Ulusal aşı takvimlerinin oluşturulmasında ve yeni aşıların eklenmesinde temel ilkeler Dr. Mehmet Ceyhan 2009
Age MOST FATAL EVENT IN HUMAN HISTORY 70 65 60 55 50 45 40 WORLDWIDE FATALITIES: 50-100 MILLION US FATALITIES: 675,000 35 1900 1906 1912 1918 1924 1930 1936 1942 1948 1954 1960 Date U.S. LIFE EXPECTANCY AT BIRTH
AŞI İLE HASTALIKLARIN ORTADAN KALDIRILMASI Ülkemizde son çiçek vakası: 1957 1977: Dünya da son çiçek vakası Somali 1980: Çiçek aşısının uygulamadan kaldırılması 1988: Çocuk felci hastalığının ortadan kaldırılması kararı (DSÖ)
Aşının değeri Toplumsal değer Ekonomik değer
Aşının ekonomik değeri A.B.D.nde koruyucu önlemler (korunan yıl başına gider) * Tengs TO et al. Five hundred life-saving interventions and their cost-effectiveness. Risk Anal 1995;15(3) 369-390.
Aşının yararı Kişisel yarar Toplumsal yarar
Aşının toplumsal yararı Aşıların kişiler, toplum ve sağlık sistemi açısından önemi Resmi öneri Kişisel yarar Aşılama Yüksek aşılama oranı Toplumsal yararlar Toplum sağlığı değeri Morbidite ve mortalite Hospitalizasyonlar Pahalı tedavi gerekliliği Komplikasyonlar Kalıcı sakatlıklar Salgınlar Sosyoekonomik giderler Yaşam kalitesi Ekonomik değer
Aşıların toplumsal X ekonomik değeri Toplumsal / ekonomik denge Düşük değer Düşük fiyat Düşük gider Kolay ulaşım Sanayide dengesizlik Batıda aşı üreten araştırmacı sanayi şirketi sayısı 1967 de 27, günümüzde 5 D Bloom et al.2007
TÜRKİYE RUTİN İMMÜNİZASYON PROGRAMI, 2006 Doğum 2.ay 3.ay 4.ay 6.ay 12.ay 16-24 ay BCG I II Ġlk. 1 Ġlk.8 DBT I II III IV OPV I II III IV V dt I II Hep B I II III I,II,III MMR I II Rubella Hib I II III IV
Sağlık Bakanlığı Çocukluk Dönemi Aşı Takvimi-2009 Doğumda 1.ay 2.ay 4.ay 6.ay 12.ay 18-24 ay İlköğ. 1. sınıf İlköğ.8.sınıf BCG I DaPT-IPV-Hib I II III B OPV MMR I B Hepatit B I II III Td Pnömokok (konjuge) Suçiçeği X X X X X HepA X X Rota1-valant Rota5-valant X X X X X HPV I-II-III*** Influenza Meningokok (4 valanlı, konjuge)???? X
AVUSTRALYA RUTİN İMMÜNİZASYON ŞEMASI - 2009 Doğum 2. ay 4. ay 6. ay 12. ay 12-24 ay 18 ay 18-24 ay 4 yaģ 10-13 yaģ Hep B + + + + DBaT + + + + + Polio (IPV) Hib + + + + + + + + MMR + + MenC + dtap + Pnomo. (konjuge) + + + + (Pn23) HPV +++ 15-17 yaģ Rota + + + Varisella + + Hep A (aborijin) + +
İNGİLTERE RUTİN İMMÜNİZASYON ŞEMASI - 2009 Doğum 2. ay 3. ay 4. ay 13. ay 3 4/12 5 yaģ DBaT + + + + 10-14 yaģ 13-18 yaģ Polio (IPV) + + + + + Hib + + + MMR + + MenC + + + dt + + Pnomokok (konjuge) + + + HPV + +++
ULUSAL AġI ġemasinda BUNDAN SONRAKĠ DEĞĠġĠKLĠKLER Varisella Meningokok Hepatit A Sıra? Rotavirus HPV Ġnfluenza
DSÖ Aşı ile önlemede öncelik kriterleri Mortalite Epidemik veya pandemik potansiyel Ekonomik kayıp Vaka fatalite oranı Hastalık yükünün yüksek olduğu bölgelerde hastalık insidansı Kronik sekeller Morbidite Adaletsizlik (inequity) (ekonomik olarak dezavantajlı kişilere daha ağır etki) Alternatif tedavi ve önleme yöntemlerinin yokluğu Semptomların ağırlığı WHO Weekly Epidemiological Report, 2008
DSÖ: Ulusal aşı şemasına aday olmada özellik Çok yüksek öncelik: Malaria, Pnömokok hastalıkları Yüksek öncelik: HPV enfeksiyonları, Kolera, Dengue, Japon ensefaliti, Meningokok Menenjiti (A, C, W135, Y), Kuduz, Rotavirus enfeksiyonları, Mevsimsel influenza, Tifo, Sarı humma Orta derecede öncelik: Hepatit A, Hepatit E, Meningokok menenjiti (B), Kabakulak, Rubella, Varisella WHO Weekly Epidemiological Report, 2008
Aşı takvimine yeni aşıların eklenmesi -karar- Değerler: Teknik Sosyal Algısal Ekonomik Politik
Aşı şemasına yeni aşıların eklenmesi -teknik karar- Hastalık yükü Aşının güvenilirliği ve etkinliği Aşının maliyeti Net etki İmmünizasyon programı Sağlık sektörü
Ulusal aşı şemasına yeni aşıların eklenmesi -teknik ve politik karar- 1. Hastalık bir halk sağlığı problemi midir? 2. Ġmmünizasyon o hastalık için en iyi kontrol yöntemi midir? 3. Ġmmünizasyon programı yeni bir aģının eklenebileceği kadar iyi çalıģıyor mu? 4. AĢının net etkisi ne olacaktır? 5. AĢı iyi bir yatırım mıdır? 6. AĢı nasıl finanse edilecektir? 7. Yeni aşının eklenmesi nasıl gerçekleştirilecektir?
