12 Şubat 2013 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Konferans Salonu 1
Çalışma Grubu Üyeleri Konu Başlıkları Adı Soyadı, Ünvanı Konu Başlıkları Adı Soyadı, Ünvanı 1. Genel Enerji Çetin Koçak, DEK-TMK Denetim Kurulu Üyesi 2. Kömür Çetin Koçak, DEK-TMK Denetim Kurulu Üyesi 3. Petrol ve Doğal Gaz Başkan Ülker Aydın, DEK-TMK Sayman Üyesi 7. Elektrik Enerjisi Başkan Gültekin Türkoğlu, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi Üye Üye Teoman Alptürk, DEK-TMK Üyesi Süleyman Zeki Çeri, DEK-TMK Üyesi Üye Ümit Bilek, EPDK Grup Başkanı Üye Engin Özkan, Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş. Üye A.Uğur Gönülalan, DEK-TMK Üyesi Üye Selma Öztürk, DEK-TMK Üyesi Üye Hülya Peker, DEK-TMK Üyesi Üye Olgun Sakarya, TMMOB-EMO Üye Oğuz Türkyılmaz, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi Üye Yücel Tekin, TMMOB-EMO Üye F. Zuhal Yalçın, DEK-TMK Üyesi 8. Nükleer Enerji Muzaffer Başaran, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi 4. Hidrolik Başkan Ayla Tutuş, DEK-TMK Yönetim Kurulu Üyesi 5. Rüzgar Enerjisi Üye Neşe Leblebici, EPDK Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı Enerji Uzmanı 9. Dünya da ve Türkiye de Biyoyakıt Sektörü Dr.Figen Ar, DEK-TMK Üyesi 10. Enerji ve Çevre Selva Tüzüner, DEK-TMK Üyesi Dr.Cenk Sevim, DEK-TMK Üyesi 11. Enerji Verimliliği Tülin Keskin, DEK-TMK Denetim Kurulu Başkanı 6. Güneş Enerjisi Prof.Dr.Raşit Turan, Güneş Enerjisi Araştırma ve Uygulama Merkezi (GÜNAM) Müdürü 2
GENEL ENERJİ 3
1990-2010 Yılları Dünya Birincil Enerji Arzı ve 2035 Yılı Projeksiyonu (m TEP) Kaynak: World Energy Outlook IEA 2012 4
Kaynak: World Enerji Outlook IEA 2012 5
Dünya Birincil Enerji Tüketimi Kaynaklar Bazında (%), 2011 sonu Dünya Birincil Enerji Tüketimi: 12,3 milyar TEP 3 fosil yakıt: % 87 Kaynak: BP Statistical World Review of Energy, Haziran 2012 6
Dünya Birincil Enerji Arzı ve 2035 Yılı Talep Senaryoları İçinde Kaynakların Miktarı ve Payı Kömür Petrol Doğalgaz Nükleer Hidrolik Odun,çöp,v.b. Jeotermal, Güneş,Rüzgar Toplam Birincil Enerji Yıllar 1990 2010 2035 (Mevcut Politikalar) 2035 (Yeni Politikalar) mtep 2.231 3.474 5.523 4.218 % 25 27 30 25 mtep 3.230 4.113 5.053 4.656 % 37 32 27 27 mtep 1.668 2.740 4.380 4.106 % 19 22 23 24 mtep 526 719 1.019 1.138 % 6 6 5 7 mtep 184 295 460 488 % 2 2 2 3 mtep 903 1.277 1.741 1.881 % 10 10 9 11 mtep 36 112 501 710 % 0 1 3 4 mtep 8.779 12.730 18.676 17.197 % 100 100 100 100 7
Dünya Birincil Enerji Talebinde Yakıt Paylarının Gelişimi Kaynak: BP, Energy Outlook 2030 8
Kaynak:Genel Enerji Denge Tabloları 9
2011 Yılı Türkiye Birincil Enerji Arzında Kaynakların Payı 2011 yılı Türkiye toplam birincil enerji tüketimi: 114.480 KTEP Tüketimin %90,3 ü fosil yakıtlardır. Kaynak: ETKB 2012 10
Türkiye Birincil Enerji Üretiminde Kaynakların Payı Kaynak: ETKB 2012 11
12
1990-2011 YıllarındaTürkiye Toplam Birincil Enerji Üretimi ve Arzı (mtep) 109 114 81 Üretim 53 25,5 26 32,5 32,2 Toplam arz 1990 2000 2010 2011
Birincil Enerji Tüketiminin Yerli Üretimle Karşılanma Oranı (%) 14
1990-2001 Türkiye Enerji İthalatının Kaynaklara Dağılımı 2011 yılında;. Toplam ithalat 240,8 milyar dolar.. Enerji ithalatı 54,1 milyar dolar. Ulaştırma sektörünün enerji tüketiminin toplam enerji ithalatı içindeki payı %62 15
16
KÖMÜR 17
2009 Dünya Kömür Rezervinde Kömür Cinslerinin Payı ve Miktarı (Milyar Ton) %23 Linyit 195 Toplam Rezerv 861 Antrasit ve Taşkömürü 405 Alt Bitümlü 261 %47 %30 18
