Kalp Vücudumuzun motoru TÜRKÇE
2 KALP VE DAMAR HASTALIKLARI KALP VE DAMAR HASTALIKLARI 3 Üst ana toplardamar Alt ana toplardamar Aort Pulmoner arter Koroner damarlar Genel olarak tüm kanser hastalarının toplamına göre insanların birçoğu kalp-dolaşım hastalıklarından dolayı hayatını kaybetmektedir. Oysa kalp dolaşım hastalıklarını önlemek de zor değil! İzleyen sayfalarda muayene ve tedavi olanaklarına dair bilgiler ve kendi yaşam stilinizi değiştirerek, iyileşmeye Kalp krizi İnme Ölmüş kalp kası dokusu Tıkanma Kan akışı yetersizliği Kalp Vücudumuzun motoru Sağlıklı damar Tıkalı damar Trombüs sayesinde tıkanma Kalp-dolaşım hastalıkları önemli sanayi ülkelerinde kadın ve erkekler için bir numaralı ölüm nedeni. Neredeyse Avrupa daki ölçüm vakalarının yarısını oluşturmaktadır! nasıl katkı sağlayabileceğinize dair öneriler yer almaktadır. Kalp ve damarlar - mükemmel çalışan bir ekip Kalp-dolaşım sistemi, kalp ve kan damarlarından oluşmaktadır. Kalp, vücudumuzun motorudur. Neredeyse yumruğumuz kadar büyüktür ve kanı kan damarlarına pompalar. Bu şekilde Bunları biliyor muydunuz? Kalbin aslında kalp şeklinde değil de daha ziyade yuvarlak olduğunu? Yaklaşık 300 gr ağırlığında 12 cm uzunluğunda Bir yetişkinde yaklaşık 5-6 litre kan bulunduğunu, bunun kalp tarafından günde 1500 kez döngü içerisinde pompalandığını? Bir yetişkinin kalbinin dakikada ykl. 70 kez attığını, bir çocuğunkinin 90 ve bir bebeğinkinin 120 kez? Bedenin damar sisteminin yaklaşık 150.000 kilometre uzunluğuna sahip olduğunu? tüm vücut besin maddeleri, oksijen ve diğer hayati öneme sahip maddeler ile besler ve metabolizmanın atık ürünlerini ve karbondioksit taşır. Bu pompa bizi hayatta tutar. Koroner kalp hastalığı nedir? Koroner kalp hastalıkları (kkh) arasında, kalp kasının yetersiz kan geçişinden dolayı meydana gelen tüm hastalıklar yer alır. Bunlar Angina Pectoris, kalp krizi ve ani kalp ölümüdür. Özellikle bedensel ve psişik sorunlarda kalp yeterli miktarda oksijen ve Arteryoskleroz (halk arasında damar kireçlenmesi olarak da bilinmektedir) atardamarların daralması veya sertleşmesidir. İlk etapta yağ birikimleri, damar duvarlarında sertleşmelere ve kireçlenmelere, sonunda ise arterlerin hastalıklı biçimde değişmesine neden olur. Bunlar ancak ilerleyen aşamada kendini belli etmektedir, eğer bir daralmadan dolayı kan akışı gittikçe azalırsa veya damar ek kan pıhtısından dolayı tıkanırsa. Hangi kan damarı bundan etkilenmişse de, bir kalp krizi, inme veya ekstremitelerde (periferal damar hastalığı) veya iç organlarda kan akışı bozuklukları meydana gelmektedir. Eğer koroner damarlarda sorun olursa, arter kireçlenmesi Angina Pectoris olarak adlandırılır. besin maddesi ile beslenemez. Çoğu zaman da koroner damarların kireçlenmesi (arteryoskleroz) bunun suçlusudur. Bu esnada yağ içerikli kalıntılardan dolayı kan akışı kısmen veya tamamen bloke edilir. Bazen doktor şikâyetlerden ve hasta öyküsünden bir kkh yi tespit edebilir.
