De iflmeyen tek fley de iflimin kendisidir.

ÖNSÖZ De iflmeyen tek fley de iflimin kendisidir. nternet, insano lunun geçirdi i geliflim ve de iflimin sonucu olarak ortaya ç km fl müthifl bir teknoloji. S n rlar kald ran, insano lunu iletiflimin doru una ulaflt ran internet, teknolojik geliflmelerin bafl döndürücü bir h zla yafland günümüzde giderek yayg nlafl yor. nternete ba lanabilen cep telefonu, cep bilgisayar, dizüstü bilgisayar gibi mobil araçlar n yayg nlaflmas, bunun üzerine kablosuz a lar n da eklenmesiyle birlikte, internet hayat m z n temel unsurlar ndan biri hâline geldi. Cep telefonumuzu kullan rken nas l kapsama alan içinde oldu umuz her yerden görüflme yapabiliyorsak, giderek yayg nlaflan hot spot denilen kablosuz internet ba lant s sa layan noktalar sayesinde de bilgiyarlar m zla kapsama alan içindeki her yerden internete ba lanabiliyoruz. Oteller, hava alanlar, fuar merkezleri, üni- 7

versite kampüsleri, metropollerdeki önemli caddeler ve birçok mekân bugün hot spot antenleriyle bizi sokakta bile internete ba l yor. Hot spot lar o kadar h zl yay l yor ki, telefon görüflmelerimizi internet üzerinden yapt m z takdirde GSM flebekelerinin bile pabucunun yak n gelecekte dama at laca ndan söz edebiliriz. Neredeyse herkesin cep telefonu sahibi oldu u günümüzde, ankesörlü telefonlar n kullan m n n azald biliniyor. Cep telefonu kullan m n n yayg nlaflmas yla birlikte sabit telefonun, özellikle de ankesörün gözden düflece i tahmin ediliyordu. Bununla birlikte bugün baz ülkelerde ankesörlü telefon kulübeleri bile hot spot antenleri ilave edilerek yeni bir ifllev kazanmaktad r. Bu projelerle ankesörlü telefon bulunan her nokta yaklafl k 100 metre çap nda bir hot spot teknolojili kapsama alan hâline dönüflmektedir. Öte yandan ülkemizde ankesörlü telefon kulübelerinden tafl nabilir bilgisayar m za internet eriflimi sa layacak sistem de plânlanmaktad r. Günümüz insan sürekli on line, sürekli internete ba l connect olmak istiyor. Bu amaçla, otoyol güzergâhlar na da hot spot antenleri yerlefltirilmesi gündemde. Bu proje hayata geçti- inde, stanbul dan Ankara ya giden bir otomobilden internete ba lanmak, sürekli ba l kalmak mümkün olabilecek. 8

nternete ba lanabilen tafl nabilir bilgisayarlar baflta olmak üzere birçok arac n boyutlar n n küçülmesi, giderek hafiflemesi, tafl nabilir ve güçlü araçlarla çal flmam za imkân sa l yor. Tablet PC gibi ka da yazma gelene ini teknoloji arac l yla tekrar yaflamaya bafllad m z da düflünülürse, teknolojiden kaçman n mümkün olmad n aksine kaçmak yerine onu anlamak, ona hâkim olmak gerekti ini söylemeliyiz. Cep telefonlar m - z n bile art k bilgisayarlar m zda kulland m z iflletim sistemiyle çal flmas ve bilgisayara dönüflmesi, teknolojiden kaçamayaca m z n bir kan - t. Öyleyse gelin birlikte yaflamak zorunda oldu- umuz bu teknolojiye yak ndan bakal m. Melih Bayram Dede Gebze, Ocak 2004 9

10

I. BÖLÜM NTERNETE G R fi A-DÜNYAYI SARAN A nternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine ba l oldu u, dünya çap nda yayg n olan ve sürekli büyüyen bir iletiflim a d r. nternet dünyay saran a anlam na gelen World Wide Web in k saltmas olarak www ile simgelenir. Bu a n en büyük özelliklerinden biri, ba l olan bilgisayarlar n farkl marka ve farkl iflletim sistemleri kullanabiliyor olmas na ra men birbirleriyle iletiflim kurabilmeleridir. nternetin gelifltirilmesinin ana fikri, so uk savafl döneminde ortaya at lm flt r. Olas bir nükleer sald r da iletiflimin zarar görebilece i varsay m ndan hareketle, böyle bir durumda dahi haberleflmenin kesintisiz olarak devam etmesi amaçlanm flt r. Askerî bir ihtiyaçtan do an internet ilk dönemde askerî amaçlar için kullan lm flt r. Bu nedenle internet teknolojisinin gelifliminde askerî 11

