Bu yayın YASED, Uluslararası Yatırımcılar Derneği yayınıdır. Tüm yayın hakları YASED e aittir. Tüm hakları saklıdır. YASED in izni olmadan kopyalanamaz, çoğaltılamaz, dağıtılamaz, yeniden basılamaz, gösterimi yapılamaz, başka formatlara elektronik, mekanik, fotokopi veya kayıt olarak dönüştürülemez.
- EKİM 2014 -
YASED ve A.T. Kearney olarak, tüm YASED üyesi şirketlere ve sorumlu üst düzey yöneticilerine, atölye çalışmaları ve birebir görüşmeler yoluyla yaptıkları kıymetli paylaşımları ve projeye katkılarından dolayı teşekkür ederiz. 2
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye İÇİNDEKİLER Şekiller dizini 2 Yönetici Özeti 3 1. Örnek teşkil eden bölgesel üsler 7 1.1. Neden bölgesel üsler?... 7 1.2. Bölgesel üslerin yapı taşları ve en iyi uygulamalar... 8 1.3. Türkiye nin mevcut ve potansiyel rakiplerinin değerlendirilmesi... 10 2. Türkiye İÇİN makro değerlendirme ve aksiyonlar 11 2.1. Türkiye nin rekabet gücünün değerlendirilmesi... 11 2.2. Türkiye nin iyileştirme alanları... 13 3. Türkiye yi bölgesel üs olarak konumlandırmak için gerekli yapı 15 3.1. Hizmet verilecek bölgelerin değerlendirilmesi... 15 3.2. Bölgesel üs yetkinlik gelişimi için sektör ve kriterlerin belirlenmesi... 17 4. Sektörel çıkarımlar 19 4.1. Otomotiv... 20 4.2. Bankacılık... 23 4.3. Tüketim ürünleri... 26 4.4. Enerji... 29 4.5. Lojistik... 31 4.6. İlaç... 34 4.7. Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT)... 37 5. Önerilen yol haritası 41 EKLER 43 1
Şekiller dizini Şekil 1 Bölgesel bir üsse sahip olma ihtiyacını tetikleyen faktörler... 4 Şekil 2 Bölgesel üslerin gelişim temelleri... 4 Şekil 3 Seçilen sektör ve kriterlerde Türkiye nin değerlendirilmesi... 5 Şekil 4 Sektörlere özel gereksinimler ve aksiyonlar... 6 Şekil 5 Bölgesel bir üsse sahip olma ihtiyacını tetikleyen faktörler... 7 Şekil 6 Önemli bölgesel üsler... 8 Şekil 7 Komşu ülkeleri güçlendiren bölgesel üsler: Dubai ve Singapur... 9 Şekil 8 Mevcut ve potansiyel rakiplerin genel değerlendirmesi... 10 Şekil 9 Türkiye ihracat hacmi (ABD milyar doları) ve sektör dağılımı... 11 Şekil 10 Türkiye nin bölgesel üs olabilmesi için gereken temel kriterler... 12 Şekil 11 Türkiye nin rekabet gücünün değerlendirilmesi... 12 Şekil 12 Türkiye nin bölgesel bir üs olabilmesi için makro seviyedeki iyileştirme alanları... 13 Şekil 13 Bölgesel üs değerlendirme yapısı... 15 Şekil 14 Türkiye den yönetimde kritik olarak görülen temel özellikler... 16 Şekil 15 Türkiye den yönetilmesi kolay olan bölgeler... 16 Şekil 16 Ayrıntılı değerlendirme için sektörlerin uzun listesi ve adayların belirlenmesi... 17 Şekil 17 Türkiye nin temel kriterler açısından değerlendirmesi... 18 Şekil 18 Otomotiv sektöründeki önemli yönelimler ve bunların fonksiyonel yansımaları... 20 Şekil 19 Türkiye nin mevcut ve hedeflenen pozisyonu - Otomotiv... 21 Şekil 20 Otomotiv sektörü özelindeki aksiyonlar... 22 Şekil 21 TR-42 bölgesindeki kamu kuruluşları - üniversiteler - sektör işbirliği... 22 Şekil 22 Bankacılık sektöründeki önemli yönelimler ve bunların fonksiyonel yansımaları... 23 Şekil 23 Türkiye nin mevcut ve hedeflenen pozisyonu - Bankacılık... 23 Şekil 24 Bankacılık sektörü özelindeki aksiyonlar... 25 Şekil 25 En yüksek yatırımı olan bankalar (milyon )... 25 Şekil 26 Tüketim ürünleri sektöründeki önemli yönelimler ve bunların fonksiyonel yansımaları... 26 Şekil 27 Türkiye nin mevcut ve hedeflenen pozisyonu - Tüketim Ürünleri... 27 Şekil 28 Tüketim ürünleri sektörü özelindeki aksiyonlar... 28 Şekil 29 TrueStart - Perakendecilik ve tüketim ürünleri sektörü inovasyon üssü... 28 Şekil 30 Enerji sektöründeki önemli yönelimler ve bunların fonksiyonel yansımaları... 29 Şekil 31 Türkiye nin mevcut ve hedeflenen pozisyonu- Enerji... 30 Şekil 32 Enerji sektörü özelindeki aksiyonlar... 30 Şekil 33 Türkiye üzerinden geçen doğalgaz transit rotalar... 31 Şekil 34 Lojistik sektöründeki önemli yönelimler ve bunların fonksiyonel yansımaları... 32 Şekil 35 Türkiye nin mevcut ve hedeflenen pozisyonu - Lojistik... 32 Şekil 36 Lojistik sektörü özelindeki aksiyonlar... 33 Şekil 37 İlaç sektöründeki önemli yönelimler ve bunların fonksiyonel yansımaları... 34 Şekil 38 Türkiye nin mevcut ve hedeflenen pozisyonu - İlaç... 35 Şekil 39 İlaç sektörü özelindeki aksiyonlar... 35 Şekil 40 Singapur daki gelişen bilim kümelenmesi... 36 Şekil 41 BİT sektöründeki önemli yönelimler ve bunların fonksiyonel yansımaları... 37 Şekil 42 Türkiye nin mevcut ve hedeflenen pozisyonu - BİT... 38 Şekil 43 BİT sektörü özelindeki aksiyonlar... 39 Şekil 44 M-PESA nın gelişiminin özeti... 39 Şekil 45 Türkiye de yatırımları... 40 Şekil 46 Aksiyonların önceliklendirilmesi... 42 Şekil 47 Makro seviye aksiyonların uygulaması için yol haritası... 42 2
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye Yönetici Özeti Türkiye, 2023 yılı itibarıyla dünyanın en güçlü 10 ekonomisinden biri olma hedefiyle birlikte, büyüme ve ihracat hacmini ciddi oranda artırmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, Türkiye nin bölgesel bir üs niteliği kazanması, hem büyümeyi katalize edebilmek hem de ihracat hacminde istenen artışı sağlayabilmek adına stratejik önem arz etmektedir. Dolayısıyla, orta ve uzun vadeli Türkiye nin büyüme stratejisini bölgesel bir üs olma adımıyla temellendirmesi ve bu bağlamda edinilmesi gereken yetkinlikleri ve yol haritasını belirleyerek, hızla bu hedefe odaklanması kritiktir. Bu hususta YASED, Türkiye nin bölgesel üs haline dönüşme vizyonunu destekleyecek olan stratejik yol haritasını geliştirmek için A.T.Kearney danışmanlık firması işbirliği ile aşağıda belirtilen konulara yönelik olarak projeyi tamamlamıştır. Bu konular şu şekildedir: Mevcut durum değerlendirmesi, En iyi uygulamaların belirlenmesi, makro seviyede ve sanayi odaklı eksikliklerin ortaya çıkarılması, Türkiye nin bölgesel üs haline gelebilmesi için yönetim,, gelişmiş üretim ve hizmetleri içeren birden fazla fonksiyonda temel gerekliliklerin belirlenmesi, Bir bölgesel üs olarak sürdürebilir rekabetçiliği sağlamak için makro seviyede ve sektör odaklı aksiyonların geliştirilmesi. Uluslararası en iyi uygulamaların karşılaştırmalı değerlendirmesinin yanı sıra, proje YASED üyesi şirketler ve paydaşları ile anket çalışmaları ve birebir görüşmeleri içeren bir araştırmayı da kapsamaktadır. En iyi uygulamaların analizi ve karşılaştırılmalı değerlendirmeleri sonucunda, önde gelen bölgesel üslerin dört makro seviyede aşağıda belirtilen temel kriterler kapsamında gelişmeye odaklandığı ortaya çıkmıştır. Bu kriterler şu şekildedir: İktisadi: Maliyetler, iş yapma kolaylığı, küresel/bölgesel bağlantı, iç