İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ile Nitelikli Verinin Toplanması ve Yönetilmesi (CSGBNET) İçindekiler 1. Ortak Veri Modeli Nedir? 2. İletişim Mimarisi 3. Temel Başlıklar 4. Ortak Minimum Veri Setleri 5. Akreditasyon 6. Sonuç 7. Maliyet Analizi Özet Ülkemizde an itibari ile iş sağlığı ve güvenliği konusunda istatistik oluşturmaya yarayacak nitelikte veri toplanamamaktadır. Bu durumun çeşitli nedenleri olsa da; ilgili bakanlık ve özel sektör işbirliği ile ortak bir dilin oluşturulabilmesi için ortak bir veri modelinin oluşturulması gerekmektedir. Sonrasında tüm iş sağlığı ve güvenliği yazılımlarının bu ortak veri modeline uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. İlgili alandaki tüm aktörler için akreditasyon anlamına da gelebilecek bu süreçten sonra bakanlık tarafından merkezi bir sistem ile ortak veri modeli uyumlu saha verilerinin toplanması ve istatistiğe dönüştürülmesi mümkün olabilecektir. Böylece ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği politikalarının istatistik verilerine dayandırılarak oluşması mümkün hale gelecektir.
Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Politika Belgesi - III ve Eylem Planı 2014-2018 Syf 29; Hedef 2. İş kazası ve meslek hastalığı istatistiklerinin ve kayıt sisteminin geliştirilmesi Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği istatistiklerine ulaşabildiğimiz tek kaynak SGK istatistikleridir. Bu verilere göre 2013 yılında* Türkiye de bildirimi yapılan 191.389 iş kazası ve kurum sağlık kurulu tarafından onaylanan 371 meslek hastalığı vakası meydana gelmiş ve iş kazaları sonucunda toplam 1.360 kişi hayatını kaybetmiştir. Ölümle sonuçlanan meslek hastalığı vakası bulunmamaktadır. Bu rakamlara göre, Türkiye de günde yaklaşık 524 sigortalı iş kazası geçirmekte, 4 kişi iş kazası sonucu hayatını kaybetmekte ve 5 kişi iş kazası sonucu iş göremez hale gelmektedir. Bu rakamların yanı sıra SGK istatistiklerine yansımayan, meslek hastalıkları sonucu kayıplar da ayrıca dikkate alınmalıdır. Bu istatistikler, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının tespitinde ve bildiriminde sorunların olduğunu göstermekte olup söz konusu sorunların giderilmesi amacıyla istatistiklerin ve kayıt sisteminin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Politika Belgesi - III ve Eylem Planı 2014-2018 Syf 34; Hedef 4.3. Üniversite hastanelerinde toplanan meslek hastalıklarına ilişkin verilerin Sağlık Bakanlığı na elektronik olarak iletilmesi. Üniversite hastanelerinde toplanan meslek hastalıkları verilerinin Sağlık Bakanlığı na iletilerek verilerin paralel olarak kontrolü ile tam ve doğru bilgi toplanması sağlanacaktır. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Politika Belgesi - III ve Eylem Planı 2014-2018 Syf 38; Hedef 6. Toplumda iş sağlığı ve güvenliği kültürünün yaygınlaştırılması. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve alt düzenlemeleriyle birlikte bu konudaki mevzuat çalışmaları tamamlanmış ve değişen ihtiyaçlar doğrultusunda güncellemeler yapılmaktadır. Ancak toplumda sağlık ve güvenlik kültürünün oluşturulması yalnızca yapılan mevzuat düzenlemeleriyle değil toplumda kişilerin davranış biçimlerinin değiştirilmesiyle mümkün olabilmektedir. Bu doğrultuda İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü nün oluşturulması amacıyla yapılacak faaliyetlerin artırılması toplumun bilinç düzeyini artıracaktır.
Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Politika Belgesi - III ve Eylem Planı 2014-2018 Syf 42; 6.8. İSG uygulamalarının verimlilik üzerine etkileri konusunda bilinçlendirme faaliyetlerinin yürütülmesi. İşverenlerin İSG uygulamaları konusunda teşvik edilmesi amacıyla işyerlerinde İSG uygulamalarının verimlilik üzerine etkileri araştırılarak elde edilen veriler işverenlerle paylaşılacaktır. İşletmelerin İSG konusunda yaptıkları yatırımlarla kazaların, iş günü kayıpları ile dolaylı olarak üretim kayıplarının azaltılması ve çalışan motivasyonunun artırılması yolu ile görülebilir olumlu sonuçlarının işletme harcamalarına yansımaları yapılacak çalışmalar ile açıklığa kavuşturulacaktır. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Politika Belgesi - III ve Eylem Planı 2014-2018 Syf 42; Hedef 7. Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde MYK Mesleki Yeterlilik Belgelerinin zorunlu hale getirilmesi. MYK Mesleki Yeterlilik Belgeli nitelikli işgücünün istihdam edilerek İSG ortamının geliştirilmesi, iş kazalarının azaltılması ve verimliliğinin artırılması hedefi doğrultusunda tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde MYK Mesleki Yeterlilik Belgesinin zorunlu hale getirilebilmesi için gerekli mevzuat değişikliklerinin yapılması gerekmektedir. Söz konusu zorunluluk, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak tebliğlerde belirtilen meslekleri kapsayacaktır.
1. Ortak Veri Modeli (OVM) Nedir? İşyerinde gerçekleştirilen herhangi bir İSG faaliyetini ifade edecek veri yapısında en az hangi verilerin yer alması gerektiğini ifade eden bir şablondur. İlgili şablonun içindeki verilerin aşağıdaki özelliklere sahip olması beklenir. a. İstatistik oluşturmaya uygun olmalı b. Tanım verilerinin sayısal karşılıkları kullanılmalı c. Tanım verilerinin sayısal ve sözel karşılıkları merkezi olmalı 2. İletişim Mimarisi Belirlenen veri modelini kullanacak çeşitli aktörler olacaktır ve ilgili aktörlerin tümü belirlenen kurallar dahilinde kullandıkları yazılım sistemleri aracılığı ile ÇSGB ile iletişim içerisinde olacaktır. Yani insanların değil, sahadaki yazılımların ÇSGB merkezindeki yazılım sistemi ile konuştuğu bir sistem olacaktır. Yazılım teknolojisi ile sağlanacak bu iletişim ve veri alışveriş platformu sahanın taleplerine ve ÇSGB nin ihtiyaçlarına göre sürekli geliştirilecektir. İnsan tarafından yapılması muhtemel manuel işlerin hemen hemen tamamı zamanlanmış kurallara göre otomatik olarak çalışacaktır. Örneğin İSG açısından yapılması gerekenleri eksik yapan bir işyerinin uyarılması sistem üzerinden otomatik yapılacaktır. Aşağıdaki şekil, aktörleri ve iletişim altyapısını göstermektedir.
