çevtrinin YABANCI DIL ÖGRETIMI VE YABANCI DIL ÖGRETIM PROGRAMLARlNDAKI YERI * Yrd.Doç.Dr.lsmail BOZfAS Ulus1annbirbirlerini tanimasininbaslica yollanndan biri olan çeviri, degisik toplumlann, uluslann, bilim, teknik, kültür ve sanat alanlanndaki çabalannin ürünlerini birbirleriyle paylasabilmelerini saglayan uygarliklar, kültürler arasi bir iletislin ve bildirisim aracidir. M.Ö. 3000 yillanna kadar uzanan geç~si ile çeviri, hemen bütün çaglarda karsimiza çikan bir etkinlik olarak zamanimiza kadar varligini sürdüregelmistir. Kelly (1969) çevirinin bilimsel bir yöntem olarak M.Ö. 3 ve 2. yüzyillarda ilk olarak Romali sairlerce kullanilip gelistirildigini,ögretim yöntemi olarak kullanilmasina iliskin ilk kanitlarin ise 14. yüzyil L,giltere'sinden geldigini belirtmektedir. Özellikle Ikinci Dünya savasindan sonra uluslararasi bildirisim gereksinimierinin evrensel boyutlara ulasmasiyla çeviri etkinliginin önemi de giderekartmisve kapsamida alabildiginegenislemistir.. - Türk diline ilk çevirilerin Uygurlar döneminde, yani 9. yüzyildan itibaren Budizm-Manikeizm gibi dinsel nitelikli metinlerden yapildigini, Selçuklu ve Osmanli dönemlerinde Arapça ve Farsça'dan yapilan çevirilerin bun1an izledigini, sonra da Lale Devrinden Tanzimat'a, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e dek uzanan bir süreçte, iki yüzyillik BauWasma çabamizin baslica kültür dayanagini olusturdugunu gönnekteyiz çeviri etkinliginin. Ne yazik ki bu kadar eskiye dayanan bu etkinliginkültür tarihimizde Batili anlamda bir yeniden dogusa yol açtigini söylemek hayli zor. Lale Devri ile basliyan ilk örgütlü çeviri etkinligi Nevsehirli Ibrahim.,...,,._,_,.... 1..,.. - -.. - -.. : r~a fim ~air l~eaim in oas.icanngmaa Kurauraugu ~:> 1asiden olusan bir * H.Ü. Y D.Y.O. Mütercim Tercümanlik Bölümü.
kuni1labaslamistir. Bu kurul ilk olarak:bedreddin Mahmut Ayni'nin Ikdülcüman fi Tarih-i Ehl Iz-zaman adli Islam tarihini, ardindan da Hurandmir'in Habib üs-siyer'ini Osmanlicaiya çevirmistir. Daha sonra da Yunan kültür dünyasina kapilarini açarak birçok çeviri etkinliginde bulunmustur (Günyol 1985:325). Nedim Gürsel (1978:21) bu çabayi içine kapali Osmanli toplumunun disa açilma, bir ölçüde kendini yenileme çabasi olarak nitelemektedir. Fakat bu disa açilma sürecinin de Osmanli Türk toplumunu Bati ile karsi karsiya getirmedigini, ilerde imparatorlu~un sömürgelesmesine yol açan ekonomik iliskileri de beraberinde getirdi~, dolayisiyla Yeniden Do~s (Rönesans) akimini kendi iç dinamigiyle yaratamiyan Osmanli toplumunun kültür alaninda da gerekli asamayi yapamadi~ söylemektedir. Vedat Günyol (1985:324-329) Tanzimat'a dek uzanan sürede çeviri ile birlikte, hatta ondan daha çok, dilmaçltk:çalisma1annin etkin oldu~undan söz eder. 1832 de kurulan Tercüme odasinda Ali ve Saffet Pasa, Ahmet Veftk:Pasa, Namik:Kemal, Sinasi gibi dönemin çok ünlü kisilerinin çalistiklari, Fransizca ve Italyanca'dan çeviriler yaptiklarini ve böylece bu kurumun