Esnek Çalışmaya Etik Yaklaşım Esneklik ve Esnek Çalışma Kavramları Yrd. Doç. Dr. Rıza DEMİR İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İnsan Yönetimine Etik Yaklaşım Dersi Dünyada ve Türkiye de Esnek Çalışma Sendikaların ve Devletin Esnek Çalışmaya Yönelik Tutumları Güvenceli Esneklik 2017 Esneklik Kavramı Gerek örgütsel yapılanmada gerek çalışma hayatında (üretim ve çalışma saatlerinde) gerek kariyer planlamada gerekse ücret ödemelerinde yapılan esnek uygulamalar Esnekliğin üzerinde durulduğu ilk dönem,.. yönetim yaklaşımının temel ilkelerinin hakim olduğu bir süreç İkinci dönem ise bilimsel yönetim yaklaşımının ilkelerinin çalışanlar üzerinde oluşturduğu olumsuz etkilerin incelendiği ve bu yaklaşıma tepki olarak ortaya çıkan bir süreç Esnek Çalışma Esnek çalışma; işin niteliği ve yapısına göre, gerek çalışma zamanları gerekse mekan kullanımı açısından, iş. ve toplu iş sözleşmesi düzenlemeleri veya işverenin.. çerçevesinde, çalışanlar için değişik şekilde düzenlenebilen standart dışı veya esnek çalışma imkânları Esnek Çalışma Bir işin nerede ve ne zaman yapılacağına resmi veya resmi olmayan biçimde izin veren politikalar ve uygulamalar Eskisine göre daha eğitimli olan işgörenlerin kendisine, ailesine, hobilerine daha fazla zaman ayırmak ve bu konuda kendisinin karar verici olmak istemesi faydalarından yararlanılması Esnek çalışma programları; (1) Çalışma Saatlerinin. Esneklik (2) Çalışılan Saat.. Esneklik (3) Çalışma Esneklik Ağırlaşan şartlarına daha etkin cevap verilebilmesi Verimliliğin.. 1
1) Çalışma Saatlerinin Esneklik Örgütün mal ya da hizmetlerine olan talebe, Ya da işgören ihtiyacına bağlı olarak, 1) Çalışma Saatlerinin Düzenlenmesinde Esneklik Esnek Zaman (Kayan Süreli) Esnek Çalışma Saati İş Haftaları Uygulaması Çalışılan toplam saat miktarında azalma olmaksızın bireylerin çalışma saatlerinin esnek hale getirilmesi Belirli sayıda çalışanın yararlandığı esnek zaman uygulamaları ile bireylerin işgünleri temel (çekirdek) bir saat dilimi baz alınarak belirleniyor ve çalışma başlangıç ve bitiş saatleri bireylerin kendileri tarafından tespit ediliyor 2) Çalışılan Saat.. Esneklik İşyerinde çalışılan sürede (toplam çalışma süresinde) esneklik sağlayan düzenlemeler Çalışma sürelerinin belirli başlangıç ve bitiş zamanları yok veya çalışma süreleri standart çalışma biçiminden farklı bir şekilde düzenleniyor Geleneksel tam zamanlı, kalıcı iş sözleşmeleri yerine.. süreli iş sözleşmeleri, hükümet destekli eğitim programları vb. esnek çalışma programları kullanılabilir 2) Çalışılan Saat Miktarında Esneklik Kısmi Zamanlı ( ) Çalışma.. Üzerine Çalışma Çalışma Görev Paylaşımı İş Paylaşımı 3) Çalışma Esneklik İşgörenlere, işlerini yaparken ihtiyaç duyacakları bilgi teknoloji araçlarını farklı yer ve zamanlarda sağlayarak örgüt faaliyetlerinin sürdürülmesine olanak veren düzenlemeler.. Çalışma.. Çalışma Dünyada Esnek Çalışma Avrupa Birliği ülkeleri tarafından istihdamın genel durumu ve özellikle uzun süreli işsizlik bakımından esnek çalışma programları tercih ediliyor AB 25 ülkelerindeki işlerin %17 si kısmi süreli işler ve bu işlerin çoğu kadınlar tarafından gerçekleştiriliyor Hollanda, Birleşik Krallıkgibi ülkelerde süreli çalışma (.) oranı %30 larda AB 27 de ortalama olarak işçilerin %12 si.. sözleşmeler altında istihdam ediliyor ABD de de son yıllarda esnek çalışma uygulamaları çok yaygın 2
Türkiye de Esnek Çalışma.. yılında İş Kanunu nda yapılan düzenlemeler. aracılığıyla geçici iş ilişkisinin kurulabilmesi.. yönelik istihdamı artırıcı esnek çalışma programları Bu düzenlemeler karşın OECD ye göre; istihdam koruma mevzuatı açısından OECD ülkeleri içinde en katı mevzuata sahip ülke Türkiye (0 6 arası endekste puanımız 4,96 ) Kısmi süreli çalışma (part time) oranımız %9,9 (2016) Türkiye de Esnek Çalışma 2009 da part time çalışan 2 milyon 407 bin kişi, 2013 te 3 milyon 179 bin (% 32 artış ) Part time çalışma özellikle.. ve. tarafından tercih ediliyor (2013 yılında toplam part time