2011 Yılı Ülkelerin Kömür Üretim Payları(mtep) Çin, enerji sektörü içinde dünyada en büyük oyuncu haline geldi; Örneğin dünya kömür üretiminin yarısı Çin den geliyor. Türkiye dünya kömür üretiminin mtep olarak 0,004 ünü üretmiş. 19
Türkiye de LİNYİT rezervleri son 10 yılda yaklaşık % 50 artarak 13,4 milyar tona ulaşırken üretim daha sınırlı olarak artmıştır; 2001: 59,5 milyon ton 2011: 72,5 milyon ton
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 44.407 51.533 43.709 65.204 65.019 59.572 76.171 75.577 69.698 72.550 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2.248 1.990 1.946 2.745 2.839 2513 2.494 2.879 2.592 2.619 Bin Ton 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1990-2011 Türkiye Taşkömürü Üretimleri(1.000 Ton) Bin Ton 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 1990-2011 Türkiye Linyit Üretimleri(1000 Ton)
2012 Yılı Türkiye Üretilebilir Kömür Rezervlerinin Santral Potansiyeli (Ç.Koçak) Saha Adı Toplam Rezerv Üretilebilir Rezerv Yapılabilir (milyon ton) (milyon ton) K.Güç(MW) Afşin-Elbistan 4.360 4350 7205 Afşin-Elbistan 515 490 1250 Adana-Tufanbeyli 423 350 1050 Adıyaman-Gölbaşı 51 46 150 Ankara-Çayırhan 308 190 500 Bingöl- Karlıova 89 28 100 Bolu-Göynük 38 36 65 Bursa-Orh.,Keles,Dav 116 70 270 Çankırı-Orta 70 65 135 Konya Ilgın 143 125 500 Konya Karapınar* 1.833 1275 3900 Kütahya-Tunçbilek** 269 170 450 Kütahya-Seyitömer 176 172 150 Manisa-Soma** 752 575 1050 Tekirdağ-Saray 129 40 175 Şırnak-Asfaltit 72 65 540 LİNYİT, AS. TOPLAMI 9.982 8498 17490 Bartın-Amasra** 407 125 1100 Zonguldak** 909 197 TAŞKÖMÜR TOPLAMI 1.316 322 1100 GENEL TOPLAM 11.298 8820 18590
Kömür Rezervlerine Dayalı Santralların Avantajları 1-Cari Açığın Azaltılması, 2-İstihdam Yaratma ve Katma Değer Kazandırması, 3- Elektrik Fiyatlarına Olacak Katkısı, 4-Yerli Sanayiinin Gelişmesi, 5-Enerji Güvenilirliği ve Doğal Gaz Santrallarının Payının %30 Düzeyine İndirilmesi Hedefinin Sağlanması
PETROL ve DOĞALGAZ 24
Dünya da Petrol ve Doğal Gaz Üretim ve Tüketim PETROL (milyon ton) Üretim % Tüketim % Kuzey Amerika 670 16,8 1.041,1 25,8 Orta ve G. Amerika 379,9 9,5 281 7,0 Avrupa ve Avrasya 838,8 21,0 903,1 22,4 Ortadoğu 1.301,4 32,6 364,3 9,0 Afrika 417,5 10,4 160,6 4,0 Asya Pasifik 388,1 9,7 1281,7 31,8 Üretim % Tüketim % Kuzey Amerika 864,2 26,4 863,8 26,8 Orta ve G. Amerika 167,7 5,1 154,5 3,8 Avrupa ve Avrasya 1.036,4 31,6 1.101,1 27,3 Ortadoğu 526,1 16,1 403,1 10,0 Afrika 202,7 6,2 109,8 2,7 Asya Pasifik 479,1 14,6 590,6 14,6 DOĞAL GAZ (milyar m3)
Denizyolu Petrol Taşımacılığı Geçiş Noktası Dünya Petrol Talebindeki Payı (%) Hürmüz Boğazı 20 Malakka Boğazı 18 Süveyş Kanalı ve SUMED 5 Babül Mendeb 4 Türk Boğazları 3.4 Panama Kanalı 0.9 Danimarka Boğazı 3.7 İstanbul ve Çanakkale 3 milyon v/g(17 mil) Alternatif Boru Hatları Dünya Petrol Akışının Yaklaşık %55 i 26
Türkiye de Petrol Üretim ve Tüketimi 25 2,4 2011 yılında petrol talebinin %91 i İthalatla karşılanmıştır. Üretimin %79 unu TPAO gerçekleştirmiştir. 27
Milyar m3 Doğal Gaz Üretim ve Tüketimi 50,000 45,000 40,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0,000 Doğal Gaz Üretim ve Tüketimi (Milyar m 3 ) 0,8 44,1 Üretim Tüketim 2011 yılında tüketilen Doğal Gazın % 98 i ithalatla karşılanmıştır. Üretimin % 58 ini TPAO gerçekleştirmiştir