Fransizca ögreten bir kurum haline geldigini belirtir.. Ömer Demircan'in (1988:66) bir incelemesine göre 18. yüzyil sonlarina kadar bir yabanci dil ögrenmek müslümanlar için suç sayiliyordu.fakat 1773 yilinda açilmaya basliyan askeri okullar için Fransiz egitimi düzeni esas alininca, okutulacak ders kitaplari TÜfkçe'ye'çevrilenedegin ögretimin Fransizca kitaplardan çeviri yapilarak sürdürülmesibenimsenmistir. Yabanci dil ögretmeni yetistirme geregi de bu dönemde duyulmustur. Bah dünyasina açilmamn bir ayakta kalabilme sorunu oldugu düsüncesiyle 1839 da Tanzimat Fermanim ilan eden Osmanli Türk toplumu, o zamana dek içinde bulundugu ça~ disinda yasama çemberini kirarak yüzyillardir kültürüne, bilimine ve sanatina kapali kaldigi Bati'ya açilir. Böyle- 238
i ce Banlasma sürecine giren Osmanli toplumundaki kültür dönüsümünün çeviri yoluyla basladigi açik bir biçimde ortaya çikar. 18. yüzyil boyunca Bati ile kurulan iliskilerde hep Fransa'nin basrolü oynadigini görmekteyiz. Bu durum 19. yüzyil basindan itibaren daha köktenci bir biçimde geliserek ordu ve askeri e~tim a1an1arinida asarak:devletin tüm kurumlarina yayilmaya baslamistir. Özellikle II. Mahmut dönemi (1808-1839) bu sürecin çarpici örnekleriyle doludur. Kara ve Deniz Mühendishaneleri ile 1827 de açilan Tip ve Cerrah Mektebinde okutu1mak:üzere tip ve pozitif bilimlerde bir kisim çeviriler yapilmissa da daha çok, kitaplar Osmanli Türkçe'sine çevrilene kadar çogunlukta çevirmen kullanilmak zorunda kalinmistir. 1867 yilinda Istanbul'da Mekteb-i Sultani yani simdiki Galatasaray Lisesi Fransizca olarak ögretime baslamistir. Galatasaray Lisesi daha önce kurulan Tercüme odasinin yerini aliyordu; islevi de kurulacak:olan Darülfünuna ö~nci yetistirmeleti. 1876 yilindan sonra Fransizca ögretim yapmak. üzere birçok rüsdiye, idadi ve meslek okulu açilmis fakat hiçbirinde Galatasaray Lisesi kadar basan elde edilememistir. 1892 ögretim yili ders programlarinda Fransizca'ya daha çok agirlik verilmis ve 1898 de ise Fransizca derslerden bir saat aynlarak:bir derste çeviri yapilinaya baslanmistir (Demircan 1988:67). Tanzimatla önemli bir asama yapan çeviri etkinligi Cumhuriyet dö-.neminde daha dizgisel bir bütünlüge yönelerek Anadolu kültürünün temellendirilmesinde baslica mlu oynar (GürseI1985). Cumhuriyet'in ilanindan sonra 1924 de M.E. Bakanligina bagli olarak:kurulan Telif ve Tercüme heyeti, ulusal kitapligimizin ve ögretim kurumlarimizin gereksinim duydugu çevirileri hazirlamakta görevlendirilir. 1939 yilinda toplanan I. Nesriyat kongresinde dünya klasiklerinin Türkçe'- ye çevrilmesi ve yayinlanmasi kararlasnnlinca bu karar dogrultusunda 239