çalışanların %60 ı kadın, ayrıca part time çalışanların %50 si 40 yaş altında ) Bununla birlikte part time çalışma eskisi gibi sadece öğrencilerin veya düşük nitelikli çalışanların tercih ettiği bir çalışma biçimi değil... Part time çalışma hem yaygınlaşıyor, bir tercih olarak yüksek eğitimli kişilerin de çalışma biçimi haline geliyor... Türkiye de Esnek Çalışma Programları Çarşamba günü evden çalışma Belirli kriterlere göre evden çalışma izni, ek izinler Mobil ve evden çalışma uygulaması Esnek çalışma saatleri ve evden çalışma Esnek Çalışma Zamanı (FlexTime), Esnek Çalışma Mekanı (FlexPlace) ve Esnek Anne Baba Günleri (FlexParents) şeklinde 3 seçenek var Yan hakların ve çalışma saatlerinin düzenlenebildiği PVM FLEXI adlı uygulama Esnek saat uygulaması, bir gün evden çalışma... Haftada bir gün evden çalışma, esnek saat uygulaması, Faydalar Sınırlılıklar Bireysel.. güvencesi, kariyer planlama ve iletişim sıkıntıları Örgütsel Örgütten memnun olma ve verimlilik artışı Koordinasyon ve iş programı düzenleme sorunları Birey Açısından Fayda.. dengesinin kurulması Araştırmalarda bireylerin iş yaşam dengesine verdikleri önemin arttığı tespit edilmiş Çalışanların IBM'den ayrılmalarına sebep olacak ikinci önemli neden iş yaşam dengesini sağlayacak esnek çalışma programlarının olmaması (2010) Birey Açısından Fayda Yapılan bir araştırmada esnek çalışma programları kapsamında çalışan işörenlerin stres ve tükenmişlik düzeylerinin daha düşük olduğu görülmüş Esnek zaman ve kısmi süreli çalışma programları yoğun iş temposunu ve iş yaşam çatışmasını azaltma eğiliminde Esnek çalışma programları iş yaşam dengesini sağlayarak, iş tatminini ve mutluluğu artırıyor 3
Birey Açısından Fayda (Evden Çalışma) İş ortamının oluşturduğu uzaklaşma Dışlanma, mobbing vb. etik dışı davranışlardan uzak kalma İş sağlığı güvenliği tedbirlerinin alınmaması durumunda daha güvenli bir çalışma ortamı İşi acele ile. sonlandırma gibi etik dışı davranışların kalkması Birey Açısından Fayda (Evden Çalışma) Ayrımcılığı tabi tutulan kadın ve engellilerin çalışmasına olanak tanınması İşe geç kalma, devamsızlık vb. etik olumsuzlukların önüne geçilmesi Haksız yere işten çıkarılmaların önüne geçilmesi İşyerindeki araç ve gereçlerin özel amaçlarla kullanımının önüne geçilmesi Örgüt Açısından Fayda Esnek çalışma programları ile iş yaşam dengesini sağlayabilen bireylerin iş tatmininin, örgütten.., moralinin ve verimliliğinin artması İşgücü dönüşüm ve devamsızlık oranlarının düşmesi, diğer olumsuz göstergelerin azalması İç ve dış faktörlere göre personel istihdamında esnek olabilme Nitelikli ve değerli personeli ve.. gücüne sahip olabilme Örgüt Açısından Fayda Sosyal yüklerin işletmelerin ekonomik ve mali durumunu sarsmasını önlemek Ev hanımı, öğrenci ya da emekli gibi tam süreli çalışma arzusunda olmayanları çalıştırarak hem daha az ücret ödemek hem de bazı yasal yükümlülüklerden kaçınmak İşletmelerin teknolojik gelişmelere uyumunu sağlamak Programların örgüte faydası, yapılan işin ve çalışan işgücünün türüne göre de değişebiliyor Örgüt Açısından Fayda (Evden Çalışma) Büro alanlarından.. sağlamak Elektirik, ısı, ışık, servis, yemek hizmeti vb. kaynak ve giderlerden tasarruf sağlamak Özel yetenek sahibi olup ayrılamayan kişilerden yararlanabilmek Toplumsal anlamda.. yükü ve hava kirliliği gibi olumsuzlukları azaltmak, yakıt tasarrufu sağlamak Esnekleşme aynı zamanda.. bir sonucu İş. (..) güvencesiz hale gelmesi Düşük... güç kaybetmesi, sendikasızlaşma eğilimi gücünün zayıflaması 4