4 KALP VE DAMAR HASTALIKLARI KALP VE DAMAR HASTALIKLARI 5 Çoğu zaman ise daha ayrıntılı bir tetkik gerçekleştirilir. Tansiyon ve nabız ölçümü Kalp ve akciğerin dinlenmesi EKG, veya eforlu EKG Koroner damarların daraldığı yer ve ölçüye dair en doğru bilgiler, kateter ile yapılan tetkikle elde edilmektedir. Bu esnada çok ince bir hortum (kateter) koroner damarların içerisine iletilir, bunlar üzerinden arterler içerisine bir kontrast madde enjekte edilmektedir. Arkasından bir röntgen ile daralma görüntülenebilmektedir. Angina Pectoris - Bu nedir? Kelime anlamıyla Angina Pectoris Dar göğüs anlamındadır. Kireçlenme sebebiyle koroner damarlardaki daralmalar, çoğu zaman göğüste daralma, göğüs kafesinde sıkışma, yanma veya batma şeklinde hissedilir. Tipik semptomlar saniyeler-dakikalar arasında sürer. Erkeklerde şikâyetler çoğu zaman arka göğüs kemiğinde veya sol omuz-kol-el bölgesinde meydana gelir, kadınlarda ise ağrılar daha ziyade boyun, alt çene, üst karın, omuz bölgesinde ve bulantı ile kusmaya bağlı olarak meydana gelir. Angina Pectoris belirtileri özellikle bedensel ve/veya psişik zorlamalarda ve soğukta meydana gelir. Dış koşullar değiştiği anda basınç azalır ve şikâyetler de birkaç dakika içerisinde düzelir. Angina Pectoris, tehdit eden bir kalp krizinin uyarı işaretidir. Ancak: Daha önce hiç Angina Pectoris atağı geçirmemiş olsanız bile kalp krizi geçirebilirsiniz. Hastalığın zamanında tedavi edilmesi önemlidir, aksi takdirde bir kalp krizi ve kalp yetmezliği ve kalp ritim bozuklukları meydana gelir. İşaretleri ciddiye alınız ve doktora gidiniz! Risk faktörlerinizi hayat tarzınızı değiştirerek ortadan kaldırınız: Sigarayı bırakınız, beslenme şeklinizi değiştiriniz, kilo veriniz, hareket ediniz (kalbi çalıştırmak), tansiyonu düşürünüz, şekeri ayarlayınız ve yüksek kolesterolünüzü tedavi ettiriniz. Tedavi olanakları Yeni bir Angina Pectoris Atağı nı nasıl önleyebilirsiniz? İlaçla tedavinin amacı yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ve yeni Angina Pectoris ataklarının önlenmesidir. İdeal tedavi, dâhiliye veya kalp hastalıkları uzmanları tarafından size özel belirlenmektedir. Kalp pıhtısını engelleyici ilaçlar, kan pıhtılarının oluşmasını engeller. ACE inhibitörleri ve beta blokeleri yüksek tansiyonu düşürürler. Kalbi çalıştırmak Eforlu EKG, sabit bisiklet için bu alıştırma programının temelidir. Size, performansınızı küçük adımlarla artırmaya yardımcı olur. Vücut ağırlığınızı azaltmaya, metabolizma işlemlerinizi düzenlemeye, kan basıncınızı ve kan yağlarınızı düşürmeye yardımcı olur. Fizik kondisyonlu alıştırma, vücudu, yeni kan damarları oluşturmaya teşvik eder, sonra da kan ve oksijen ile besleme ve sizin formunuzda iyileşme görülür. Düzenli aralıklarla yapılan doktor kontrolleri ve bireysel fiziksel kondisyon çalışması planları gereklidir, böylece fazla yorulmazsınız ve tekrar bir Angina Pectoris atağına maruz kalmazsınız. Kolesterol düşürücü ilaçlar, yeni bir damar kireçlenmesini önler. Nitropreparatlar semptomları azaltır. Kalsiyum kanal blokeleri tansiyonu düşürür ve damar kramplarına karşı etkilidir. Kalp frekansının selektif düşürücüleri, şikâyetleri azaltmaya ve performansı yükseltmeye yardımcı olur. Eğer ilaç alımı ile devamlı iyileşme görülmezse, bir kateterli müdahale veya ameliyat gerekli olur.