1940 da Tercüme Bürosu kurulur. Bu büro hergün biraz daha küçü1en dünyamizda çok yönlü bir islevi olan çeviri ile beslenmeyen, dünya kültürüne kapali bir yazinin sirf kendi olanaldanyia gelisip evrensellesemeyecegi saviyla hareket ederek özellikle basta Yunan veroma yapidan olmak üzere, dünya klasikleri arasinda birçok de~erli yapitin dilimize çevrilmesini sa~lamis ve günümüze de~ olusturmustur. ulasan çeviri etkinliai için sa~lam temeller Çalisma1anni 1966 yilina kadar sürdüren Tercüme Bürosu çeviriler yoluyla Atatürk'ün baslatugi Kültür Devrimini hem daha ileri götürmüs hemde yayginlasmasina büyük katkilar sa~lamistir. Büronun yayin1amis oldu~ Tercüme Dergisi yoluyla yabanci dil ögretimine de büyük katk:ilan olmustur. Suat Sinanoglu'na göre (1980:IX.93) 1960 li yillarda Bati TekniAi, Dogu Kültürü forinü1üne uyu1arak Tercüme Bürosunun ça1isma1an Milli EAitimBakanligi tarafindan durduni1mustur. Çevirinin dil ögretiminde etkili ~ir yöntem olarak yaygin b~ sekilde dil ögretim programlannda yer a1masii8. yüzyil sonlanna raslamaktadir, ve 19. yüzyil ortalarinda ise okullarda dilbilgisi çeviri yöntemi dil ögretiminde temel bir yöntem olarak kullanilmaya devam eder (Stern 1983:452-473). 20.yüzyi1 orta1an çevirinin ortaça~dan bu yana belkide dil ögretiminde ileri düzeyde.bir çalisma olarak kullanildigi dönemdir. tik dilbilgisi çeviri jöntemini içeren metinler 1793 de Johann Christian Fick tarafindan yazilmistir (Howatt 1948:131-145). Daha sonra bu alanda 1840 yilinda Ollendorf'un yazdigi dilbilgisi çeviri metinlerini görmekteyiz. Dilbilgisi çeviri yöntemini gelistiren di~er önemli bir kisi de Karl Plötz'dür. Dilbilgisi çeviri yönteminde her derste 1-2 dilbilgisi kurali veriliyor, sonra kisa bir sözcük listesi ve bunu çeviri alistirmasi takip ediyor, daha sonra ise bir metin üzerinde çalismalar yapiliyordu. Fakat metinde an1ati- 240
lanlardan çok metnin dil yapisina önem veriliyordu. Baska bir deyisle dil yapisi birinci derecede önemli bir ögeydi. Bu yöntemde diger bir amaç da.. ögrencilerin sözcük bilgilerini gelistirmekri. çeviriye okuma isleininden sonra basvurulur, telafuz, dinleme ve konusmaya fazla önem verilmezdi. Dilbilgisi çeviri yönteminin yaygin bir yöntem olarak kullanilmaya baslamasi ve dil ögretim programlarina girmesiyle birlikte bundan böyle yurt disina gönderilecek ögrencilerin yabanci dil pilgisini ölçmek için yazili ve sözlü çeviri sinavlari verilmeye baslandi. Hatta devlet memurlarmi yabanci dil ögrenmeye özendirmek için 2656 ve 2659 sayili yasalara dayanilarak:heryil (1939-) Mayis ve Kasim aylarinda olmak üzere iki kez Devlet yabanci dil sinavi açilmasi ve sinavlarda basarili olanlari bir üst dereceye terfi ettirmek veya bunlara ödül verilmesi kararlastin1ir. Bu sinavlarda ilk önce yabanci dilden Türkçe'ye, Türkçe'den yabanci dile çeviri yaptinlmakta ve basarili olanlar ise sözlü sinava alinmaktaydi. Daha sonra dilbilgisi çeviri yönteminin konusma ve dinlemeye hiç önemvermemesine tepki olarak yeni yöntemlerin gündeme geldigine tanik olmaktayiz. Fakat tüm elestirilere karsin dilbilgisi çeviri yöntemi genis ölçüde dil ögretiminde ve Üniversitelerde yabanci dile ve yabanci dilden ana dile çeviri etkinligi biçiminde varligini sürdürmüstür. 