pazardaki büyüme, pazarlara yakınlık, küresel hizmet şirketleri Politik: Politik ve ekonomik istikrar, odaklı hükümet desteği, altyapı yatırımları, Sosyal: Expat lar için uygun ortam, bölgeye kültürel yakınlık, yaşam kalitesi, nitelikli insan kaynağını çekebilme gücü, Beşeri: Yetişmiş insan kaynağı, dil yeterlilikleri. Türkiye nin seçili ülkeler ile yapılmış olan rekabet analizine göre; Singapur ve Dubai gibi önde gelen bölgesel üslerin, işletmeler için odaklı hizmetler geliştirmek için kendi makro düzeydeki rekabet güçlerini özel yetkinlikleri ile birleştirdikleri görülmektedir. Bu üsler ile rekabet edebilmek için Türkiye nin aşağıda belirtilen alanlarda kendini ayrıştırması gerekli görülmektedir. Bunlar; Odaklı hükümet desteği, Politik ve ekonomik istikrar, Expat lar için cazip ortam, Yetişmiş insan kaynağı. Bu ayrışma alanlarının ışığında hedef sektörler için makro düzeyde aksiyonlar geliştirilmiştir. Bu aksiyonlar, aşağıda belirtilen altı temel iyileştirme alanı altında gruplandırılmıştır; (bkz: Şekil 1) Tedarik zinciri yetkinliklerinin etkinleştirilmesi ve kaynak yönetimi, Yatırımcı güveninin ve yeni yatırımlar için uygun ortamın sağlanması, Küresel/bölgesel ulaşım ağının güçlendirilmesi, Ekonomik ve politik istikrara yönelik politikaların oluşturulması, Expat ihtiyaçlarının anlaşılması, vergi ve destek mekanizmalarının oluşturulması, İnsan kaynağının sürdürülebilir gelişimi. 3
Şekil 1 Bölgesel bir üsse sahip olma ihtiyacını TETİKLEYEN faktörler Boyutlar Temel Kriterler Rekabet Barometresi İyileştirme Alanları Önceliklendirme İktisadi Politik Sosyal Beşeri Maliyetler İş yapma kolaylığı Küresel/bölgesel bağlantı İç pazardaki büyüme Pazarlara yakınlık Küresel hizmet şirketleri Politik ve ekonomik istikrar Hükümet desteği Altyapı Expat lar için uygun ortam Bölgeye kültürel yakınlık Yaşam kalitesi Yetişmiş insan kaynağı Tedarik zinciri yetkinliklerinin etkinleştirilmesi ve kaynak yönetimi Yatırımcı güveninin ve yeni yatırımlar için uygun ortamın sağlanması Küresel/bölgesel ulaşım ağının güçlendirilmesi Ekonomik ve politik istikrara yönelik politikaların oluşturulması Expat ihtiyaçlarının anlaşılması, vergi ve destek mekanizmalarının oluşturulması İnsan kaynağının sürdürülebilir gelişimi Uzun vadeli hedef Uzun vadeli hedef Hızlı kazanım Uzun vadeli hedef Orta vadeli hedef Hızlı kazanım Kaynak: YASED Anket sonuçları, A.T. Kearney ARTAN REKABETÇİLİK İstanbul Dubai Viyana Singapur Dublin Türkiye nin bölgesel üs olma potansiyeli bölgesel, sektörel ve fonksiyonel cazibe açılarından üç boyutta incelenerek, makro seviyeden sektör özeline doğru bir analiz yapılmıştır. Şekil 2 Bölgesel üslerin gelişim temelleri 1 BÖLGELER ANAHTAR SORULAR Hangi bölgelere Türkiye den hizmet sunulabilir? Kuzey Amerika ya da Batı Avrupa gibi klasik olmayan bölgelere Türkiye den hizmet sunulabilir mi? 2 SEKTÖRLER KUZEY AMERİKA BATI AVRUPA DOĞU AVRUPA ORTA DOĞU AFRİKA ASYA... ENERJİ İLAÇ LOJİSTİK TÜKETİM ÜRÜNLERİ BANKACILIK OTOMOTİV BİT YÖNETİM ANAHTAR SORULAR GELİŞMİŞ ÜRETİM GELİŞMİŞ HİZMETLER 3 Hangi sektörler Türkiye yi bölgesel üs olarak kullanma potansiyeline sahiptir? Türkiye yi bölgesel üs olarak konumlandırmak için seçilmiş sektörlerdeki gereklilikler nelerdir? ANAHTAR SORULAR Hangi fonksiyonlar Türkiye de kullanılabilir? Türkiye den bir fonksiyonu işletmek için gerekli yetenekler nelerdir? FONKSİYONLAR Kaynak: A.T. Kearney 4
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye Çalışmaya göre erişebilirlik, kültürel benzerlik ve benzer iş yapış şekilleri Türkiye den yönetimi kolay olarak algılanan bölgelerin ana karakteristikleri olarak belirlenmiştir. Doğu Avrupa, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Orta Asya en yüksek potansiyel gösteren bölgeler arasında seçilirken, katma değeri yüksek Batı Avrupa ve hızlı büyüyen Doğu Asya yönetmesi zor bölgeler arasında görülmüştür. Belirlenen yüksek potansiyelli bölgeler küresel GSYİH nin sadece yaklaşık yüzde 10 una tekabül etmektedir ve gelişmiş ülkelere göre oldukça istikrarsızdır. Bu yüzden doğru bir şekilde hedef sektörleri seçmek, Türkiye yi bir üs olarak başarılı bir şekilde konumlandırmak için temel bir gerekliliktir. Sanayi çıktısı ve bölgesel üs olarak hazır olma boyutları arasındaki önceliklendirmeye göre seçilen yedi sektöre yönelik detaylı bir analiz yapılmıştır. Bu sektörler otomotiv, bankacılık, tüketim malları, enerji, lojistik, ilaç ve Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) sektörleridir. Şekil 3 Seçilen sektör ve fonksiyonlarda Türkiye nin değerlendirilmesi Fonksiyonlar Otomotiv Bankacılık Türkiye nin üs olma potansiyeli Tüketim mallari Enerji Lojistik İlaç BİT Gelişmiş Üretim Gelişmiş Hizmetler Temel Hizmetler Değerlendirme dışında tutulmuştur. Seçilen fonksiyonda Türkiye nin bölgesel üs olma ihtimali Seçilen fonksiyonda Türkiye nin mevcut durumu Düşük ihtimal Yüksek ihtimal En kötü En iyi Türkiye nin bölgesel bir üs olarak konumlandırılması için, gelişmiş hizmetler, gelişmiş üretim ve yönetim potansiyeli en yüksek fonksiyonlar olarak tespit edilmiştir. Bununla birlikte, bu detaylı analiz, Türkiye nin rekabet gücünün artırılması ve böylelikle bölgesel üs olma yolunda hızla konumlanması yönünde, detayları ileride verilen, sektörlerin ihtiyaçlarına özel teşviklerin sağlanmasının gerekliliğini de ortaya koymaktadır. 5
Şekil 4 SektörLERe özel gereksinimler ve aksiyonlar Sektör Fonksiyonlar Ana gereklilikler Sektör özelinde aksiyonlar Otomotiv Bankacılık Enerji Lojistik İlaç Bilgi ve İletişim Teknolojileri Tüketim ürünleri Gelişmiş Üretim Gelişmiş Hizmetler Gelişmiş Hizmetler Orijinal Ürün Üreticisi (OEM) ve parça tedarikçilerinin işbirliği içinde çalışması teşvik yapısının ve TÜBİTAK ödeneklerinin gözden geçirilmesi OEM ve parça tedarikçileri işbirliği programının geliştirilmesi Tüm parçalar ve aracın tamamı için ürün tasarımı ve mühendislik yeteneklerinin geliştirilmesi Uluslararası bankacılık deneyimi mevcut insan kaynağı Finansal alanda uzmanlaşmış yargı organları Küresel müşterilerin ihtiyaçlarına yönelik yeni ürünler geliştirilmesi Finansal literatürün gelişimi İkinci sıra ve üçüncü sıra tedarikçilerinin birinci sıra tedarikçilere dönüştürülmesi için programların oluşturulması Ürün geliştirme ve ticarileştirmede teşviklerine odaklanılması Orijinal parça üreticileri ve tedarikçileri, birimlere ayrıştırma ve işbirliği alanları konularında bilgilendirme programlarının başlatılması Düşük yeteneğe sahip olunan alanlarda UDY nin teşvik edilmesi Yurt dışında çalışan veya deneyimi olan bireyler için çekici olabilecek mali ve iş imkânlarının sağlanması Finansal