BULAŞICI HASTALIKLAR ve KORUNMA YOLLARI 1
HASTALIKLARIN BULAŞMA YOLLARI: 1. Doğrudan bulaşma, 2. Dolaylı bulaşma, 2
HASTALIKLARIN BULAŞMA YOLLARI: 1-Su ve besinlerle; (oral-fekal yolla) 2-Hava Yoluyla ; 3-Kan Yoluyla ; 4-Vektörler Yoluyla; 5-Cinsel İlişki Yoluyla; 6-Temas yoluyla 3
Su ve Besinlerle Bulaşan Hastalıklar Dışkı ile kirlenmiş su ve besinler aracılığıyla sağlam insanları hasta ederler. Hızla salgınlara yol açabilirler. Özellikle hijyen koşullarının kötü olduğu, kişilerin temizlik alışkanlığının az olduğu, kirli sular, açık tuvaletler, açıkta satılan yiyeceklerin ve sinek, böcek, fare gibi canlıların çok olduğu yerlerde sık görülürler. 4
Genellikle yaz aylarında sık görülürler. Önlenmelerinde en etkin yol, çevre koşullarının düzelmesidir. Bu yolla bulaşan hastalıklar arasında; tifo, dizanteri, kolera, A ve E tipi sarılık (hepatit A ve E) çocuk felci, pek çok çeşit parazit ve besin zehirlenmeleri başta gelir. 5
Bu hastalıklardan korunmak amacıyla şunlar yapılmalıdır: Sağlık eğitimi, korunma yöntemlerinin ilk basamağıdır. Kişilere hastalıkların bulaşma yolları anlatılıp, korunmada en başta gelen yöntem olan bireysel temizlik öğretilmelidir. Özellikle el yıkamanın önemi vurgulanmalıdır. Birçok enfeksiyon hastalığının kontrolünde kişisel temizlik alışkanlıkları çok önemlidir. Mikropların bulaşma olasılığını azaltmak için, elleri sık yıkamak gerekir. 6
Kişisel hijyen bireyin sağlığını sürdürmek için yaptığı özbakım uygulamalarını içerir. Kişisel bakım ve hijyen, bireyden başlayarak genele yayılan temizlik zincirindeki en önemli halkalardan biridir. Ortak kullanım alanlarında çapraz bulaşmayı önlemek için kişisel hijyene gereken önem verilmelidir 7
Kişisel Hijyen Vücut bakımı ve temizliği Yüz bakımı ve temizliği El temizliği Ayak temizliği Kulak temizliği Saçların temizliği Ağız diş bakımı Beslenme Tuvalet temizliği Giyinme 8
Mikroorganizmalar en çok Kirli eller ve kirli sular ile bulaşır. 9
Elleri su ve sabunla yıkamak mikroorganizmaları uzaklaştırmanın en etkili yoludur ve hastalıkları önlemeye yardımcıdır. 10
Her türlü öksürük,aksırık esnasında mutlaka kağıt mendil kullanılmalı ve sonrasında eller temiz su ve sabun ile yıkanmalıdır. 11
Mikroplar kuru yüzeylerde büyüyemez ve çoğalamazlar. Bu nedenle ellerimizi yıkadıktan sonra iyice kurulamalıyız. 12
Halen dünyada en sık ve en çok görülen hastalıklar grubunu enfeksiyon hastalıkları oluşturmaktadır. Doğru el yıkama şekli ve alışkanlığının insanlara kazandırılması halinde bu hastalıkların sıklığında önemli azalmalar olacaktır. 13
Gıda güvenliği açısından bireysel davranışların en önemlisi! EL YIKAMAK *Uygun bir el yıkama gıda kaynaklı hastalıkların %50 sini engeller. *http:/www.cfsan.fda.gov FDA/CFSAN-Food Safety A to Z reference guide. 14
Özellikle ılıman iklimlerde insan ve hayvan dışkısı ile kirlenen sularda pek çok mikroorganizma üreyebilir ve bir yerden bir yere taşınabilir. 15