1960 li yi1lmn ortalarina dogru dil ögretiminde kullanilmaya baslayan Bilissel yaklasim da dilbilgisi çeviri yöntemininbazi özelliklerini alarak kullanilmistir. Baska bir deyisle bilissel yaklasim dilbilgisi çeviri yönteminin biraz degisik bir modeli olarak dil ögretiminde kullanilmaya baslamistir. Bu yaklasim dil ögretiminde dilbilgisi ve dil kurallarinin bilinçli ögretilmesine, anadilin kullanilmasina ve çeviriye karsi degildir. Her iki yöntem yabanci dilin ögrenciler tarafindan bilinçli bir sekilde ögrenilebilecek sistemli bir kurallar dizgesi oldugunda birlesmektedirler. Yabanci dil ögretiminde tek yöntemden degisik yöntemlere geçis özellikle altmisli ve yetmisli yillarda dil ögretimindekigelismciere baglan- 241
maktadir. Dil ögretim yaklasim ~e yöntemlerindekibu gelismelerin daha ziyade 20. yüzyilda hizlandigi ve bu yüzyilda çevirinin dil ögretim programlarindaki yerinin de kullanilan yaklasim ve yönteme göre degisiklik gösterdigini görri1ekteyiz.1919 yilindan sonra okullarda dolaysiz (direct) yöntem veya "Berliç" yönteminin uygulandigi ancak bundan basari saglanamadigi bilinmektedir. Bundan önce ise dilbilgisi çeviri yönteminin kullanildigi anlasilmaktadir. Türkiye'de 1941 yilina kadar ve ondan sonra da uzun süre "okuma-anlama" ve dilbilgisi çeviri yöntemi kullanilmistir; hatta M.E. Bakanliginca gönderilen Ortaokul ve use bitirme sinavlarindaögrenimde beklenen seyin çeviri oldu~ anlasilmaktadir. Bakanlikça gönderilen olgunluk sinav sorularinda Latince'den iki yönlü çeviri ile birkaç sorunun yanitlanmasi istenirdi. 1940-1947 yillari Köy EnstitüleiI ögretim programlarinda yabanci dil derslerinde ögrencilerin düzeyine göre anadilden yabanci dile ve yabanci dilden anadile çeviri yapmaya yer verilmistir. Yüksek ögretim.kurumlarim17.d~ki yabanci dil ögretimine gelince bu kurumlarimiz Türkçe ö~.tim yapanlar. bir yabanci dilde ögretiliiyapanlar ve filolojiler olarak ele alip incelemekte yarar vardir. 1980 e kadar Üniversitelerimizin yabanci dil bölümleri (filoloji) disindaki bölümlerde yabanci dil ögretiminin amaci ögrencilerin kendi a1anlan ile ilgili olarak yayin1ai:imisyapitlardan yararlanmalarun saglamak olarak belirlenmis ve bunun için de yabanci dilden ana dile çeviri yapabilmeleri amaçlanmistir. Ancak 1981 yilinda çikarilan 2547 sayili Yüksek Ögretim Kanunu ile yabanci dil zorunlu ders haline getirilmis dört yillik Üniversite tahsil süresince ilk 2 yil temel yabanci dil ve son 2 yil ise mesleki yabanci dil ögretimi olarak belirlenmistir. Amaç ögrencilerin kendi konularinda okuduklari metinleri Türkçe'ye çevirebilme ve ifade edebilme yetenegi kazanmalarinin saglanmasi olarak ifade edilmistir. Bu sekliyle üniversitelerdeki yabanci dil ve yabanci dil programina dayali çeviri programlari bir belirsizlige iti1mistir.bu kurumlarda öncelikle ögretimin amaci açik seçik be- 242