amaçlar n oldukça etkili oldu u görülmektedir. nternet fikri ortaya at lmadan önce gelifltirilen ilk bilgisayar Eniac da 1945 y l nda askerî uygulamalarda kullan lmak üzere tasarlanm flt. Bugün internet ilk kurulufl amac n n çok ötesine geçmifl ve dünya yüzeyine yay lm fl en büyük bilgisayar a hâline gelmifltir. Grafik a rl kl Web in internet üzerinde kullan lmaya bafllanmas ve kiflisel bilgisayarlar n yayg nlaflmas internetin aktif bir bilgi denizi olmas n sa lam flt r. Kullan c lar kendilerine yak n servis sa lay c lardan ald klar hatlarla günün her saatinde internete ba l herhangi bir bilgisayara ba lanabilir, buradaki bilgilerden istifade edebilirler. Bu müthifl iletiflim tekni i çok k sa zaman içinde her alanda etkisini göstermifl ve özellikle ticarette etkin bir sunum ve iletiflim arac olarak kullan lmaya bafllanm flt r. lk k v lc m 1957 de ortaya ç kt nternetin tarihsel geliflimine göz atarsak, bilgisayarlar birbirleriyle konuflturma çal flmalar n n 1957 ye kadar geri gitti ini görürüz. 4 Ekim 1957 de Sovyetler Birli i nin ilk uydu Sputnik i dünya yörüngesine sokmas sonucunda ABD so- uk savafl ortam nda bu harekete karfl l k vermek amac yla çal flmalara bafllar. Bu geliflmenin ar- 12

d ndan ABD ve Rusya, karfl l kl olarak uydular f rlatarak, uzayda da rekâbet içine girer. Bu rekâbetin sonucu olarak 1958 de ABD Savunma Bakanl n n araflt rma ve gelifltirme birimi olarak Savunma Bakanl leri Araflt rma Projeleri Ajans (Defence Advanced Research Projects Agency - DARPA) kurulur. Araflt rma ve gelifltirme alan nda konvansiyonel askerî anlay fla yarat c bir efl kuvvet oluflturmas amaçlanan DARPA, resmi misyon ifadesine göre, ABD nin askerî yetiler için en yeni teknolojilerin uygulanmas nda bafl çekmesini sa lamak ve karfl tlar ndan gelebilecek teknolojik sürprizleri engellemek için kurulmufltu. DARPA mühendisleri yapt klar çal flmalar sonucunda ARPANET ad verilen yeni ve güçlü bir iletiflim a kurdular. Bu a zamanla internet hâline gelecek fleyin temeliydi. DARPA n n kurulmas nda oynad aktif rol nedeniyle 1953-1961 y llar aras nda Amerikan Baflkanl yapan Dwight D. Eisenhower için internetin dedesi tabiri kullan lmaktad r. nternetin temeli Galaktik A kavram na dayan r nternetin temelleri 1962 de J.C.R. Licklider in Amerika n n en büyük üniversitelerinden biri olan Massachusetts Institute of Tecnology de (MIT) tart flmaya açt Galaktik A kavram na 13

dayan yor. Bilgisayar a lar sayesindeki toplumsal etkileflim konusu üzerinde ilk tan mlamalar, Licklider 1962 A ustos unda yazd makalelerle yapm flt r. Bu makalelerde, insanlar n bulunduklar yerlerden ba ms z bir flekilde bilgiye çabuk bir flekilde eriflebilmeleri ve bilginin paylafl m tasavvur ediliyordu. Bu yaklafl m, bugünkü internet ile büyük bir paralellik gösteriyordu. Bu alanda çal flmalar yapan Licklider, 1962 y l n n Ekim ay nda DARPA n n bilgisayar araflt rma bölümünün bafl na geçti inde haleflerinden Ivan Sutherland, Bob Taylor ve MIT araflt rmac lar ndan Lawrence G. Roberts i bilgisayar a lar n n önemi konusunda ikna etmeyi baflarm flt r. Bilgisayarlar n ilk konuflmas 1965 te gerçekleflti nternetin temel teknolojisi verilerin küçük paketlere bölünerek gidece i noktaya ulaflt r lmas na dayan r. Licklider, internet denilen fley henüz ortaya ç kmadan galaktik a kavram üzerine çal fl rken, MIT den Leonard Kleinrock n da 1961 Temmuz unda paket anahtarlama teorisi ile ilgili ilk makaleyi kaleme ald n görüyoruz. Kleinrock, bilgisayar haberleflmesinde paket anahtarlama kavram n n devre anahtarlamaya göre daha etkin bir çözüm oldu u konusunda Lawrence G. Roberts i ikna etmeyi baflarm flt r. Bu olay, bilgi- 14

