AİLE EĞİTİMİ MODÜLÜ UYGULAYICI KILAVUZU

Tutuklu ve Hükümlü Ergenler İçin Psikososyal Destek Programı AİLE EĞİTİMİ MODÜLÜ UYGULAYICI KILAVUZU

KATKIDA BULUNANLAR ADI SOYADI GÖREV YERİ Psik. HABİL KANOĞLU CEZA VE TEVKİFEVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ/ŞUBE MÜDÜRÜ Eğt.Uzm. ELÇİN ÇAKAR TERZİOĞLU CEZA VE TEVKİFEVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ/UZMAN Sos.Çalışm. İSLAM AZAKLI CEZA VE TEVKİFEVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ/UZMAN Psik. ZÜMRÜT ÖZKAN CEZA VE TEVKİFEVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ/UZMAN Sos. Çalışm. MEHMET ÖZKAN ASLIPEK CEZA VE TEVKİFEVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ/UZMAN Psik. AYŞE GENCER ESKİŞEHİR H TİPİ KAPALI C.İ.K Psik. EBRU TOPSAKAL ESKİŞEHİR H TİPİ KAPALI C.İ.K Psik. EZGİ GÖCEK YORULMAZ İZMİR 2 NO.LU F TİPİ KAPALI C.İ.K Psik. DİDEM DİLBER ADANA E TİPİ KAPALI C.İ.K Psik. TAYFUN TURGUT BURSA E TİPİ KAPALI C.İ.K Psik. TUBA İLİK ANKARA ÇOCUK EĞİTİMEVİ Sos.Çalışm. ATAKAN ÇETİNKAYA Sos. Çalışm. HÜSEYİN GAZİ KARACAN ANTALYA L TİPİ KAPALI C.İ.K MALTEPE ÇOCUK VE GENÇLİK KAPALI C.İ.K Psk. CENNET MERMER DİKİCİ DENİZLİ D TİPİ KAPALI C.İ.K Sos.Çalışm. SENEM SARIOĞLU ANKARA ÇOCUK EĞİTİMEVİ Sos. Çalışm. ELİF KALELİ DENİZLİ HASAN ERBİL EĞİTİM MERKEZİ 2

2004-2007 yılları arasında geliştirilen Ardıç Psiko-Sosyal Destek ve Müdahale Programı, Avrupa Birliğinin mali, UNICEF'in teknik desteği ile ''Çocuklar için Adalet Projesi'' kapsamında 2014-2015 yılları arasında Prof.Dr.Kültegin ÖGEL ve Uzm.Psik.Aslı ÖZKAN danışmalığında revize edilmiştir. 3

PROGRAM HAKKINDA GENEL BİLGİLER Suça sürüklenmiş ergenlerde anne ve babalara yaklaşım, ergenin tekrar suç niteliğindeki davranışlarda bulunmasını engellemekte büyük önem taşımaktadır. Anne ve babanın eğitimi hem suç davranışının ortaya çıkmasını önleyicidir, hem de suça karıştıktan sonra ergenin yeniden topluma kazandırılmasında başarıyı artıran önemli bir etkendir. Bu nedenle anne ve babanın eğitimi, ergenin ceza infaz kurumu süreci sırasında ve sonrasında göz önünde bulundurulmalıdır. Bu kılavuz, tutuklu ve hükümlü ergenlerin anne ve babalarına yaklaşımı kolaylaştırmak amacıyla hazırlanmıştır. Kılavuz hazırlanırken Yeniden Sağlık ve Eğitim Derneği ve ÇEMATEM ile işbirliğiyle hazırlanan "Madde Kullanan Ergenlerde Aile Eğitimi Kılavuzu ndan yararlanılmıştır. Kılavuzu, psikologlar, psikolojik danışman ve rehberler, sosyal hizmet uzmanları, veya öğretmenler uygulayabilir. Ancak uygulama için bir ön eğitim alınması zorunludur. Kılavuz ailelere dağıtılacak broşür ile aynı başlıklar temel alınarak hazırlanmıştır ve aile ile görüşecek uzmanlara ek bilgiler sağlayarak yol göstermeyi amaçlamaktadır. Benzer şekilde hazırlanan slaytlar da yine broşür temel alınarak hazırlanmış olup eğiticiye yol gösterici niteliktedir. Kılavuzun sonunda eğiticiye bilgi notu bölümü bulunmaktadır. Bu bölüm içerisinde eğitim sırasında verilen bazı konularda eğiticiye ek bilgiler yer almaktadır. Uygulamadan önce bu bölümün uygulayıcı tarafından gözden geçirilmesi faydalı olacaktır. Uygulama sırasında bazı tekrarlar yapılmıştır. Bu tekrarların amacı öğrenmeyi pekiştirmektir. Bu nedenle uygulayıcının bu tekrarları göz ardı etmemesinde yarar vardır. 4

