kadın haptan her gün bir tane içer 1 Hap yumurtanın oluşumunu engeller 1 Kadın her ilişkiden önce bir hap içmelidir 0 Sigara içen kadınlar hap ile korunamazlar 0 Kadında Tüplerin Bağlanması: Kadının bir daha çocuğu olmaz 1 Bu yöntem için küçük bir ameliyat gerekir 1 Kadın bir daha adet görmez 0 Bu yöntem başka çocuk istenmiyorsa uygun bir yöntem olabilir 1 Erkekte Kordonların Bağlanması: Erkeğin bir daha çocuğu olmaz 1 Erkeğin kordonlarının küçük bir müdahale ile bağlanmasıdır 1 Erkekte iktidarsızlığa (cinsel organın sertleşmemesine) neden olmaz 1 Bu yöntem ileri yaşta ve başka çocuk istemiyorsa uygun bir yöntem olabilir 1 77

CYBH Bilgi Düzeyi Puanlaması (toplam 10 puan): CYBH: Puan HIV/AIDS 1 Frengi 1 Bel Soğukluğu 1 Kanser 0 Hepatit B 1 Kadınlarda CYBH'ın Belirtileri: Kasıklarda ağrı 1 İdrar yaparken yanma 1 Cinsel ilişkide tatmin olmama 0 Vajinada akıntı 1 Erkekte CYBH'ın Belirtileri: Kasıklarda ağrı 1 İdrar yaparken yanma 1 Cinsel ilişkide tatmin olmama 0 Peniste akıntı 1 78