GENEL BOTANİK PROF. DR. BEDRİ SERDAR

Transkript

1 GENEL BOTANİK PROF. DR. BEDRİ SERDAR Bedri SERDAR

2 KÖK KÖKÜN DIŞ MORFOLOJİSİ

3 Kara hayatına uymuş olan bitkilerde kök, genel olarak pozitif geotropizma göstererek toprak içerisine doğru büyüyen bir organdır. Kökün esas görevleri, bitkiyi toprağa bağlamak, toprakta bulunan su ve suyla birlikte suda erimiş anorganik maddeleri emerek gövdeye iletmektir. Kökün bu esas görevlerinden başka bir önemli görevi de yapraklardan gelen assimileme maddelerini depo etmektir. Kökte depo işini gören dokular bilhassa korteks, floem ve ksilemdir. Kök, her ne kadar toprak içerisinde bulunan bir organ ise de, bazı bitkilerin kökleri hava veya su içerisinde gelişebilirler. Havada gelişen köklere Hava Kökleri, suda gelişen köklere ise Su Kökleri denir.

4 Kökler morfolojik yapılarına göre ; A) Saçak kök (Monokotiller) B) Kazık Kök (Abies, Pinus, Quercus) C) Yürek Kök (Alnus, Betula, Fagus, Acer, Ulmus) D) Yayvan Kök (Picea, Populus) olmak üzere dört kısma ayrılırlar.

5 Gelişmesini tamamlamış kökte şu kısımlar bulunur Koruyucu Zon (Kaliptra) Büyüme Zonu (5-10 milimetrelik kısım) Emici Zon (Emici tüylerin bulunduğu kısım) Taşıyıcı Zon (Kök boğazına kadar uzanan kısım)

6 Kök zonlarının şematik görünüşü

7 Kökün Primer Yapısı Kökün genç bölgesinden alınan enine kesitte, dıştan içe doğru koruyucu doku (Epidermis veya Eksodermis), korteks (Kabuk) ve merkezi silindir bulunmaktadır

8 Epidermis Eksodermis Korteks Paranşimi Smilax (Saparna) kökünde eksodermis

9 Endodermis hücresinin diyagramı ve enine kesitte görünüşü k)kaspari şeridi

10 Kasparian Şeriti

11 Kökte sekonder büyümenin safhalarını gösterir diyagram

12 Sekonder kalınlaşmış Pyrus kökünden enine kesit

13 Sekonder yapıdaki A) Gövde ile B) Kökün enine kesitlerinin diyagramı p) Peridermis pk) Primer korteks sk) Sekonder korteks k) Kambiyum pö) Primer özışınları sö) Sekonder özışınları sks) Sekonder ksilem pks) Primer ksilem ö) Öz

14 Perisikl dan gelişen Lateral Kökler

15 Enine Kesitte Dicot Kök

16 Enine kesitte Monokod Kök

17 Kök Metamorfozları Kökler de diğer organlar gibi temel görevlerinden başka görevleri üslenmek üzere metamorfoza uğrayabilirler.

18 1- Tutunma Kökleri : Bazı bitkilerin gövdesinde meydana gelen ve bitkinin diğer bir bitki veya herhangi bir yerde tutunma ve tırmanmasına yardım eden köklerdir. Örnek : Hedera helix (Duvar Sarmaşığı)

19 Hedera helix (Duvar Sarmaşığı) de tutunma kökleri

20 Hedera helix (Duvar Sarmaşığı) de tutunma kökleri

21 2- Destek Kökleri : Genellikle tropikal ülkelerin bataklık bölgelerinde yaşayan bitkilerin gövdelerinde meydana gelen ve bitkiyi yumuşak zeminde tutmaya yarayan adventif köklerdir. Örnek : Monstera deliciosa (Deve Tabanı). Zea mays (Mısır) ın gövdesinin toprağa yakın bir veya birkaç nodundan meydana gelen kalın adventif kökler uzun olan bitki gövdesinin dik durmasına yardımcı olurlar