2011 Yılı Türkiye Sektörel Bazda Tüketim Petrol Doğal Gaz Enerji Dışı 16% Sanayi Tüketimi Denizyolları 8% 2% Havayolları 4% Tarım 18% Karayolları 47% Konut ve Hizmetler 5% En çok petrol tüketimi %53 ile ulaştırmadadır En çok Doğalgaz tüketimi %48 ile elektrik üretimindedir. 29
Türkiye Enerji İthalatı YILLAR TOPLAM İTHALAT Milyar $ ENERJİ İTHALATI Milyar $ ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ ENERJİ İTHALATI Milyar $ TOPLAM ENERJİ İTHALATI Milyar $ Enerji İthalatının % 41 i(22,2 milyar$) Ham Petrol ve Petrol ürünleridir. ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNÜN ENERJİ İTHALATI İÇİNDEKİ PAYI (%) ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNÜN TOPLAM İTHALATI İÇİNDEKİ PAYI (%) ENERJİ SEKTÖRÜNÜN TOPLAM İTHALATI İÇİNDEKİ PAYI (%) 2002 51.5 9.2 5.4 3.8 58.7 10.5 7.4 2003 69.3 11.6 6.6 5 56.9 9.5 7.2 2004 97.5 14.4 8.6 5.8 59.7 8.8 5.9 2005 116.7 21.3 12.4 8.9 58.2 10.6 7.6 2006 139.5 28.9 16.6 12.3 57.4 11.9 8.8 2007 170.1 33.9 19.3 14.5 56.9 11.3 8.5 2008 201.9 48.3 27 21.3 55.9 13.4 10.5 2009 140.9 29.9 15.2 14.7 50.8 10.8 10.4 2010 185.5 38.5 21 17.5 54.5 11.3 9.4 2011 240.8 54.1 33.6 20.5 62.1 14.0 8.5
Ülkeler Bazında Ham Petrol İthalatı 2010 2010 yılına göre %7,5 artmıştır. En büyük artış İran da, düşük ise Rusya da 2012 de % 28 artış bulunmaktadır. Kazakistan 11% Suriye 2% Kazakistan 7% 2011 Irak 12% Rusya 20% İran 43% Irak 17% Suriye 1% İran 52% S.Arabista n 12% S.Arabistan 11% Rusya 12%
Ülkeler Bazında Doğal Gaz İthalatı Doğal gaz 2010 a göre %22 artmıştır. En büyük pay %58 ile Rusya ya aittir. 2010 Cezayir 10% Nijerya 3% Spot 8% 2011 Rusya 46% İran 21% Azerbeyca n 12%
Uluslararası Boru Hattı Projeleri Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol Ana İhraç Boru Hattı Samsun-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Hazar-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattı (DGBH) Projesi Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Boru Hattı (ITG) Nabucco Doğalgaz Boru Hattı Projesi Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hatı (TANAP) Projesi Trans Adriyatik DGBH Projesi (TAP) Irak-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı Irak-Türkiye Doğal Petrol Boru Hattı Mısır -Türkiye (Arap) Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Hazar Geçişli Türkmenistan-Türkiye- Avrupa DGBH Projesi 33
PETROL VE DOĞAL GAZ Ülkemizde Petrol ve Doğal Gaz Arama, Üretim ve Piyasa Sektörleri için Öneriler Petrol ve doğal gazın öncelikle öz kaynaklarımızdan sağlanması için arama ve üretim faaliyetleri artırılmalı, Arz güvenliği için gerekli önlemler alınmalı, Petrol faaliyetleri dikey bütünleşmiş yapıda sürdürülmeli 6326 Sayılı Kanun günümüz koşullarına göre revize edilmeli / yeni bir petrol kanunu yürürlüğe girmeli, Doğal gaz piyasası kanununun bazı hükümleri yeniden düzenlenmeli, Petrol ürünleri fiyatlarının artmasında etkili olan maliyet unsurları gözden geçirilmelidir. 34
HİDROELEKTRİK ENERJİ 35
Türkiye nin HES Potansiyeli Brüt Potansiyeli Teknik Potansiyeli Ekonomik Potansiyeli 433 000 GWh/yıl, 216 000 GWh/yıl, 170 000 GWh/yıl 36
Ekonomik HES Potansiyelinin Proje Durumlarına Göre Dağılımı (1 Ocak 2013) Proje Durumu Proje Sayısı K.Güç (MW) İşletmede 369 18 330 Lisans almış olanlar 572 15 619 Henüz Uygun 902 10 716 Bulunmamış Projeler Toplam 1843 44 665 37
Lisans Almış Projelerin İlerleme Durumları Toplam Lisanslı HES adedi %10ve altı %10-50 arası %50-80 arası %80-100 arası 572 277 160 47 42 38
RÜZGAR ENERJİSİ 43