sayar a lar na do ru giden yolda önemli bir ad m olmufltur. Di er bir önemli ad m da bilgisayarlar n birbirileri ile haberleflmesini sa lamak olmufltur. Bunu denemek için 1965 te Roberts, Thomas Merrill ile birlikte Mass taki bir TX-2 bilgisayar ile California daki bir Q-32 bilgisayar n düflük h zl telefon hatt üzerinden birbirileri ile haberlefltirmeyi baflarm flt r. Bu kurulan ilk genifl-alan (wide-area) bilgisayar a olmufltur. Bu deney bilgisayarlar n birbirleriyle verilerini paylaflabileceklerini göstermifltir. Devre anahtarlamal telefon sistemleri ise bu ifl için uygun de ildir. Kleinrock paket anahtarlama konusundaki gereksinimi kabul ettirmifltir. Bilgisayarlar n ilk konuflmas gerçeklefltikten sonra bu alandaki çal flmalar daha da h zland. 1966 ya gelindi inde fiber optik kablolar n ilk kez telefon sinyalleri iletifliminde kullan ld n görüyoruz. Ayn y l meydana gelen en önemli olay ARPA da Bob Taylor n üniversiteler aras bir a kurmak için fonlar almas olmufltur. Bilgisayar a lar kavram 1966 y l sonunda Lawrence G. Roberts DAR- PA da çal flmaya bafllad ve ARPANET isimli projenin önerisini yaparak bilgisayar a lar kavram n gelifltirdi. ARPANET çerçevesinde ilk 15

ba lant 1969 da dört merkezle yap ld ve ana bilgisayarlar aras ba lant lar ile internetin ilk flekli ortaya ç kt. Roberts, 1967 de plânlar n ARPANET ad alt nda yay nlad. Roberts n makalesini anlatt konferansta paket anahtarlama konusunda ngiltere deki NPL den (The National Physical Laboratory) Donald Davies ve Roger Scantlebury taraf ndan yaz lm fl baflka bir makale daha tan t ld. Ayn dönemde RAND grubu ad ndaki baflka bir araflt rma grubunun da askerî alanda güvenlik için paket anahtarlamal a lar konusunda 1964 te bir makale yazd görülmektedir. 1961-1967 y llar aras nda MIT te, 1962-1965 y llar aras nda RAND ta ve 1964-1967 y llar aras nda da NPL de paket anahtarlama konusunda birbirinden habersiz paralel çal flmalar yap lm flt r. nternetteki verilerin paketler hâlinde tafl nmas nda kullan lan paket sözcü ü ilk kez NPL deki çal flmalarda ortaya ç km flt r. B- TAR H 2 EYLÜL 1969, ARPANET KURULUYOR 2 Eylül 1969 da ARPANET adl bilgisayar a lar flebekesi kuruldu. Ço u uzmana göre ARPANET internetin babas olarak kabul ediliyor. ARPA- 16

NET i oluflturan ilk dört merkez University of California at Los Angeles (UCLA), Stanford Research Institute (SRI), University of Utah ve son olarak University of California at Santa Barbara (UCSB) idi. K sa süre içerisinde birçok merkezdeki bilgisayarlar ARPANET a na ba land. A a ba l bilgisayar say s daha sonralar 15 e ç kar ld. nternet 1971 de A Kontrol Protokolü (NCP-Network Control Protokol) ad verilen bir protokol ile çal flmaya bafllad. lk e-posta 1971 de gönderildi nternette en fazla kullan lan araç olan elektronik posta (e-posta) ilk web sitesinin oluflturulmas ndan tam 20 y l önce 1971 de Ray Tomlinson taraf ndan gönderildi. E-posta ARPANET içinde yayg n olarak kullan lmaya baflland. Tomlinson, 1972 de ilk e-posta program n gelifltirdi. ARPA- NET a içinde o dönemde e-posta kullan m yüzde 35 oran nda seyrediyordu. 1972 y l Ekim ay nda gerçeklefltirilen Uluslararas Bilgisayar letiflim Konferans (ICCC- International Computer Communications Conference) isimli konferansta, ARPANET in NCP ile baflar l bir demostrasyonu gerçeklefltirildi. 17

Önemli bir ad m Ethernet 1973 te iletiflim protokolleri konusunda bir önemli geliflme de, Xerox Parc tan Bob Metcalfe n Harvard Üniversitesi nde doktora tezi olarak daha sonra Ethernet olarak bilinecek sistemi gelifltirmesidir. Ethernet flu an en çok kullan lan a teknolojisidir. Bob Metcalfe ve David Boggs ilk ethernet ba lant s n Michelson ve Morley adl iki bilgisayar aras nda kurmufllard r. Ayn y l Londra Üniversitesi ve Norveç Kraliyet Radar Kurumu ARPANET in ilk uluslararas üyeleri oldu. 1974 y l na gelindi inde Vinton G. Cerf ve Robert E. Kahn taraf ndan hâlen kullan mda olan TCP (Transmisyon Kontrol Protokolü) ilk defa yay nlanm flt r. Ayn y l di er flebekelerle de iletiflim imkân sa lamas yla gerçek anlamda internetin temeli oluflturulmufltur. 1976 da Leonard Kleinrock, ARPANET ile ilgili ilk kitab n yay nlad. Bu kitapta daha çok protokollere yer veriliyordu. Bu eser, anahtarlama kavram - n n topluma anlat lmas nda önemli rol oynad. Ayn y l ngiltere Kraliçesi nin ilk e-postas n göndermesiyle elektronik posta daha popüler hâle geldi. Y l: 1977, Amerika da bilgisayarlar evlere giriyor 1977 y l nda Amerika bilgisayarlar n evlere girmesinin h zla artt na flahit oldu. Digital Equip- 18