6 KALP VE DAMAR HASTALIKLARI KALP VE DAMAR HASTALIKLARI 7 Kalp krizi - Bu nedir? Kalp krizi aniden ortaya çıkar ve yaşam için akut bir tehlike anlamındadır! Kalp krizinin işaretleri: Ön veya sol göğüs bölgesinde aniden ortaya çıkan, güçlü, bası veya yanma ile görülen ağrılar, çoğu zaman da sol kola yansır Sıkışma veya daralma hissi Kol, parmaklarda, karın, sırt, boyun, alt çene veya kulakta ağrılar Bilinç kaybı Ağır baş dönmesi Bulantı, kusma, terleme Ani ağır solumun problemi, göğüste ağrı ile veya ağrı olmadan Ani kalp çarpıntısı Çoğu zaman kalp krizi, ayağa kalktıktan üç saat sonra meydana gelir. Bunun doğrudan sebebi ise tıkalı kalp arterlerinden (koroner damarlar) dolayı kalp kasının ani kan dolaşımı bozukluğudur. Kalbin ilgili bölgesi hiç beslenmez veya yetersiz biçimde oksijen ve besin maddeleri ile beslenir ve fonksiyonunu yitirmeye başlar. Kriz bölgesinde yaralı doklar meydana gelir, artık bu alan kalbin çalışmasına daha fazla katılamaz. Kalp kasının kan dolaşımı mümkün olduğu kadar hızlı biçimde tekrar oluşturulmak zorundadır. Bunun için de tıkalı damarlar açılır. Bu ne kadar hızlı (mümkünse 6 saat içerisinde) olursa, kalp kasının gördüğü zararı mümkün olduğu kadar belirli sınırlar içerisinde tutma şansı artmaktadır. Her kalp krizi şüphesi acil bir durumdur! Vakit kaybetmeyiniz ve derhal acil hekimi arayınız! Kurtarma: 144 Kalp krizi şüphesi - neye dikkat etmeniz gerekir? Hasta bedensel olarak yorulmamalıdır! Kesin yatak istirahatı! Hasta yalnız bırakılmamalıdır! Solunum veya kalp durduğunda derhal yeniden canlandırma uygulamasına başlayınız! Tanı, hastanede bir EKG, kalp ultrasonu ve labor tetkikleri ile konulur. Akut tedavi Kalp ritim bozukluklarına karşı koruyan ilaçlar Tıkanan koroner damarların yeniden açılması (kalp kateteri) Baypas ameliyatı (nadiren) Diğer tedaviler Günlük hayata alıştırmak için birkaç haftalık rehabilitasyon Damar tıkanıklığını ve yeni bir kriz riskini en aza indirmek için sürekli ilaç tedavisi (Asetilsalisilik asit ASS), Clopidogrel vs.) Daha sağlıklı bir hayat tarzına dönüş Düzenli ve uzun soluklu bir tedavi önemlidir. Lütfen doktorunuzun talimatlarına aynen uyunuz! Ani kalp ölümü Eğer bir kan pıhtısından dolayı bir koroner damar tıkalıysa, bu çoğu zaman Kalp dolaşım hastalıkları için risk faktörleri Sigara (kalp damarlarında daralmaya yol açar) Aşırı kilo (yüksek tansiyonu ve şeker hastalığını destekler) Ailede kalp-dolaşım hatalıkları Şeker hastalığı (Diyabet) Yüksek tansiyon Kandaki yağ değerlerinin yüksekliği (kolesterol ve trigliserit) Stres Hareket yetersizliği Erkek cinsiyeti İleri yaşlar doğrudan ölüme yol açar. Burada bahsettiğimiz bir ani kalp ölümü dür. İnme (beyin felci) Beyin büyük tehlikede! İnme, Avusturya da en çok görülen üçüncü ölüm nedenidir ve aynı zamanda yetişkinlerde ağır engel için en sık görülen nedendir. Vakaların yaklaşık %80 inde inme, beynin ani kan dolaşımı bozukluğu (kan pıhtısı) ile başlar, çoğu zaman da bir beyin damarının daralması veya tıkanması ile oluşur, bu durumda damar çatlar.