İçme suyu olarak temiz su kullanmalı Temizliğinden emin olunmayan sular kesinlikle içilmemeli Şüpheli durumlarda su kaynatılmalı veya filtre edilmeli 16
Su ve besinlerle bulaşan hastalıklardan korunmak için sebze ve meyveler iyice yıkanarak tüketilmelidir. Toz, toprak ve ilaç kalıntılarından temizlenmeleri için sirke eklenmiş su dolu bir kapta 5-10 dakika bekletildikten sonra bol su ile bir kaç kere durulanması gerekebilir. 17
Sokakta yada açıkta satılan ve kaynağını bilmediğimiz yiyecekleri tüketmemeli 18
Gıdaların üstünü kapalı tutarak sinek ve böceklerden korumalı 19
Gıdaları satın alırken son kullanma tarihine ve içeriğine dikkat etmeli 20
Brusellozis Besinlerle bulaşan hastalıklardan en sık görülenlerden birisi de halk arasında Malta Humması olarak bilinen Brusellozis dir. Hayvanların (inek, koyun, keçi vb.) kan,plasenta gibi vücut sıvılarına doğrudan temas ile veya enfekte çiğ hayvan ürünlerinin özellikle taze peynir başta olmak üzere sütve süt ürünlerinin tüketilmesi ile bulaşan en yaygın zoonozdur. Enfeksiyonu kontrol yöntemlerinden en önemlisi korunmadır. Sütlerin pastörize edilmesi bu hastalığı önler. Günlük pastörize süt yada UHT tekniğiyle sterilize edilen uzun ömürlü, dayanıklı paket sütler kullanılmalıdır. 21
Bruselloz akut yada sinsi başlangıçlıdır. Düzensiz ateş, yorgunluk, iştahsızlık, kilo kaybı, başağrısı, özellikle geceleri yoğun terleme, vücutta yaygın kas ve eklem ağrılarıyla karakterizedir. İnsan brusellozu ciddi bir halk sağlığı sorunudur ve ülkemizde yaygın olarak görülen bir hastalıktır. 22
Trişinellozis Esas olarak enfekte domuz etlerinin çiğ yada az pişmiş olarak tüketilmesi sonucu bulaşır. İnsandan insana bulaşmaz. Hastalık etkilenen organlara bağlı olarak hafif bir formdan öldürücü bir tabloya kadar farklı klinik seyirler gösterebilir. Her enfeksiyon hastalığında olduğu gibi asıl olan korunmadır. Etlerin az pişmiş yada çiğ olarak tüketilmemesi gerekir. 23
İshal Dışkının normalden daha sulu ve günde 3 yada daha fazla yapılması durumudur. İshalin iki önemli tehlikesi ölüm ve beslenme yetersizliğidir. Dizanteri dışkıda kan görülmesidir. Amipli Dizanteri, giardia, kolera ölümcül ishallere neden olabilir. Antibiyotik tedavisi gerekmeyebilir asıl olan sıvı destek tedavisidir. 24
Parazitler Kıl kurdu, kancalı kurt yada solucan olarak halk arasında isimlendirilebilir. İshal,karın ağrısı, kaşıntı yapar. İnsandan insana bulaşabilir. Korunmada yemek öncesi el yıkama, tırnakların kısa kesilmesi, çamur ile temasın önlenmesi, insan dışkısının gübre olarak kullanılmaması, gıda sektöründe çalışanlarda düzenli portör muayenelerinin yapılması gerekir. 25
Hepatitler Hepatit Çeşitleri ve Bulaşma Yolları A/ Kontamine yiyecek ya da su ile oral yolla B/Kan, vücut sıvıları ve anneden çocuğa C/Kan,vücut sıvıları ve anneden çocuğa D/Kan,vücut sıvıları (sadece hepatit B virüsü ile bulunabilir) E/Kontamine su ile oral yolla G/Kan 26