ment n Genel Müdür ü Ken Olsen in 1977 de Kim evinde kiflisel bir bilgisayar sahibi olmak ister ki fleklindeki sorgulamas na ra men IBM PC (kiflisel bilgisayar) ilk y l nda yüksek fiyat na karfl n 65 bin adet satarak kiflisel bilgisayar pazar n n kal c oldu unu gösterdi. 1979 da kullan c gruplar (USENET) ortaya ç kt. Kullan c gruplar AR- PANET in genel amaçlar d fl ndaki konularda iletiflime imkân sa lam flt r. 1981 y l nda IBM PC sat fllar artmaya devam etti ve kitlesel kiflisel bilgisayar pazar giderek önem kazanmaya bafllad. 1980 li y llar n bafl nda Yerel Alan A lar (LAN), kiflisel bilgisayarlar ve ifl istasyonlar n n yayg nlaflmas internetin de h zla büyümesine yol açt. 1980 ortas nda Savunma Bakanl na ba l (DoD/Department of Defence) Amerikan askerî bilgisayar a, ARPANET ten ayr ld ve MILITARY NET ad ile kendi a n kurdu. 1981 de kurulan BITNET (Because It s Time NETwork), 9 Aral k 1987 tarihinde virüs sald r s na u rad. Bu sald r sonucunda a daki tüm posta sunucular çöktü. C-STANDARTLAR BEL RLEN YOR NCP den daha fazla yeni olanaklar getiren yeni bir protokol, 1 Ocak 1983 te letiflim Kontrol Protokolü (Transmission Control Protokol/ Internet Protokol - TCP/IP) ad yla ARPANET içinde kulla- 19

n lmaya bafllad. Bu tüm makinelere uygulanmas gereken bir de ifliklik oldu undan uzun süreli bir plânlama ile gerçeklefltirilmifltir. TCP/IP bugün varolan internet a n n ana halkas olarak yerini ald. Ayn y l ARPANET askerî ve sivil olarak ikiye bölündü ve bugünkü internet kuruldu. 1983 teki bir di er önemli geliflme, Domain Name Server (DNS) sisteminin gelifltirilmesidir. Bu flekilde 123.255. 152.10 gibi tan mlanan sunucu sitelerinin anlaml isimlerle an lmalar mümkün olmufltur. DNS sisteminin gelifltirilmesi bugünkü internetin temelinin at lmas olarak kabul edildi- i için, internetin do um günlerinden biri say l r. Ancak internetin do um tarihi olarak 1969, 1974 ve 1983 y llar kabul edilir. Çünkü 1969 da AR- PANET kurulmufl, 1974 te di er flebekelere de bu a la iletiflim kurulma imkân verilmifl ve 1983 te oluflturulan DNS standard ile de internet halka aç lm flt r. Uzmanlar n ço u internetin halka indi- i an n, Eylül 1993 ile Mart 1994 aras nda bir noktada oldu u görüflünde birleflirler. 1984 te internet sunucu site say s n n bini geçti ine tan k olunmufltur. Teknolojik olarak bir önem tafl mamakla beraber, siberuzay (cyberspace) terimi ilk defa William Gibson taraf ndan kullan lm flt r. 1985 ten itibaren internet art k de iflik kesimler taraf ndan kullan lmaya bafllanm fl, e-posta uygulamas farkl sistemler kullanan de iflik kurumlar aras nda yayg nlaflm flt r. 20

Yayg n altyap ya geçifl nternetin kullan m n n yayg nlaflmas ile birlikte di er ticarî ve idarî kurumlar da kendi a lar n kurmaya bafllad lar. 1985 te Dennis Jennings, Birleflik Devletler Ulusal Bilim Vakf için (United States National Science Foundation) NSFNET i oluflturdu. Federal kurumlar taraf ndan bugünün internetinin flekillenmesi için Federal Networking Council (FNC) kuruldu. Bu kurulufl di er uluslararas kurulufllarla birlikte çal flt, internetin dünya çap nda yayg nlaflmas hedeflendi. 1986 da NSF, ARPANET için ülke çap nda befl büyük süper bilgisayar merkezi kurulmas n içeren kapsaml bir öneri paketi haz rlad. ARPANET Amerikan hükümetinin sübvansiyonu ile NSFNET olarak düzenlendi. 1987 de yeniden düzenledi i internet yap lanmas plân ile NSFNET yedi bölgesel nokta üzerinde 1.5 Mb/s (daha önce 56 Kb/s idi) güçlü bir omurgay iflletece ini duyurdu. 1988 de teknolojik anlamda önemli geliflmelerin yafland bir y ld r. Bugünkü sohbet programlar - n n temeli olarak kabul edilen IRC (Internet Relay Chat), Jarkko Oikarinen taraf ndan yaz lm fl, Kuzey Amerika ve Avrupa aras ndaki ilk fiber optik transatlantik kablo döflenmifltir. Ayr ca NSFNET, günde 75 milyon paket kapasiteli T1 s n f omurga (1.544 Mbps) hâline getirilmifltir. 21