Aile Eğitimi ni disiplin yönetmeliğince ya da kurum kararı ile aile görüşmesi ödülü almış olan ergenlerin ailelerine bu görüşmelerin öncesinde uygulamanız aileye ulaşmanız açısından kolaylık sağlayacaktır. 5

ERGENLİK DÖNEMİ Bu bölümde amaç ailelere ergenlik dönemi hakkında bilgi vermektir. İlgili saydamları kullanarak bilgileri ailelere aktarın. Ergenlik Dönemi Saydam 3: Ergenlik Dönemi Ergenlik dönemi çocukluktan sonra erkeklerde ortalama 13, kızlarda 11 yaşından itibaren başlayıp 20'li yaşlara doğru devam eden döneme denir. Ergen ne bir çocuk ne de bir yetişkindir ancak yetişkin olma yolunda ilerlemektedir Bu dönemde ergenler kendi kimliklerini şekillendirme, anne ve babasını dışlamadan onlardan bağımsız olma ve kendini yetişkin dünyasına taşıyacak becerileri kazanma çabasındadır. Bu süreçte ergen bir çok farklı davranışı dener. Bunlar kimi zaman aile ve çevre tarafından olumlu (kurallara uymak, okulda başarılı olmak) olarak değerlendirilirken kimi zaman ise olumsuz (madde kullanımı, suça karışma, istenmeyen gruplara grime) karşılanır. Ergenlik farkı bir dönemdir. Çocuk değildirler, ama çocuk gibi davranabilirler. Yetişkin gibi davranırlar ama yetişkin olmamışlardır. Bütün bu nedenlerden dolayı bir ergenin davranışları içinde bulunduğu dönemin özellikleri göz ardı edilerek değerlendirilemez. Ergenlik Dönemi Özellikleri İlgili Saydamlar ve aşağıdaki bilgilerden yararlanarak ergenlik döneminde görülen davranışlar hakkında aileye bilgi verin ve bu özelliklerin bir çoğunun bütün ergenlerde olduğunu vurgulayın. Saydam 4 : Ergenlik Dönemi NOT: Bu bölüme başlamadan önce ailelerin çocuklarında sorunlu gördükleri yanları ve karşılaştıkları zorlukları sorarak giriş yapabilirsiniz. Ailelerin söylediklerini tahtaya not edebilir ve ardından çocuklarındaki olumlu yönleri düşünüp fark etmelerini sağlamak için bunları sorup tahtaya not edebilirsiniz. Bu şekilde yapacağınız uygulama hem ailelerin çocuklarının olumlu yönlerini fark etmelerini sağlayacak hem de anlatımınızın etkililiğini arttıracaktır. NOT: Aşağıdaki tabloda hem (saydamda da yer alan) ergenlik döneminde görülen özellikler hem de ailelerin bu davranışlar karşısında nasıl davranmaları gerektiğine dair bilgiler yer almaktadır. Bu bilgilerin benzerlerine bir sonraki bölümde de değineceğiniz için 6

buradaki bilgiler ailelerden gelecek sorulara karşı eğiticiye yol gösterici niteliktedir ancak ihtiyaç hissetmeniz durumunda bunları da ailelere anlatmanız yararlı olacaktır. Ergenlik dönemi özellikleri Arkadaşlarına çok önem verir. Ailelere öneriler (eğiticiye not) Arkadaşlarına kötü davranmayın. Ama arkadaşlarını izleyin, onları ve anne ve babalarını tanıyın gerekirse evinize davet edin. Arkadaşlarını kabullendiğiniz sürece ne gibi insanlarla birlikte vakit geçirdiğini öğrenmek için bir şansınız olur. Kısacası bu dönemde olumsuz davranışları önlemek için onların hayatlarına dahil olmanız gerekir. Anne ve babası ile kavga eder. Siz onunla kavga etmeyin. İsteklerinizi ona sakin olduğu zamanlarda söyleyin. Çelişkileri vardır. Bu yüzden her söylediklerine inanmayın ve her söylediklerine cevap ya da tepki vermeye çalışmayın. Sabırsızdır. Kızmayın, önce siz sabırlı olarak ona sabırlı olmayı öğretin. Kararları çabuk değişir. O yüzden her isteğine hemen hayır demeyin. isteklerini erteleyin, bir süre sonra vazgeçecektir. Özgürlüğüne düşkündür. Çok fazla kontrolsüz bırakmadan kendilerini özgür hissetmelerini sağlayın. Kendisine hiçbir şey olmayacağına inanır. Bu yüzden onu kollayın, takip edin, yönlendirin. Tehlikeli davranışlar onlara çekici gelebilir ya da size bu tür hikayeler anlatabilirler. Sınır koymayı bilmez. Siz sınırlarınızı belirleyip ona sınır koymayı öğretin. Ondan beklentilerinizin ne olduğunu 7