22 Monstera deliciosa (Deve Tabanı) da destek kökleri

23 Destek kökleri: Bataklık bitkilerinde bulunan ayak şeklinde kökler (Ficus religiosa)

24 Destek Kökler: Radikula Dışı yapılardan Gelişir.

25 3- Sömürme Kökleri (Haustoryum veya Emeç) : Parazit veya yarı parazit bitkilerin, üzerinde yaşadıkları konak bitkinin dokusu içine bağlanmasına ve o bitkinin besin maddelerini emmesine yarayan organlara Haustoryum (Emeç) veya sömürme kökleri denir. Örnek : Viscum album (Ökse Otu), Cuscuta (Cin Saçı)

26 Viscum album (Ökse Otu) da Sömürme kökü

27 Sömürme kökleri: Parazit bitkilerin besinlerini almaya yarayan kökleri (Viscum album ve Cuscuta sp.)

28 Parazit Angiosperm lerin kökleri: Haustoryum Viscum album, bazı Santalaceae, Orobanchaceae ve Scrophulariaceae türleri sayılabilir. Haustoryumlar konakçı bitkiden parazit bitkiye besinleri geçiren modifiye olmuş köklerdir. Bunlar primer veya sekonder olarak adlandırılabilir. Primer haustoryumlar parazit bitkinin primer kökünün ucundan direk dışarıya doğru büyür. Sekonder haustoryumlar lateral bir organdır ve gövde ya da köklerin dışa doğru büyümesinden gelişebilir. Haustoryumlar farklı parazitlerde değişik formlar gösterirler. Genellikle konukçu bitkinin ksilemine kadar ulaşırlar ve konuk bitki ve parazit arasında devamlı bir ksilem köprüsü oluştururlar. Cuscuta sp (Çin saçı)

29 4- Depo (Yumru) Kökler : Besin maddelerini depo etmek üzere şişkinleşmiş olan köklerdir. Örnek : Daucus carota (Havuç)

30 Daucus carota (Havuç) da depo kök

31 Depo kökleri Besin maddesi depo eden kökler (Daucus carrota)

32 5- Solunma Kökleri : Oksijeni az toprak ve sularda yaşayan bitkilerin, negatif geotropizma sayesinde su veya toprağın üzerine çıkardıkları köklerdir. Örnek : Jussieua, Sonneratia, Ludwigia

33 Jussieua da solunma kökleri

34 Solunum kökleri: bataklık bitkilerinde bulunan toprak ve suyun yüzüne çıkan solunum yapan kökler (Jussiena)

35 6- Assimileme Kökleri : Bazı sıcak ülkelerin bitkileri başka bitkiler üzerine konuçlanarak yaşarlar. Epifit denilen bu bitkilerin hava kökleri klorofil meydana getirerek assimileme yaparlar. Örnek : Taeniophyllum, Oncidium

36 Oncidium da assimileme kökleri

37 Assimilasyon kökleri: Epifit bitkilerin hava kökleri. Bu tip kökler havanın rutubetini emen velamenlere sahiptirler (Tropik Orkidler).

38 7- Kontraktil (Çekme) Kökleri : Bazı bitkilerin kökleri kısalarak gövdenin toprak altında daha derine inmesini sağlarlar. Örnek : Lilium martagon (Kırmızı Zambak), Crocus (Safran), Arum maculatum (Yılan Yastığı)

39 Arum maculatum (Yılan Yastığı) da kontraktil kökler

40 8- Diken Kökler : Bazı bitkilerin kökleri savunma görevini görmek için diken halini alırlar. Örnek : Bazı Palmae (Hurmagiller) bitkileri, Acanthorriza, Phoenix

41 Phoenix (Hurma) de diken kökler

42 9- Üretken Kökler : Bazı bitkilerin kökleri gövde verici tomurcuklar meydana getirirler. Bu tomurcuklardan süren yavru bitkinin ana bitkiden ayrılmasıyla eşeysiz üreme sağlanmış olur. Örnek : Convolvulus arvensis (Tarla Sarmaşığı), Coronilla varia (Renkli Burçak)

43 Coronilla varia (Renkli Burçak) da üretken kökler

44 GENERATİF ORGANLAR

45 Eşeyli üreme gösteren bitkilerin üremesinde rol oynayan organlara Generatif Organlar (Üreme Organları) adı verilir. Yüksek bitkilerde üreme organları Çiçek denilen yapıda bulunur.