lirlenmeli ve bu amaç dogrultusunda ögrenci gereksinimleri belirlenerek ona göre bir ögretim programi hazirlanmali, çeviri de bu programda belirlenen bir yerde yer almalidir. Demircan'in (1988) da dedigi gibi bu durumda çeviri derslerinde çevrilecek metinlerde geçen sözcük ve yapi olarak ne varsa, ya da ögretim elemaninin temel yapilar olarak ögretilmesini uygun gördükleri yabanci dil programi yerine geçecektir. Ögretim elemanlarinin çogu da Ingiliz Dili mezunu olduklarindan daha dogrusu bilim diline yabanci olduklarindan üniversitelerimizin bu kesiminde çeviri ögretmek söyle dursun dili tam olarak ögrettigimizden bile söz etmek olanaksizdir. Ögrenciye yabanci dili ögretemeyince çeviri ögretiminin de olanaksiz oldu~unu kabullenmek gerekir. Zaten orta ögretirnde yabanci dili yeterli dü~yde ögrenmeden üniversiteye gelen bu ögrencilere ilk iki yilda yabanci dili ögretip son iki yilda da ç~viri ögretmek mümkün de~dir. Yapilan is sadece çevirinin araç olarak yabanci dil ögretiminde kullanilmasindan baska birsey de~dir. Demircan (1988: 125), dilbilgisi çeviri yöntemini zorunlu kilan etmenlerin basinda yabanci dil bilgisinin sinama biçimi gelmektedir demektir. Gerek yüksek lisans, gerekse akademik kimlik (Doç.Prof gibi), devlet yabanci dil sinavi veya ise a1inmadayapilan yabanci dil sinavlari Çeviribecerisine dayandigindan, ögretimde bu sinavlara hazirlamak için dilbilgisi çeviri yöntemine dönüsmektedir. Bu tür sinavlara dil yapisinin anlasilip anlasilmadi~ veya metnin anlamim açiklamak için basvuru1du~dan amacin çeviri ögretimine dönük oldugunu söylemek hayli güçtür.. Üniversitelerimizdeki yabanci dilde ögretim yapan Bau dilleri bölümlerinin programlarindaki çeviri derslerine gelince, genelde bu bölümlerde 4 ila 6 sömestir olarak programlarda çeviriye yer verilmektedir. Turgay Kurultay (1987:126-131) bu bölümlerde dil kültür ve edebiya,ta,la.nlanridabir cgitim gerçeklestirildigiiçin iyi çevirmen olmanin önko- 243
sullannin hazirlandigini ama bunun hedeflenmis olmiyan dolayli bir katki olmasi nedeniyle çeviri egitimi etkinligi sayilamayacaginibelirtmektedir. Aksit Göktürk (1989:178) ise bizde çevirinin kendi basina bagimsiz bir beceri olarak ögretilmesinde uygulanacak yöntemlerin gelismedigi çevirinin okullanmizda çogunlukla yabanci dil ögretimi izlencelerinde bir tür alistirina, dil ögretim;n;n bir destegi olarak yer aldigini belirtmektedir. Bu de~erli görüslere katilmamak elde de~. Bu kurumlari çeviri etkinligi içinde düsünmemizi saglayan sey programlannda yer alan çeviri dersleri nedeniyiedir. Fakat çeviri derslerindeki hedef belirsizligi, ders saatlerinin yetersiz olmasi, her kuromda çeviri egitimi programinin ögrerim elemaninin yönelimine göre belirlenmesi, çevirinin egirim hedefleri içindeki yerinin belirsizligi ve buna benzer birçok nedenden ötürü bu derslerde daha iyi kosullarda bile çeviri egitimi (formasyonu) verilemiyecegi açik bir gerçektir. Bu kurumlanmizda da çevirinin bir amaç de~ dil ögretimini desteklemek için bir araç olarak kullanildigini söylemek herhalde daha yerinde bir davranis olur. Ahmet Cemal'in de (1978:48) belirttigi gibi ülkemizde filolojiler ve bu düzeydeki yabanci dil ögretim kunimlanna gelen ögrencilerin Türkçe ve yabanci dilbilgilerinin ço~lukta olmasi gereken düzeyin altinda olmasi, hem de çesitli liselerden gelen ögrenciler arasinda büyük bilgi farklan bulunmasi, bu kurum1an yalniz kendi programlanni uygulamalda yetinmeyip, bir taraftan da olanaklarin elverdigi ölçüde bu eksikliklerini gidermekle, u~rasmaya zorlamaktadir. Hem yabanci dil ögrenmek, hem de çeviri yapmanin ilk kosulu ö~reneinin anadilini çok iyi bilmesi oldu~a göre, ögrenciye anadilini iyi bir sekilde ögrenebilme yollari gösterilmelidir. Çünkü yabanci dilden Türkçe'- ye çeviri yapacak olan ögrenci iki dil arasindaesde~erligi sa~ çabasiyla yabanci dil ögrenimine katki sagliyaca~ gibi kendi anadilinin zenginliklerin; h111m~v~ vnnf~h1c- hir vnli- rli- m"",;ci nli ~lrtit ---,/-.! -- J-- - 0-'-" _... 244
T Insanlik tarihi kadar eski bir tarihe sahip olan çeviri, yüzyillar boyunca toplumlar arasindabir iletisim araci olarak önemli bir roloynamistir. Ülkemizde de 9~ yüzyilda baslayarak, Lale Devri, Tanzimat ve Cumhuriyet'e kadar uzanan uzun bir geçmisin ürünü olan çeviri, Ban'da 40-50 yila yakin bir süre önce kurumlasn~ halde bizde nihayet 1983-1984 ögretim yilinda yüksek ögretim düzeyinde yazili ve sözlü çeviri egitimi veren kurumlann açilmasiyla ~allasma yoluna girmistir. Bogaziçi ve Hacettepe Üniversitesinde açilmis bulunan Mütercim-TercÜInanlikBölümleri çevirinin çesitli alan1annagöre uzmanlasmis, yeterli düzeye ulasmis, ve çeviri etkinlikleri içinde agirligini hissettirecek kurumsal bir çeviri egitimi verme çabalarini sürdürmektedirler.bu kurumlarimizin ögretim programlan hakkinda birsey söylemek için vakit henüz çok erken, hiç kuskusuz bu bölümlerin yerlesmesi ve istenen hedeflere ulasmasi zaman alacak bir istir. Bugün birçok dilbilimci çevirinin ögrencilerin ulasn~ yabanci dil düzeyine göre yapilmasini önermektedirler. Bunun içinde ileri düzeyde bir yabanci dil bilmeyi çeviriye ba$lamanin ön kosulu olarak saymaktadirlar. çevirinin ancak ögrencilerin amaç dilin degisik kullanimlarini, metin türlerini, dil kesitlerini ve dilin bag1amiçinde kullanilmasi gibi konulari ayrintili bilmesiyle mümkün olabilecegineinanilmaktadir. Çeviri etkinligi alanina giren yeni gereksinimler ve uluslararasi alandaki karsilikli iletisimin her alanda kazanmis oldugu önem, sorunlarin arnk bilimsel yaklasimlarla çözülebilecegini göstermektedir. Ahmet Cemal (1979:187) klasik anlamda liir yabanci dil egitiminin artik sözü edilen iletisim gereklerini karsilamiyaca~m yabanci dil egitiminin yani sira yeni bi- 1imselilkelere göre düzenlenecek bir çeviri egitimini zorunluluk olarak gör-. mektedir. Örnegin bilgisayar yardimiyla çeviri konusu b~slibasina bir uzmanlik alani olusturabilecek yogunluk ve etkinligi beraberinde getirebil-. mektedir. Bugün arnk çeviri egitimi uzman,lasmayi zorunlu kildigindan, yazili ve sözlü çeviri ayrim1arininyaninda yazin türlerine ve çesitli uzman- 245