bildiğinde davranışlarına bu yönde şekil verecektir. Not: Her şeyi çocuklarının kontrolüne bırakan ailelere çocuklarının sınırlara ihtiyaç duyduğunu, bu nedenle kimi konularda ebeveynlerin taviz vermemelerinin gerektiğini hatırlatmak önemlidir. Sınırları olmayan çocuk nerede durması gerektiğini bilemediği için hata yapma olasılığı fazladır. Sorumlulukları hep başkalarına yüklemeye eğilimlidir. Sorumluluk alması için onu cesaretlendirin her şeyi onun adına yapmayın. Yaşına ve fiziksel durumuna uygun sorumluluklar verin. Kendi karar vermek ister. Kişiliğine ve kararlarına saygı gösterin. Ancak tam da bir yetişkin olmadığı için bazen yaptığı çocukça hareketleri hoşgörün. Şiddet ve suça eğilimli olabilir. Bu eğilimlere prim vermeyin. Böyle bir olayı anlattığı zaman dinleyin ama olumlu tepki vermeyin ve bu tür şeylerden hoşlanmadığınızı belirtin. NOT : Bir sonraki bölüme geçmeden önce ailelere Ergenlik isimli kısa animasyon filmi izlettirmeniz önerilmektedir. Suça Sürüklenen Çocukların Özellikleri Bu bölümde aileye aynı yaş döneminde olsalar bile her çocuğun birbirinden farklı olduğunu, özellikle kanunla ihtilafa düşen çocukların diğerlerinden farklı davranışta bulunabileceğini anlatın. Saydam 5: Suça Sürüklenen Çocuk O Farklı Farklı Yöntemler Gerek Suça sürüklenen çocuklar diğer çocuklardan farklı çocuklardır. Davranışları farklıdır. Benzer olaylara diğer çocuklardan daha farklı tepkiler verirler. 8

Not: Bu konuyu aktarırken aileler çocuklarını başkalarının çocukları ile karşılaştırıp kendi çocuklarının çok yaramaz olduğunu söylerlerse gerçekten onun diğer çocuklardan farklı olduğunu ve aileye bu farklılıkla yaşamayı öğrenmeleri gerektiğini anlatmanızda fayda vardır. NELER YAPABİLİRSİNİZ Bu bölümde ilgili saydam ve bilgilerden yararlanarak ailelere çocukları ile ilişkilerinde neler yapabileceklerini ilgili saydamlardan ve aşağıdaki bilgilerden yararlanarak anlatın. Saydam 6 : Neler Yapabilirsiniz? Önce Siz Değişmelisiniz. Sorunların çözümü için sadece çocuğunuzun değişmesi yeterli değildir. NOT: Sorunların çözümü için ailenin de çocuğa karşı bazı tutumlarını (aile içi destek, yardımlaşma ve iletişimin arttırılması) değiştirmesi gerektiğini vurgulayın. Saydam 7 : Neler Yapabilirsiniz? İletişiminizi Arttırın Aile içi destek, yardımlaşma ve iletişimi artırın. Çocuğunuzla birlikte zaman geçirin, onunla çeşitli aktivitelerde bulunun. Çocuğunuzla konuşun, sorunlarını dinleyin ve birlikte çözüm yolları bulmaya çalışın. Not: Çocuğun hayatına dahil olmayan ya da onunla ilgilenmeyen veya az zaman geçiren aile bireylerinin çocukla daha fazla vakit geçirmeleri önemlidir. Öncelikle çocuklarıyla iletişimlerini arttırmak için çaba sarf etmeleri önemlidir. Bunu yaparken çocuklarına öğüt vermekten çok iyi bir dinleyici olmaları ve onları yargılamamaları önemlidir. İkinci olarak ise beraber zaman geçirmek için plan yapmalıdırlar ancak bu noktada beraber geçirilen zamanda neler yapıldığı da önemlidir; hem çocuğun hem de aile üyesinin ilgi alanları doğrultusunda birlikte bir şeyler yapılmalıdır. Örneğin spor yapmak, maça gitmek, sinemaya gitmek vb. Saydam 8 : Neler Yapabilirsiniz? Onu Anlamaya Çalışın Çocuğunuza sevginizi eylemlerinizle somut olarak gösterin ve zaman ayırın. Çocuğun duygularının ne olduğunu anlamaya çalışın. Onu anlamaya çalışın : Ne istiyor, neden istiyor, ne hissediyor, neden böyle hissediyor? Saydam 9 : Neler Yapabilirsiniz? Çatışmayı Erteleyin, Amacınız Ne? 9