46 ÇİÇEK Çiçek, generatif organları ve bu organları muhafaza eden Periant (Çiçek Örtüsü) yapraklarını meydana getirmek üzere metamorfoze olmuş yaprakları taşıyan sürgün veya sürgün parçalarından ibarettir. Çiçek taşıyan bitkilere Antophyta (Çiçekli Bitkiler) veya Spermatophyta (Tohumlu Bitkiler) denir.

47 ÇİÇEĞİN DIŞ MORFOLOJİSİ Spermatophyta (Tohumlu Bitkiler) iki alt bölüme ayrılırlar : A- Gymnospermae (Açık Tohumlu Bitkiler) : Tamamı odunsu olan çok yıllık bitkilerdir. Tohum taslakları, makrosporofil (Karpel) üzerinde açıkta bulunurlar. Polen tanesi doğrudan doğruya mikropil e ulaşır. Çiçekler genellikle diklin dir. Çok ender olarak monoklin (Hermafrodit) olanlara da rastlanır. Çiçek örtüsü ya yoktur ya da az gelişmiştir. Çiçekler sporofillerin bir eksen etrafında spiral olarak dizilmesiyle meydana gelmiş kozalaklar halindedir. B- Angiospermae (Kapalı Tohumlu Bitkiler) : Çoğunlukla otsu ve odunsu bitkilerdir.tohum taslakları karpel tarafından meydana getirilen ve ovaryum (Yumurtalık) adı verilen kapalı bir yapı içinde bulunur. Polen tanesi, dişi organın stigması üzerine gelerek polen tüpünü oluşturur. Daha sonra karpeller, ovaryum ve bazen de çiçeğin diğer kısımları bir arada gelişerek meyveyi meydana getirir.

48 Angiosperm çiçeği şu kısımlardan meydana gelir : Pedinkul (Çiçek Sapı) Reseptakulum (Çiçek Tablası) Periant (Çiçek Örtüsü) Üreme Organları (Generatif Organlar)

49

50 Bazı bitkilerin çiçeklerinde periant yoktur veya çok az gelişmiştir, sadece üreme organları bulunur. Böyle çiçeklere Apetal yani çiçek örtüsü olmayan çiçekler denir.

51 Üreme Organları : a) Andrekeum (Erkek Organlar) b) Ginekeum (Dişi Organlar)

52 Andrekeum (Erkek Organlar) : Çiçekte Stamen (Erkek Organ) lerin toplamına Andrekeum denir. Stamenler periantın iç kısmında ya bir, genellikle iki veya daha fazla sayıda halka ya da spiral oluşturacak şekilde sıralanmışlardır. Stamen, Anter (Başçık) ve Filament (Sapçık) olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. Anter, iki tekadan ibarettir ve iki tekayı birbirine bağlayan kısma da Konnektif adı verilir. Her bir teka içinde polenlerin teşekkül ettiği iki Mikrosporangiyum (Polen Kesesi) bulunur. Böylece bir stamen dört mikrosporangiyumlu bir mikrosporofile tekabül eder.

53 Ginekeum (Dişi Organlar) : Çiçekte Karpel (Makrosporofil) lerden meydana gelen Pistil (Dişi Organ) lerin toplamına Ginekeum denir. Angiosperm lerin Gymnosperm lerden başlıca farkı, tohum taslaklarının makrosporofil üzerinde açık durumda bulunmayıp, karpel tarafından meydana getirilen ve ovaryum (Yumurtalık) adını alan bir yapı içinde bulunmasıdır. Angiosperm lerde makrosporofillere genellikle Karpel (Meyve Yaprağı) denir. Pistil, Stigma (Tepecik), Stilus (Boyuncuk) ve Ovaryum (Yumurtalık) denilen üç kısımdan meydana gelmiştir. Pistil ya bir ya da birden fazla karpelden oluşmuştur.