1988 de Leonard Kleinrock baflkanl nda Robert E. Kahn ve David D. Clark in da yer ald National Research Council (NRC) adl komite Ulusal Araflt rma A na Do ru (Towards a National Research Network) adl bir bildiri yay nlad. Bu bildiri hükümetten de destek gördü. Ayn komite 1994 y l nda bu kez Realizing The Information Future: The Internet and Beyond (Enformasyonun Gelece ini Anlamak: nternet ve Gelece i) isimli bir bildiri daha yay nlad. Bu geliflmelerin ard ndan internet büyüdü ve yedi k tada toplam 50.000 a a, Amerika da ise 29.000 a a ulaflt. 1990 da ARPANET kullan mdan kald r ld. Yerini ABD, Avrupa, Japonya ve Pasifik ülkelerinde ticarî ve hükümet iflletimindeki omurgalar (backbone) ald. ARPANET in kald r lmas na ra men, TCP/IP protokolü kullan lmaya devam etti. 1989 y l nda internetin bugün kullan lan metin protokolü olan hypertext için ilk öneri Avrupa Nükleer Araflt rmalar Merkezi CERN den Tim Berners-Lee taraf ndan getirilmifltir. Daha sonra World Wide Web (WWW) olarak bilinecek bu protokol, internetin en önemli özelli i olmufl ve elektronik ticaret için gerekli altyap n n haz rlanmas nda son derece ciddi bir rol oynam flt r. Bir di er önemli geliflme, 1990 da Sun Microsystems dan Patrick Naughton n platformdan ba- 22

ms z web sayfalar yarat lmas için yeni bir yaz l m dili gelifltirme çal flmas n bafllatmas d r. Bu çal flma daha sonra Java olarak bilinecek yaz l m dilinin gelifltirilmesiyle sonuçlanacakt r. NSF- NET in iflletilmesine bir süre sonra Merit in yan nda ABD nin dev bilgisayar firmas IBM ve haberleflme firmas MCI dahil oldu. NSFNET in iflletilmesine yönelik 1990 da oluflturulan bu birlik leri A Hizmetleri (ANS-Advance Network Services) olarak adland r ld. ANS nin kuruluflu süreci ABD de 1990 lara kadar devlet deste inde geliflen internet omurgas n n özellefltirilmesi sürecinin de bafllang c olmufltur. Bu çerçevede ilk servis sa lay c da 1990 da kuruldu. lk web sitesi 1991 de oluflturuldu nternetin temeli say lan ilk web sitesi 12 Aral k 1991 de Stanford Üniversitesi nden ABD li Paul Kunz taraf ndan yarat ld. lk web sitesi üç sat rdan olufluyordu. 1992 den sonra birçok kurum internet tabanl çal flacak yaz l mlar gelifltirmeye bafllam flt r. lk web taray c s 1992 de Line Mode Browser ad yla kullan lmaya bafllanm flt r. Sörf deyimi ilk defa ayn y l kullan lm flt r. Taray c lar konusundaki en büyük geliflme 1993 Eylülünde Mosaic taray c s n n piyasaya sunulmas yla gerçekleflmifltir. 1995 y l May s ay na gelindi inde 23

NSFNET in özel flirketlerin ortakl yla iflletilmesiyle bafllayan özellefltirme sürecinin NSF nin internet omurga iflletmecili inden tamamen çekilmesi ile tamamland n görüyoruz. 1995 ten itibaren ABD internet omurga iflletimi tamamen özel iflleticilerinin elindedir. Ayn y l alan ad isimleri (domain name) paral oldu. Netscape ve Microsoft aras nda yaz l m savafllar bafllad. Bill Gates: nternet yarars z ve gelip geçici bir ortam lk elektronik (sanal) ortam flirketi, 1994 te First Virtual ad yla bankac l k hizmetleri vermek üzere kurulmufltur. Ancak 1995, nokta kom flirketlerinin at l m yapt y ld r. 1994 te Microsoft un kurucusu Bill Gates in internet in görece yarars z ve gelip geçici bir ortam oldu unu, ve sayg n baz yönetim dan flman akademisyenlerin internet in ticarî bir de eri bulunmad n belirtmelerine ra men, sanal ticaret ilk ve en çok gösterilen örne ini 1995 te Amazon.com ile yaflam flt r. nternet patlamas yaflan rken, birkaç y l Microsoft kenarda kald. Ancak milyonlarca Amerikal PC lerini bir iletiflim arac olarak kullanmaya bafllay nca, Microsoft da piyasaya girmeye karar verdi. 1995 in bafl nda flirket, America On-Line a rakip olarak Microsoft Network ismiyle kendi eriflim servisini kurdu. O y l n A ustos ay nda ç ka- 24