hususlarda uzmanlaşmış yargı organının oluşturulması İslami bankacılık ve Avrupa bankacılık sektörlerine uygun inovatif ürünler geliştirilmesi Üniversite öncesi seviyede temel finans dersleri okutulması Daha gelişmiş fiyatlandırma mekanizması Türkiye enerji borsasının oluşturulması Gelişmiş Hizmetler Alternatif enerji kaynaklarının altyapısını geliştirmeye yönelik somut adımlar Komşu pazarlar arasında köprü görevi görecek altyapının inşa edilmesi Alternatif enerji yatırımlarına özel ve daha agresif teşviklerin sağlanması Devam eden boru hattı çalışmalarının tamamlanması ve dış politika ile desteklenmesi Uluslar ötesi lojistiğin geliştirilmesi BİT temelli çözümler üretilmesi Gelişmiş Hizmetler Gelişmiş Hizmetler Gelişmiş Hizmetler Organize sanayii bölgeleri, limanlar ve demiryollarının bağlantılarının artırılması Fikri hakların korunmasına yönelik daha güçlü önlemler alınması Regülasyonların şeffaf, sürdürülebilir ve iş gereksinimlerinin ihtiyaçlarını karşılar hale getirilmesi İşbirliği ve bilgi birikiminin artırılması için bilim kümelenmelerinin oluşturulması Teşviklerin sadece geliştirme değil ticarileşme faaliyetlerini de kapsaması Özel sektör - üniversite işbirliği İç ve komşu pazarlardaki müşterilerin inovatif ihtiyaçlarının karşılanması Bilgi birikimi ve yeteneklerin artırılması Indermodal ulaşım için gerekli altyapının kurulması ve entegrasyonu Fikri hakların korunmasına yönelik kanunların gözden geçirilmesi Regülasyon düzenlemelerinin gözden geçirilmesi ve sektörün pazara erişim gereksinimlerine uyarlanması Şirketlerin, satın alma ve hükümet ile iletişim gibi alanlarda işbirliği yapmasını teşvik etmek için kümelenmeler oluşturulması teşvik yapısının firmaların ticari faaliyetlerine de (satış, pazarlama, ) destek verecek şekilde düzenlenmesi BİT ile ilgili ürün geliştirme faaliyetlerini teşvik etmek için işbirliği politikalarının değiştirilmesi İnovatif telekom hizmetleri için yazılım geliştirilmesinin teşvik edilmesi Sektör temsilcileri ve girişimciler için işbirliği programları başlatılması 6
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye 1. Örnek teşkil eden bölgesel üsler Bu bölüm, bölgesel üs olmanın gerekliliklerini değerlendirmekte ve bölgesel üs örneklerini iki ana bölümde ortaya koymaktadır. İlk kısım Neden bölgesel üsler? sorusuna cevap vermektedir. Buradan çıkarılan ana sonuç ise bölgesel üslerin günümüzün çok kutuplu dünyasında belirli coğrafya ve sektörlerin ihtiyaçlarına etkin bir şekilde cevap vermesi gerektiğidir. Bölgesel üs olmanın ülkenin GSYİH sı ve istihdamı üzerinde doğrudan etkisi olmaktadır. Viyana, Cenevre ve Dublin gibi tarihe geçmiş üslere rağmen, Avrupa, Orta Doğu ve Afrika (EMEA) ülkeri arasında artan entegrasyon Bakü, Moskova ve Doha gibi şehirleri bölgesel üs olmaya itmiştir. İkinci kısım ise Türkiye yi bölgesel üslerin yapı taşları üzerinden değerlendirmektedir. Karşılaştırmalı değerlendirmelerin sonucunda önde gelen bölgesel üslerin dört makro seviyede (iktisadi, politik, sosyal ve beşeri) bulunan temel kriterlerin gerekliliklerini etkili bir şekilde karşıladıkları ortaya çıkmıştır. En iyi uygulamaların değerlendirilmesi, başarılı bölgesel üslerin uzun yıllar boyunca bu makro seviyedeki kriterlerde diğer bölgelerden daha iyi performans gösterdiğini ortaya çıkarmıştır. Örnek olarak Singapur, iş yapma kolaylığı, politik ve ekonomik istikrar, devlet desteği, altyapı, yaşam kalitesi ve yetişmiş insan kaynağı bakımlarından benzeri olmayan bir rekabet gücüne sahiptir. Benzer olarak Dubai yüksek kalitede yaşam standartları ve etkileşimli ortamı ile birlikte expat lar için en iyi hedef noktalarından birisidir. 1.1 Neden bölgesel üsler? Günümüzün çok kutuplu dünyasında, önde gelen bölgesel üsler kendi bölgelerinde ve kendi bölgelerinin ötesinde refah kaynağı haline gelmişlerdir. Bölgesel üsse sahip olma ihtiyacını tetikleyen ana faktörler Şekil 5 te açıklanmıştır. Şekil 5 Bölgesel bir üsse sahip olma ihtiyacını TETİKLEYEN faktörler 1 Pazar genişlemesi, uluslararasılaşma & küreselleşme Farklı bölgelerde tecrübeli yeteneklere olan talep Artış gösteren sınır ötesi entegrasyon Maliyetlerin ve operasyonel zorlukların artışı Özellikle merkezi olmayan yapılar yüzünden Herkese uyacak bir kalıp anlayışından bölgesel kalıp anlayışına geçiş Küresel ihtiyaçları karşılamak için değişen kurumsal yapılar Bölgesel üslere olan talep Değişen müşteri ihtiyaçları ve istege uyarlanmış ürün ve hizmet talepleri, bir pazar olarak dünya anlayışından bölgesel pazar anlayışına geçilmesine neden olmuştur Vergilendirme ve teşviklerde ülkeler arası farklılıklar Bölgesel üs olmak ülkeye başta GSYİH ve istihdam üzerinde olmak üzere çok sayıda fayda sağlamaktadır. Bölgesel üs olmanın ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımlar-UDY alanındaki rekabetçiliği ve ticaret dengesi üzerindeki etkisinin yanında doğrudan olarak ana sektörlerde ve dolaylı olarak yan sanayilerdeki iş fırsatlarının artmasıyla istihdam üzerinde de olumlu katkısı bulunmaktadır. Beşeri kaynakları bakımından faydalar, yerel iş gücünün daha fazla katılımı ve bölgesel 1 Kaynak: EIU, Measuring Success in the Global Economy Timothy J. Sturgeon and Gary Gereffi, 2009, Duke University Offshoring Research Network, A.T. Kearney 7
seviyede farklılaşmış insan kaynağı oluşturulmasını kapsamaktadır. Bölgesel üsler ana sanayide gerçekleşen iş geliştirme sayesinde tedarikçilerin ve yan sanayilerinin de gelişmesini sağlar. Buna ek olarak ekonomik ve mali gücün bölgesel üslere doğru yönelmesi siyasal mevcudiyeti de etkiler. 1.2 Bölgesel üslerin yapı taşları ve en iyi uygulamalar Coğrafyalar ve sektörler arasındaki etkileşim dünya genelinde yeni bölgesel üslerin oluşmasını sağlamıştır. Genellikle bölgesel üsler, yatırımları ve yeni işletmeleri bölgelerine çekebilmek adına belirli sektörlerde uzmanlaşmıştır. En iyi uygulamalar arasında görebileceğimiz Avrupa nın yönetim üssü olan Viyana, finansal hizmetler, hızlı tüketim ürünleri ve lüks mallar üzerine yoğunlaşmıştır. Bir diğer örnek olarak Avrupa nın ve BİT merkezi olan Dublin, teknoloji odaklı sektörlere yönelmiştir. Orta Doğu ve Afrika nın yönetim üssü olan Dubai, petrol, turizm ve perakendeciliğe odaklanmıştır. Son olarak Asya Pasifik in yönetim ve üssü olan Singapur, otomotiv, teknoloji, finansal hizmetler ve sigorta sektörlerine odaklanmıştır. Dünyadaki önemli bölgesel üsler Şekil 6 da listelenmiştir. Şekil 6 Önemli bölgesel üsler 2 SAN FRANCISCO CHICAGO AMSTERDAM DUBLİN FRANKFURT ZÜRİH VİYANA CENEVRE İSTANBUL MADRİD ŞANGHAY OSAKA HOUSTON MIAMI DUBAİ MUMBAİ HONG KONG PANAMA SİNGAPUR SAO PAULO JOHANNESBURG Singapur yaşam döngüsü yönetimi konusunda iyi bir örnek olarak gösterilebilir. Singapur un genel stratejisi sürdürülebilir kalite ile çok iyi ürün ve hizmetler sunarak ticaret, finans, lojistik, dağıtım ve bilgi alanlarında rekabetçi bir bölgesel üs haline gelmekti. Bu amaçla devlet aşağıdaki aksiyonları gerçekleştirdi: Belirli sektörlere (bankacılık, nakliye ve denizcilik, turizm, e-ticaret, sigorta vb.) odaklı vergi teşviki, Yolsuzlukla mücadele, Expat lar için sosyal çevreyi ve eğitim standartlarını sürekli iyileştirme, Altyapı yoğunluklu yatırımlar, Ekonominin sürdürebilir gelişimi için üs yaşam döngüsünü sürekli olarak denetleme. Singapur bu aksiyonların ışığında 1970 li yıllarda düşük maliyetli tekstil, 1980 li yıllarda elektronik, 1990 lı yıllarda yönetimsel merkezler ve, 2000 li yıllarda ise BİT ve biyo-teknolojiye odaklanmıştır. 