Çatışmaları erteleyin. Çatışmaları çocukla bir güç mücadelesi gibi görmek yerine çözülmesi gereken bir bulmaca gibi görün. Amacınız ne? : Onu susturmak, kendinizi haklı çıkarmak, gücünüzü ispat etmek, onun zarar görmesini önlemek? Not: Birlikte yaşanılan insanlarla çatışma yaşamak doğaldır ancak önemli olan bunlara verilen tepkilerdir. Anne-baba olarak çatışmayı çocukla bir güç mücadelesi gibi görmek yerine çözülmesi gereken bir bulmaca gibi görmeleri önemlidir. Bunun için ailenin çatışma sırasındaki esas amacını hatırlamalarında fayda olacaktır. Amaç çocuğu susturmak, kendilerini haklı çıkarmak ya da güçlerini ispat etmek değil çocuklarının zarar görmesini engellemek olmalıdır. Not: Çatışma karşısında ailelerin tutumlarının ne olması gerektiğine ve çatışma çözümünde kullanılabilecek yöntemlere ilişkin daha ayrıntılı bilgi eğiticiye bilgi notu bölümünde yer almaktadır. Saydam 10 : Neler Yapabilirsiniz? Boş Zamanlarını Değerlendirin Çocukların boş kalmaması için çeşitli aktiviteler bulun. Not: Çocuğun ne kadar çok boş vakti olursa o kadar çok sıkılacaktır ve riskli davranışlara girme olasılığı artacaktır. Bu nedenle ailenin çocuklarının gününü iyi yapılandırıp boş vakitlerini dolduracak aktiviteler bulmasında yardımcı olması önemlidir. Bunlar arasında aile ve çocuğun bir arada zaman geçireceği etkinlikler veya eğer çocuk okumuyorsa yaşına uygun bir iş veya meslek eğitimi, okuyorsa okuldan kalan zamanında yapabileceği şeyler olabilir. Çocuğa ev içinde ve dışında bir takım görevler vermek hem sorumluluk almalarını sağlayacak hem de boş zamanlarının azalmasına yardımcı olacaktır. Not: Sorumluluk verme konusunda daha ayrıntılı bilgi eğiticiye bilgi notu bölümünde yer almaktadır. Saydam 11 : Neler Yapabilirsiniz? Onu Anlamaya Çalışın Her zaman çocuğun görüşlerini, duygu ve düşüncelerini önemseyin. Onu anlamaya çalışın : Ne istiyor, neden istiyor, ne hissediyor, neden böyle hissediyor? Not: Ailenin çocuklarının ihtiyaç ve sorunlarını dinlemesi, duygularını anlamaya çalışması ebeveyn- çocuk arasındaki ilişkiyi kuvvetlendiren bir araçtır. Ailenin çatışma çözerken çocuğun ne hissettiğine dikkat etmesi ve "Şu an oldukça kızgın gözüküyorsun.'', "Bunun seni üzdüğünü ve hayal kırıklığı yarattığını görüyorum." gibi cümleler kurarak onun duygularını anladıklarını ve buna saygı gösterdiklerini iletmeleri ve Sen benim yerimde olsaydın bu konu hakkında ne hissederdin? Ne yapardın? gibi sorularla aynı 10

şeyi ondan da istemeleri aralarındaki iletişimi kolaylaştıracaktır. Böylece çocuklar çatışma sırasında bile duygularının anlaşıldığını ve tanındığını görebilirler. Saydam 12 : Neler Yapabilirsiniz? İyi Örnek Olun Çocuklara iyi örnek olmaya çalışın. Çocuklar anne babalarını taklit ederek büyürler ve ona göre davranış tarzları geliştirirler. Not: Çocuklar şiddet içerikli davranışları pek çok kaynaktan görerek, model alarak öğrenebilirler. Bu kaynaklar ise genelde şu şekildedir: TV (film, dizi, sevdikleri-hayran oldukları bir oyuncunun şiddet içerikli rolü vb) Bilgisayar oyunları Arkadaş grupları Yakın ilişkide olduğu büyükleri (aile ya da yakın çevreden) Saydam 13 : Neler Yapabilirsiniz? Aile içinde veya başka yerlerde disiplin adına dayak baskı ve/veya şiddet uygulamayın. Karşılıklı konuşarak kuralları birlikte oluşturun. Çocuklara karşı sabırlı ve anlayışlı olun. Saydam 14 : Neler Yapabilirsiniz? Ona Fazla Odaklanmayın Hayatlarınızı hep çocuklarınızın sorunlu davranışları üzerinde odaklanarak geçirmeyin. Not: Sorunlu davranış gösteren ergenlerin aileleri bu çocuklarına fazla odaklanabilmektedir. Bu noktada aileye diğer sorumluluklarını da hatırlatmak da fayda olacaktır. Ebeveynlerin eğer başka çocukları varsa onlara, ailenin diğer fertlerine ve tabi ki kendilerine de vakit ayırmaları gerekmektedir. Sorunlu davranışta bulunan çocuklarına anne baba olarak destek verebilirler ancak çocuklarının kendi yaptıkları davranışların sonuçlarına katlanmaları onların gelişimi açısından daha etkin olacağını unutmamalıdırlar. Saydam 15 : Neler Yapabilirsiniz? Çocuklarınızı överken bir bebeği değil, bir yetişkini över gibi övün. Çocuklarını övmek için ailenin yapabilecekleri ise şu şekildedir: o günün bitiminde çocuğun sergilediği, çok basit bile olsa, en az bir olumlu davranışı bulmak ve bunun için onu övmek 11