r lan Windows 95 de kullan c lar n interaktif bilgisayar sistemlerine, özellikle de Microsoft Network e kat lmalar n kolaylaflt racak unsurlar haz r bulunuyordu. 1996 da Microsoft flirketi, internet taray c s Internet Explorer ile Netscape flirketine rakip duruma gelmifltir. Ancak ABD Adalet Bakanl, Internet Explorer n Windows iflletim sistemiyle beraber ücretsiz olarak verilmesi nedeniyle Microsoft aleyhine antitröst soruflturmas bafllatm fl ve Netscape in flikayeti sonucunda Microsoft aleyhine dava aç lm flt r. lk karar Microsoft un rakiplerini ezmek için tekel gücünü s k s k kulland ve toplumsal bir sorun oldu u fleklinde verilmifltir. En son antitröst davas AT&T nin 1982 de parçalara ayr lmas yla sonuçlanm flt, ancak yaz l m konusunda co rafî veya fonksiyonel s n rlamalar n bulunmamas, Microsoft davas n n sonucunun merakla beklenmesine yol açm flt r. Biliflim sektöründeki ilk antitröst örne inde 1970 li y llarda ABD Adalet Bakanl IBM in üzerine gitmifl, ancak IBM in pazardaki gücünü kaybetmesi sonucunda davadan vazgeçilmiflti. Daha sonra Internet Explorer adl internet taray c s n n patent haklar konusunda aç lan bir davay kaybeden Microsoft, yaz l m alan nda en büyük flirket ve tekel olman n sanc lar n hâlâ yafl yor. 25

D- TÜRK YE DE NTERNET N GEL fi M nternet teknolojisi Türkiye ye ilk olarak, 1987 de Ege Üniversitesi nin öncülü ünde kurulan, Türkiye Üniversite ve Araflt rma Kurumlar A ile geldi. Ancak Türkiye nin internetle as l tan flmas 12 Nisan 1993 te Ankara-Washington aras nda kiral k hatla kurulan ba lant ile olmufl, Türkiye AR- PANET in yerini alan NFSNET a na dahil olmufltur. Bu yüzden 12 Nisan, Türkiye de internetin do um günü olarak kabul edilmifltir. Ayn y l ODTÜ ve Bilkent üniversiteleri ilk Türk web sitelerini yay na verdi. 1994 te de kurumlara ve firmalara internet hesaplar verilmeye baflland. Bu arada ilk internet servis sa lay c TRNET, 1996 da da Türkiye nin ilk internet altyap s olan TURNET devreye girdi. 1998 de Ulaflt rma Bakanl bünyesinde nternet Üst Kurulu oluflturuldu. Daha sonra bu kurul, nternet Kurulu olarak faaliyetlerini sürdürmeye devam etti. Kurul, 8-21 Nisan tarihleri aras n nternet Haftas ilan etti. Her y l kutlanan hafta her ne kadar son y llarda sönük geçiyorsa da, Türkiye de internetin kamuoyuna ulaflmas nda büyük bir ifllev yüklendi. Di er yandan Rekâbet Kurulu nun Türk Telekom a internet servis sa lay c firmalarla haks z rekâbet yapt gerekçesiyle 1.1 trilyon ceza vermesi üzerine nternet Servis Sa lay c lar Derne- 26

i (T SSAD), (yeni ad yla Tüm nternet Derne i - T D), karar n al nd 4 Ekim 2002 yi Türkiye de internetin do um günü olarak kutlama karar ald. Ancak bu tarih internet servis sa lay c lar aç s ndan sembolik bir anlam tafl maktan öteye geçmiyor. 1997 ye gelindi inde, akademik kurulufllar n internet ba lant s n sa layan ULAKNET çal flmaya bafllam fl ve üniversiteler, nispeten h zl bir omurga yap s yla birbirlerine ba lanm fl ve internet kullan r hâle gelmifllerdir. 1999 y l içerisinde, ticarî a altyap s nda büyük de ifliklikler olmufl ve TURNET in yerini TTNET ad nda yeni bir oluflum alm flt r. 2000 lerin bafl nda; ticarî kullan c lar TTNet omurgas üzerinden; akademik kurulufllar ve ilgili birimler de ULAKNET omurgas üzerinden internet eriflimine sahiptir. Ayr ca bu iki omurga aras nda yüksek h zl ba lant mevcuttur. Bizi Türk Telekom internete ba l yor Günümüzde Türkiye de internete eriflmemizi sa layan altyap n n büyük ço unlu u bir kamu kuruluflu olan Türk Telekom un (Türk Telekomünikasyon A.fi.) tekelindedir. nternet servis sa lay c lar internet yurt d fl ç k fllar n ve yurt içi ba lant lar n Türk Telekom dan kiralad klar hatlar üzerinden yapmaktad rlar. Bunun yan nda inter- 27