lik ai3nianna göre çeviri e~timinde uzmanlasmalara gidilmelidir.üniversitelerimizdeki çeviri e~timi programlari bu dogrultuda yeniden ele alinarak gözden geçirilmelidir. de~ Çeviri iki dil arasinda yalnizca yapisal esde~erlililderin bulunmasi ayni zamanda dilde anlam ve kullanim ifade etme süreci ve iki toplum arasindaki kültürel de~erlerin de önemli rol oynadi~ bir etkinliktir. Bu nedenle de çevirmenin metni iletisim isleviyle iyi bir sekilde kavnyabilmesi için her iki dili yeterli bir sekilde bilmesi yaninda her iki kültürün birçok yönünü de bilmesi gerekir. Bunun için çeviri programlarinda kültür derslerine de gerekli önemi veimek gerekir. Dilbilim alaninda son yillarda görülen çarpici gelismeler yabanci dil ögretimiyle birlikte çeviri ögretimini de etkileyici boyutlara ulasmistir. Çeviri ögretimi günümüze kadar okullarimizda ço~ukta yabanci dil ögretimi programlarinda dil ögretimini destekleyici bir tür alistirma olarak yer almis ve kullanila gelmistir. Bugün ise bizde en çok bilinen yazin çevirmenligi disinda metin türlerinden yola çikarak degisik alanlarda bilimsel metinlerin, kullanmalik metinlerin, dinsel ve hukuksal ve benzeri metinlerin iyi düzenlenmis bir çeviri bilim prograji11ildayri uzmanlik türleri, ayri beceri ve bilgileri gerektirenetkinliklerolarak yeralmasi kaçinilmazdir. " Kisaca özetlemek gerekirse, çeviri ögretimi amaç dilin yeterli düzeyde ögretilmesinden so~ yani dil ögretimi bitti~ ve sira bu dillerin nasil kullanilacaklarinin irdelenmesine gelince baslamalidir (Seleskovitch 1985:162-165). Snell-Homby (1985:21-27) çeviriyi yabanci dil ögretiminin ilk asama1arindakullanmanin bir yöntem hatasi o1acaaimfakat ileri düzey bir dil ögretiminden sonra kul1anildi~da dil betimlemeleri ve karsitsal dilbiliminin bazi yönlerinin taninmasinda bazi metinsel sorunlarin açik1anmasinda faydalari olaca~a inandi~ni söylemektedir. Çeviri ögretimi sira- Sl11dadiller'~ k!'!11~!11m1da!".ader '1!emesine Ö~I'jfu ve gerçek a,.njmndaçe- 246
,... i i i viri ilerlemis bir dilbilgisi düzeyinde dil kullanimina büyük katki saglar. Ayni zamanda ögrenci çeviri araciligi ile ögrendigi dil üzerinde daha derinlemesine düsünme olanagi elde eder. Ögrencinin amaç dildeki yapilan, ana diline benzerlik ve farlchhlclan bakimindan kavramasinda yardimci olunabilmesi için dilbilgisi dersleriyle kosut bir çeviri programi takip edilmesi çok yararli olur. Dilbilgisi derslerinin islevlerinden biri, sözcüklerin anlasilabilirlik çerçevesi içinde dizi1- melerini saglamaktir. Aynca karsilastirmali dilbilgisi yapisal ve anlamsal birçok soruna çözüm getiren bir kaynak olarak kullanilabilir. Gerek dil ögretimi gerekse çeviri derslerinde ögrencilere farkli bir bakis açisi kazandirabilrnekiçin sözcük ve dil yapilarinin degisik baglamlar içinde tasidiklandegisik anlamlara dikkatleri çekilmeli ve sözcük agirlikli metinler yoluyla degisik anlamlar kavratilmayaçalisilmahdir. Çeviri