Sosyal güvencelerin zayıflaması. «İster kabul et, ister etme» yaklaşımının ortaya çıkması Çalışma yaşamında. eğilimi Daha çaresiz ve korunmasız işgücü İletişim ve. sorunları Esnek çalışanların görev ve sorumluluklarına daha az bağlı algılanabilmesi Teknik ve yönetimsel becerilerin bir kısmının zamanla.. riski Yüzyüze iletişimin ve mesleki dayanışmanın azalması Esnek çalışan bireylerin örgüt içindeki sosyal. dışında kalması Ücret harici bazı ek. mahrum kalınması Uyum problemleri,. sorunları Geleceğe yönelik plan yapamama, belirsizliklerin oluşması (Evden Çalışma) Mahremiyet için tehdit oluşturan bilgi teknolojilerinin ev bağlantılarında kontrol edilememesi Ev ortamında daha çok lisanssız, kopya yazılımların kullanılması Daha az ücret, daha az sosyal haklar İşyerine düşük., daha az mesleki (Evden Çalışma) Daha iyi bir zaman yönetimi ve iş disiplini ihtiyacı Sosyal ortamdan uzak kalma, Kariyer planlarından uzak kalma, geleceğin belirsizleşmesi Çalışan grupları arasında. eşitsizlikleri İşverenin işgörenin özel hayatına müdahalesinin gerekebilmesi Örgüt Açısından Sınırlılıklar İş, görev ve sorumluluklara ilişkin programların düzenlenmesi ve. sağlanmasındaki zorluklar Bazı düzenlemelerin esnek ve tam zamanlı çalışan tüm personele eşit olarak uygulanamaması Esnek çalışma programlarının temelde adaletsiz olduğu inancının oluşması 5
Örgüt Açısından Sınırlılıklar Esnek çalışma programlarının daha çok, az gerektiren iş ve görevlerde düzenlenmesi Aşırı sorumluluk gerektiren pozisyonlarda esnek çalışmanın tercih edilmemesi Uygulandığı durumlarda tam zamanlı çalışma statülerinde görülmeyen. neden olunması ve yönetimin yükünü artırması Örgüt Açısından Sınırlılıklar (Evden Çalışma) maliyetlerinin artması Koordinasyon sorunu.. işlevlerinin uygulanmasındaki zorluklar Örgütsel bağlılık ve işyeri tatmini eksikliği nedeniyle yaşanabilecek işten ayrılmalar Sendikaların Esnek Çalışmaya Yönelik Tutumları Devletin Esnek Çalışmaya Yönelik Tutumu Daha çok istihdam oluşturulması ve işsizliğin azaltılması için esneklikte. bir yöntem İlk kez 1999 da Hollanda da kabul edilen Flexicurity and Security Act ta kullanılmış ve İskandinav ülkelerinde benimsenmiş... Hem esnek çalışma şekillerini uygulama, hem de çalışanları mevzuatla koruma AB (Avrupa Birliği) de de istihdam sorununun çözümü güvenceli esneklik yaklaşımının benimsenmesine dayandırılmış İşveren ve işçi arasında iş ilişkisinin düzenlenmesinde süreli iş sözleşmelerinin yasal olarak kabul edilmesi Aktif istihdam politikası tedbirlerinin, işgücünün işgücü piyasasındaki hızlı değişimlere ayak uydurmasında ve işçilerin iş değiştirmesinde bir vasıta olarak kabul edilmesi İşçilerin vasıflarının yükseltilmesi ve işgücü verimliliğinde artış sağlanmasında, yaşam boyu.. öneminin kabul edilmesi Gelişmiş sosyal. varlığı 6
Türkiye de güvenceli esnekliğin yerleşmesini engelleyen faktörler; Ekonomik Ekonominin.. büyüklüğü İşsizlik İşgücünün eğitim düzeyinin düşüklüğü istihdam Taraflar arasında sosyal diyalog geleneğinin yerleşmemiş olması Güvenceli esneklik örnekleri (. düzenlemelerden ) Geçici işçi çalıştıran işveren; İşyerinde açık iş pozisyonlarını öncelikli olarak geçici işçiye bildirecektir ayrıca geçici iş ilişkisi sözleşmesinin süresinin tamamlanmasına rağmen geçici işçiyi çalıştırmaya devam ederse o işyerinde daimi işçi sayılacaktır... Mevsimlik tarım işlerinde ve ev hizmetlerinde geçici iş ilişkisi kurulması ile; kayıtdışı yapılan işler kayıt altına alınarak sigortasız ve güvencesiz çalışan işçilerin hakları korunacaktır... Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz Çalışma koşulları açısından işçisiyle emsal iş yapan geçici işçi arasında esaslı bir neden olmadıkça ayrım yapamamakta ayrıca geçici işçileri çalıştıkları dönemlerde, işyerindeki sosyal hizmetlerden eşit muamele ilkesince yararlandırmaktadır Geçici işçi, taşeron işçi, alt işverenin işçisi sendika üyesi olabilir, toplu sözleşmeden yararlanabilir Tüm bu hususların uygulandığından emin olmak için.. Esnek Çalışma Yönetmeliği Geliyor (22 Ağustos 2017) İş Kanunu'ndaki emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz hükmüne.. uygulamalara izin verilmeyecek.. Esnek çalışan.. gruplara prim gün sayısı konusunda esnek koşullar sağlanacak Uzaktan çalışanlara yardımı için esnek davranılacak Kısmi süreli çalışanların,.. sürelerle çalışma yapabilmesi konusunda çalışma yapılacak Esnek çalışanların verdiği mesleki eğitimlerinden yararlanmalarına imkan verilecek 7