2 Uluslararası 500 şirketin merkez sayılarına göre ülkeler arasında ayrıntılı olmayan seçim Şekil sadece bölgesel üsleri göstermektedir, bundan dolayı global üs olan Londra, New York, Paris ve Tokyo gibi şehirler şekilde gösterilmemiştir Kaynak: CNN Money, CNBC Asia Pacific News Reports, A.T. Kearney Global Cities Index and Emerging Cities Outlook 8
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye Şekil 7 Komşu ülkeleri güçlendiren bölgesel üsler: Dubai ve Singapur BANGKOK Üretim Gelişmiş Hizmetler KUALA LUMPUR Bankacılık BİT Enerji SİNGAPUR KING ABDULLAH CITY Üretim Gelişmiş Hizmetler BAHREYN Bankacılık DOHA Enerji Bankacılık DUBAİ ABU DABİ Üretim JAKARTA Gelişmiş Hizmetler Üretim SİDNEY Bankacılık BİT Tüketim Ürünleri Önde gelen bölgesel üsler dört makro seviyede (iktisadi, politik, sosyal, beşeri) bulunan temel kriterlerin gerekliliklerini etkili bir şekilde uygulamışlardır. İktisadi kriterler; küresel ve bölgesel ulaşım, pazarlara yakınlık, iş yapma kolaylığı ve iç pazardaki sürdürülebilir büyüme olarak sayılabilir. Politik ayağı ise devlet teşvikleri bölgesel üs bakış açısından yararlı mı, altyapıda yeteri kadar yatırım var mı ve sürdürülebilir büyümeyi desteklemek adına yeteri kadar politik istikrar mevcut mu? soruları sorularak değerlendirilebilir. Sosyal ayağı, expat lar için uygun ortam, yaşam kalitesi ve bölgeye kültürel yakınlık ile değerlendirilebilir. Beşeri olarak ise uluslararası şirketlerin gereksinimlerini karşılayacak dil kabiliyetleri ve yetişmiş insan kaynağından oluşmaktadır. Coğrafi olarak yakın yerel üsler ile bağlantı halinde olmak da bu üslerin rekabetçiliğini güçlendirmektedir. Sürdürülebilir bölgesel üs performansını sağlayabilmek için sürdürülebilir bir yaşam döngüsü sağlamak gereklidir. Etkili bir üs yaşam döngüsü yönetimi; sektörlerin rekabetçiliğini mevcut üsler ile karşılaştırmayı, belirli sektörler için üst seviye stratejiler geliştirmeyi, faydaları artırmak adına sektör stratejilerini ulusal sanayi bölgeleri ile ekonomik kümelenme desteklerini uyumlaştırmayı, etkili bir uygulama için aksiyonlar belirlemeyi ve bunları detaylı bir yol haritasında pekiştirmeyi ve seçilmiş temel performans göstergeleri sayesinde performans takibi yapmayı gerektirir. Süreç boyunca devlet ve sektör paydaşları arasında sağlanacak uyum başarı için esastır. Expat lar için yüksek kalitede, etkileşimli ve sürdürülebilir bir ortam sunmak, dünya çapındaki yeteneklerin ilgisini çekme konusunda anahtar görevi üstlenmektedir. Dubai bu alanda başarılı örnekler arasında yer almaktadır. Dubai de nüfusun yüzde 80 i expat lardan oluşmaktadır ve şehir buna göre birçok uluslararası okul ile tasarlanmıştır. Dubai de yaşayan çoğu expat ın daha önce başka expat bölgelerde (Afrika, Singapur vb.) yaşama tecrübesi bulunmaktadır. Expat ların Dubai de oturma süresi ortalama iki-üç yıl arasında değişmektedir. Sosyalleşme anlamında expat lar kökenlerine, uzmanlık ve ilgi alanlarına göre kulüplere, sosyal ağlara ve etkinliklere katılmaktadır. Özel sektör expat lar için cazip ortam yaratılması konusunda anahtar rol oynamaktadır (Çoğu firma expat lara ev bulmaktan dişçi seçmeye kadar bütün hizmetlerde destek sağlayan arkadaş sistemi ile çalışmaktadır). İşverenler expat lar için rekabetçi yaşam ortamı sağlarlar. Meslek okulları ve eğitim enstitüleri sürekli olarak geliştirilmektedir. Sonuç olarak Dubai dünya genelinde expat lar için en cazip bölgeler arasında değerlendirilmektedir. Buradan çıkarılacak sonuç devlet teşvikinin yanında özel sektörün uluslararası çaptaki yeteneklerin ilgisini çekme konusunda expat ların yaşam standartlarının yükseltilmesi yönünde sağladıkları 360 derecelik hizmet anlayışının esas oluşturduğudur. Nitelikli iş gücü için rekabet (war for talent) gittikçe uluslararası hale dönüştükçe zaman içinde gelişme beraberinde daha istikrarlı ve sürdürülebilir bir yönetim gerektirecektir. Bölgesel iletişimin geliştirilmesinde ve yeni yeteneklerin ilgisini çekmede dil kabiliyetleri anahtar rolü oynamaktadır. Düşük seviyede çok dillilik özelliklerine sahip olan şehirler bölgesel bir üs olarak görev alma yolunda önemli kısıtlamalara maruz kalmaktadırlar. Buna örnek olarak sadece temel hizmetlerin (işyeri sicil kaydı, ruhsat vb.) İngilizce olarak mevcut olduğu ve haberler, okullar, kamu hizmetleri ve çoğu kurumsal iletişimin yerel dil ile gerçekleştiği Moskova gösterilebilir. Paris gibi 9
ortalama derecede iki dil kullanılan şehirlerde çoğu hizmet ve halkla ilişkiler İngilizce olarak sunulmakta ve üniversiteler İngilizce ön lisans programları sunmaktadırlar. Buna rağmen çoğu kurumsal iletişim yerel dil kullanılarak gerçekleştirilir ve bu durum uluslararası çalışanların önünde bir engel olarak yer alır. Montreal ve Dubai gibi yüksek seviyede iki dil kullanılan şehirlerde çoğu bireysel hizmet, broşürler, faturalar, reklamlar ve TV programları İngilizce olarak sunulmaktadır. Singapur gibi tamamen iki dil kullanılan şehirlerde yerel seçim kampanyaları, yerel ve ulusal haberler, okullar, eğlence programları ve reklamlar hem yerel dilde hem de İngilizce olarak sunulmaktadır. 