3. Temel Başlıklar Temel başlıklar aşağıdaki şekilde ifade edilebilir. 3.1 İşyeri 3.2 Çalışma Planı 3.3 Eğitim Planı 3.4 Eğitim Uygulama 3.5 Risk Değerlendirmesi 3.6 Düzenleyici Önleyici Faaliyet 3.7 İSG Kurulu 3.8 İSG Kurulu Toplantıları 3.9 Acil Durum Planlama 3.10 Acil Durum Senaryoları 3.11 Acil Durum Tatbikatları 3.12 Ekipman Envanteri 3.13 Ekipman Periyodik Bakımları 3.14 Ekipman Periyodik Kontrolleri 3.15 Kimyasal Envanteri 3.16 Kişisel Koruyucu Donanım Envanteri 3.17 Muayeneler 3.18 İşyeri Olayları (Ramak Kala, Sadece Maddi Hasarlı Olay, İş Kazası, Meslek Hastalığı) 3.19 Ortam Ölçümleri 4. Ortak Minimum Veri Setleri Temel başlıklar için ortak minimum veri setleri aşağıdaki şekilde ifade edilebilir. Tüm veri setleri zamanla, ihtiyaca göre genişletilebilir. ÇALIŞMA PLANI CALISMA_PLAN_TARIHI CALISMA_PLAN_ADI CALISMA_PLAN_SORUMLULARI (AD,SOYAD, TC_KIMLIK_NO) CALISMA_PLAN_FAALIYETLERI (TARIH, FAALIYET, GERCEKLESME DURUMU) EĞİTİM PLANI EĞİTİM_PLAN_TARIHI EĞİTİM _PLAN_ADI EĞİTİM _PLAN_SORUMLULARI (AD,SOYAD, TC_KIMLIK_NO) EĞİTİM _PLAN_FAALIYETLERI (TARIH, FAALIYET, GERCEKLESME DURUMU) EĞİTİM EĞİTİM_ TARIHI EĞİTİMLER(EĞİTİM VEREN, EĞİTİM SÜRESİ, TEORIK/UYGULAMA) KATILIMCILAR(AD,SOYAD, TC_KIMLIK_NO)
RİSK DEĞERLENDİRMESİ RD_ TARIHI SORUMLULAR(AD,SOYAD, TC_KIMLIK_NO) RD_YONTEMI SONUC_BILGILERI DÖF DOF_ACMA_ TARIHI TERMIN_ TARIHI SORUMLULAR(AD,SOYAD, TC_KIMLIK_NO) DURUMU (ACIK, KAPALI) FAALIYETLER İSG KURULU OLUSTURULMA_ TARIHI UYELER(AD, SOYAD, TC_KIMLIK_NO, ROL, GOREV) İSG KURUL TOPLANTILARI ISG_KURUL_CGSB_NO TOPLANTI_ TARIHI KATILIMCILAR(AD, SOYAD, TC_KIMLIK_NO, ROL, GOREV) KARARLAR(OYLAMA SONUCLARI, KARAR) ACIL DURUM PLANI ADP_ TARIHI EKIPLER(AD, SOYAD, TC_KIMLIK_NO, ROL, GOREV) ACIL DURUM SENARYOLARI ACIL_DURUM_PLAN_ CSGB_NO SENARYO_ICERIGI ACIL DURUM TATBIKATLARI ACIL_DURUM_SENARYO_ CSGB_NO TATBIKAT_ICERIGI
EKİPMAN ENVANTERİ EKIPMAN_TURU (CSGB tarafından belirlenecek tanımlamalara göre) EKIPMAN_ADI IMALAT_ TARIHI SON_KULLANMA_TARIHI KULLANIMA_BASLAMA_TARIHI PERIYODIK_BAKIMI_VAR SON_PERIYODIK_BAKIM_TARIHI PERIYODIK_KONTROLU_VAR SON_PERIYODIK_KONTROL_TARIHI EKİPMAN PERİYODİK BAKIM EKIPMAN_CSGB_NO BAKIM_TARIHI BAKIM_YAPAN_BILGILERI (FIRMA, AD, SOYAD) BAKIM_SONUC (CSGB tarafından belirlenecek tanımlamalara göre) EKİPMAN PERİYODİK KONTROL EKIPMAN_CSGB_NO KONTROL_TARIHI KONTROL_YAPAN_BILGILERI (FIRMA, AD, SOYAD) KONTROL_SONUC (CSGB tarafından belirlenecek tanımlamalara göre) KİMYASAL ENVANTERİ KIMYASAL_TURU (CSGB tarafından belirlenecek tanımlamalara göre) KIMYASAL_ADI KKD ENVANTERİ KKD_TURU (CSGB tarafından belirlenecek tanımlamalara göre) KKD_ADI MUAYENE MUAYENE_ TARIHI CALISAN(AD, SOYAD, TC_KIMLIK_NO) TANILAR(icd10 kodlari) TETKIKLER(CSGB tarafından belirlenecek tanımlamalara göre) MUAYENE_SONUC