Kurulu Güç (MW) Küresel Kümülatif Rüzgar Kurulu Gücü (1996-2011) 300.000 250.000 200.000 150.000 239.000 194.390 158.738 120.550 100.000 50.000 0 6.100 7.600 10.20013.60017.400 23.900 31.100 39.43147.620 59.091 74.05293.835 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Yıl
Kurulu Güç (MW) Küresel Yıllık Kurulan Rüzgar Kurulu Gücü (1996-2011) 50.000 40.000 38.610 35.802 42.175 30.000 20.000 10.000 0 26.282 19.865 11.531 15.244 1.280 1.530 2.520 3.440 3.760 6.500 7.270 8.133 8.207 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Yıl
Bölgelere Göre Yıllık Artış (2003-2011)
Yıllara Göre Türkiye deki Rüzgar Kurulu Gücünün Gelişimi (1999-2011) Yıl Kurulu Güç (MW) Yıllık Eklenen Yeni Kapasite (MW) Yıllık Kurulu Güç Artış Oranı (%) 2000 18,9 10,2 117,2% 2001 18,9 0,0 0,0% 2002 18,9 0,0 0,0% 2003 20,1 1,2 6,3% 2004 20,1 0,0 0,0% 2005 20,1 0,0 0,0% 2006 65,0 44,9 223,4% 2007 207,0 142,0 218,5% 2008 333,0 126,0 60,9% 2009 801,0 468,0 140,5% 2010 1.329,0 528,0 65,9% 2011 1.800 476 35 % 2012 yıl sonu itibariyle Türkiye nin rüzgar kurulu gücü 2.300 MW ta ulaşmıştır
2012-2016 Rüzgar Enerjisi Pazar Gelişim Projeksiyonu
GÜNEŞ ENERJİSİ 49
2011 Yılı FV Kurulu Güç Kapasitesi (EPIA, Ocak 2012) Ülkeler 2011 yılı içinde bağlanan kapasite (MW) 2011 yılsonu birikmiş kurulu güç (MW) 1 İtalya 9 000 12 500 2 Almanya 7 500 24 700 3 Çin 2 000 2 900 4 ABD 1 600 4 200 5 Fransa 1 500 2 500 6 Japonya 1 100 4 700 7 Avustralya 700 1 200 8 Birleşik Krallık 700 750 9 Belçika 550 1 500 10 İspanya 400 4 200 11 Yunanistan 350 550 12 Slovakya 350 500 13 Kanada 300 500 14 Hindistan 300 450 15 Ukrayna 140 140 16 Diğer Dünya Ülkeleri 1 160 6 060 TOPLAM 27 650 67 350 50
2011 Yılı FV Kurulu Güç Kapasitesi Dağılımı (EPIA, Ocak 2012) 51
Türkiye nin Güneş Enerjisi Potansiyelinin Bölgelere Göre Dağılımı Bölge Toplam Güneş Enerjisi (KWh/m 2 -Yıl) Güneşlenme Süresi (Saat/Yıl) Güneydoğu Anadolu 1.460 2.993 Akdeniz 1.390 2.956 Doğu Anadolu 1.365 2.664 İç Anadolu 1.314 2.628 Ege 1.304 2.738 Marmara 1.168 2.409 Karadeniz 1.120 1.971 Kaynak: F. Birsen ALAÇAKIR, Türkiye de Güneş Enerjisi Potansiyeli ve EİE deki Çalışmalar 52
Potansiyelin Ne Kadarını Kullanabiliriz? Mevcut Uygun Sahalar (Tüm TR 38.5 paralel ve altı, toplam yaklaşık 11.000 km 2 alan) En düşük beklentileri varsayalım : 1 MWe GES 20 dönüm araziye kurulabilsin (567 bin MW K.Güç) Alanın %40 ına panel/toplayıcı konsun, paneller yere yatay, sabit olsun. Yatay sabit panellere gelen güneş enerjisinin ortalama %10 u sayaçtan geçen elektrik enerjisine dönüştürülsün, Bu sahaların sadece yarısını kullanalım, Tüm sahaların global güneş enerjisi potansiyeli 1.600 kwh/m 2 -Yıl olsun Kaynak: Şenol Tunç 53
Potansiyelin Ne Kadarını Kullanabiliriz? Mevcut Uygun Sahalar (Tüm TR 38.5 paralel ve altı, toplam yaklaşık 11.000 km 2 alan) Bu sahalarda yılda en az 363 TWh elektrik enerjisi üretilir, toplam 287.500 MW kurulu güçte GES kurulabilir. + Bahçe/Çatı türü lisanssız uygulamaları ~%10 ek üretim imkanı düşünülürse = 400 TWh Bu miktar Türkiye nin 2011 Yılı toplam elektrik tüketiminin neredeyse 2 katıdır! Kaynak: Şenol Tunç 54
ELEKTRİK ENERJİSİ 55
Elektrik Sektörünün Dünya daki Genel Görünümü Dünya elektrik üretimi 2010 da 21,4 TWh % 41 Kömür % 22 Doğalgaz % 16 Hidrolik kaynaklar % 13 Nükleer % 5 Petrol % 3 Diğer kaynaklardan sağlanmıştır. 56