o Bazı olumsuzlukları görmezden gelmek ve olumluya odaklanıp geri bildirim vermek (olumsuzların sıklığını azaltacaktır) o Sadece sözle değil, kimi zaman istediği bazı şeylere olumlu davranışı karşılığı izin verdiklerini belirtmek. Maddi olarak da ödüllendirmek Not: Kanunla ihtilafa düşmüş çocukların aileleri genellikle çocuklarının olumsuz davranışlarına odaklanmakta, onların olumlu yanlarını görmemektedirler. Ailelere bu olumsuz davranışlar ile mücadelede çocuklarının olumlu yönlerini de fark etmeleri ve bunlar için ona övgü de bulunmalarının, destek olmalarının önemli olduğunu anlatmanızda fayda vardır. Aile olumlu davranışları zaten olması gereken gibi görmemeli, davranışlarına olumsuz düşüncelerin yönlendirmesine izin vermemelidir. Çocuklarının olumlu davranışlarının altında başka şeyler arayıp ''acaba bundan ne çıkarı var?" diye şüpheyle yaklaşmamalıdırlar. Diğer yandan övgüler yapılan davranışın hak ettiğinden fazla yani abartılı olmamalıdır. Abartılı övgüler çocuk tarafından ciddiye alınmayabilir. Bu nedenle ergeni överken bir bebeği över gibi değil bir yetişkini över gibi davranmaları önemlidir. Ayrıca aile çocuklarını överken tutarlı olmalı, kızdıkları zaman çocuğun olumlu davranışlarını görmezlikten gelmemeli ve önceden bildirdiği halde kızıp ödülden vazgeçmemelidir. Olumlu davranışı bir destekler, bir desteklemezlerse çocuk olumlu davranışın desteklendiğinin farkına varmayacaktır. Saydam 16 : Neler Yapabilirsiniz? Onu Değil Davranışlarını Eleştirin Çocuğunuzun kişiliğini hedef alan suçlamalardan ve yargılardan ya da sorunu genelleştiren ifadelerden kaçının. Onu değil davranışlarını eleştirin : Sen ahlaksız birisin yerine küfretmek doğru bir davranış değildir, çok saldırgansın yerine öfkelenince başkalarına vurmak doğru değildir Not: Ailelerin çocuklarının anlattıklarını sonuna kadar dinlemeleri, sen zaten hep böylesin ya da bu kesin senin başının altından çıkmıştır gibi suçlayıcı ifadeler kullanmaktan kaçınmaları önemlidir. Bunun yerine olayı dinleyip, çocuklarını anlamaya çalışmalıdırlar. Saydam 17 : Neler Yapabilirsiniz? Çocuğunuza değer verdiğinizi gösterin, zorlandığı durumlarda yanında olacağınızı hissettirin ve onunla konuşun. Çocuğunuzun arkadaş seçiminde belirleyici olmayın, zaten aile içinde verdiğiniz terbiye ve eğitim uygun arkadaş seçmesinde yardımcı olacaktır. 12

Not: Çocuğun parasını kendi istediği gibi harcaması, arkadaşlarıyla olan ilişkilerini kendisinin düzenlemesi, giyim tarzına karar vermesi onu gelecekte kendi kararlarını alabilen bir birey haline getirmekte yardımcı olacaktır. Saydam 18 : Neler Yapabilirsiniz? Hiçbir şekilde çocuğunuzu başkalarıyla veya kardeşleriyle kıyaslamayın. Anne-baba olarak kendi aranızda yaşadığınız sorunları mümkün olduğunca çocuklardan uzak tutun, eğer çocukla ilgili bir sorun varsa bunu beraber çözün Unutulmaması Gerekenler İlgili Saydamları kullanarak aşağıdaki ana noktaların üzerinden bir kez daha geçin. Saydam 19 : Unutmayın! Sorumluluklarını Üstlenmesini Sağlayın Çocuğa ev içinde ve dışında bir takım görevler vermek, bunların sorumluluğunu almasını istemek, davranışlarının sorumluluğunu almasını sağlamak çocuğun kendine duyduğu güveni arttırır. Çocuklar kendi kendilerine sorumluluk almazlar. Onlara sorumluluklarını sizin vermeniz gerekir. Sorumluluklarını üstlenmesini sağlayın : Vereceğiniz sorumluluklar yaşına ve kapasitesine uygun olsun, sorumluluklar açık ve net olmalı, sorumlulukları onun adına üstlenmeyin, beladan kurtarmayın, onun da fikrini alın. Saydam 20 : Unutmayın! Sürekli Tavsiyelerde Bulunmayın Ergenlik dönemi çocuğun aileye zıt olduğu dönemdir. Bu dönemde ergene yapılan nasihatlar işe yaramaktan çok çocuğun aileye karşı olan zıtlığını arttırır. Saydam 21 : Unutmayın! Suçu Önlemek İçin Eğer çocuğunuz sürekli olarak şiddet ve suça eğilimli davranışlar sergilemeye devam ediyorsa: 1. Çevresini değiştirin. 2. Onunla olan ilişkinizi düzeltin. 3. Zamanını doldurun. 4. Ödüllendirin (maddi ödüller de olabilir) 5. Değişim için sabırlı olun. 6. Başka bir suça karışmadan bir uzmandan yardım isteyin. 7. 13