1.3 Türkiye nin mevcut ve potansiyel rakiplerinin değerlendirilmesi Türkiye bölgedeki artan sermaye yüzünden tarihi ve gelişmekte olan Avrupa, Orta Doğu ve Afrika üsleri ile güçlü bir rekabet ile karşı karşıyadır. Mevcut ve gelişmekte olan rakip üsler Şekil 8 de görülebileceği üzere Bakü, Doha, Dubai, Moskova, Viyana ve Dublin dir. Bakü: Avrasya nın ulaşım üssü haline dönüşme için Azerbaycan 2025 projesi. Dubai: Orta Doğu ve Afrika nın yönetim üssü, ulaşım ve finans alanlarında bölgesel üs. Moskova: Profesyonel hizmetler alanına yoğunlaşma ve Orta ve Doğu Avrupa nın operasyonel üssü. Doha: Petrole olan bağımlılığı azaltma, ulaşım ve finans üssüne dönüşme planları için Vizyon 2030. Dublin: Avrupalı bir genel merkez olarak 1000 den fazla uluslararası firma için çalışan Avrupa nın yönetim ve üssü. Viyana: 300 den fazla genel merkezi ve güçlü katma değer hizmet sektörü ağına sahip Orta ve Doğu Avrupa nın yetkinlik merkezi. Şekil 8 Mevcut ve potansiyel rakiplerin genel değerlendirmesi3 Avrupa nın yönetim üssü 1000 den fazla uluslararası firmasın Avrupa merkezi Orta ve Doğu Avrupa nın operasyon ve profesyonel hizmet üssü Düşük enerji ve işçi maliyeti MOSKOVA DUBLİN VİYANA BAKÜ 300 den fazla bölgesel genel merkez ile Orta ve Doğu Avrupa nın yönetim üssü Yüksek katma değere sahip hizmet sektörü DUBAİ DOHA Orta Doğu ve Afrika nın yönetim üssü Ulaştırma ve finans alanlarında bölgesel üs Petrol gelirlerine bağımlığı azaltmayı, ulaşım ve finans üssü olmayı hedeflemektedir 3 Avrupa nın ulaşım üssü olmayı hedeflemektedir Kaynak: Kamu bilgisi, EIU, İrlanda Strateji dosyası, Katar Vision 2030 Strateji dosyası, Azerbaycan bölgesel üs strateji dosyası, Dubai vaka incelemesi, A.T. Kearney 10
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye 2. Türkiye İÇİN makro değerlendirme ve aksiyonlar Eksikliklerin ve iyileştirme alanlarının belirtildiği ikinci bölüm Türkiye nin temel makro kriterlere göre değerlendirmesini sunmaktadır. Türkiye nin mevcut iç durumu göz önünde bulundurulduğunda, hükümetin 2023 yılı vizyonunda yer alan 500 milyar dolar sanayi ve 150 milyar dolar hizmet sektörü ihracat hedeflerine ulaşma yönünde katalizöre gereksinim duymaktadır. Türkiye bölgesel üs yetkinliğine ulaşmak ve bunun sürdürülebilirliği için potansiyel yatırımcıların verdiği önem sırasına göre temel kriterlerde rekabetçiliğini artırmalıdır. Şekil 9 Türkiye ihracat hacmi ve sektör dağılımı 4 (milyar ABD doları) 3.3x 500 70 (14%) Diğerleri 20 (4%) Tekstil 25 (5%) Havacılık ve Savunma 25 (5%) Metal 284 25 (5%) İklimlendirme 102 +%14 113 135 152 152 45 (9%) Elektrik ve Elektronik 50 (10%) Kimyevi Maddeler 50 (10%) Makine 55 (11%) Çelik 60 (12%) Hazır Giyim ve Konfeksiyon 75 (15%) Otomotiv 2009 2010 2011 2012 2013 2018T 2023T Singapur gibi önde gelen bölgesel üsler, işletmeler için odaklı teşvikler geliştirmek için kendi makro güçleri ile özel yetkinliklerini bir araya getirmektedir. Bu üsler ile rekabet edebilmek için Türkiye, odaklı devlet desteği, politik ve ekonomik istikrar, expat lar için uygun ortam ve yetişmiş insan kaynağı alanlarında farklılaşmaya gitmelidir. Türkiye yi bölgesel üs olarak konumlandırırken büyüyen pazar ve kültürel yakınlık gibi mevcut güçlü yönlerini geliştirmek, rekabetçiliği elde etmedeki anahtar faktör olacaktır. Makro seviyede yapılan değerlendirmeye göre bölgesel üs olarak rekabetçi olabilmek için Türkiye nin temel ihtiyaçları belirlenmiştir. Bu ihtiyaçlar tedarik zinciri yetkinliklerinin etkinleştirilmesi ve kaynak yönetimi, yatırımcı güveninin ve yeni yatırımlar için uygun ortamın sağlanması, küresel/bölgesel ulaşım ağının güçlendirilmesi, ekonomik ve politik istikrara yönelik politikaların oluşturulması, expat ihtiyaçlarının anlaşılması, vergi ve destek mekanizmalarının oluşturulması ve son olarak insan kaynağının sürdürülebilir gelişimini kapsamaktadır. 2.1 Türkiye rekabet GÜCÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ Türkiye nin bölgesel üs olarak rekabet kurmak için anahtar gereksinimleri daha önceden belirlenen dört makro ana başlığın (iktisadi, politik, sosyal, beşeri) değerlendirilmesiyle belirlenmiştir. YASED üye firmaları ile yapılan anket çalışmasının sonuçlarına göre politik ve ekonomik istikrar, Türkiye için anahtar gereklilik olarak belirlenirken, bunu iş yapma kolaylığı ve işletme maliyetleri takip etmektedir. Şekil 10, makro seviyedeki kriterlere uluslararası yatırımcılar tarafından verilen önemi detaylı bir şekilde göstermektedir. 4 Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi, TÜİK, A.T. Kearney 11
Şekil 10 Türkiye nin bölgesel üs olabilmesi için gereken temel kriterler 5 ULUSLARARASI YATIRIMCILAR TARAFINDAN VERİLEN ÖNEM Görüşmeler sırasında her kritere verilen ortalama ağırlık NİSPETEN DÜŞÜK ORTA YÜKSEK ÇOK YÜKSEK ÇOK KRİTİK 2% 5% 8% 10% 27% ULUSLARARASI HİZMET FİRMALARININ VAROLUŞU PAZARLARA YAKINLIK KÜRESEL VE BÖLGESEL ERİŞİM İŞ YAPMA KOLAYLIĞI POLİTİK VE EKONOMİK İSTİKRAR BÖLGEYE KÜLTÜREL YAKINLIK EXPAT LAR İÇİN UYGUN ORTAM İÇ PAZAR BÜYÜMESİ MALİYETLER YAŞAM KALİTESİ İNSAN KAYNAĞI DEVLET DESTEĞİ ALTYAPI İktisadi gereksinimler Sosyal gereksinimler Politik gereksinimler Beşeri kaynak gereksinimleri Dünyadan başarılı ülke uygulamaları ile Türkiye karşılaştırıldığında; Türkiye nin temel ihtiyaçları yerine getirmekten çok sistematik bir şekilde bütün boyutlarda daha iyi performans sergilemeye ihtiyacı olduğu ortaya çıkmıştır. İstanbul un Singapur, Dubai, Dublin ve Viyana ile karşılaştırması Şekil 11 de gösterilmiştir. Şekil 11 Türkiye NİN REKABET GÜCÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ 6 Makro Temel Kriterler Rekabet Barometresi İktisadi Maliyetler İş yapma kolaylığı Küresel/bölgesel erişim İç pazarda büyümesi Pazarlara yakınlık Küresel hizmet şirketleri Politik Politik ve ekonomik istikrar Hükümet desteği Altyapı Sosyal Expat lar için uygun ortam Bölgeye kültürel yakınlık Yaşam kalitesi Beşeri Yetişmiş insan kaynağı ARTAN REKABETÇİLİK İstanbul Singapur Dubai Dublin Viyana 5 Korumacılık, yasal güvence, öngörülebilirlik, fikri mülkiyet haklarının korunması ve gölge ekonomi de bu kriterler arasındadır Kaynak: Masaüstü araştırması, A.T. Kearney Global Cities Index and Emerging Cities Outlook, YASED anketi, A.T. Kearney 6 Kaynak: YASED anketi, A.T. Kearney 12
