WINTER Template EL-HAREZMİ 01
Hayatının büyük bir bölümü Bağdat'ta matematik, astronomi ve coğrafya konularında çalışarak geçmiştir. 02 Ebu Abdullah Muhammed bin Musa El-Hârezmî nin doğum ve ölüm tarihleri tam olarak bilinmiyor, ancak çeşitli Orta Çağ tarih kaynaklarında yer alan ifadelere dayanarak 780 yılı civarında Özbekistan'ın Karizmi kentinde doğduğu ve 850 yılında Bağdat ta vefat bilinmektedir. Harezm'de temel eğitimini alan Harezmi, gençliğinin ilk yıllarında Bağdat'taki ileri bilim atmosferinin varlığını öğrenir. Harezmi ilmi konularda çalışma idealini gerçekleştirmek için Bağdat'a gelir ve yerleşir Abbasi halifesi Memun, Harezmi nin ilim kabiliyetinden haberdar olunca onu Bağdat Saray Kütüphanesi'nin idaresinde görevlendirir. Daha sonra da Bağdat Saray Kütüphanesindeki yabancı eserlerin tercümesini yapmak amacıyla kurulan bir tercüme akademisi olan Beyt'ül Hikmet te görevlendirilir. Şam'da bulunan Kasiyun Rasathanesi'nde de çalışmış ve Hint matematiğini incelemek için Afganistan üzerinden Hindistan'a giden bilim heyetine başkanlık etmiştir.
El Harezmi heykeli (Özbekistan) 03
04 İlk cebir kitabını yazan ve batıya cebiri öğreten bilgindir. Harezmi nin 830 da yazdığı El Kitab ül-muhtasar fi Hısab il Cebri ve l-mukabele (Cebir ve Eşitlik Üzerine Özet Kitap) adlı kitabı onun ününü artırdı. Harezmi cebrin atasıdır Bu ünvan cebir konusunda ilk el kitabının yazarı olması nedeniyle verilmiştir. İslam dünyasında cebir alanında temel otorite olarak tanındığı gibi, bu matematik alanının Avrupa da yaygınlaşmasında büyük rol oynamıştır.
05 Avrupalı matematikçilerin cebirle ilk karşılaşmaları, Harezmi nin cebir kitabının 12. yüzyılda Latinceye çevrilmesiyle olmuştur. Avrupa dillerinde bu matematik alanına algebra veya algebre isminin veriliş nedeni, Harezmi nin kitabının adının El-Cebr olmasıdır. Hesap yönetimi anlamına gelen algoritma terimi de Harezmi nin adından geldiği kabul edilmiştir. Bilgisayarın ve digital elektroniğin temelini atan bilim adamının isminde bugünkü algoritma sözcüğü türemiştir..
El Harezmi nin yazdığı cebirle ilgili kitap 06
Cebiri sistemleştiren bilgin 07 Harezmi nin asıl önemi, cebir kurallarını ilk defa sistemli bir şekilde sunan kimse olmasıdır.
08 Harezmi Cebir konusunda ax² + bx = c, ax² + c = bx, ax²= bx + c tipindeki denklemleri teker teker ele alıp bunların nasıl çözülebileceğini açıklamıştır. Hârezmî geometrik kanıtlamalarla desteklenen, özellikle ikinci derece denklemler üzerinde durmuş ve çözümleri için kurallar vermiştir. Bilinmeyen nicelik şey veya kök olarak adlandırılmıştır. Bugün ax² + bx + c = 0 olarak ifade edilen bu tür denklemlerin çözümünü, o zamanlarda negatif nicelikler bilinmediği için üç gruba toplamış ve her biri için kareye tamamlama işlemine dayanan ayrı bir çözüm yöntemi önermiştir.
Bu üç grup Ģöyledir: 09
10
Cebirden bir sayfa 11
12 Harezmi görüldüğü üzere bunları çözerken geometri ve özellikle analitik geometriyi kullanmıştır. Dolayısıyla Harezmi nin cebirsel bir denklemin çözümünde analitik geometriyi ilk kullanan matematikçilerden biri olduğunu da söyleyebiliriz. Harezmi denklemleri çözerken daima pozitif kökler bulmuştur. Sonuçlar, kökleri pozitif olan denklemler için tam sonuçlardır.