yaptirilacak metinler öncelikle ögrencilerin bilgi düzeylerine uygun ve dil yapisi itibariyle de bu düzeyi fazla asmiyan metinlerden seçilmeli ve daha sonra farkli metin türleri programa a1inmahdir. Son olarak özellikle kaynak dil metinlerinin söylem çözümlemesi, metin dilbilimi ve biçimbilim açisindan incelenmesi, ögrencilerin çeviri yapacagi metni daha saglikli anlamalanni, metinlerdeki iletiyi daha kolaylikla aktarabilmelerini ve uygun esdegerlikteri bulabilmelerini sagliyacagindan çeviri etkinligi açisindan büyük yararlar sagliyacaktir. 247
KAYNAKCA: i. Aaarts.P. G. A. M., "Translationand Foreign Language Teaching" En~lishLanillaie Teachine.vol. 22. No:3, 1968. 2. Akbayar,Nuri. "Tanzimat'tanCumhuriyet'eÇeviri", TürkiyeAnsiklo- ~ Cilt 2, Iletisim yayinlari, 1985. 3. Cemal, Ahmet. "Türkiye'de çeviribilim ve Beklentiler, "Türk Dili, 34/330, 1979. 4. Dede, Müserref. "Yabanci Dil Ögretiminde Karsilastmna1iDilbilim ve Yanlis çözümlemesinin yeri", Türk Dili Dil Öiretimi Özel Sayisi, 1983. 5. Demircan, Ömer. Dünden Bueiine Türkiye'de Yabanci Dil, Remzi Kitabevi, 1988. 6. Durmuso~lu, Gül. "KarsilastirmaliMetin Dilbilim ve Çeviri", Dilbilim Sempozyumu-Dilbilimin Dünü. BuiÜnü. Yarini, Hacettepe Üni., 1987. 7. Erden, Aysu. "The Aim of Teaching Translation at the University Level", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dereisi, 3/1, 1985. 8. Göktürk, Aksit "Yazinsal Çeviride Metin Ötesi Anlam Iliskileri", Türk Dili Çeviri Sorunlari Özel Sayisi. 322, 1978.. Çeviri Dillerin Dili, Ça~das yayinlan, 1986. Sözün Ötesi, Inkilap Yayinevi, 1989. 9. Günyol, Vedat. "Türkiye'de Çeviri", Türkiye Ansiklopedisi, Iletisim yayinlari, 1985. 10. Gürsel, Nedim. "Çeviri Etkinligi ve Kültür" Türk Dili Çeviri Sorunlari Özel Sayisi, 322, 1978. 11. Harnby-Snell. "Translation As a Means. of Language Teaching and Linguistics" Translation in Foreign Lan~aie gnv., 1985. Teaching and Testing, 12. Howat, A. P. R. A History of English Language Teaching, OUP, 1984. 13. Karantay, Suat "Çeviri Egitimi: Bo~aziçi Üniversitesi Çeviri Egitimi". Dün ve BuiÜn Çeviri kitap 1, 1985. 248
14. Kelly, L.G. 25. Centuries Lan~a~e Teachin~, Newbury House Pub, 1969. 15. Kocaman, Ahmet. "ÜniversitelerdeYabanci Dil Ögretimi Üzerine Saptamalar", Türk Dili Dil Öeretimi Öze~Sayisi sayi 379-38, 1983. 16. Kumatay, A. Turgay. "Türkiye'de Çeviri Egitiminin Kaynaklari", Metis Çeviri. Sayi 1, 1987. 17. Seleskovitch, Danica, (Çev:C. Tollu) "Dil Egitiminde Çevirinin Yeri ve Çeviri Egitimi", Dün ve Bu~n Çeviri, kitap 2, 1985. 18. Sinanoglu, Suat. Türk Hümanizmi. TTK yayinlari, 1980. 19. Stern, H. H. Fundemental Concepts of Lan&Ua~eTeachin~, OUP, 1983. 20. Tosun, Cengiz. "Teaching of Translation al "the University Level: Techniques and Expectations; Hacette.peÜniversitesi Ed. Fak. Der~si 3/1, 1985.. 21. Ülsever, Seyda. Teachin~ Translation at the University Level, Yayinlaninamis Yüksek Lisans Tezi Hacettepe Üni. Sos. BiL.Enst., 1986. 249