Hepatit A- Bulaşma Yolları İnfekte gıdalar Çiğ Çiğ tüketilen sebze- sebze- meyve meyve deniz deniz ürünleri ürünleri sandviç sandviç süt süt ve ve süt süt ürünleri ürünleri Gıdalar Gıdalar hazırlarken infekte infekte kişiler kişiler tarafından kontamine edilmesi edilmesi Yakın temas Aile Aile içi içi Toplu Toplu yaşam yaşam Cinsel Cinsel ilişki ilişki Kan Kan yolu yolu Çok Çok nadir nadir Ortak Ortak enjektör kullanımı kullanımı Transfüzyon HAV; ikterden önce 2-3 hafta ikterden sonra 1 hafta dışkıda bulunur Viremi dönemi 27
Çöp torbalarının ağızları kapatılmalı ve çöpler kapaklı çöp kovalarında muhafaza edilmelidir. 28
Sokakta yada açıkta satılan ve kaynağını bilmediğimiz yiyecekleri tüketmemeliyiz. 29
Evlerde, okullarda, işyerlerinde bulunan depolardaki suların kontrolü ve klorlanması için en yakın sağlık ocağı ile ilişki kurulmalı, şebeke suyunun temizliğinden şüphe duyuluyorsa bireysel klorlama yapılmalıdır. Bireysel klorlama için gerekli klor ve yöntemin uygulanması için bilgi yine sağlık ocağından edinilebilir. Suların bireysel temizliği için, kaynatma da çok etkili bir yöntemdir. Suyun kaynamaya başlamasından sonra 20 dakika daha kaynatılması, gerekli temizliği sağlayacaktır. 30
Umuma açık yerlerde (örn.okullarda) tuvaletlerin temiz tutulması sağlanmalı, mutlaka sabun ve su bulundurulmalıdır. Yerlerin, tuvaletlerin vs. temizliğinde çamaşır suyu kullanılması (1 ölçü çamaşır suyu ile 9 ölçü suyun karıştırılması ile elde edilen karışımla temizlenmesi) hastalıkların bulaşmasını önemli ölçüde azaltacaktır. 31
Sadece beden ve besin temizliği değil, kullanılan her şeyi ve her ortamı temiz tutmak temiz olmanın gereğidir 32
Solunum yoluyla bulaşan hastalıklar (Damlacık Enfeksiyonları) Aksırma, öksürme ile etrafa saçılan damlacıkların içindeki virüslerin havada kalması ile Virusu almış hastanın elinden etrafa bulaşması ve hassas bireylerin de nazal (ağız-burun) mukozalarına sürmeleri ile hastalık oluşturur. Bu nedenle bu yolla hastalık bulaşmasını engellemenin en kolay yolu ellerin sık yıkanmasıdır. 33
İnfluenza mı? Hastalık 10 gün kadar sürer. Yüksek ateş vardır. Titreme nöbetleri ve kas ağrıları olur. Şiddetli başağrısı olabilir. Kusma görülebilir. Ciddi komplikasyon riski vardır. (pnömoni) Soğuk Algınlığı mı? Semptomlar 2-4 gün sürer. Yüksek ateş nadirdir. Titreme nöbetleri ve kas ağrıları nadirdir. Şiddetli başağrısı nadirdir. Kusma nadirdir. Ciddi komplikasyon riski nadirdir. 34
Solunum Yolu ile Bulaşan Enfeksiyonlarda Korunma Ağız, burun mukozasının bir bariyerle kapatılması (cerrahi maske, tülbent, mendil) gerekir. Hastanın kendisi, hasta yakınları yada hasta ile yakın temas edecek görevliler tarafından kullanılır. Ağız ve burunu kapatmalı kullanıldıktan sonra boyun etrafında bırakılmamalıdır. Giyildikten sonra ellenmemelidir. Maskeyi çıkarttıktan sonra eller yıkanmalıdır., 35
