ETİK KÜLTÜRÜN GELİŞTİRİLMESİNDE EĞİTİMİN ROLÜ ETİK EĞİTİMİ POLİTİKALARI Prof. Dr. İnayet Aydın Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
Etik, insan tutum ve davranışlarının iyikötü ya da doğru-yanlış yönden değerlendirilmesidir. Doğru İyi Yanlış Kötü Prof.Dr. İnayet Aydın
EĞİTİM Eğitim, bireylerde istendik davranış değişiklikleri meydana getirme sürecidir ve eğitimin kendisi etik bir çabadır.
Ailede etik eğitimi Okulda etik eğitimi Üniversitede etik eğitimi İş yaşamında etik eğitimi
ETİK EĞİTİMİ AİLEDE BAŞLAR İyi bir rol modeli olmak için davranışlarına dikkat etmek İyi karakterli kişileri çocuklara anlatmak.
Karakter eğitimi konusunda yararlı kitap ve filmleri kullanmak. Çocuklara kayırma ya da torpil yapmamak Sözünde durmak ve anlaşmalara sadık kalmak
Disiplini bir ceza olarak değil, bir düzeltme, olgunlaştırma ve eğitim stratejisi olarak görmek. Çocuğa zaman zaman uygun hatırlatmalar yapmak
OKULDA ETİK EĞİTİMİ
Etik, bir eğitim konusu mudur? Etik eğitiminde, üç hareket göze çarpmaktadır. Değerlerin netleşmesi ve kendine saygı geliştirme gibi etkileyici yaklaşımlar; Etik karar verme Karakter eğitimi (Johnson, 1999).
KARAKTERİN ALTI DİREĞİ
Güvenilirlik : Dürüst ol, aldatma, çalma, inanılır ol, söylediğini yap, doğru şeyi yapmaya teşvik et, iyi bir ün kazanmaya çalış, ailene, arkadaşlarına ve ülkene sadakat göster
Saygı: Başkalarına saygılı davran, farklılıklara hoşgörü göster, iyi davranışlar sergile, kötü dil kullanma, başkalarının duygularını göz önüne al, hiç kimseyi incitme, vurma ve tehdit etme, öfkeni yönet, anlaşmazlıkları barışçı yollarla çöz.
Sorumluluk: : Senden bekleneni yap, elinden gelenin en iyisini yapmaya çalış, kendini kontrol et, öz disiplinini sağla, eyleme geçmeden önce düşün ve davranışının sonuçlarını göz önüne al, seçimlerinde hesap vermeyi alışkanlık haline getir.
Adalet: Kurallara uygun davran, geri ver ve paylaş, açık fikirli ol, başkalarının ne dediğini dinle, başkalarının aleyhine kendine üstünlük sağlama, başkalarını suçlama.
İlgi ve duyarlılık: Nazik ol, sevgi dolu ve duyarlı davran, minnettarlığını ifade et, başkalarını bağışla, gerektiğinde başkalarına yardım et.
Yurttaşlık: Toplumunu daha iyi bir yere getirmek için üstüne düşeni yap, işbirliği sağla, toplum sorunları ile ilgilen, bilgili ol, iyi bir komşu ol, yasa ve kurallara uy, yetkililere saygı göster, çevreyi koru
Karakter eğitimi yaklaşımları
1. Amigoluk yaklaşımı: Amigoluk yaklaşımı, çok renkli posterler, bayraklar, ilan tahtalarında her ay bir değer ya da erdemin ön plana çıkarılmasıdır. Böylece sürekli iyimserlik içeren düşüncelerin ortaya çıkarılması yoluyla öğrencilerde doğruyu ve iyiyi yapmaya karşı bir bağlılık geliştirilmesi hedeflenir.
2. Övgü ve ödül yaklaşımı: Övgü ve ödül yaklaşımı, Skinner in olumlu pekiştireç kavramını esas alır. Öğrencileri iyi şeyler yaparken yakalamayı amaçlar ve onları bu iyi davranışlarından dolayı övmeyi, ayrıcalıklı kılmayı ve ödüllendirme yöntemini kullanır.
3. Tanımla ve doldur yaklaşımı: Bu yaklaşımda öğrencilerden bir değerler listesini ezberlemeleri ve her birini tanımlamaları istenir. Öğretmen sınıfta Çocuklar dürüstlük ne anlama gelmektedir? gibi sorular sorarak küçük sınavlar yapar. Burada öğrencilerin iyiyi yapma kapasitelerinin geliştirilmesi asıldır.
4.Formalitelere uymaya zorlama: Bu tür karakter eğitimi yaklaşımında okul, öğrencilerin özel kural ve davranış standartlarına katı ve aynı biçimde uymaları üzerinde odaklaşır.