2012 Türkiye Kurulu Gücünün Kaynaklara Dağılımı Sıvı Yakıtlar 2% Taş kömürü Rüzgar 4% 1% İthal Kömür Çok Yakıtlılar 5% 7% Linyit 14% Doğal Gaz 32% Jeotermal 0,% Biyogaz 0,% Asfaltit 0,% Hidrolik 35% Kaynaklar MW Hidrolik 19 620 Doğal Gaz 18 318 Linyit 8 148 İthal Kömür 3 913 Çok Yakıtlılar 2 793 Rüzgar 2 261 Sıvi Yakıtlar 1 229 Taş kömürü 335 Jeotermal 162 Biyogaz 159 Asfaltit 135 Toplam 57 072 Kaynak : TEİAŞ 57
2012 Türkiye Elektrik Üretiminin Kaynaklara Dağılımı Taş kömürü Asfaltit Sıvı Yakıtlar 1% Jeotermal 0% Diğer 2% 0% 0% Rüzgar İthal Kömür 3% 12% Hidrolik Linyit 15% 24% Doğal Gaz 43% Kaynaklar MWh Hidrolik 57 836 865 Doğal Gaz 103 235 700 Linyit 34 397 426 İthal Kömür 28 924 082 Rüzgar 5 851 550 Sıvi Yakıtlar 4 749 114 Taş kömürü 1 733 826 Jeotermal 849 368 Asfaltit 843 044 Diğer 659 023 Toplam 239.079.998 Kaynak : TEİAS 58
Türkiye Elektrik Tüketiminin Yıllara Göre Yüzdesel Değişimi 59
Elektrik Enerjisi Talebinde Gelişmeler Kaynak : H. Alış Sunumu 60
Yıllık Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimleri (kwh) (2009) Türkiye de yıllık kişi başına düşen elektrik tüketimi 2011 yılında 3.099 kwh olarak gerçekleşmiştir. Ciddi büyüme potansiyeli Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) 61
Türkiye ve Dünya Türkiye, dünya genelinde; 7. büyük kömür ithalatçısı, 8. büyük doğalgaz ithalatçısı konumuna gelmiştir. Dünyanın en büyük petrol ithalatçılarından birisi olarak, ilk 25 ülke arasında yer almaktadır. Kaynak: H. Alış Sunumu 62
Kurulu Güç ve Türkiye Elektrik Üretimi İçinde Kamu ve Özel Sektör Paylarının Gelişimi KURULU GÜÇ Özel Sektör, üretimde kurulu güce kıyasla daha hızlı bir şekilde kamunun yerini alıyor ELEKTRİK ÜRETİMİ 63
Kaynaklar MW Termik 1.003,3 Hidroelektrik 2.492,4 Rüzgar 531,9 Çöp-Biogaz-Jeotermal 162,6 Atık Isı TOPLAM 4.190,2
NÜKLEER ENERJİ 65
NÜKLEER TEKNOLOJİNİN GELİŞİMİ Kaynak: J.C. Cole, NPP Updated, 2011
Dünya da Nükleer Enerjinin Durumu 01.10.2012) Ülke Nükleer Elektrik Üretim (2011) İşletmedeki Nükleer Santrallar İnşa Edilen Santrallar milyar kwh % Adet MWe Adet MWe ABD 790,4 19,2 104 102.195 1 1.218 Fransa 423,5 77,7 58 63.130 1 1.720 Japonya 156,2 18,1 50 44.396 3 3.036 Rusya 162,0 17,6 33 24.164 10 9.160 Güney Kore 147,8 34,6 23 20.787 4 5.206 Hindistan 28,9 3,7 20 4.385 7 5.300 Kanada 88,3 15,3 18 12.794 2 1.385 İngiltere 62,7 17,8 16 10.038 0 0 Ukrayna 84,9 47,2 15 13.168 0 0 Çin 82,6 1,8 15 11.881 26 27.640 Diğer 490,7 9,3 82 65.822 10 9.509 Toplam 2.518 13,5 434 372.760 64 64.174 Kaynak: World Nuclear Association www.world-nuclear.org
Fukushima nın Nükleer Endüstri ye Etkileri Nükleer santral projelerini durdurmaya karar veren ülkeler Almanya: 2022 yılından itibaren tüm nükleer santralleri sistemden çıkarma İsviçre: 2034 yılına dek nükleer santrallerin kapanması Belçika: Nükleer projelerin sonlandırılmasının uygunluğunu araştırma İtalya: Nükleer santral projelerini başlatmama Rusya, Hindistan, G. Kore ve Çin: Geleceğin muhtemel nükleer endüstri liderleri, stress testleri ve güvenlik değerlendirmeleri düzenlemeleri ardından nükleer santral projelerine devam kararı aldı Japonya: Uzun süren stress testleri ve tsunamiye karşı ilave tedbirler alarak bazı santralların işletmesine devam kararı Yeni nükleer santral kuracak ülkeler: Planlanan projelere devam kararı Teklif edilen proje sayılarında farklı tutumlar (Macaristan gibi devam kararında olan ülkeler yanında Bulgaristan gibi teklif edilen yeni proje bulunmadığını bildiren ülkeler)
