Bitki Morfolojisi Dersi 12.12.2017
MEYVA
Öğrenim Hedefleri Meyve tanımı Meyve sınıflandırması Agregat ve Bileşik Meyve tanımı Basit meyve sınıflandırması Kuru meyve sınıflandırması Açılamayan kuru meyve tipleri ve tanımları Açılabilen kuru meyve tipleri ve tanımları Kapsül tanımı Kapsül çeşitleri ve bunların tanımları Etli meyveleri sınıflandırması ve çeşitlerinin tanımı
Meyve, ovaryumun döllenme sonucunda farklılaşıp, gelişmesiyle meydana gelir. Ovaryumun karpelleri perikarp (meyva kabuğu) haline ve ovaryum içindeki ovüller de tohum haline geçer. Birçok hallerde, çiçeğin diğer parçalarından bir veya birkaç kısmının da meyvaya katıldığı görülür. Örneğin epigin çiçeklerde, ovaryumu çevreleyen reseptakulum da ovaryum ile birlikte gelişerek meyva kabuğunu (perikarp) meydana getirir. Bazı apokarp çiçeklerde reseptakulum etlenerek meyvanın yenen kısmını teşkil eder (Fragaria).
Meyveye dahil olan bazı özel yapılar: Kaliksin düşmeyip, meyva tabanında (Atropa), etrafında (Hyoscyamus, Physalis) veya tepesinde (Asteraceae) kaldığı meyveler
Stilusun meyva tepesinde bir uzantı oluşturduğu(clematis) veya stigmanın meyva tepesini örttüğü meyveler (Papaver).
Braktelerin meyva etrafında veya tabanında gelişmiş olması ve meyvayı tamamen veya kısmen sarması da mümkündür (Corylus, Castanea, Quercus).
Meyvelerin sınıflandırılması Basit Meyveler Agregat meyveler Birleşik meyveler Etli meyveler Çok pistilli bir çiçekten meydana gelen meyvalar. Bir çiçek durumundan (birçok çiçekten) meydana gelen meyvalar Kuru meyveler -Açılmayan kuru meyveler -Açılan kuru meyveler
Açılamayan Kuru Meyveler Açılabilen Kuru Meyveler Nuks Legumen Karyops Folikül Aken Silikva Samara Silikula Şizokarp Kapsula Lomentum
Nuks Tek tohum taşıyan, perikarpı sert, açılamayan kuru meyve. (Corylus, Tilia).
Karyops Perikarp tohumun testası ile birleşiktir, birlikte büyür (Poaceae). Ovaryum üst durumludur.
Aken Perikap tohumun testasına sıkıca değer, fakat tohumdan ayrıdır. Alt durumlu bir ovaryumdan meydana gelir (Asteraceae). Samara Kanatlı, açılmayan bir kuru meyvadır (Fraxinus, Ulmus, Paliurus)
Şizokarp Sinkarp bir ovaryumdan meydana geldiği halde, karpellerin birleşme yerinden veya bölmelerinden yarılarak, her biri bir tohumlu kısmi meyvalara ayrılan kuru meyvalardır. Bu kısmi meyvalara merikarp adı verilir (Apiaceae, Malva, Althaea, Acer).
Lomentum Her bir bölümünde bir tohum bulunacak şekilde boğumlu olan ve bu boğumlardan kırılan kuru meyvalardır (Fabaceae ve Brassicaceae).
Legümen Bir karpelden yapılmıştır, karpelin hem dikişi, hem de orta damarı boyunca açılır (Fabaceae).
Folikül Bir karpelden yapılmıştır, karpelin dikişi boyunca açılır. Çoğunlukla çok tohumludur (Consolida). Bazen bir tohum taşır (Illicium).