8 KALP VE DAMAR HASTALIKLARI KALP VE DAMAR HASTALIKLARI 9 Sonuç aynıdır: Beyin dokusu yeteri kadar oksijen ve besin maddeleri ile beslenemez ve ölür. Başlıca nedenleri ise arteryoskleroz, yüksek tansiyon, şeker hastalığı ve sigaradır. İnme için tipik olan özellik, aniden ortaya çıkması veya uykuda veya uykudan uyanırken başlamasıdır. Bazen şikâyetler kısa sürer (birkaç saniye veya dakika) ve hemen kaybolur. Bunun anlamı: Beyin olayda çabuk iyileşti - Bu bir nöbet idi. Bu geçici işaretler, tehdit eden bir inmenin ön belirtileridir ve ciddiye alınmak zorundadır! İlk yardım olarak ilgiliye aşağıdakileri yaptırınız: Gülümseme Kolları yukarıya kaldırma Basit bir cümle kurma Dili dışarıya çıkarma Eğer ilgili kişi sorulan görevlerden en az birisini uygulamada zorluk çekerse veya dili kıvrılırsa, bu bir inmenin alarm işaretidir. Tehdit eden bir inme öncesindeki uyarı sinyalleri: Sağırlık hissi, yüz, kol veya bacak ya da vücudun bir yarısında felç Konuşma bozuklukları Bilinç bozukluğu, dağınıklık Görme bozuklukları İşitme bozuklukları Baş dönmesi, yürümede güvensizlik Aniden ortaya çıkan baş ağrısı Derhal acil hekim çağırınız: 144 Şikâyetlerin başladığı saati yazınız. Zaman önemli rol oynamaktadır. Derhal alınan uygun tedbirler hayat kurtarmaya ve kalıcı engelleri önlemeye yeter. Daha büyük hastanelerdeki özel inme-denetleme merkezleri (Stroke Unites) ideal akut tedavi imkânı sağlamaktadır. Bunların amaçları: Beyin dokusunu kurtarmak, komplikasyonları önlemek, inmenin nedenlerini belirlemek, yeni bir olayın meydana gelmesini önlemek ve nörolojik rehabilitasyonlara başlamak (kaybedi- len beyin fonksiyonlarının yeniden öğrenilmesi). Dikkat! Bu riskler, bir inmeyi tetikler: Yüksek tansiyon Şeker hastalığı Yağ metabolizması bozuklukları (yüksek triglisterit, kolesterol değerleri) Sigara Aşırı kilo Hareket yetersizliği Arteryoskleroz Yüksek Alkol tüketimi Günümüzde inme olaylarını önlemek için, doğrudan trombositlere etki eden ilaçlar verilmektedir, bunlar trombosit fonksiyonları inhibitörleridir. Bunlar, kan pulcuklarının birbirine çok fazla yapışmamasını sağlar ve b sayede damar tıkanma riskini azaltırlar. Belirli tansiyon ilaçları (ACE inhibitörleri) ve yağ düşürücüleri (statinler) inme tehlikesini önler. Bütün bu ilaçların düzenli, devamlı ve uzun süreli alınması önemlidir, böylece risk sürekli düşürülür. Lütfen doktorunuzun talimatlarına uyunuz! LDL Kolesterol (kötü kolesterol), kolesterolün fazla olduğu hallerde damar duvarlarında birikir ve arteryosklerozun oluşmasında önemli rol oynar. Kandaki LDL kolesterol düzeyi arttıkça, damar kireçlenmesinin riski de aynı oranda artar. HDL kolesterol, iyi kolesterol kan damarları üzerinde koruyucu etkiye sahiptir, bunun için de damar duvarlarında biriken kolesterolü çözer ve taşır. Damar duvarındaki kolesterol birikintileri arteryosklerozun ön kademesi olarak geçerlidir. Bunun dışında HDL kan pulcuklarının pıhtılaşmasını önler, bu şekilde kalp krizine ve inmeye sebep olan bir kan pıhtısının oluşmasını önler. Yüksek HDL değerli kişilerde kalp inmeleri ve inmeler daha az görülür. O nedenle bol miktarda sebze, meyve, balık, yağsız et ve tam tahıllı ürünler ile mümkün olduğu kadar az hayvansal yağlar tüketiniz (içyağ, tereyağı, süt ürünleri). Periferik arteriyel tıkanıklık hastalığı (path) Bu hastalık muhtemelen periferik kalp damar hastalığı olarak daha iyi