İnfluenza aşısı uygulandıktan sonra koruyuculuk sağlıklı genç erişkinlerde 1 yıldan biraz daha uzun sürebilir, her yıl aşılanma önerilmektedir çünkü aşı antijenlerinden 1 yada daha fazlası değiştirilmiş olabilir. Aşı uygulamasında ülkemiz için uygun zaman ekim başlangıcından kasım ayı ortalarına kadar olan dönemdir. 36
Kuş Gribi (Avian İnfluenza) Damlacık yoluyla yada doğrudan temas yoluyla bulaşabilir. Hastalıklı hayvanların yolunması ve hazırlanması, kümes hayvanlarının gerekenden az pişirilmesi, taşıyıcıların elleri ile temas Enfekte hayvanların işlem görmemiş dışkılarının gübre olarak kullanılması? 37
Öksüren ve hapşıran hastalar Öksürürken, hapşırırken ve burunu temizlerken tek kullanımlık mendiller ile ağzı ve burnu kapatması için uyarılmalı Kullanılmış mendilleri en yakın çöp kutusuna atması sağlanmalı Öksürdükten, hapşırdıktan, mendil kullandıktan, solunum salgılarıyla ve kirli yüzeylerle temas ettikten sonra elleri yıkamasının gerekliliği anlatılmalıdır. 38
Solunum yolu ile bulaşan hastalığı olan hastaların yattığı alanlarda ziyaretçi sayısı kısıtlanmalıdır 39
TÜBERKÜLOZ (VEREM) Verem hastası her öksürük ile ortama basil saçar. Verem in bulaşması hastaların aksırma,öksürme ve konuşmaları sırasında havaya saçılan mikropların sağlam kişiler tarafından solunması ile oluşur. 40
Tedavi olmayan bir tüberküloz hastası her yıl yaklaşık 10-15 kişiyi enfekte eder. (tedavi olmayan dirençli bir hasta da dirençli mikropları bulaştırır) TB hastası 41
Kızamık, Kızamıkçık, Su Çiçeği Kızamık enfeksiyonu damlacık yoluyla bulaşır. ortalama 10-12 gün süren bir kuluçka döneminden sonra yüksek ateş, öksürük ve burun akıntısı ile seyreder. Başlangıçta döküntü yoktur. Hasta bu dönemde öksürdüğü zaman etrafa virüs yayar ve bu dönem oldukça bulaşıcıdır. 1-2 hafta devam eder. 42
Kan Yoluyla Bulaşan Hastalıklar Cinsel ilişki yoluyla Bulaşan Hastalıklar HepatitB; Hafif ve belirti vermeyen bir enfeksiyondan siroza karaciğer kanserine kadar değişebilen çeşitli tablolara neden olabilir. Kan ve meni gibi vücut sıvılarının virüsü bulaştırabildiği bilinmektedir. (Kan alma veya cinsel yoldan bulaşma) Bir enfeksiyon hastalığı olan hepatit B, dünyadaki ölüm nedenleri listesinde dokuzuncu sırada bulunmaktadır. 43
HIV/AİDS HIV kelimesinin açılımı Human Immunodeficiency Virüs'tür (İnsanların Bağışıklık Sisteminin Çökmesine Neden Olan Virüs). Bu ifade, bağışıklık sisteminin zayıflamasına yol açabilen bir virüs anlamına gelmektedir. Bağışıklık sisteminiz normalde, sizi bakteri ve virüs gibi mikroplardan korur. 44