net sa lay c lar küçük çapta da olsa yurtd fl na ba lant için uydu servisleri kullanmaktad r. Özellikle 21 May s 2003 te meydana gelen Cezayir Depremi sonucu Türkiye nin yurtd fl ba lant kapasitesinin büyük bir bölümünün devred fl kalmas ve bu durumun bir aya yak n bir süre devam etmesi sonucu, internet servis sa lay - c lar bu gibi durumlardan etkilenmemek için uydu servislerine a rl k vermeye bafllam fllard r. nternet kullan c s en h zl artan ülke Türkiye! Amerikan strateji flirketi The Roper Reports Worldwide n 30 ülkede yapt bir araflt rmaya göre, Türkiye internet kullan c s en h zl artan ülke. Son iki y lda internet kullan m ndaki geliflmeler kategorisindeki de erlendirmeye göre de Türkiye, 30 ülke aras nda internet kullan c say s en h zl artan ülke olarak gösterilmifltir. Araflt rmada flafl rt c bir flekilde Türkiye de internet kullan m - n n yüzde 19 oldu u belirtildi. Ayn araflt rmada nüfusunun yüzde 44 ü internet kullanan ABD ise, son iki y lda kullan c oran ndaki art fl h z ile Türkiye nin ard ndan ikinci s rada yer ald. Türkiye de internet kullan c say lar Uydu operatörü Eutelsat n 2003 te yapt bir araflt rmaya göre Türkiye de 931 bin ev internete 28

ba lan yor. 2002 y l rakamlar na göre Türkiye de internet kullan c say s 2.5 milyon kiflidir. IBS nin yapt bir araflt rmada ise Türkiye de internet kullan c say s n n 3.7 milyon oldu u sonucu ortaya ç km flt r. IDC araflt rma flirketine göre Türkiye deki internet kullan c say s 2005 te 8 milyonu bulacak. Türkiye de nüfusun yüzde 5.56 s internet kullan c s. Bu oran ABD de yüzde 60.4, Avrupa ülkelerinde yüzde 29.77. Bu sonuca bak ld nda Türkiye geliflmifl ekonomilerin çok gerisinde olmakla birlikte, 3.7 milyon kullan c say s ile Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Yunanistan, G. Afrika, Hong Kong, rlanda, srail, zlanda, sviçre, Malezya, Norveç ve Portekiz gibi Türkiye ye göre daha kuvvetli ekonomilere sahip ülkelerdeki internet kullan c say s ndan daha fazla internet kullan c - s na sahiptir. 30 ülkede ortalama her on bilgisayar kullan c - s ndan üçü kiflisel bilgisayara sahip. K talara göre, kiflisel bilgisayar sahipli i kategorisinde Asya ilk s rada yer al rken, bu k tada bilgisayar kullanan 10 kifliden 6 s n n kendisine ait bilgisayar bulunuyor. Türkiye de bilgisayarlaflma oran yüzde 4 tür. AB üyeli i kesinleflen 10 ülkede ise evlerde bilgisayarlaflma oran yüzde 20-22, AB 29

üyesi ülkelerde yüzde 40 aflk n, ABD de ise yüzde 65 in üzerinde. E- NTERNET TEKNOLOJ LER NE BAKIfi nternet alan adlar nternette ziyaret etti imiz sitelerin adreslerinin uzant lar yani nas l bitti i bize o site hakk nda bir fikir verir. Örne in bir sitenin adresi, gov.tr ile sonlan yorsa bu sitenin bir kamu kurumuna ait oldu unu anlar z. Ayn flekilde, edu.tr ile biten bir sitenin de bir üniversite sitesi oldu unu anlar z. Bu internet adreslerinin s n fland r lmas ve ak lda tutulmas için büyük kolayl k sa lar. Örne in, Adalet Bakanl n n web sitesinin adresinin ne oldu unu merak ederken flöyle sonuca varabiliriz. Adalet Bakanl bir kamu kurumudur. Dolay s yla adresi gov.tr ile sonlanmal d r. Öyleyse tahmini olarak, www.adalet.gov.tr adresine girdi imizde bu sitenin gerçekten de Adalet Bakanl na ait oldu unu görürüz. nternet alan adlar yukar da verdi imiz örnekten de anlafl ld gibi kullan c lara kolayl k sa lamas için s n fland r lmaktad r. S n fland rma iki aflamada yap l r. Birincisi sitenin ticarî bir site mi yoksa bir kamu sitesi mi oldu unu anlamam za yarayan com, net, org, edu gibi eklerdir. kinci aflamada ise ülke ekleri yer al r. Örne in Türkiye nin alan ad uzant s tr dir. 30