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye 2.2 Türkiye nin iyileştirme alanlari Dünyada en iyi uygulama örnekleri ile yapılan karşılaştırmaya göre Türkiye nin makro seviyede iyileştirme alanları belirlenmiştir. Odaklı devlet desteği açısından; Singapur un bankacılık, taşımacılık, turizm, e-ticaret, sigorta ve hukuki hizmetler alanlarına odaklanan teşvikleri sektör spesifik sağlanan teşviklere iyi birer örnek teşkil etmektedir. Özellikle fikri mülkiyet hakkı açısından sağladığı gelişmiş, sağlam ve sofistike hukuki altyapısı ile Dublin, anahtar sektör temsilcilerinin de işbirliğinde sistematik yasal yol haritası ile politik ve ekonomik istikrar açısından iyi bir örnek teşkil etmektedir. Singapur ise INSEAD ve University of Chicago Booth School of Business içinde yer alan yeni kampüsleri ve uzmanlaşmış insan kaynağı alanlarında örnek ülkedir. Türkiye için bu alandaki temel konu, stratejilerin etkili bir şekilde uygulanmasını sağlayacak olan uzmanlaşmış ara seviye insan kaynağı geliştirmektir. Teşviklerin ve kapasitenin odaklı olarak geliştirilmesi, Türkiye nin güçlü yönleri arasında gösterilen pazar büyüklüğü ve kültürel yakınlık özellikleri üzerinde kaldıraç etkisi yaparak rekabet gücünü artıracaktır. Sektörel bulgu, anket ve görüşme sonuçlarına göre Türkiye nin rekabetçiliğini artırmak için iyileştirilmesi gereken önemli konular makro başlıklar altında aşağıdaki şekilde belirlenmiştir; İktisadi: Enerjide ithalata olan bağımlılık, olası rakiplere kıyasla yüksek hammadde maliyeti (petrol, LNG vb.), yatırım aşamasından operasyona geçerken yaşanan bürokratik sıkıntılar, teşvik sisteminde bütünsel yaklaşım, hukuki öngörülebilirliğin iyileştirilmesi gereği, İstanbul da yoğunlaşan ulaşım ağının diğer potansiyel şehirlerle (İzmir vb) çeşitlendirilmesi gereği, yetersiz intermodal ulaşım entegrasyonu, bölgesel hizmet merkezlerinin teşviki (rekabetçi teşvik sistemi), üretimde rekabet edilebilirliği geliştirirken hizmet temelli ihracat gelirlerini hızlandırma gerekliliği, tanımının genişletilmesi ihtiyacı (klinik araştırmalar vb.) Politik: Uluslararası doğrudan yatırımlarda volatiliteye yol açabilecek politik ve ekonomik istikrarı sürekli kılma gerekliliği, yüksek kayıt dışı ekonomi, fikri mülkiyet haklarının korunması, düşük adli kapasite (22 fikri mülkiyet hakkı mahkemesi), uzun vadeli yol haritasına dayandırılan sektör özeli teşvikler Sosyal: Expat çocukları için uluslararası standartlardaki okulların geliştirilmesi ihtiyacı, expat destek merkezlerinin ve dil kabiliyetinin sınırlı olması, yetersiz toplu taşımanın beraberinde getirdiği trafik sorunu Beşeri: İnsan kaynağının uzmanlaştırılması gerekliliği, orta kademenin şirket stratejilerini aksiyona geçirme konusundaki kapasite yetersizliği, uluslararası kariyer planlamasında gelişim gerekliliği Tespit edilen sorunları çözmek üzere makro düzeyde iyileştirme alanları da aşağıdaki gibi gruplandırılmıştır: İktisadi: Tedarik zinciri yetkinliklerinin etkinleştirilmesi ve kaynak yönetimi, yatırımcı güveninin ve yeni yatırımlar için uygun ortamın sağlanması, küresel ve bölgesel ulaşım ağının güçlendirilmesi Politik: Politik ve ekonomik istikrara odaklanılması Sosyal: Expat ihtiyaçlarının anlaşılması, vergi ve destek mekanizmalarının oluşturulması Beşeri: İnsan kaynağının sürdürülebilir gelişimi Şekil 12 Türkiye nin bölgesel bir üs olabilmesi için makro seviyede ALTI İYİLEŞTİRME ALANI İyileştirme alanları Kolaylık Etki Tedarik zinciri yetkinliklerinin etkinleştirilmesi ve kaynak yönetimi Yatırımcı güveninin ve yeni yatırımlar için uygun ortamın sağlanması Küresel ve bölgesel ulaşım ağının güçlendirilmesi İyileştirme alanları Kolaylık Etki Politik ve ekonomik istikrara odaklanılması Expat ihtiyaçlarının anlaşılması, vergi ve destek mekanizmalarının oluşturulması İnsan kaynağının sürdürülebilir gelişimi 13
Her iyileştirme alanı için aşağıdaki aksiyonlar geliştirilmiştir: 1- Tedarik zinciri yetkinliklerinin etkinleştirilmesi ve kaynak yönetimi: - Enerjide ithalata bağımlılığı azaltmak için alternatif enerji kaynaklarına odaklanma, - Güçlü bir sinerjiye dayalı sektörel kümelenme oluşturarak ölçek tesiri yaratılıp ana hammaddeler için ortak kaynak kullanımı programını başlatmak. 2- Yatırımcı güveninin ve yeni yatırımlar için uygun ortamın sağlanması: - Yeni şirket kurmak için uygulama, kayıt ve değerlendirme süreçleri için tek durak hizmet merkezinin oluşturulması, - Şeffaflık ve yolsuzlukla mücadele programlarının başlatılması ve yolsuzluk denetiminin artırılması, - Bölgesel merkez bakış açısının 5 ve 10 yıllık ulusal sanayi yol haritalarına dâhil edilmesi, - Yüksek katma değerli sanayi ve hizmet sektörleri için aşağıdaki gibi vergi teşvikleri sunulması: Bu sektörlerde çalışanlar için gelir vergisi muafiyeti ya da indirimi, Şirket çalışanlarına sosyal güvenlik primi muafiyeti, Hizmet sektörü gelirleri için kurumsal vergi muafiyeti. - Özellikle bilgi güvenliğini sağlamak için, bulut bilişim ekosisteminin geliştirilmesi ve iyileştirilmesi, - Özellikle ile alakalı yazılım sorunlarını çözmek için teknik destek merkezlerinin kurulması. 3- Küresel ve bölgesel ulaşım ağının güçlendirilmesi: - Türkiye nin bölgesel üs konumunu güçlendirmek için Türkiye nin İstanbul dışındaki büyük şehirlerinin küresel ve bölgesel ulaşım ağının güçlendirilmesi, - Hava, su ve demiryolu yatırımlarının devam etmesi ve intermodal ulaşım için gerekli altyapının kurulması ve entegrasyonu. 4- Politik ve ekonomik istikrara odaklanılması: - Sektör temsilcilerinin yüksek katılımı ile yol haritasının çizilmesi, - Kayıt dışı ekonomiyi azaltmak amaçlı elektronik ödemelere teşvik sağlanması, - Fikri mülkiyet haklarını korumaya yönelik mevzuatın iyileştirilmesi ve yargı kapasitesinin artırılması. 5- Expat ihtiyaçlarının anlaşılması, vergi ve destek mekanizmalarının oluşturulması: - Expat ların geliş, entegrasyon ve yaşamalarını kolaylaştırmak için bir merkez kurulması, - Üniversite öncesi eğitim müfredatındaki yabancı dil eğitiminin ve uluslararası okullara erişimin iyileştirilmesi, - Türkiye deki expat ların sorunlarını belirlemek için ilgili topluluklar ile işbirliği yapılması, - Alternatif toplu taşıma modellerine yönelik yatırımın artırılması (araç paylaşma, yeni taşımacılık yöntemleri vb.). 6- İnsan kaynağının sürdürülebilir gelişimi - Yüksek lisans programlarının sayısının ve kalitesinin artırılması, önde gelen üniversiteler ile ortak programların oluşturulması, - Mesleki okulların sayı ve kalitesinin artırılması, - Özellikle kamu, BİT ve bankacılık sektörü için beşeri sermaye ve yazılımın iç kaynaktan temininin teşvik edilmesi, - Giriş seviyesinden ara seviyeye geçen çalışanlar için yönetim eğitimlerinin düzenlenmesi. 14
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye 3. Türkiye yi bölgesel üs olarak konumlandırmak için gerekli yapı Üçüncü bölüm Türkiye nin bölgesel üs olması hakkında detaylı değerlendirme ve odak alanları için bir yapı sunmaktadır. Bölgesel, sektörel ve fonksiyonel çekicilik boyutlarında bölgesel üs olarak rekabetçiliğini değerlendirmek için üç boyutlu bir yapı oluşturulmuştur. Şekil 13 Bölgesel üs değerlendirme yapısı 1 BÖLGELER KUZEY AMERİKA BATI AVRUPA DOĞU AVRUPA ORTA DOĞU AFRİKA ASYA... ENERJİ YÖNETİM GELİŞMİŞ ÜRETİM GELİŞMİŞ HİZMETLER 3 FONKSİYONLAR İLAÇ LOJİSTİK TÜKETİM ÜRÜNLERİ BANKACILIK OTOMOTİV BİT 2 SEKTÖRLER Bölgesel boyuttaki değerlendirmeler kapsamında, temel kriterler ve Türkiye den yönetim için potansiyeli yüksek bölgeler belirlenmiştir. Sektörel analiz kapsamında anahtar sektörlerin üretim ölçeği ve bölgesel üs olmak için hazır olma kriterleri esas alınmıştır. Bunun sonucunda yedi tane sektör ayrıntılı değerlendirilmiştir. Son olarak, seçili sektörler içindeki temel odak alanları fonksiyonel çekicilik değerlendirmeleri temel alınarak yapılmıştır. 3.1 Hizmet verilecek bölgelerin değerlendirilmesi Görüşme ve anket sonuçları temel alınarak, ulaşılabilirlik, kültürel ve ticari benzerlikler temel özellikler olarak belirlenmiş ve Türkiye den hizmet verilmesi için temel kriterler olarak görülmüştür. Diğer önerilen özellikler ise büyüme potansiyeli olan yükselen pazar, ticaret anlaşmaları, hukuki benzerlik, istikrarlı politik ilişkiler, BİT kapasitesi, coğrafi avantajlar ve entegrasyon, güçlü insan kaynağı, demografik görünüm, ortak kültürel değerler ve yaşam koşullarıdır. 15