10 KALP VE DAMAR HASTALIKLARI KALP VE DAMAR HASTALIKLARI 11 bilinmektedir. Muhtemelen, ilk hamlelerden önce mola veren ve ancak bacaklardaki ağrılar azaldıktan sonra yürümeye devam eden kişiler gözlemlemişsinizdir. path, özellikle ileri yaştaki kişilerde meydana gelir. Ana nedeni ise, arteryoskleroz sebebiyle kan damarlarındaki daralmadır, bu, kan dolaşımı bozukluklarına neden olmaktadır. En kötü durumda, damarların tamamen tıkanmasına yol açar. Tıkanma hastalığı sadece bacaklarla sınırlı değildir, kollarda, böbreklerde, omuzlarda ve karın bölgesinde de görülebilir. Çok ilerlemiş bir path de, ağrılar henüz sakin haldeyken başlar ve hatta doku ölebilir. İşaretleri: Efor sırasında güçlü ağrılar (yürürken) Soluk beniz Soğuk bacak ve ayaklar Ayak bölgesindeki küçük yaralanmaların iyileşmesinde sorunlar Karıncalanma, sağırlık ve güçsüzlük hissi Aşağıdaki risk faktörlerinden en az birisi meydana gelirse, path riski daha yüksektir: Sigara tüketimi veya daha önce sigara tüketilmiş olması Yaş 65+ Yüksek tansiyon Yüksek kolesterol düzeyi Şeker hastalığı Daha önce kalp krizi veya Angina Pectoris Daha önce inme path ve gelecekteki akut kalpdolaşım hastalıklarının görülmesi birbiriyle sıkı ilişki içerisindedir. O nedenle erken teşhis çok önemlidir! Tanı, doktor tarafından hasta öyküsünün ve sağlık sorunlarının tam olarak kaydedilmesi, vücut muayenesinin ve ultrason ile incelemenin yapılmasından sonra konulur. Tedavinin birinci aşaması, risk faktörlerinin (şeker hastalığı, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol seviyesi) hayat tarzının değiştirilmesi, kan pıhtısının oluşmasını engelleyen ilaçlar ve tıbbi olarak denetlenen hareket programları ile en aza indirilir. İleri düzeyde bir periferik kalp damar tıkanıklığı hastalığı muhtemelen ilgili kan damarlarına doğrudan müdahaleleri gerektirir, örn. daralmış arterlerin esnetilmesi, stent takılması (damar desteği, metal veya plastik elyaftan boru biçiminde, günümüzde damar tıkanıklığını önlemektedir) veya tıkalı bir damar arterinin baypas edilmesi gibi. Eğer sizde de path tanısı konulduysa, kalp krizi ve inme gibi izleyen hastalıkları önlemek için gerekli tedbirleri almalısınız. Düzenli aralıklarla muayene olunuz. Dar, sıkıştırılmış giysi ve bantlar kullanmayınız. Soğuk, ıslak ve aşırı sıcaktan korununuz. Özellikle hijyene çok dikkat ediniz. En küçük yaralar bile hemen tedavi edilmelidir. Önlem almak tedavi olmaktan iyidir! Arteryoskleroz için riskleri azaltınız: Sigarayı bırakınız. Tansiyonunuzu düşürünüz. Vücut ağırlığınızı dengeleyiniz. Yeteri kadar hareket ediniz. Şeker hastalığınızın iyi ayarlanmasına dikkat ediniz. Yüksek kolesterol değerlerinizi düşürünüz. İyice geç olana kadar beklemeyiniz! Kalp ve damar hastalıkları için risk faktörlerini derhal en aza indiriniz. Bir kalp-damar hastalığı ile ilgili olası işaretlere dikkat ediniz ve doktora gidiniz. Kalp-damar hastalıkları konusunda bilgi sahibi olmak hayat kurtarabilir!
12 KALP VE DAMAR HASTALIKLARI BAŞVURU MERKEZLERI Österreichischer Herzverband Statteggerstraße 35, A-8045 Graz Tel. + Fax: 0316/69 45 17 oder 0664/46 25 618 E-Mail: schulterhelmut@yahoo.de Web: www.herzverband.at Vertreten durch: Helmut SCHULTER SHÖ Schlaganfallhilfe Österreich Max-Schrems-Gasse 1/42, A-2345 Brunn Tel.: 02236/37 80 77 E-Mail: messmerwullen@netoase.com oder messmerwullen@gmail.com Web: www.schlaganfall-info.at Vertreten durch: Manuela MESSMER-WULLEN IMPRESSUM Medieninhaber, Herausgeber und Verleger: MedMedia Verlag und Mediaservice GmbH, Seidengasse 9/Top 1.1, 1070 Wien. Tel.: 01/407 31 11-0, Redaktion: Mag. Birgit Schmidle-Loss. Layout und DTP: creative director.cc lachmair gmbh, 2120 Wolkersdorf. Illustration (Seite 2): Henning Riediger, Hamburg. Lektorat: Mag. Andrea Crevato, 2823 Pitten. Fotos: istockphoto.com, fotolia.com, shutterstock.com