ÜNİVERSİTE DE MESLEK ETİĞİ EĞİTİMİ
Etik eğitimi gençlerin şu nitelikleri kazanmalarına yardım eder Yapılacak doğru şeyin farkına varmak Doğru şeyi yapmaya söz vermek ve sözüne bağlı kalmak Doğru şeyi yapmaya yeterli hale gelmek
MESLEK ETİĞİ DERSİNİN ÖĞRETMEN ADAYLARINA ETKİSİ Ders: Meslek Etiği Öğretim Üyesi: Prof.Dr.İnayet Aydın Süre: 14 Hafta Amaç: Lisans öğrencilerinin etik-ahlak, etik sistemleri, etik davranışın ussallaştırılması, etik karar verme, meslek etiği, örgütsel etik, eğitim etiği, etik eğitimi, çeşitli alanlarda etik ilkeler ve etik kodlar gibi konuları inceleyerek etik konusunda bir farkındalık ve etik bilinç geliştirmelerine yardımcı olmak. Yöntem: Sunum, Örnek olay, Rol Oynama, Drama, Yaratıcı Grup çalışmaları, Medya Tarama, Araştırma. İçerik:
HAFTALAR KONU Kavram Sunumları 1 Tanışma /Ders Planı Saygı Etik Kavramına Giriş 2 Etik _Ahlak Ayrımı, Meslek Kavramı ve Özellikleri Adalet 3 Etik Kod, Etik değer, İlke, Kural Standart Kavramları ve Kamu Yararı Meslek Etiğindeki İşlevleri Etik Karar verme- Etik Gerekçelendirme 4 Etik Sistemleri: Faydacılık, Kural Etiği İyiniyet 5 Etik Sistemleri/ Toplumsal Sözleşme Etiği, Vicdan Etiği Nezaket 6 Çeşitli Mesleklerde Etik İlkeler/ Çıkar Çatışması 7 Kamu Yönetiminde etik Yolsuzluk 8 Öğretmenlik meslek Etiği Hediye/bahşiş 9 Eğitim Yönetiminde Etik Hoşgörü 10 Eğitim ve Öğretim Etiği Sadakat 11 Öğrenci veli Hak ve Sorumlulukları Özerklik 12 Eğitim Denetiminde Etik Vicdan 13 Araştırma ve yayın Etiği Kamu Hizmeti 14 DEĞERLENDİRME
BULGULAR Araştırmaya 76 Öğrenci katılmış ve kendilerine 30 bilgi sorusu, 10 örnek durum sorusu, Çalışma etiği tutumları ölçeği (20 soru) ve bir örnek olaydan oluşan soru formu dersin ilk ve son günü uygulanmış ve sonuçlar aşağıda verilmiştir.
Meslek Etiği Dersinin Öğrencilerin Bilgi Düzeyine Etkisi Lisans öğrencilerinin meslek etiği dersi aldıktan sonra etik konusundaki bilgi düzeylerinde anlamlı bir artış olduğu belirlenmiştir [t (75) =9.26; p>.05]. Öğrencilerin meslek etiği dersi öncesinde meslek etiğine ilişkin bilgi düzeylerinin ortalaması =17.89 iken, meslek etiği dersi sonrasında =24.19 a yükselmiştir.
Meslek Etiği Dersinin Öğrencilerin Etik Değerlendirmesine Etkisi Öntest 30.28 Sontest 34.99 Katımcıların kamu görevlilerinin uymaları gereken etik ilkelere ilişkin farkındalığı artırmada manidar bir etkiye sahip olduğu söylenebilir [t (75) =7.26; p<.05].
Meslek Etiği Dersinin Öğrencilerin Çalışma Etiği Tutumlarına Etkisi N S sd t p Püritanizm öntest 76 61,19 8.15 71 5.30.00 sontest 76 65,47 7.83 Hedonizm öntest 76 52,00 8.50 71.88.37 sontest 76 52,90 10.32 Lisans öğrencilerinin meslek etiği dersi öncesinde ve sonrasında puritanizme ilişkin görüşleri anlamlı biçimde farklılaşmaktadır [t (71) =5.30; p<.05].
Öğrencilerin ön-test ve sontest sonuçlarına göre püritan ve hedonist eğilimlerine ilişkin bulgular Öntest sonuçlarına göre 65 kişi (%88) püritan çalışma etiği anlayışına sahip iken, dokuz katılımcı (%12) hedonist çalışma etiği eğilimi göstermiştir. Sontestte çalışma etiği ile ilgili ifadelere cevap veren katılımcı sayısı 72 dir. Son test sonuçlarına göre, 68 katılımcı (%94) püritan çalışma etiği, dört katılımcı (%6) ise hedonist çalışma etiği eğilimi göstermiştir.
ABD de bir lise müdürünün her yıl okulun açılışında öğretmenlerine gönderdiği bir mektup: "Bir toplama kampından sağ kurtulabilen insanlardan biriyim. Gözlerim, hiçbir insanın görmemesi gerekenleri gördü; iyi eğitilmiş mühendislerin inşa ettiği gaz odaları, iyi yetiştirilmiş doktorların zehirlediği çocuklar, işini iyi bilen hemşirelerin öldürdüğü bebekler, lise ve üniversite mezunu insanların vurduğu, yaktığı kadın ve çocuklar. Eğitimden bu nedenle kuşku duyuyorum. Sizlerden isteğim şudur: Öğrencilerinizin insan olması için çaba harcayın. Çabalarınız, bilgili canavarlar, becerikli psikopatlar üretmesin. Okuma, yazma, matematik, çocuklarınızın daha fazla insan olmasına yardımcı olursa, yalnızca o zaman önem taşır."