AKKUYU NÜKLEER SANTRALI Türkiye, 12 Mayıs 2010 tarihinde Rusya Federasyonu ile Mersin-Akkuyu da 4x1.200 MW lık VVER 1200 tipi bir nükleer santralın tesisine ve işletimine dair bir işbirliği anlaşması imzalamıştır. Bu antlaşma ülkelerin Parlementolarında da onaylanmıştır. 13 Aralık 2010 tarihinde ise konuya ilişkin proje firması olan Akkuyu NGS Elektrik A.Ş. kurulmuştur. Şirket, Akkuyu sahasını EÜAŞ tan Mart 2011 de devir alarak, saha etüdlerine başlamıştır. ÇED Yönetmeliği gereği 29.03.2012tarihinde Büyük Eceli beldesinde halkın bilgilendirme toplantısı yapılmıştır. İnşaatın 2015 de başlaması ve birinci ünitenin 2020 de devreye girmesi beklenmektedir. İkinci nükleer santral yeri olarak belirlenen Sinop ta 2008 yılından beri çalışmalar sürdürülmektedir.
ENERJİ VERİMLİLİĞİ 70
Enerji Verimliliği Enerji verimliliği gerek enerji tüketimindeki artan talebin karşılanması ve gerekse seragazı emisyonlarının azaltılmasındaki en önemli ve maliyet etkin önlem ve girişimdir. Geçtiğimiz dönemde gelişmiş ülke ekonomilerinin enerji yoğunlukları bütün sektörlerin ortak çabalarıyla azaltılmıştır. Örneğin 1990-2004 yılları arasında, bütün AB alanında enerji verimliliği endeksi düşmüş olup, bu durum %14 oranında artan enerji verimliliğini göstermektedir. 71
Enerji Yoğunluğu.Verimlilik göstergesi? Türkiye, birincil enerji yoğunluğu açısından, gelişmiş ülkelerle kıyaslamasında; enerji yoğun ekonomilerden birisi olarak değerlendirilebilir. 2009 yılı Birincil Enerji Yoğunluğu :TEP/1000 dolar Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla OECD ortalaması 0.18 Türkiye 0.27 Mukayesenin GSYH Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) bazı ile nihai enerji tüketim rakamları arasında yapılması gerekmektedir. 72
Satın Alma Gücü Paritesine ( bazında) göre Nihai Enerji Tüketim Yoğunluğu Kıyaslaması 2008 yılı için Türkiye nihai enerji yoğunluğu, kişi başı milli geliri üç misli olan gelişmiş ülkelerden, SAGP kıyaslaması ile hâlâ %30 daha yüksektir Kaynak: World Energy Council 2010-Energy Efficiency: A Recipe for Success 73
Enerji Verimliliği Aslında Türkiye nin hem milli gelirinde hem de nihai enerji yoğunluğunda 1990-2008 arasında bir iyileşme görülmüştür, ancak diğer birçok ülke ile kıyaslandığında gösterilen gelişme enerji yoğunluğu açısından çok kayda değer değildir Sonuç olarak yapılabilecek yorumlar özetle ; Enerji yoğunluğunda geçtiğimiz yıllarda diğer gelişmiş ülkelere kıyasla önemli bir düşme trendi yakalanamıştır. Türkiye nin mevcut enerji yoğunluğunu düşürmek için önemli bir potansiyel mevcuttur. GSYH ve kişi başına enerji tüketiminin büyüme potansiyeli vardır ve kaçınılmazdır. Bunun düşen enerji yoğunluğu ile birlikte sağlanması gerekmektedir. Milli geliri attırırken enerji verimliliği iyileştirmeleri için önemli bir potansiyel vardır. EV stratejisi ile 2012-2023 döneminde enerji verimliliğinin etkinleştirilmesi mümkün olabilir. Bu konu önemle ve öncelikle ele alınmalı gündemde 74
BİYOYAKITLAR 75
Dünya Biyoyakıt Üretimi, MTEP Global Biyoyakıt Üretimi 2012 yılında başta Brezilya olmak üzere az da olsa azalma kaydetmiştir. Buna rağmen Amerika da krizden çıkış senaryolarında yer alan bir argümandır. Çünkü pek çok sektörde istihdam, yeni vergi imkanları ve katma değer yaratmaktadır. Diğer yandan dünyada en çok üretilen biyoyakıt biyoetanoldür. Biyoetanol şekerli ve nişastalı bitkilerden üretilir ve benzinle harmanlanır. Biyodizel yağlı bitkilerden elde edilir ve motorinle harmanlanır.