Rakamları Avrupa' ya öğreten bilgin. 13 Harezmi nin diğer önemli eseri de Hint aritmetiği üzerine olan Kitab el- Hesab el-hindi dir. Bu kitabın arapça orjinali kayıp olup Latince çevirisiyle günümüze intikal etmiştir. Hârezmî bu yapıtında, on rakamlı konumsal Hint rakam sistemi ile hesaplama sistemini anlatmış,batılı matematikçiler, Romalılardan bu yana yürürlükte bulunan harf rakam ve hesap sistemi yerine Hint rakam ve hesap sistemini kullanmayı bu yapıttan öğrenmiştir. On rakamdan oluşan rakam sistemi ise, Hârezmî tarafından tanıtıldığı için Arap Rakamları ve kökeni Hindistan olduğu için de Hint-Arap Rakamları adı ile tanınmıştır.
14 Hârezmî nin sıfır rakamının kullanılmasını sağlaması da matematik tarihi açısından ayrıca değerli ve önemlidir. Sıfırın kullanımını açıkladığı pasajda şunlar yer almaktadır: Çıkarma işleminde hiçbir şey kalmadığında, küçük bir yuvarlak yaz ki, böylece o yer boş kalmamış olsun. Bu küçük yuvarlak bir konum işgal etmek zorundadır. Çünkü aksi durumda daha az sayıda konum kalır ve o zamanda ikinci konum hatalı olarak birinci konum olur. Hârezmî nin küçük yuvarlak veya daire olarak adlandırdığı işaret bu gün kullanılmakta olan sıfırdır. Küçük yuvarlağa Araplar sıfır (boş) diyorlardı. Latinceye zephyrum olarak çevrilen sözcük, daha sonra İtalyanca zero olarak kısaltıldı.
ASTRONOMĠ VE COĞRAFYA ÇALIġMALARI 15 Yeryüzünün çapına ait hesaplarını Kitab Surat Al- Arz (enlem ve boylam kitabı) adlı kitabında topladı. Bu eserde, Nil Nehri nin kaynağını açıklayan Harezmî, Batlamyus un astronomik cetvellerini de düzeltti. Güneş ve ay tutulmasına dair incelemelerini topladığı Ziyc'ul Harezmi adlı eserinde ise, astronomi için gerekli trigonometri bilgi ve cetvellerini de verdi.
16 Diğer eserleri; Kitab al-amal bi'l Usturlab(Usturlap yapımı üzerine) Kitab'ul Ruhname
COĞRAFYA ĠLE ĠLGĠLĠ ÇALIġMALARI 17 Ptolemy'nin coğrafya kitabını düzeltmelerle yeniden yazmış, 70 tane bilim adamıyla birlikte çalışarak 830 yılında bir dünya haritası çizmiştir. Dünyanın çevresini ve hacmini hesaplama çalışmalarında yer almıştır. Güneş saatleri, usturlaplar ve saatler üzerine yazılmış eserleri de vardır.
Coğrafya alanındaki çalıģması 18
Coğrafya alanındaki çalıģması 19
21 Kaynaklar: Prof. Dr. Hüseyin Gazi Topdemir yazısı http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/biliminsanlari/caginiasanlar/s-280-49.pdf Prof. Dr. Ural Akbulut EL-Harezm makalesi ODTÜ Kimya Bölümü http://www.uralakbulut.com.tr/wp-content/uploads/2009/11/el-harezm%c4%b0-ceb%c4%b0r%c4%b0n- ATASIDI1MART-2012.pdf http://www.learn-persian.com/english/khwarizmi_creator_of_algorithm_algebra.php http://tr.wikipedia.org/wiki/el-harezmi Uludağ üniversitesi Fen-edebiyat fakültesi Matematik bölümü Öğretim Üyesi (2006)Prof. Dr. Ġsmail Naci CANGÜL ün Ders Notları MATEMATĠK RÖNESANSINA ĠSLAM DÜNYASININ ETKĠSĠ Yrd. Doç. Dr. Melek DOSAY