TAHLİYE SONRASI Bu bölümde amaç ailenin çocuklarının cezaevinden tahliye olduktan sonra aileye dönüşüne hazırlık yapmaları ve yaşamlarında bazı şeyleri değiştirmelerinin gerektiğini vurgulamaktır. Saydam 23 : Tahliye Sonrası Tahliye sonrasında çocuğunuzun kurumdan çıkarak evinize gelişi aşamasını düzenlemeniz gerekmektedir. Aksi takdirde çocuğunuz tahliye olduğu gün yeniden suça karışma ve benzeri risklere karşı korumasız kalmaktadır. Yapılması Gerekenler : 1. O çıkmadan hazırlığınızı yapın. 2. Ortamda değişiklikler yapmaya çalışın. 3. İş, okul ya da meşgul olabileceği başka uğraşları olsun. 4. Sosyal hizmet servisleri ve uzmanlar ile temasınızı sürdürün. 5. Onunla olan ilişkinizi güçlendirmeye çalışın. 6. Değişim için ona fırsat verin. 7. Sabırlı olun. 8. Çocuk mahkemesinden ve polisten yardım isteyebilirsiniz. Not: Suç işleyip bunun sonucunda cezaevine girmiş çocuklar için burada geçirecekleri zaman hayatlarında olan birçok şeyin (okul, iş gibi) kesintiye uğramasına neden olacaktır. Tahliye olduklarında bunların bir kısmına kaldıkları yerden devam edebilirler ancak bazıları için böyle bir şansları olmayabilir. Tahliye sonrasında ailenin hem çocukların bundan sonra yeni bir suça karışmamaları için hem de onunla olan ilişkilerini yeniden düzenlemek için birtakım önlemler alması gerekmektedir. Not: Tahliye anında çocuğun yanında güvenebileceği bir yetişkin bulunmasının önemlidir. Bu nedenle ailelere tahliye zamanında çocuklarını almak için gelmelerinin önemli olduğunu vurgulamanızda fayda olacaktır. Kapanış Bölümü Saydam 24 : Gitmeden Önce Tahliye sonrasına hazır olmak için çocuğunuzun şu an içinde bulunduğu kurum düzenini bilmeniz ve onunla yapılan çalışmaları takip etmeniz önemlidir. Kurum düzeni yani çocuğunuzun uyması gereken kurallar, yönetmelik kapsamında alabileceği disiplin cezaları yada ödüller hakkında bilgilenmek için psiko-sosyal servis ile iletişime geçebilirsiniz. 14

Saydam 25: Son Söz Çocuğunuza destek vermeyi unutmayın. Kurumla bağlantınızı kesmeyin. 15

EĞİTİCİYE BİLGİ NOTU AİLELER NE YAŞIYOR? Kanunla ihtilafa düşen çocukların aileleri çocuklarının sorunlu davranışları karşısında bir çok farklı şey yaşamaktadır. Çocukları istemedikleri ya da ondan beklemedikleri şekilde davrandığında (birine zarar verme, hırsızlık, cezaevine girme vb) genellikle şu duyguları yaşamaktadırlar : Hayal kırıklığı: Çocukları beklemedikleri davranışlar gösterdiği için hayal kırıklığı yaşayabilirler. Suçluluk: Çocuklarının kendilerinin yaptıkları hatalar nedeniyle böyle olduğunu düşünürler ve kendilerini suçlarlar. İnkar: Çocuklarının bunları yapabileceğini kabul etmezler ve onu çok fazla korurlar Ümitsizlik: Çocuklarının değişmeyeceklerini düşünürler, bu nedenle ümitsizliğe kapılabilirler. Şaşkınlık, ne yapacağını bilememe: Böyle bir durumla önceden karşılaşmadıkları için şaşırabilirler. Öfke: Çocuklarına karşı öfke duyabilirler. Utanç: Çocuklarının yaptıklarından dolayı utanç duyarlar ve çevrelerinden saklarlar. Not: Aileler eğitim boyunca bu duygularından bahsederlerse bu duyguları yaşamanın doğal olduğunu ancak duygularının çocuklarına karşı davranışlarını etkilemesine izin vermemeleri gerektiğini belirtebilirsiniz. ÇATIŞMA ÇÖZÜMÜ NOT: Bu bölümde verilen bilgiler aile ile paylaşabileceğiniz şekilde aktarılmıştır. Dilerseniz bu bölümün çıktısını alarak çatışma çözümünde sorun yaşayan ailelerle paylaşabilirsiniz. Çatışma hayatın her alanında karşımıza çıkmaktadır. Ailede eşler arasında olduğu gibi annebaba ve çocuk arasında da görülebilir ve bunlar yaşamın doğal birer parçasıdır. Çocuklar büyümeye başladıkları zaman kendi başlarına daha fazla iş yapmak isterler, örneğin 2-2.5 yaşlarındaki çocuklar her söylenene hayır demek ve kendi bildikleri gibi hareket etmek isterler. Ergenlik döneminde gençler sahip oldukları özgürlükleri arttırmak, daha çok imtiyazlara sahip olmak isterler ve hayatları hakkında, ailede olan olaylar hakkında daha fazla söz sahibi olmayı talep ederler. Bu istekler karşısında da anne babaları ile çatışma yaşayabilirler. Anne baba çocuk arasında çatışmalar ergenlik döneminde artabilir. Çünkü bu dönemde ergen ayrı bir birey olma ve kendi kimliğini oluşturma süreci içindedir. Bu nedenle çoğu zaman 16