54 İnfloresens (Çiçek Durumları) Bazı bitkilerde bir çiçek sapı üzerinde bir tek çiçek bulunduğu halde, bazılarında birden fazla çiçek bir çiçek sapı üzerinde topluluklar (kümeler) meydana getirecek şekilde toplu olarak bulunurlar. Böyle bir araya toplanmış çiçek kümelerine İnfloresens (Çiçek Durumu) denir.

55 Bir çiçek sapı üzerinde tek olarak bulunan çiçekler iki şekilde bulunabilirler : A- Terminal (Uçta) : Sürgünün uç kısmında bulunabilirler. Örnek : Tulipa (Lale), Papaver (Gelincik), Iris (Süsen). B- Lateral (Yanda) : Koltuk sürgünü halinde bir braktenin koltuğunda bulunabilirler. Örnek : Viola (Menekşe).

56 Çiçek durumları ise başlıca iki grupta toplanabilirler : A- Rasemoz Çiçek Durumları B- Kimoz Çiçek Durumları

57 A- Rasemoz Çiçek Durumları : Ana eksen uç kısmındaki meristem sayesinde sürekli büyümesine devam eder ve ana eksen yan dallara oranla hakim durumdadır. Monopodial dallanma gerçekleştiren bitkilerde görülen bu çiçek durumunda en yaşlı çiçek ana eksenin en alt kısmında bulunur. Yan eksenleri dallanmayan rasemoz çiçek durumları Basit Rasemoz Çiçek Durumları, yan eksenleri dallananlar da Bileşik Rasemoz Çiçek Durumları olarak adlandırılırlar.

58 Basit Rasemoz Çiçek Durumları : 1- Rasemus (Salkım) : Birinci derecedeki dallar saplı çiçekler halindedirler. Örnek : Oleaceae (Zeytingiller), Cruciferae (Turpgiller), Hyacinthus (Sümbül)

59 2- Spika (Başak) : Rasemus tipinden farkı çiçeklerin sapsız oluşudur. Örnek : Piper nigrum (Karabiber)

60 3- Spadiks (Çomak) : Ana ekseni kalınlaşmış ve etlenmiş bir spikadır. Örnek : Zea mays (Mısır)

61 4- Amentum (Tırtıl veya kedicik) : Ana ekseni ekseriya eğilme yeteneğinde olduğundan sarkık spika durumuna benzer. Örnek : Juglans (Ceviz), Corylus (Fındık), Salix (Söğüt), Populus (Kavak)

62 5- Umbella (Şemsiye) : Çiçek taşıyan yan dallar ana eksenin bir noktasında bulunan involukrum meydana getiren braktelerin koltuğundan çıkarlar. Örnek : Allium cepa (Soğan), Hedera helix (Duvar Sarmaşığı)

63 6- Korimbus (Yalancı Şemsiye) : Alttaki çiçeklerin sapları ana eksen seviyesine kadar uzamış bir rasemus çiçek durumuna benzer. Örnek : Ornithogalum umbellatum (Tükrük Otu)

64 7- Kapitulum (Tepecik) : Ana eksen şişkinleşmiştir ve üzerinde çok sayıda sapsız çiçekler bulunur. Örnek : Compositae (Bileşikgiller), Dipsacaceae (Uyuzotugiller)

65 Bileşik Rasemoz Çiçek Durumları : 1- Panikula (Bileşik Salkım) : Yan eksenleri dallanmış bir rasemusdur. Örnek : Vitis (Asma), Syringa (Leylak), Isatis (Çivitotu)

66 2- Bileşik Spika (Bileşik Başak) : Ana eksen üzerindeki dallar spikula denilen küçük spikalar taşırlar. Örnek : Gramineae (Buğdaygiller)