Hastalık bir halk sağlığı problemi midir? Hastalık yükü bilinmiyor Patojenin neden olduğu klinik duruma neden olan başka patojenlerin de varlığı (pnömoni ) Etiyolojik tanı zorluğu Hastalığın komplikasyonlarının iyi bilinmemesi Hastalığın ciddi sonuçlarının ihmal edilmesi İnfluenza Sürveyans (Direk, indirek) Rutin bildirim sistemleri Aşı etkinlik çalışmaları Benzer ülke verileri
Medya ilgisi Halk sağlığı açısından önemi CJ DSAR CJD S SSPE SARS Ebola CJD Şarbon Deli dana < 1.000 ölüm ARI İshal Rotavirus Tbc Grip Hepatit Malarya > 100.000 ölüm
7749 vaka var hálá temiz diyor. Belediye başkanının eşinin tifo olduğu duyumunu aldık. Basın, 3.12.2006
RUTĠN AġI UYGULAMASI Rutin aşı uygulamasının (gerekliliğinin) kararı Uygulama Ödeme
RUTĠN AġI UYGULAMASI A.B.D. İngiltere Türkiye Halk sağlığı yaklaşımı Bireysel Sosyal Sosyal Zorunlu aşı + - - Aşıya halkın bakışı Kişisel hak Devletin görevi Devletin görevi Aşı karşıtı hareketlerin aşı oranlarına etkisi Karar Etkilemez Etkiler (MMR) Etkiler (OPV) CDC, AAP, AAFP Devlet (Danışma kurulu) Devlet (Danışma kurulu) Alım ve dağıtım sorumluluğu Özel sektör Santral (devlet) Santral + özel sektör Uygulama Özel sektör Devlet Devlet Ödeme Özel sigorta şirketleri Devlet Devlet (Sağlık Bakanlığı)
ULUSAL AġI ġemasindakġ AġI SAYISININ ARTIRILMASI Rutin aşı uygulamasında mevcut sistem: Sosyal devlet Herkese gerekli aşıların ücretsiz uygulanması Sorumlu: Devlet (Sağlık Bakanlığı)
Devletin sorumluluğu Aşı ruhsatları Aşılama önerileri Aşılama giderlerinin karşılanması Aşılama Aşılama programlarının planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi Sürveyans Aşı ile önlenebilen hastalıklar Aşılama oranları Yan etkiler
Ġmmünizasyon o hastalık için en iyi kontrol yöntemi midir? Hastalığı kontrol etmek için başka yöntemler var mıdır? Hepatit A Rotavirus Varsa hangi açılardan karşılaştırılacaktır? etkinlik güvenilirlik maliyet uygulanabilirlik / fizibilite zaman etkisi (etki ne zaman sonra başlar, zamanla değişim) (örneğin antibiyotik direnci gelişimi)
Ulusal aģı programı yeni bir aģının eklenebileceği kadar iyi çalıģıyor mu? -Performans değerlendirmesi- Aşılama oranları (program performansının kilit göstergesi) Aşı temini Aşı stokunun idaresi Soğuk zincir Güvenli enjeksiyon uygulamaları Aşının dağıtılabilmesi Sürveyans (hastalık, aşı oranları ve yan etki için) İletişim
AĢının net etkisi ne olacaktır? Ne kadar hastalık önlenebilecektir? (hastalık yükü) Hastalığın yaşa göre klinik seyri ve insidansı Rutin immünizasyon, yakalama programları Aşılama oranları (yetişkin döneme kayma suçiçeği, hepatit A, rubella) Bölgesel farklılıklar (hepatit A) Hangi ek kaynaklara ihtiyaç vardır? aşı transportasyon depolama immünizasyon materyalleri (aşılama kayıtları, personel gideri, enjeksiyon giderleri, sağlık çalışanlarının eğitimi, atık yönetimi giderleri) Programın algılanışı nasıl etkilenecektir.