Şekil 14 Türkiye den yönetilmek için kritik olarak görülen temel özellikler 6 TÜRKİYE İLE İŞ YAPMA BENZERLİĞİ TÜRKİYE İLE KÜLTÜREL YAKINLIK 20% 18% TÜRKİYE İLE DİL 7% BENZERLİĞİ 22% DİĞERLERİ TÜRKİYE DEN ULAŞIM KOLAYLIĞI 33% Coğrafik olarak bakıldığında, Orta Doğu, Kuzey Afrika, Doğu Avrupa ve Orta Asya, Türkiye nin hizmet vereceği en uygun bölgeler olarak görülmüştür. Şekil 15 Türkiye den yönetilmesi kolay olan bölgeler 7 ~6% 1 İSKANDİNAV ÜLKELER ~12% BATI AVRUPA ~5% DOĞU AVRUPA ~0.4% ORTA ASYA ~22% DOĞU ASYA ~1% KUZEY AFRİKA ~0.6% BATI AFRİKA ~0.3% ORTA AFRİKA ~3% ORTA DOĞU ~7% GÜNEY ASYA BÖLGESEL ÜSSÜN FAALİYET ALANI AMERİKA VE AVUSTRALYA YI KAPSAMAMAKTADIR ~0.6% GÜNEY AFRİKA xx%: Küresel GSYİH deki payı (2012 nominal değerler) Yönetmesi zor Yönetmesi kolay Türkiye den yönetilmesi daha kolay olması öngörülen bölgeler küresel GSYİH nin yaklaşık yüzde 10 nu oluşturmakta ve birkaç istikrarın düşük olduğu bölge ve bölünmüş pazarları içinde bulundurmaktadır. Batı Avrupa ve Doğu Asya gibi katma değeri yüksek, gelişmiş pazarlar öncelikli tercihleri oluşturmamaktadır. Orta Doğu da istikrar volatildir (2008 deki Dubai krizi vb.). Dubai, bölgesinde Türkiye nin konumlanmasını zora sokabilecek bir üsse sahiptir. Doğu Avrupa ise küçük ve durgun pazarlar ile bölünmüştür. Ancak kültürel benzerlik ve Doğu Avrupa daki bazı milletler ile tarihsel bağlar bölgenin yönetimini kolaylaştırabilecektir. Orta Asya da küçük ve istikrarsız bir pazara sahiptir; ancak dil ve din benzerlikleri, ortak kültürel kökenler ve tarihsel bağlar bu bölge için Türkiye nin bir bölgesel üs olmasını kolaylaştırabilir. Kuzey Afrika da politik durum nispeten iyileşme göstermektedir. Bu nedenle Kuzey Afrika da hedef bölgelerden biri olabilir. Dahası, Kuzey Afrika yönetimleri uluslararası şirketlerin bölgede varlığının artması konusunda çaba göstermektedir; bu 6 Görüşme sonuçları, A.T. Kearney 7 Kuzey Avrupa için GSYİH BM sınıflandırması başına verilmiştir. Kaynak: YASED anketi, Birleşmiş Milletler, EIU, A.T. Kearney 16
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye durum Türkiye nin bölgesel bir üs olma yolunda bir fırsat olarak kullanılabilir. Buna karşın Orta Afrika daki birçok pazar daha ilk safhalarındadır ve siyasi istikrar çok sınırlıdır. Bu durum, bu bölgeyi fırsat odağının dışında bırakmaktadır. 3.2 Bölgesel üs yetkinlik gelişimi için sektör ve kriterlerin belirlenmesi Odak pazarlardaki istikrarsızlık ve bölünmüşlük Türkiye nin bölgesel üs olma yolunda seçeceği sektörleri dikkatle belirlemesini gerektirmektedir. Bahsedilen temel odak sektörleri seçmek, üretim miktarı ve bölgesel üs olmak için hazırlılık boyutu, üretim ve hizmet sektörleri için eşleştirilmiştir. Üretim miktarı, imalat hacmi ve hizmet sektörleri için GSYİH ye katkısı temel alınarak belirlenmiştir. Üs olmak için hazırlılık, hali hazırda Türkiye yi bir bölgesel üs olarak kullanan çok uluslu firma sayısı ve sanayi içinde istihdam edilen üniversite mezunlarının yüzdesine göre belirlenmiştir. Bu değerlendirmeye göre, yedi sektör ayrıntılı inceleme için seçilmiştir. Bunlar otomotiv, bankacılık, tüketim malları, enerji, lojistik, ilaç ve BİT dir. Her sektörde bulunan gelişime açık noktaların iyileştirilmesi ve mevcut konumlanmaya katkı sağlanması gerekmektedir. Fakat bu durum Türkiye nin belirli sektörler ve belirli fonksiyonlarda bölgesel bir üs olmaya odaklanması gerekliliğini değiştirmemektedir. Türkiye nin bölgesel bir üs olabilmesi için sektör ve fonksiyon seçimi ülkenin mevcut durumu ve potansiyel geleceği göz önünde bulundurularak en doğru şekilde yapılmalıdır. Sektörlerin ayrıntılı değerlendirilmesi sonucunda demir çelik ve tekstil sektörleri belirli bir üretim seviyesinde olmalarına rağmen bölgesel üs olma niteliklerine henüz sahip değilken; tarım, ormancılık ve yapı sektörleri hem gerekli ölçek seviyesine hem de bölgesel üs niteliklerine henüz ulaşamamışlardır. Bu sektörlerdeki gelişim, bölgesel üs olma yolunda Türkiye yi destekleyici konumda yer alacaktır. Şekil 16 Ayrıntılı değerlendirme için sektörlerin uzun listesi ve adayların belirlenmesi 8 SEKTÖR ÜRETİMİ Demir Çelik İmalat ile ilgili Enerji İmalat ile ilgili olmayan Bankacılık BİT ve Lojistik Tüketim Ürünleri Tekstil BELLİ BİR ÖLÇEK SEVİYESİNDE OLMASINA RAĞMEN ÜS OLMA NİTELİKLERİNDEN YOKSUN Otomotiv İlaç 3 BELİRLİ BİR ÖLÇEK SEVİYESİ VE GÜÇLÜ İNSAN KAYNAĞI İLE BİR ÜS OLARAK KULLANILMAKTA Tarım ve Ormancılık SEKTÖR GEREKLİ ÖLÇEK SEVİYESİNDEN VE ÜS OLMA NİTELİKLERİNDEN YOKSUN Yapı SEKTÖR BİR ÜS OLARAK KULLANILMAKTA FAKAT GEREKLİ ÖLÇEKTEN YOKSUN BÖLGESEL ÜS OLMAK İÇİN SEKTÖRLERİN HAZIR OLMA DURUMU 8 İmalat ile ilgili sektörler sektör (2011 üretim değeri ve 2009-2011 büyüme değeri) ve üs olabilmek için sektör hazırlılığı (Türkiye yi üs olarak kullanan şirket sayısı) temel alınarak değerlendirilmiştir. Değerler gruptaki en büyük değere göre indekslenmiştir. İmalat dışı sektörler sektör çıktısı (2012 GSYİH ye katkısı ve 2005-2012 GSYİH büyümesi) ve sektör hazırlılığı (Türkiye yi bir üs olarak kullanan şirket sayısı ve sektördeki üniversite mezunlarının oranı) temel alınarak değerlendirilmiştir. Değer gruptaki en büyük değere göre indekslenmiştir. Toptancılık ve perakende ticaret değerleri ilaç sektörü için vekil olarak alınmıştır. Kaynak: TÜİK, kamuya açık bilgiler, A.T. Kearney 17