67 3- Bileşik Umbella (Bileşik Şemsiye) : Umbella tipindeki her dal ucunda çiçek yerine küçük umbellalar bulunur. Örnek : Umbelliferae (Maydanozgiller)

68 4- Bileşik Korimbus (Bileşik Yalancı Şemsiye) : Yan eksenleri dallanmış bir korimbustur. Örnek : Achillea (Civan Perçemi), Sambucus (Mürver)

69 B-Kimoz Çiçek Durumları : Ana eksenin büyümesi durur, yan dallar büyümeye devam ederek ana eksenin yerini alır. Simpodial dallanma gerçekleştiren bitkilerde görülen kimoz çiçek durumlarında yan dallar ana eksene oranla hakim durumdadır ve en yaşlı çiçek ana eksenin uç kısmında bulunur. Ana eksenin yerini bir yan dal alıyorsa bu tip kimoz çiçek durumuna Monokazyum, karşılıklı iki yan dal alıyorsa Dikazyum, ikiden fazla yan dal alıyorsa Pleiokazyum denir.

70 A B C Kimoz çiçek durumları A) Monokazyum B) Dikazyum C) Pleiokazyum

71 MEYVE Döllenmeden sonra tohum taslağından tohum gelişirken, ovaryumu meydana getiren karpeller de değişikliğe uğrar. Böylece döllenme sonunda farklılaşmış ovaryum ile ihtiva ettiği tohumların oluşturduğu organa Meyve adı verilir.

72 MEYVENİN DIŞ MORFOLOJİSİ Döllenmeden sonra ovaryum büyüyüp gelişerek meyveyi oluştururken, karpel (Meyve Yaprağı) de gelişerek Perikarp (Meyve Örtüsü, Meyve Çeperi, Meyve Kabuğu) ı meydana getirir. Yalnız karpelin gelişmesiyle meydana gelen meyvelere Gerçek Meyve denir. Bazı hallerde meyvenin yapısına çiçek ekseni, brakte veya periant gibi çiçek veya çiçek durumlarının diğer kısımları da katılabilir. Böyle meyvelere de Yalancı Meyve adı verilir. Kaide olarak döllenme ve tohum meydana gelmeden meyve gelişmezse de bazı hallerde tohum taşımayan meyvelere rastlamak da mümkündür. Döllenme meydana gelmeden meyve oluşumuna Partenokarpi, böyle meyvelere de Partenokarp Meyve adı verilir.

73 Meyveler A- Basit veya Sade Meyveler B- Agregat Meyveler C- Bileşik (Mürekkep) Meyveler diye üç kısma ayrılırlar.

74 A- Basit veya Sade Meyveler : Bir çiçeğe ait bir tek ovaryumun gelişmesiyle meydana gelirler. Bu ovaryum bir karpelden veya birden fazla karpelden yapılmış olabilir. Basit Meyveler ; a) Sulu Meyveler incelenirler. b) Kuru Meyveler olmak üzere iki kısımda a) Sulu Meyveler ; 1- Çekirdekli Sulu Meyveler (Drupa) 2- Üzümsü Meyveler (Bakka) olmak üzere ikiye ayrılırlar.

75 1- Çekirdekli Sulu Meyveler (Drupa) : Perikarpın en dış kısmı yani ekzokarp parlak, ince bir zar halinde, mezokarp etlenmiş-sulu, endokarp ise odunlaşmıştır. Örnek : Prunus avium (Kiraz), Prunus cerasus (Vişne), Prunus domestica (Erik), Laurocerasus officinalis (Karayemiş), Juglans (Ceviz) Kiraz da çekirdekli sulu meyve

76 2- Üzümsü Meyveler (Bakka) : Ekzokarp yine ince, mezokarp ve endokarp ise yumuşak ve suludur. Bu gibi meyvelerin içindeki sert taneler tohumlarıdır. Örnek : Vitis (Üzüm), Laurus (Defne), Citrus sinensis (Portakal), Cucimus melo (Kavun), Citrullus vulgaris (Karpuz), Lycopersicum esculentum (Domates) Üzüm de üzümsü meyve

77 b) Kuru Meyveler : I- Perikarpları Açılmayan Kuru Meyveler II- Perikarpları Açılan Kuru Meyveler olmak üzere iki kısma ayrılırlar.