kendi doğruları vardır ve bunlara göre yaşamak ister. Böyle durumlarda da aile ile çatışma kaçınılmazdır. Çatışmaları olumsuz yapan bireylerin çatışmaya verdikleri olumsuz anlamlardır. Çünkü çatışmalar sağlıklı bir şekilde ele alınırsa ve çözümlenirse bireylerin güçlenmesine ve ilişkilerin ilerlemesine yarar. Yapılacaklar: Çatışmanın yaşamanın doğal bir parçası ve kaçınılmaz olduğunu ve asıl önemli olanın bunu çözme yöntemi olduğunu unutmayın. Çatışma ebeveyn olarak mutlaka haklı çıkmanız gereken bir durum değildir. Çatışmanın bir güç savaşına dönmesini engellemek asıl gücünüzdür! Çatışma çözme ile iletişim becerileri birbiri içine geçmiştir. Her iki durumda da anahtar dinlemektir. Çocuğunuzun sizi dinlemesini istiyorsanız siz öncelikle iyi bir dinleyici olmalısınız. Yaşanan çatışmanın ne olduğunu tanımlayın. Problemin tanımını yaparsanız ne olduğunu ve neden kaynaklandığını bilirsiniz bu da çözüm üretmeyi kolaylaştıracaktır. Herhangi bir sınırlama yapmadan alternatif çözüm yollarını düşünün. Sonra bunlardan duruma en uygun olabilecekleri seçin. Seçtiğiniz çözümün her iki tarafın da ihtiyaçlarına cevap vermesine dikkat edin. Geçmişte yaşanan çatışma durumlarını düşünün ve denediğiniz ama işe yaramayan çözüm yöntemlerinizi bulun. Onların farkına varırsanız boş yere onları tekrarlayarak vakit kaybetmezsiniz. Geçmişte işe yarayan çözüm yöntemlerinizi ise onları benzer durumlara göre değiştirerek yeniden kullanın. Ancak eskiden işe yarayan bir yöntemin çocuğunuzun yaşı ilerledikçe aynı etkiyi göstermeyebileceğini ve değişiklik yapmanız gerektiğini unutmayın. Bazı durumlarda sizin ebeveyn olarak çocuğunuza sınır koymanız gerekir. Çünkü çocukların limitlerini bilmeye ihtiyaçları vardır. "Bu konuda pazarlık yapılamaz" diyeceğiniz durumlarda geri adım atmamanız gerektiğini unutmayın. Hangi sözcüklerin, hangi davranışların ve tutumların sizi sinirlendirdiğinin farkına varın, öfkenizi tetikleyen bu şeylerle çatışmanın yaratacağı sıkıntıyı birbirinden ayırt edebilirseniz olayın büyümesini engellersiniz. Bazen çocuklar "pazarlık yapılamayacak" konularda bilerek çatışma çıkartabilirler, bu gibi durumlarda çatışma yaşamaktan kaçınmak faydalıdır. Bu konular hakkında pazarlık yapılamayacağını açıkça belirtin. Tuzağa düşmeyin! Çatışmadaki istekler ile ihtiyaçları birbirinden ayırt edin. Size "o partide ben de olmalıyım" derken isteğini belirtiyor; bunun altında yatan ihtiyacı ise "o grubun üyesi olmam için bu 17