(% ) 100 Elazığ 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 Ceyhan M, et al. Journal of Viral Hepatitis 2008;15:69-72. 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Years 20-24 25-29 30-39 40-60 60ustu
% 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Diyarbakır 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Year Ceyhan M, et al. Journal of Viral Hepatitis 2008;15:69-72.
% Ankara 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20-24 25-29 30-39 Year 40-60 60ustu Ceyhan M, et al. Journal of Viral Hepatitis 2008;15:69-72.
100 % İzmir 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Ceyhan M, et al. Journal of Viral Hepatitis 2008;15:69-72. Year
ORTA ENDEMİSİTE YÜKSEK ENDEMİSİTE
AĢının net etkisi ne olacaktır? Ne kadar hastalık önlenebilecektir? (hastalık yükü) Hastalığın yaşa göre klinik seyri ve insidansı Rutin immünizasyon, yakalama programları Aşılama oranları (yetişkin döneme kayma suçiçeği, hepatit A, rubella) Bölgesel farklılıklar (hepatit A) Hangi ek kaynaklara ihtiyaç vardır? aşı transportasyon depolama immünizasyon materyalleri (aşılama kayıtları, personel gideri, enjeksiyon giderleri, sağlık çalışanlarının eğitimi, atık yönetimi giderleri) Programın algılanışı nasıl etkilenecektir.
Aşının algılanışı Aşının güvenilirliği Ekstra vizit veya enjeksiyon Halkın ihtiyaç ile ilgili bilgi ve bilinç durumu Aşının Ulusal Aşı Programı nın kredibilitesi üzerine etkisi Finans ve devamlılığı Personelin iş yükü (kombine aşılar)
Aşının lokal aşı üretimi üzerine etkisi Mevcut durum Gelecek uygulamalar
Aşı şemasına yeni aşıların eklenmesi -ekonomik değerlendirme- Bütün girdi ve çıktıları parasal değere çevir (maliyet yarar analizi) Bütün sağlık giderlerini standart ölçümlere çevir (örn. sakatlık uyarlı yaşam yılı) ve bütün girdileri parasal değere çevir (maliyet - kullanım analizi) Tek bir sonuca odaklan (örn. ölüm, hospitalizasyon, vaka sayısı ) ve bu sonuca ulaşmakta kullanılan giderleri maliyetlendir (maliyet etkinlik analizi) Belirlenen sonuçlara ulaşmak için harcanan giderleri hesapla (maliyet minimizasyon analizi)
Yeni aşının eklenmesi nasıl gerçekleştirilecektir? Aşı şemasında başka değişiklikler de planlanmakta mıdır? Evetse, bu yeni aşı uygulaması ile nasıl koordine edilecektir? Şemaya giriş kademeli, pilotsal veya ulusal mı olacaktır? Yeni aşının eklenmesi nasıl değerlendirilecektir? (hastalık ve yan etki sürveyansları)
HASTALIK YÜKÜ Meningokok Influenza Varisella Rotavirus Hepatit A HPV
Aşı etkinliği Varrisella Hepatit A Meningokok Rotavirus İnfluenza HPV
Aşılamanın ekonomik yükü A.B.D.: Aşı giderleri ilaç giderlerinin % 5 i (Toplam aşı giderinden daha fazla gideri olan 5 ilaç var) Fransa: 2006 da yıllık aşı bütçesi 320 milyon, ilaç bütçesi 19.5 milyar (% 1.6). Finlandiya: 2005 de aşı bütçesi 10 milyon, statin bütçesi 50 milyon. * M. Greco Vaccine 2002;20:S101-103 ** H. Nohynek, EUPHA 2007
Aşıya Ayrılan Bütçenin Yıllara Göre Dağılımı (Türkiye, 2001-2009) Yıl Bütçe (YTL) 2001 16.097.770 2002 18.010.960 2003 20.270.630 2004 43.500.000 2005 51.000.000 2006 113.500.000 2007 156.000.000 2008 204.000.000 2009 300.000.000
Maliyet (Fiyat) Aşı Fiyat (YTL) Pnömokok (konjuge) X Varisella Varilrix X Okavax X Hepatit A (pediatrik) Avaxim X Havrix X Vaqta X Rotavirus Rotatek X Rotarix X HPV X Influenza Fluarix X Inflexal X Influvac X Vaxigrip X
ULUSAL AġI ġemasina YENĠ AġI EKLENMESĠ -ideal yöntem- Hastalık ve aşı ile ilgili bilgilerin toplanması Bilgi ve verilerin ilgili sağlık çalışanları, çalışma grupları, dernekler, akademik çevreler ve aşı sanayii ile paylaşılması Ortak değerlendirme toplantıları Kamuoyunu bilgilendirme (halkın eğitim düzeyi) Kamuoyundan gelen tepkilerin toplanması ve değerlendirilmesi Karşı bilgilendirme KARAR