Silikva İki karpelden oluşur ve karpeller kenarları ile birleşmiştir. Bu iki dikiş arasında yalancı bir septum vardır. Bu nedenle meyva iki gözlüdür. Meyva, dikişler boyunca aşağıdan yukarıya doğru açılır ve karpeller iki valv halinde düşer. Septum, meyva sapının tepesinde kalır. Tohumlar bu perdenin kenarlarında görülür. Boyu eninden çok misli uzundur (Brassicaceae).
Silikula Boyu eninden en fazla 3 misli uzun olan kısa bir silikvadır (Brassicaceae).
Kapsula İki veya daha fazla karpelden yapılmıştır, tek veya daha çok gözlüdür. Açılış şekline göre aşağıdaki isimleri taşır.
Kapsula: İki veya daha fazla karpelden yapılmıştır, tek veya daha çok gözlüdür. Açılış şekline göre aşağıdaki isimleri taşır. Septisit kapsula: Septumlardan açılır (Colchicum). Lokulisit kapsula: Karpellerin orta damarı boyunca, yani gözlerden açılır (Iris). Porisit kapsula: Deliklerle açılır (Papaver). Kapaklı kapsula (piksidyum): Düşen bir kapakla açılır (Hyoscyamus).
Lokulisit kapsula
Septisit kapsula
Kapaklı kapsula-piksidyum
Porisit kapsula
Etli meyveler Perikarp kalındır, etlidir ve su bakımından zengindir Bakka Hesperidyum Peponidyum Drupa
Bakka (Üzümsü) Eksokarp ince ve zarımsıdır. Mezokarp ve endokarp etlidir. (Hydrastis, Atropa, Vitis).
Citrus meyvalarının tipidir. Perikarpın dış kısımları derimsi ve salgı cepleri bakımından zengindir. İç kısımları süngerimsidir, endokarp zarımsıdır. Meyvanın gözleri endokarptan uzanan etli tüyler ile doludur. Hesperidyum
Peponidyum Cucurbitaceae familyasında görülen bir meyva tipidir. Perikarpın dış kısımları derimsidir. Plasentalar iyi gelişmiş ve etlidir.
Drupa (Eriksi) Mezokarp etli, fakat endokarp sert ve odunlaşmıştır.
Agregat meyvalar Çok pistilli (apokarp) bir çiçekte, pistillerin her biri ayrı bir meyva verir. Fakat bütün bu tek meyvalar aynı çiçekten meydana gelmiş oldukları için bir topluluk halinde kalırlar. Bu meyva topluluğuna agregat meyva adı verilir (Ranunculus, Magnolia, Illicium, Rubus, Fragaria)
Bileşik meyvalar Bir çiçek durumunun her çiçeğinden meydana gelen meyvalar, olgunlukta gene bir arada meyva durumu halinde bir bütün oluşturursa, bu meyva topluluğuna bileşik meyva adı verilir. Ficus (incir), Morus (dut), Ananas
Yalancı meyve (etlenmiş olan kısım reseptakulum)
MEYVANIN İÇ YAPISI Bütün meyvalarda tohumları kapalı tutan bir meyva kabuğu (perikarp) kısmı vardır. Perikarpta 3 bölge ayırt edilir, ekzokarp (üst (dış) epidermaya karşıt), mezokarp (mezofile karşıt), endokarp (alt (iç) epidermaya karşıt). Ekzokarp: Bir yaprak epiderması gibi ince veya kalınlaşmış çeperli hücrelerden yapılmış bir tabaka halindedir. Stoma ve tüyler taşıyabilir. Mezokarp: Esas dokusu parenkimadır. Bazen dış tabakalar tamamen kollenkimadır veya taş hücreleri halinde odunlaşmıştır (Karabiber meyvası). Salgı sistemine de rastlanır. İletim demetleri bulunur. Parenkimasında kristal ve nişasta da görülür. Endokarp: Bazen tamamen parenkima hücrelerinden ibarettir. Genellikle taş hücreleri halinde odunlaşmıştır.
Meyve enine kesit (Foeniculum vulgare)