2020 Yılı Dünya Biyoyakıt Üretim Projeksiyonu 2020 Yılında biyoyakıt üretiminin %73 ünü etanol, %27 sini biyodizel oluşturacaktır. Günümüzde bu oran %80 dir. Kaynak: Hard Energy s Global Biofuel Center, Semp. 2010
Ülkemizde Biyoyakıt Sektörü Kurulu Kapasite Tesis Sayısı 2012 Üretimi Mevzuat BİYOETANOL 149,5 milyon lt (TAPDK) 3 + 1 Konya Şeker Tarkim Tezkim Eskişehir Şeker Fb. ~30 milyon lt Benzinle harmanlanan %2 lik dilim ÖTV den muaf 2013 de %2 kullanım zorunluluğu 2014 de %3 kullanım zorunluluğu BİYODİZEL 1 milyar lt (EPDK) 36 (Lisanslı) (Üretim yapan sadece 1 tesis) 14,7 milyon lt (2011) Benzinle harmanlanan %2 lik dilim ÖTV den muaf 2014 de %1 kullanım zorunluluğu 2015 de %2 kullanım zorunluluğu 2016 de % 3 kullanım zorunluluğu BİYOGAZ 174 MW (EPDK) 67 tesis 113,3 MW (19 Eyl 2012) Yerli ekipman katkı payı 13,3 $cent/kwh (10 yıl)
%2 Biyoetanol Kullanımının Ülkemiz Ekonomisine Katkısı HAMMADDE TALEBİ 42,8 Milyon $ lık hammadde talebi HAM PETROL İTHALATINDA AZALMA 330 bin m 3 (2,1 milyon varil) ham petrol ikamesi İSTİHDAM : 2.850 si tarımda, 35 i sanayide, 2.885 kişiye doğrudan, 350 kişiye dolaylı ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNE KATKI : Elde edilen biyoetanolün taşınması ile 1,4 milyon $ (2.500.000 TL) lık katma değer yaratılacaktır. YÜKSEK PROTEİNLİ YEM Ekonomik değeri 30,7 Milyon $ olan 106.080 ton yüksek proteinli yem. (NOT: Biyoetanol tesislerinin artığı olarak elde edilen 106.080 ton yem olmasaydı, bu miktardaki yemin üretilmesi için 10.000 ha alana ihtiyaç duyulacaktır). YENİ VERGİ İMKANLARI : Sadece yem piyasasından 2 milyon 456 bin $ yeni vergi imkanı Ayrıca yemin nakliyesinden 2,06 Milyon $ (3.712.800 TL) katma değer HİZMET SEKTÖRÜNDE İŞ HACMİ GENİŞLEMESİ Hizmet sektöründe 2,8 milyon $ iş hacmi ÇEVRENİN KORUNMASI 119.500 ton CO 2 tasarrufu sağlanacaktır.
Biyoyakıtlar Türkiye sahibi olduğu zengin biyokütle kaynaklarını, enerji arz güvenliğinin sigortası, kırsal kesimin refahı vizyonu ile değerlendirmelidir. Gıda ürünlerini biyoyakıt üretimine kaydırmadan ve zarar verici bir arazi dönüşümüne neden olmadan, tarımsal potansiyelini aktifleştirerek biyoyakıt üretimini önemsemeli Bu Amaçla; ve uygulamalıdır. Planlı bir enerji tarımını da içeren biyoyakıt programı ile istikrarlı adımlarla yol alınmalı, hedeflere uygun stratejiler, eylem planları geliştirilmelidir. Gıda dışı hammaddelerden biyoyakıt üretimi yani ileri kuşak biyoyakıt üretimleri için Ar-Ge bütçeleri oluşturulmalı, bu alandaki faaliyetler desteklenmelidir.