Anket sonuçlarına göre, yönetim ve hizmetler Türkiye nin hızla gelişebileceği ana fonksiyonel alanlar olarak belirlenmiştir. Şekil 17 Türkiye nin temel kriterler açısından değerlendirmesi 9 Fonksiyonlar Otomotiv Bankacılık Türkiye nin üs olma potansiyeli Tüketim mallari Enerji Lojistik İlaç BİT Gelişmiş Üretim Gelişmiş Hizmetler Temel Hizmetler Değerlendirme dışında tutulmuştur. Seçilen fonksiyonda Türkiye nin bölgesel üs olma ihtimali Seçilen fonksiyonda Türkiye nin mevcut durumu Düşük ihtimal Yüksek ihtimal En kötü En iyi Türkiye bölgesel yönetim üssü olma konusunda önemli bir potansiyele sahiptir. Diğer sektörlere kıyasla, Türkiye enerji alanında en düşük bölgesel uygunluğa ve üs olma özelliğine sahiptir. Tam anlamıyla bütünleşmiş bir enerji üssü olabilmek için Türkiye nin enerji fazlasına, risk yönetimi yaratmasına, diğer pazarları desteklemek için ticaret ve ürün geliştirme yeteneklerine ihtiyacı vardır. Finansal hizmetler açısından bakıldığında, Türk bankacılık sektörü üst ve orta düzey yönetimde uluslararası tecrübesini geliştirmeye ihtiyaç duymaktadır. İlaç sektörüne bakıldığında, birçok çok uluslu şirket Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesel faaliyetlerini Türkiye den yönetmektedir. BİT sektörüne bakıldığında, Türkiye nin çok uluslu telekom ve teknoloji şirketleri olmasına rağmen birçoğu Türkiye yi uluslararası operasyonlarını yönetmek için bölgesel üs olarak kullanmamaktadır. Türkiye nin mevcut yetenekleri bölgesel üs olabilmek için ciddi bir şekilde iyileştirilmeye ihtiyaç duymaktadır. 49 otomotiv merkezi yeni açılmıştır; fakat birçok faaliyet araştırma seviyesinde kalmakta ve ticarileştirilmemektedir. İlaç sektöründeki yatırımı küresel ortalamaya bakıldığında düşüktür, birçok çok uluslu şirket yeni moleküler madde üretmek yerine düşük maliyetli jenerik ürün üretmeye yoğunlaşmıştır. BİT sektörüne bakıldığında, teşviki ticari projelerden çok akademik projelere verilmektedir. Türkiye nin ilaç ve otomotiv sektörlerinin mevcut gelişmiş üretim kapasiteleri algılananın gerisindedir. İlaç sektöründeki üretim genellikle onkoloji ve immünoloji gibi özel ve karmaşık ürünlerin sınırlı jenerik üretimine odaklanmaktadır. Benzeri olarak, Türkiye deki otomotiv üretimi yüksek teknolojili ve karmaşık parçalarda ithalata bağımlı iken (yanmalı motorlar, güvenlik sistemleri vb.) yoğun iş gücü gerektiren montaj işlerine odaklanmaktadır. 9 İstatistiksel anket sonuçları temel alınmıştır. Kaynak: YASED anketi, A.T. Kearney 18
Sürdürülebilir Küresel Rekabet için Bölgesel Merkez Türkiye 4. Sektörel çıkarımlar Bu bölüm, seçilmiş yedi sektördeki temel gereklilikleri ve belirli aksiyonları dört fonksiyonel boyutta analiz etmektedir. Her boyut için farklı sektörlerde belirlenmiş anahtar gereklilikler aşağıdaki gibidir. : - Orijinal parça üreticileri ve sistem entegratörleri arasındaki işbirliğinin artırılması (otomotiv), - Uluslararası deneyimi olan insan kaynağı (bankacılık), - Kapsamlı bir yatırım stratejisi ve daha kolay çalışma koşullarının geliştirilmesi (tüketim ürünleri), - Daha gelişmiş fiyatlandırma mekanizması (enerji), - Depolama ve dağıtım kabiliyetlerinin geliştirilmesi (lojistik), - Fikri mülkiyet haklarının korunması, ruhsatlandırma ve fiyatlandırma alanlarına yönelik regülasyonların inovasyonu destekleyecek şekilde geliştirilmesi (ilaç). : - İşbirliği verimliliğinin artırılması (otomotiv), - Uluslararası müşterilerin yeni ortaya çıkan ihtiyaçlarını hedefleyen yeni ürünlerin geliştirilmesi (bankacılık), - Teknoloji sayesinde değişen iş anlayışına uyum sağlamak için kabiliyetlerin ve uzmanlıkların artırılması (tüketim ürünleri), - Alternatif enerji kaynakları yatırımları için altyapının geliştirilmesi (enerji), - Birlikte işlerlik ve uluslararası lojistiğin geliştirilmesi (lojistik), - tanımının klinik araştırmaları da kapsayacak şekilde genişletilmesi (ilaç). Gelişmiş üretim: - Tedarikçi ve orijinal parça üreticileri arasındaki bütünleşmiş işbirliği programlarının geliştirilmesi (otomotiv), - Özellikle coğrafi olarak yakın bölgeler ile güvenilir bir tedarik zinciri ağı geliştirme (tüketim ürünleri), - İleri teknoloji yatırımları için desteklerin ve şartların sağlamlaştırılması (enerji, ilaç), - Yüksek katma değerli ürünler için üretim kabiliyetlerinin artırılması (ilaç), - Donanım için uzmanlaşmış mühendis iş gücü (BİT). Gelişmiş hizmetler: - Araç ve parçaları için ürün tasarımı ve mühendislik kabiliyetlerinin geliştirilmesi (otomotiv), - Organize sanayi bölgeleri, limanlar ve demiryollarının bağlanabilirliğinin geliştirilmesi (lojistik), - Uzmanlıkları geliştirmek için işbirliği yaparak bilim kümelenmelerine şekil verme ve onları destekleme (ilaç), - İç ve komşu pazarlardaki karşılanmayan ihtiyaçlara cevap vermek için inovatif hizmetler (BİT). 19
4.1 Otomotiv Uluslararası otomotiv sektöründeki ana yönelimlerin, diğer fonksiyonlara göre ve gelişmiş üretimde daha fazla etkisi bulunmaktadır. Şekil 18 Otomotiv sektöründeki önemli yönelimler ve bunların fonksiyonel yansımaları Yönelimler Etkilenecek fonksiyonlar Gelişmiş Üretim Gelişmiş Hizmetler Bağlantılı araç teknolojileri Üretimin birimlere ayrıştırılması Kara taşımacılığının dekarbonizasyonu Üretimin yer değiştirmesi Kısalan araç yaşam döngüleri etki Bayilik kavramındaki değişim Düşük Yüksek Bu küresel yönelimler aşağıdakileri kapsamaktadır: Bağlantılı araç teknolojileri (yükselişte olan araç içi bağlantı çözümleri), Üretimin birimlere ayrıştırılması (daha büyük alt bileşenleri ve farklı araç ailelerini birleştirmek için bütünleşmiş montaj hatları), Kara taşımacılığının dekarbonizasyonu (artan çevre düzenlemeleri nedeniyle çevre dostu araçların geliştirilmesi), Üretimin yer değiştirmesi (uluslararası araç üretimi pazarında maliyetin düşük olduğu ülkelerin payının artması), Kısalan araç yaşam döngüleri (değişen müşteri yönelimleri, artan rekabet ortamı ve emisyon düzenlemeleri nedeniyle azalan araç yaşam döngüleri), Bayilik kavramındaki değişim (bayilerin ticareti ve satışlarını artırmak için tüketiciler ile farklı yollardan iletişime girme ihtiyacının artması). Türkiye otomotiv üretimi ve alanlarında tercih edilen bir konumdadır. Mevcut durumda çeşitli otomotiv tedarikçileri Türkiye yi yönetim üssü olarak kullanmaya başlamışken, çoğu orijinal parça üreticisi Türkiye yi bölgesel bir üs olarak konumlandırmamıştır. Türkiye de otomotiv sektörü 5746 sayılı Teşvik Yasası ndan en çok yararlanan sektördür. Kısa bir zaman diliminde 49 adet Ar- Ge merkezi kurulmuştur. Buna rağmen, çalışmaları araştırma evresinde kalmakta ve ticari amaçla kullanılmamaktadır. Türkiye yılda 1,5 milyondan fazla araç üretimi kapasitesi ile yüksek sayıda tamamen bütünleşmiş otomotiv üretimi tesisine sahiptir. Türkiye deki otomotiv tedarikçileri genellikle gövde, iç ve dış parçalar sunmakta olup güç aktarma bileşenlerinde de aktiftirler. İç pazarda 1000 kişiye düşen 143 araç ile yüksek bir satış potansiyeli bulunmaktadır. Türkiye deki otomotiv tedarikçileri yerel üretimin yüzde 85 ini karşılayacak kadar farklılaşmıştır. Beşeri kaynaklar bakımından Türkiye otomotiv mühendisliğinde kalifiye bir iş gücüne sahiptir. 20