ISYERI_OLAY OLAY_TURU (CSGB tarafından belirlenecek tanımlamalara göre) OLAY_ICERIGI ORTAM ÖLÇÜM OLCUM_TURU (CSGB tarafından belirlenecek tanımlamalara göre) OLCUM_ICERIGI 5. Akreditasyon Minimum ortak veri setleri ile verilerin toplanmasi ve bakanlığa bir sistem üzerinden gönderilebilmesi İSG aktörlerinin tümü için aynı dili konuşabilme konusunda akreditasyon anlamına gelecektir. Şöyle ki; Minimum veri setleri ile veri toplayıp bakanlığa gönderen işyeri akreditasyonun ilk aşamasını geçmiş olacaktır. İşyeri-ÇSGB arasindaki entegrasyonu sağlayacak yazılım firması akreditasyonun ilk aşamasını geçmiş olacaktır. 6. Sonuç Ortak bir veri modeline göre çalışmanın İSG içerisinde yer alan her aktöre faydası olacaktır. 6.1 ÇSGB Açısından Avantajlar İSG süreçleri ile ilgili işlemlerin verilerinin ortak veri modeline uygun bir şekilde toplanması ve bu verilerin bakanlık entegrasyon sistemi üzerinden bakanlık ile paylaşılması; herhangi bir anda bakanlık yetkililerinin aşağıdaki verilere ve bu verilerin daha anlamlı hale gelmiş istatistiklerine erişimini mümkün hale getirecektir. 1. Ülkedeki tüm işyerlerinin her tür İSG operasyonu kayıt altına alınmış olacaktır. 2. Ülkedeki tüm işyerlerinin her tür İSG verisine anlık erişilebilecektir. 3. Kayıt dışı tespitinde ve önlenmesinde yarar sağlayacaktır. 4. Tüm işyerlerinin ilgili tüm konularda standartlara uygun çalışması sağlanacaktır. 5. İşverenlerin İSG mevzuatına uygun hareket etmesi sağlanacaktır. Bu sayede daha iyi istatistiklere erişilebilecektir. 6. İş kazası ve meslek hastalıklarından kaynaklı SGK giderlerinin azaltılması sağlanacaktır. 7. Bilim Sanayi, Çevre, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Sağlık, Gıda Tarım ve Hay., Ulaştırma, Milli Eğitim, v.b diğer bakanlıklar ile de veri ve bilgi alışverişinde bulunulabilecektir. 8. Tüm verilerin ÇSGB bünyesinde toplanması ile oluşturulacak istatistikler ülkenin ÇSGB politikalarına yön verip, vizyonunu geliştirecektir. 9. Uluslararası arenada itibar kazanılacaktır. 10. Ülkede her çalışanın daha verimli çalışması sağlanacak, bu sayede ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır.
6.2 İşyeri(İşveren) Açısından Avantajlar Ülkedeki tüm işyerlerinde İSG süreçlerinde ortak veri modeline göre çalışılması ve bu verilerin olması gereken zamanda bakanlık ile paylaşılması 1. İşyerlerinde İSG politikalarının sürdürülebilir olmasını daha kolay hale getirecektir. 2. İSG karnesi daha iyi olan işyeri, tercih edilebilirlik avantajlarından faydalanabilecektir. İSG karnesi iyi olan işyerine devlet tarafından çeşitli teşvikler de sağlanabilir. 3. İşveren çalışan ilişkilerinin daha sağlıklı, güvenli ve saygın bir seviyeye taşınması sağlanacaktır. 6.3 Çalışan Açısından Avantajlar 1. İSG süreçlerini mevzuata uygun bir şekilde yürüten bir işyerinde çalışan birinin iş kazası ve meslek hastalıklarından uzak olması çalışan ve çalışanın ailesine pozitif yönde etki edecektir. 2. Bakanlığın oluru ile bir çalışan çalışmaya başlayacağı bir işyerinin İSG karnesine rahatlıkla erişebilecektir. 7. Maliyet Analizi Projenin geliştirilme süresine ve çalışacak kişi sayısına göre belirlenecektir.