78 I- Perikarpları Açılmayan Kuru Meyveler : 1- Nuks (Fındıksı Meyve) : Perikarpları sert ve odunlaşmıştır. Kaide olarak bir tohum taşırlar. Örnek : Corylus (Fındık), Castanea (Kestane), Quercus (Meşe), Fagus (Kayın), Tilia (Ihlamur) Fındık ta nuks meyve

79 2- Aken (Kapçıklı Meyve) : Alt durumlu ovaryumdan meydana gelmiş olan bir tohumlu akende perikarp sıkıca tohumu sarsa da perikarp testadan ayrılabilir. Örnek : Compositae (Bileşikgiller), Taraxacum (Karahindiba), Helianthus annuus (Ayçiçeği, Günebakan) Karahindiba da aken meyve

80 3- Karyopsis (Buğdaysı Meyve) : Perikarp tohumla kaynaşmıştır. Böyle meyvelere Tane adı verilir. Örnek : Triticum (Buğday), Hordeum (Arpa), Avena (Yulaf) Buğday da karyopsis meyve

81 4- Skizokarp (Yarılan Meyve) : Çok tohumlu kapalı meyvelerdir. Fakat çoğunlukla bir tohumlu parçalara ayrılır ve her bir parça bir karpelden ibarettir. Örnek : Acer (Akçaağaç) Akçaağaç ta skizokarp meyve

82 5- Segmental Meyve (Kırılan Meyve) : Bu meyve de aslında çok tohumlu kapalı meyvedir. Fakat olgunlaşınca bir tohumlu parçalara ayrılır. Her bir parçada tohumdan başka tam bir karpel değil, karpel parçaları bulunur. Örnek : Raphanus (Turp) Turp ta segmental meyve

83 II- Perikarpları Açılan Kuru Meyveler : Açılan kuru meyveler karpel sayısına göre : a) Bir karpelli, bir ovaryumlu açılan kuru meyveler (Apokarp) b) İki veya ikiden fazla karpelli açılan kuru meyveler (Sinkarp) diye iki kısımda incelenirler.

84 a) Bir karpelli, bir ovaryumlu açılan kuru meyveler : 1- Folikül : Her bir bağımsız pistilden meydana gelen meyveye Folikül denir. Olgun meyve, karpellerin birleşme yerinden yarıkla açılır. Örnek : Magnolia (Manolya), Delphinium (Hezaren), Paeonia (Şakayık) Hezaren de folikül meyve

85 2- Legümen (Bakla) : Bir karpelden meydana gelmiş olup, olgunlaştığı zaman karpelin hem birleşme yerinden, hem de sırt kısmından olmak üzere iki yarıkla açılan meyvelerdir. Örnek : Phaseolus (Fasulye), Robinia pseudoacacia (Yalancı Akasya), Leguminosae (Baklagiller) Bezelye de legümen meyve

86 b) İki veya ikiden fazla karpelli açılan kuru meyveler : 1- Septisid Kapsül : Açılma, karpellerin birleştikleri yerde olur. Örnek : Colchicum (Çiğdem), Hypericum (Binbirdelik otu), Digitalis (Yüksük otu) Çiğdem de septisid kapsül meyve

87 2- Lokulusid Kapsül : Kapsül karpellerin sırt tarafından yarılarak açılır. Örnek : Salix (Söğüt), Populus (Kavak), Rhododendron (Orman Gülü) Menekşe de lokulusid kapsül meyve

88 3- Dentisid Kapsül : Kapsül tepe kısmında bulunan kısa diş halindeki yarıklarla açılır. Örnek : Saponaria (Sabun Otu), Dianthus (Karanfil), Cerastium (Boynuz otu) Boynuz Otu nda dentisid kapsül meyve