İŞYERİNDE MESLEK ETİĞİ EĞİTİMİ
Meslek etiği belli bir çalışma zamanında bireylerin iş ile ilgili hak ve sorumlulukları çerçevesinde düşünce ve eylemlerine kılavuzluk eden inanç, değer ve ilkeleridir. Miller ve Coady (1989) inanılırlık ve güvenilir olma, öğrenmeye gönüllülük, eylemlerinden sorumlu olma ve işbirliği içinde çalışmaya gönüllü olma ilkelerini, iş etiğinin temeli olarak görür.
HİZMET İÇİ EĞİTİM Hizmet içi eğitim, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde belirli bir maaş ya da ücret karşılığında işe alınmış ve çalışmakta olan işgörenlerin görevleri ile ilgili bilgi,beceri ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan eğitimdir.
İKİ YAKLAŞIM Etik eğitimi ile normları öğretilebilirsiniz ancak normlara uygun davranılmasını sağlayamazsınız. Bireylerin etik dışı yollara başvurmalarının önemli etkenlerinden biri de bilgisizliktir. O halde iyi düzenlenmiş eğitim çalışmaları ile bireylerin etik değerler ve ilkeler konusunda bilgilendirilmesi ve bunları uygulaması sağlanabilir
Etik eğitiminin amacı, insanları, ahlak üzerinde kendi kendine yargılama yapabilecek duruma getirmek olmalıdır. Her insan kendi kararlarını, kendi özgür düşüncesi ile verebilmelidir.
Carol Lewis, etik eğitimin itaat etiği ve doğruluk etiği boyutlarında ele almıştır.
İtaat etiği, çalışanların bağlılığını sağlamak için onlara kurumun kurallarının ve yasal statüsünün öğretilmesini içerir.diğer bir deyişle vurgulanan temel öge neyin yapılması gerektiğidir.
Doğruluk etiği, Çalışanların örnek alabilecekleri davranışları ve neyi yapmaları gerektiği konusunda karar verebilecekleri ahlaki muhakeme süreci ve etik standart ve değerler üzerinde durur. Bu yaklaşım dışsal cezalandırma ve kontrol yerine, içsel, olumlu ve gönüllü çabalara dayalıdır. Doğruluk etiğinin öğretiminde kullanılan yöntem, itaat etiğinde kullanılan yöntemlerle aynıdır ( Ekins, 1994, s. 65).
MESLEK ETİĞİ EĞİTİMİNDE KULLANILABİLECEK YÖNTEMLER Anlatım Örnek olay incelemesi Sokratik diyalog Eleştirel düşünme Grup tartışmaları Birebir danışmanlık Rol oynama
MESLEK ETİĞİ EĞİTİMİNDE KULLANILABİLECEK YÖNTEMLER Problem çözme Takım kurma Misafir konuşmacı çağırma
Etik kültür Yaratmada Altı Basamak Etik kültürü; bir kurumda çalışan kişilerin davranışlarını yönlendiren etik normlar, kalıplar, inançlar, tutumlar ve davranışların oluşturduğu bir bütündür.
1. Uygulanabilir etik davranış kuralları oluşturmak. Kuruluşlar etik ilkelerini belirlemeli ve tüm mekan ve ortamlarına bu ilkeleri ilan etmelidirler. 43
Etik Kuralların İşlevi
Kural kitabı Ne bekleniyor?
Yol Gösterici Levha (Yönlendirme)
Ayna (Davranışını görme)
Büyüteç (Eylemden önce dikkatle düşünme)
Kalkan (Etik dışı taleplerden korunma)
Duman Dedektörü (Erken Uyarı)
Yaptırım ve uyma
2. 0ryantasyon eğitimi ve sürekli eğitim uygulamak Etik eğitimleri bir Kuruluşun eğitim birimlerinin temel işlevlerinden biri olmalıdır 52
3.Düzenli ve sürekli iletişim Etik davranış kurumlar içinde sürekli konuşulan ve paylaşılan bir konu olmalıdır. Etik konular ile ilgili toplantılar, duyurular ve etkinlikler ile etik farkındalık artırılmalıdır. 53
4. Etik şikayet hattı kurulması Kurum ve kuruluşlar, alanları ile ilgili etik dışı durumların bildirileceği mekanizmalar kurmalı ve bu şikayetlerin takipçisi olmalıdır. 54
5. Uygulama ve eyleme geçme Etik eylem planları yapılmalı ve eyleme geçilmelidir. Kurum içinde ya da dışında etik stratejisi ve eylem planları uygulanmalıdır. 55
6. Etik kültürü yaşatan üyeleri ödüllendirmek. Sivil toplum kuruluşlarında etik davranışlar konusunda öncülük eden, sosyal öğrenmede modellik yapan kişiler ödüllendirilmelidir. Doğruyu yapmak ve doğru olmak pekiştirilmelidir.
Doğru şeyi yapmak için yanlış zaman yoktur. H. Jackson Brown Jr.
Dinlediğiniz için teşekkürler 58