AIDS HANGİ YOLLARLA BULAŞIR? KAN YOLUYLA BULAŞIR! KORUNMASIZ CİNSEL İLİŞKİYLE BULAŞIR! ANNEDEN BEBEĞE BULAŞIR! AİDS AIDS HANGİ YOLLARLA BULAŞMAZ? AYNI İŞYERİNE GİTMEKLE AYNI OKULA GİTMEKLE AYNI BARDAĞI KULLANMAKLA AYNI TUVALETİ KULLANMAKLA ARKADAŞ OLMAKLA KONUŞMAKLA EL SIKIŞMAKLA SARILMAKLA SİVRİSİNEK ISIRMASIYLA HAYVANLARDAN BULAŞMAZ İzmir Sağlık Müdürlüğü Bulaşıcı Hastalıklar Şubesi 45
Kan yoluyla bulaşan hastalıkların önlenmesi için Kişisel bakım amacıyla (sakal traşı, manikür..vb.) berbere gidiliyor ise; mutlaka kişinin kendine ait bakım malzemelerinin kullanılması gerekir. Kan transfüzyonlarında mutlaka testlerden geçmiş kanların kullanılması gerekir. Bu testlerden bazıları kan veren kişinin yeni enfekte olmuş olması durumunda negatif çıkabilir. Ameliyat ekipmanları, diş hekimi aletleri ve berber aletlerinin sterilizasyonunun tam yapılmış olması gereklidir. 46
Cinsel ilişki yoluyla bulaşan hastalıklarda (Sifiliz, Frengi, Bel Soğukluğu) her türlü şüpheli temasta kondom (prezervatif) kullanımı en temel korunma yoludur. 47
Vektörle bulaşma: Bazı mikroorganizmalar bazı hayvanlarda gelişimlerini tamamlayarak olgunlaşırlar ve insanda hastalık oluştururlar. Örnek; sıtma mikrobu, sivrisinekte (anofel cinsi) ömrünü tamamladıktan sonra, sivrisineğin sokması sonucu insana geçerek hastalık oluşturmaktadır. Veba (fare), kuduz (kedi-köpek-fare), akciğer kisti (iyi pişmemiş hayvan etleri) vektörlerle bulaşan diğer hastalıklardır. Kırım Kongo Kanamalı Ateşi; Keneler aracılığı ile bulaşır. 48
Temas Yoluyla Bulaş Kuduz riskli temasa sebep olan hayvanlar başıboş köpek ve kedilerdir. Yıllık biyolojik ürün maliyetinin yaklaşık ¼ ü kuduz profilaksisi için harcanmaktadır. 49
Hastalıkların Önlenmesinde Kişiye Yönelik Önlemlerden biri aşılamadır. 50
Bağışıklama / Aşılama 51
Aşısı bulunan hastalıklardan büyük ölçüde korunmak mümkündür 52
Aşılama ile bebeği henüz anne karnındayken, yenidoğan dönemindeyken yada çocukluk dönemindeyken çeşitli hastalıklardan koruyabiliriz. Hayatın her döneminde uygulanabilecek aşılar vardır, dozuna ve aşı takvimine uygun olarak yapıldığında kişiyi belirtilen hastalığa karşı korurlar. 53
Aşı ile Korunulabilir Hastalıklar Tüberküloz HepatitB Difteri Boğmaca Tetanoz Kızamık Kızamıkçık Kabakulak Hib Menenjiti Çocuk Felci Menengokok Menenjiti Sarı Humma Suçiçeği, Mevsimsel influenza, pnömokok, Hepatit A 54
Sonuç olarak; Başta kişinin kendi sağlığı olmak üzere, başkalarının da sağlığını korumanın en önemli aracı temizliktir. Temizlik, kişisel ve sosyal sağlığın dayandığı bir temel olmanın yanında, toplum içinde yaşamanın vazgeçilmez bir parçasıdır. Sağlıklı bir yaşam için sağlıklı ve güvenilir su temini hiç bir zaman için ihmal edilemeyecek bir gereksinimdir. 55
Günümüzde insanların uygarlık düzeyini gösteren ana ölçü temizliktir. Uygar insan vücut, giyecek ve çevre temizliğine önem veren insandır. Sadece beden ve besin temizliği değil, kullanılan her şeyi ve her ortamı temiz tutmak da temiz olmanın gereğidir. 56