ENERJİ ve ÇEVRE 81
ÇEVRE MEVZUATI - ÖNEMLİ KANUN VE YÖNETMELİKLER Çevre Kanunu Çevre Mevzuatı Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Su Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik Sera Gazı Emisyon Azaltımı Sağlayan Projelere İlişkin Sicil İşlemleri Tebliği
Çevre Mevzuatı ve Termik Santrallar Çevre mevzuatı ve gelişmelerle daha sıkı kuralların ve emisyon limitlerinin getirilmesi termik santrallar için çok önemlidir. Yerli linyitlerin kalitesi ve ısıl değeri düşük, toz ve kükürt (S) içerikleri yüksektir. Kükürt dioksit(so 2 ), azot oksitler(no X ), toz gibi emisyonlar için mevzuatta limit değerler belirlenmiştir. SO 2 azaltılması için yüksek maliyetli BGD (Baca gazı desüfürizasyon) tesisleri gereklidir. Eski termik santrallarda çevre mevzuatına uyulamaması nedeniyle çevre izinleri de bulunmamaktadır. AB çevre mevzuatı uyumu çerçevesinde emisyon limit değerleri daha da düşürülmüştür (Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği). Söz konusu limitlerin eski santrallara uygulanması için geçiş süreci olmakla birlikte yeni kurulan santrallar için uygulanmaktadır. Doğal gaza dayalı termik santrallarda ise çevre sorunları kömüre göre çok daha azdır. Bu tür santrallarda, özellikle, yeni nesil gaz türbinlerinde verimlilik yüksek olup, çevresel sorunlar daha da azalmıştır.
İklim Değişikliği ve Sera Gazları İklim Değişikliği ve Sera Gazları (CO 2, CH 4, N 2 O, F-Gazları vb.) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi(İDÇS), Kyoto Protokolü(KP) Türkiye, Ek-1 ülkesi olarak 24 Mayıs 2004 tarihinde İDÇS ne ve 26 Ağustos 2009 tarihinde ise KP ne taraf olmuştur. Türkiye Sera Gazı Emisyonları (Milyon Ton CO 2 Eşdeğeri) 1990 1995 2000 2005 2010 CO 2 141,36 173,90 225,43 259,61 326,47 CH 4 33,50 46,87 53,30 52,38 57,54 N 2 O 11,57 16,22 16,62 14,18 13,03 F-Gazları 0,60 0,52 1,66 3,73 4,89 Toplam 187,03 237,51 297,01 329,90 401,93 Kaynak:Sera Gazı Emisyon Envanteri-2012 TÜİK
Sera Gazları Dünya ve Türkiye 2009 Yılı Enerji Kaynaklı CO 2 Emisyonları, Dünya ve Türkiye CO 2 (Milyon Ton) CO 2 /Nüfus (Ton/Kişi) CO 2 /Toplam Birincil Enerji Arzı (Ton/TEP) Dünya 30 326 4,44 2,38 OECD 12 440 10,10 2,30 Orta Doğu 1 547 7,56 2,55 Çin 7 311 5,43 3,01 Asya 3 331 1,49 2,19 Latin Amerika 1 068 2,16 1,80 Afrika 930 0,91 1,36 ABD 5 369 17,31 2,42 Türkiye 266 3,65 2,53
Karbon Tutma ve Depolama (Carbon Capture & Storage-CCS) Karbon Tutma ve Depolama Teknolojisinin Aşamaları -Tutma tekn.:1)yanma sonrası,2)yanma öncesi,3)oksi-yakıt yakma -Taşıma: Borularla veya tankerler ile taşıma -Depolama:Petrol ve d.gaz kuyuları, tuz yatakları, kömür yatakları, okyanuslar Halen geliştirilmekte, Demonstrasyon projeleri olmakla birlikte tam ölçekli ve üç bileşeni kapsayan tamamlanmış bir proje yok Teknik, hukuki, idari ve mali sorunlar var Maliyetler çok yüksek İç elektrik tüketimi yüksek, dolayısıyla santral verimi düşük Depolamada sızdırmazlık önemli, ama hala belirsizlikler var. Karbon azaltılmasında önemli bir teknoloji olmakla birlikte, ancak 2050 lerde yaygınlaşması beklenmektedir.
TEŞEKKÜR Kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm üyelerimize, siz sayın katılımcılara ve reklam vererek destek olan kuruluşlara teşekkürlerimizi sunarız. SİLOPİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş.
KİTAP SİPARİŞİ İÇİN Cinnah Cad. No:67/15 06680 Çankaya-Ankara Tel: (312) 442 82 78 79 Faks: (312) 441 96 10 E-mail: wectnc@tr.net Web Site: www.dektmk.org.tr 88