89 4- Porisid Kapsül : Kapsül delikler vasıtasıyla açılır. Örnek : Papaver somniferum (Haşhaş), Antirrhinum majus (Aslanağzı) Haşhaş ta porisid kapsül meyve

90 5- Piksid Kapsül : Kapsül bir kapakla açılır. Örnek : Anagallis (Fare Kulağı), Hyocyamus (Ban Otu) Fare Kulağı nda piksid kapsül meyve

91 6- Septifragal Kapsül : Lokulusid olan meyvede birleşmiş olan karpellerin iç kısmı bir sütun halinde kalırken, karpellerin tabanında tohum taşıyan dış kısımları birbirinden ayrılarak yukarı kalkar ve böylece tohum dışarı atılmış olur. Örnek : Geranium (Turna Gagası) Turna Gagası nda septifragal kapsül meyve

92 7- Silikuva ve Silika : İki karpelden yapılmış parakarp ovaryum sekonder bir bölme ile iki odaya ayrılmıştır. Olgunlaştığı zaman iki karpel kapak halinde yarılarak tohumları taşıyan sekonder bölmeden ayrılır. Cruciferae (Turpgiller) için karakteristik olan bu tip meyvede, meyvenin boyu eninin üç katından fazla ise Silikuva, değilse Silika adını alır. Silikuva ya örnek : Diplotaxis (Yabani Roka), Silika ya örnek : Capsella bursa pastoris (Çoban Çantası) B A A) Yabani Roka da silikuva B) B) Çoban çantası nda silika meyve

93 B- Agregat Meyveler : Çiçek çok karpellidir. Her karpel ayrı ayrı kapanır. Fakat her karpelin kendine ait bir çiçek çevresi yoktur. Bütün karpellere ait olmak üzere bir tek çiçek çevresi vardır. Örnek : Fragaria (Çilek), Rubus fruticosus (Böğürtlen) A Agregat meyve A) Fragaria (Çilek) B) Rubus (Böğürtlen) B

94 C- Bileşik (Mürekkep) Meyveler : Bazı bitkilerde meyveler sürgünlerde teker teker yer aldığı halde, bazılarında aynı çiçeklerde olduğu gibi bir çoğu bir araya gelerek bir meyve kurulu oluştururlar. Bu gibi meyvelere Bileşik (Mürekkep) Meyve denir. Mürekkep meyvenin agregat meyveden farkı, bunlarda her bir karpelin çevresinde ayrı bir çiçek çevresinin bulunmasıdır. Bunlarda da yine çiçek tablası çoğu kez şişmiş, etlenmiş ve meyvenin oluşumuna katılmıştır. Hatta burada meyve oluşumuna çiçek çevresi de katılır. Örnek : Morus (Dut), Platanus (Çınar), Ficus carica (İncir) İncir de Bileşik (Mürekkep) meyve

95 Yalancı Meyveler : Meyve yapısına karpellerden başka çiçek ekseni, brakte, periant gibi kısımlar da katılırsa böyle meyvelere Yalancı Meyve denir. Yalancı meyveler, basit, agregat veya bileşik meyve olabilirler. Yalancı meyvelerin bir çoğunda çiçek tablası konik bir şekil almıştır Örnek : Çilek, Böğürtlen, Ahududu. Yenen kısım etlenmiş çiçek tablasıdır ve ayrı ayrı kapanan karpeller onun üzerine yerleşmiştir

96 MEYVENİN İÇ MORFOLOJİSİ Genel olarak meyve, döllenmeden sonra büyüyüp ve gelişmiş karpellerden ve bazı durumlarda karpellerle birlikte çiçeğin diğer kısımlarından meydana gelir. Çiçekte esas itibariyle epidermis, paranşim ve iletim dokusundan yapılmış olan karpel, meyve gelişirken büyük değişikliğe uğrayarak Perikarp (Meyve çeperi, Meyve Örtüsü, Meyve Kabuğu) yapısını meydana getirir.