Türkiye de da t lan tr uzant l alan adlar Türkiye nin internet alan ad uzant s olan tr ile biten adresleri verme yetkisine sahip kurulufl, Orta Do u Teknik Üniversitesi (ODTÜ) nternet Alan Ad Yönetimi dir. nternet Alan Ad (Domain Names Sistems-DNS) olarak ifade edilmektedir. ODTÜ Alan Ad Yönetimi, internette.com.tr,.net.tr,.info.tr,.biz.tr,.org.tr,.web.tr,.gen.tr,.av.tr,.name.tr,.tel.tr,.gov.tr,.bel.tr,.pol.tr,.mil.tr,.k12.tr ve.edu.tr uzant l adreslerin tescilini yapmaktad r. Alan adlar uzant lar ne anlama geliyor? av.tr - Avukatlar için web.tr - nternet hizmeti veren kurulufllar için name.tr - Kifliler için ad ve soyad tescil etmek için kullan l r bel.tr Belediyeler için com.tr - Ticarî kurulufllar için gen.tr - Genel amaçl adresler için pol.tr - Emniyet teflkilat için biz.tr - Ticarî kurulufllar için info.tr - Ticarî kurulufllar için edu.tr - Yüksek ö retim kurumlar, üniversiteler için 31

gov.tr - Devlet kurumlar için org.tr - Sivil toplum kurulufllar için (dernek, vak f vb.) net.tr - nternet alt yap s hizmeti veren firmalar için. ( ngilizce network kelimesinin k saltmas d r, a, flebeke anlam ndad r.) mil.tr - Askerî kurumlar için bbs.tr - Bulletin Board System k12.tr - Orta ö retim kurumlar için tel.tr - Telefon numaras kullan larak adres almak isteyenler için 2003 verilerine göre Türkiye de tr uzant l kay tl adres say s : com.tr (ticarî kurulufllar): 27000 org.tr (organizasyonlar): 1905 edu.tr (üniversiteler): 158 k12.tr (ortaö retim kurumlar ): 477 gov.tr (kamu kurumlar ): 1317 net.tr (servis sa lay c lar): 151 mil.tr (askerî kurumlar): 8 gen.tr (genel): 5365 nom.tr (kiflisel ada kay t): 199 32

Uluslararas geçerlili e sahip global üst seviye alan adlar Türkiye nin uluslar aras internet adresi uzant s olan tr ile biten adresler kullan labilece i gibi küresel geçerlili i olan üst seviye alan adlar da bulunmakta ve bu adresler de büyük oranda tercih edilmektedir. Bu adreslerin al nmas yani tescilinde Türkiye deki gibi fazla bürokratik ifllem gerekmedi inden giderek yayg nlaflmaktad r. Global üst seviye alan adlar ve anlamlar flöyledir: com - Ticarî kurulufllar (commercial) edu - Üniversiteler (education) gov - Devlet kurumlar (government) mil - Askerî kurumlar (military) net - A organizasyonlar (network) internet alt yap s hizmeti veren firmalar genellikle bu uzant y kullan r. Net ngilizce network kelimesinin k saltmas d r, a, flebeke anlam ndad r. org - Kâr amac gütmeyen kurulufllar. Vak f, dernek gibi sivil toplum kurulufllar içindir. E-Posta n n olmazsa olmaz @ iflareti nternette en çok kullan lan servis e-postad r. E- posta adreslerinin ortak özelli i hepsinde @ iflareti bulunmas d r. E-posta adresleri genellikle 33

üç bölümden oluflur. Birinci bölümde o e-posta adresinin sahip oldu u kifli ya da kurumu tan mlayan bölüm, ikinci bölümde @ iflareti ve üçüncü bölümde ise e-posta adresinin ba l bulundu u e-posta sunucusu ad yer al r. mbd@melihbayramdede.com adresini inceledi- imizde bu üç bölümü daha net görürüz. Türkiye de internetle yeni tan flanlar n en s k yapt hata posta adreslerini yazarken önüne www yazmalar d r. Genellikte www.melihbayram@dede.com gibi hatal yaz mlarla karfl laflmaktay z. Böyle bir e-posta adresi olmayaca aç kt r. www ile bafllayan bir fley olsa olsa web adresidir. Biraz önceki örnekte oldu u gibi içinde hem www hem de @ iflareti bulunan bir metin ne web adresi ne de e-posta adresi olabilir. Böyle bir adrese gönderece iniz mesaj tabi ki hedefe ulaflmayacakt r. Bu adresten www yi ç kar rsan z bu bir e-posta adresi, @ iflaretini ç kar rsan z da bir web adresi olabilir. ngilizce den çevirerek at sign-at iflareti dedi imiz ve et diye okudu umuz bu sembolün 500 y ll k bir tarihi vard r. @, iflareti e-posta adresinin bir parças olarak ilk kez 1971 de Ray Tomlinson taraf ndan kullan ld. Bilgisayar mühendisi Tomlinson kendisine gönderdi i ilk elektronik mesaj k saca ifade etmek için @ iflaretini seçti. 34