gerekli" türünde bir şey olabilir. Bunu yapabilmenizin en iyi yolu kendinizi çocuğunuzun yerine koyarak "neden bu kadar önemli olacağını" onun açısından düşünmenizdir. Böylece hem onu hem de sizi mutlu edecek bir çözüm bulabilirsiniz. Çatışmaların çözümünde çocuklar her zaman istediklerini elde edemezler, ancak anlaşıldığını onlara hissettirmeniz önemlidir. Bir de neden onların beklediği yönde bu çatışmanın çözülemeyeceğini açık ve mantıklı bir şekilde onlara anlatmanız "ama niye?" sorusunu engelleyecektir. Çatışmanın şiddet içerikli davranışlardan farklı olduğunu ve bunların kesinlikle kabul edilmediğini açık olarak ortaya koyun. Asla fiziksel ya da sözel şiddete baş vurmayın. Sizi örnek alacak ergen ileride bu davranışları sergileyebilir. Çocuğunuzun yaşı ilerledikçe bir takım çatışmaları onun kendi başına çözeceğini unutmayın. Çocuğunuz adına çatışma çözmekten kaçının! Sadece yardım etmek için onun yanında olduğunuz mesajını verin. Üstüne aldığı sorumlulukları kendi yerine getirmeli ve çözümleri kendi bulmalı, bunu unutmayın! Unutmayın, çatışma iki taraftan birinin kazanması gereken savaş değildir, bir orta yol bulma oyunudur. Onu bir bulmaca gibi düşünebilirsiniz. Noksanlıklarını fark edip doldurmak sizin elinizde. ÇOCUKLARA SORUMLULUK VERİRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Çocukların boş kalmaması sadece birlikte yapılacak aktiviteleri kapsamaz. Bazı aileler çocuklarına hiçbir sorumluluk vermemekte onları tamamen serbest bırakmaktadır. Bu tutum çocukların olumsuz davranışlara yönelmesine neden olabilmektedir. Bu nedenle çocuğa ev içinde ve dışında bir takım görevler vermek ve bunların sorumluluğunu almasını istemek onların davranışlarının sorumluluğunu almasını sağlayacak ve uzun dönemde çocukların kendilerine duydukları güveni arttıracaktır. Sorumluluk alan çocuk ailenin işleyişi için kendisini gerekli ve değerli hisseder. Ancak çocuğa sorumluluk verirken dikkat edilmesi gereken şeyler vardır. Bunlar: Çocuğun kendi sorumluluklarını alması ile ebeveynlerine itaat etmesi arasında fark vardır. Bu fark çocuğun bir işi yapmasına kimin karar verdiği ve o işi yaptığında aldığı doyumun nerede yattığı ile ilgilidir. itaatte çocuğa yapması gereken iş, görev söylenir ve çocuktan buna uyması beklenir. Çocuğun bu işi yapmak isteyip istememesi, bu konudaki görüşü önemli değildir. Karar ve tatmin kaynağı çocuğun dışındadır. Sorumluluk almada ise çocuk yapacağı işler konusunda ailesi ile ortak bir görüşe sahiptir, çünkü bunlara birlikte karar verirler. Bu yüzden işi yapmak için kendisi de istek duymaktadır. Karar ve tatmin kaynağı çocuğun içindedir. Sorumluluk verirken çocuğun potansiyeli ve gelişim düzeyini göz önünde bulundurulmalıdır. Çocuğa kapasitesinin üstünde sorumluluklar vermek onun bunları yerine getirme olasılığını düşürecek, beklentiyi karşılayamayınca da kendini yetersiz ve başarısız hissetmesine, kendine güveninin azalmasına neden olacaktır. Bu yüzden çocuğun gelişimsel özellikleri göz önünde bulundurulmalı, yaşı ilerledikçe aldığı sorumluluklar arttırılmalıdır 18

Sorumluluklarını belirlerken çocuğu da karar verme sürecine dahil etmeleri gerektiğini belirtin. Çocuğun yapmayı hiç istemediği bir iş, görev varsa bunun için ısrar etmelerinin yersiz olacağı nı, bunun yerine o işe alternatif başka bir şey belirleme yoluna gitmeleri gerektiğini anlatın. Çocuğun kendi bulduğu bir seçeneği seçmesine izin vermelerini söyleyin. "Bunun yerine ne yapacağını sen seç." Çocuğun sahip olduğu sorumluluklar açık ve net bir şekilde belirlenmelidir. Ondan davranışsa! olarak ne bekledikleri ni, bu sorumlul uk larını günün hangi bölümünde, hangi saatler arasında yerine getirmesi gerektiğini, bu sorumluluklarını yerine getirmediğinde ne gibi bir yaptırım uygulanacağı, düzenli olarak yerine getirdiğinde ne gibi ödüller alacağı önceden çocukla birlikte belirlenmelidir. Verilen sorumluluğu mutlaka çocuk yerine getirmeli ebeveynlerden biri çocuk azar işitmesin diye bunları üstüne alıp yapmamalıdır. Böyle bir durumda çocuk nasıl olsa benim yerime işi yapan biri var diye düşünerek sorumluluk almayacaktır. Sorumluluğunu yerine getirmeyen çocuğu bunun getirisi olan belalardan kurtarmak için uğraşmayın. Örneğin okuldan kaçtığı için sınıfta kalacak olan çocuğun sınıfta kalmasına engel olmaya çalışmayın. Bırakın gerekiyorsa cezasını çeksin. Aksi takdirde çocuk her durumdan onu bir şekilde kurtaracağınızı düşünerek sorumluluklarını yerine getirmeyecektir. 19