97 Perikarp şu kısımlardan oluşur: a- Ekzokarp (Epikarp) : Perikarpın dış kısmı, genellikle bir tabakalı. b- Mezokarp (Meyve Ortası, Orta Kabuk) : Perikarpın ekzokarp ile endokarp arasında kalan kısmı. c- Endokarp (Meyve İçi, İç Kabuk) : Perikarpın iç kısmı, genellikle bir tabakalı.

98 TOHUM TOHUMUN DIŞ MORFOLOJİSİ

99 Tohumlu bitkiler (Spermatophyta) in çoğalmasında rol oynayan tohum, döllenmeden sonra olgunlaşıp gelişmiş ovulum ve içerisinde meydana gelmiş embriyodan ibarettir. Tohumda dıştan içe doğru Testa (Tohum Kabuğu), Besi Dokular (Perisperma, Endosperma) ve Embriyo bulunur.

100 Çimlenmeden sonra embriyo genç bitkiyi verir. Çoğunlukla bir tohumda bir embriyo bulunursa da çok embriyolu tohumların meydana geldiği de bilinmektedir.

101 Embriyoda esas olarak aşağıdaki kısımlar bulunur : 1- Kotiledon veya Çenek (Yapraksı yapı) 2- Plumula (Gövdeyi verecek olan meristem bölgesi) 3- Radikula (Kökü verecek olan meristem bölgesi) 4- Hipokotil (Kotiledonların alt tarafındaki kısa eksen) 5- Epikotil (Kotiledon ile plumula arasındaki kısa eksen )

102 Dikotil (İki çenekli ) bir bitkinin tohumundan boyuna kesit

103 Kapalı tohumlular (Angiospermae) kotiledonlarının sayısına göre Monokotil (Bir Çenekli), Dikotil (İki Çenekli) olabilirler. Bununla birlikte Polikotil (Çok Çenekli) bitkilere de rastlamak mümkündür. Tohumdaki embriyonun uygun şartlarda gelişerek, ana bitkiye benzer bitki vermek üzere tohumdan çıkıp, serbest hale geçmesine Çimlenme denir. Tohumlar çimlenirken embriyonun gelişmesi bitkiden bitkiye farklılık gösterir. Her bitkide embriyonun aynı kısımları gelişmez. Çimlenme sırasında su oranı çok düşük olan tohumun önce su alarak şişmesi gerekir. Daha sonra embriyo hücreleri sürekli bölünürler ve hacımlarını arttırarak testayı çatlatırlar. Testanın bu çatlayan kısmından önce kökü meydana getirecek olan radikula ve daha sonra da embriyonun diğer kısımları çıkar.

104 Önce tohumdaki besin maddeleriyle beslenen embriyo, testayı terkettikten sonra (ışıkta) yeşil yapraklarında fotosentez gerçekleştirerek kendi besinini sağlar. Böylece yeni bir fidan oluşmuş olur. Tohumdaki kotiledonların çimlenmedeki durumlarına göre, çimlenme iki tipe ayrılır : 1- Epigeik Çimlenme 2- Hipogeik Çimlenme

105 1- Epigeik Çimlenme : Bu tip çimlenmede kotiledonlar hipokotilin uzamasıyla toprak yüzeyine çıkarak kısa bir süre yaprak gibi fotosentez yaparlar. Örnek : Phaseolus vulgaris (Fasulye), Cucurbita (Kabak), Ricinus (Hintyağı), Helianthus annuus (Ayçiçeği, Günebakan)

106 Helianthus annuus (Ayçiçeği) da epigeik çimlenme

107 2- Hipogeik Çimlenme : Bu tip çimlenmede kotiledonlar toprak altında testa içerisinde kalarak, plumula gelişip yapraklı gövdeyi verirken çürürler. Böyle tohumlarda hipokotil uzamaz veya hiç bulunmaz. Örnek : Pisum (Bezelye), Vicia (Bakla), Gramineae (Buğdaygiller)

108 Vicia faba (Bakla) da hipogeik çimlenme