T.C. ATILIM ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠġLETME YÖNETĠMĠ ANABĠLĠM DALI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

T.C. ATILIM ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠġLETME YÖNETĠMĠ ANABĠLĠM DALI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KOBĠLERĠN FĠNANSMAN SORUNLARI VE BANKA KREDĠLERĠNĠN KOBĠLERE ETKĠSĠNĠN ĠNCELENMESĠ Hazırlayan Onur TIRAġ Tez DanıĢmanı Dr. Burcu DĠNÇERGÖK Ankara - 2011

ÖNSÖZ AraĢtırmamda görüģ, uyarı ve yönlendirmeleriyle ve fedakar davranıģlarıyla bana destek veren danıģman hocam Dr. Burcu DĠNÇERGÖK baģta olmak üzere, yardımlarını ve babacanlığını esirgemeyen Prof. Dr. Ayhan TAN a, yardımlarından dolayı Kübra TAġCI ya, yüksek lisans yapmam konusunda beni teģvik eden ve her zaman her konuda yanımda olan babam YaĢar TIRAġ' a teģekkür etmeyi bir borç bilirim. Ayrıca, bu çalıģmada benden gerekli idari izni esirgemeyen kurum Müdürlerimiz Sayın AyĢe SÖNMEZLER ve Özden Dilhun ZEYBEK' e de anlayıģlarından dolayı ayrıca çok teģekkür ederim. Onur TIRAġ i

ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ... i ĠÇĠNDEKĠLER...ii TABLOLAR LĠSTESĠ... v GĠRĠġ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM... 2 KOBĠ KAVRAMI VE KAPSAMI... 2 1.1. KOBĠ Tanımı... 2 1.1.1 Resmi KOBĠ Tanımı... 3 1.1.2 Halkbank KOBĠ Tanımı... 3 1.1.3 DĠE Tanımı... 3 1.1.4 KOSGEB Tanımı... 3 1.1.5 Yabancı KuruluĢların Tanımı... 4 1.1.5.1 Dünya Bankası Tanımı... 4 1.1.5.2 BirleĢmiĢ Milletler Tanımı... 4 1.1.6 Avrupa da KOBĠ... 4 1.1.7 Asya Ülkelerinde KOBĠ ler... 5 1.1.7.1 Japonya da KOBĠ... 5 1.1.7.2 Güney Kore de KOBĠ... 6 1.1.7.3 Güneydoğu Asya Ülkeleri nde KOBĠ... 7 1.1.8 ABD de KOBĠ ler... 7 1.2 Türkiye de KOBĠ ler... 8 1.2.1 Türkiye Ekonomisi Ġçinde KOBĠ lerin Yeri Ve Önemi... 8 1.2.2 Türkiye de KOBĠ lerin GeliĢim Süreci... 8 1.3 KOBĠ lerin Nicel Ölçütleri... 9 1.4 KOBĠ lerin Avantaj Ve Dezavantajları... 10 1.4.1 KOBĠ lerin Avantajları... 10 1.4.2 KOBĠ lerin Dezavantajları... 11 1.5 KOBĠ lerin Ġhtiyaçlarının Tespiti... 12 1.6 KOBĠ lerin Temel Sorunları... 14 1.6.1 Örgütlenme ve Yönetim Sorunları... 14 ii

1.6.2 Teknoloji Yönetimi Sorunu... 16 1.6.3 Pazarlama Sorunları... 17 1.6.4 Toplam Kalite Yönetimi Ve KOBĠ ler... 19 1.6.5 Hammadde Ve Kaynak Temini Sorunu... 20 1.6.6 Üretim Yönetimi Sorunları... 21 1.6.7 DıĢ Ticarette KarĢılaĢılan Sorunlar... 22 1.6.7.1 Ġthalatta KarĢılaĢılan Sorunlar... 22 1.6.7.2 Ġhracatta KarĢılaĢılan Sorunlar... 23 1.6.8. E-Ticaret ve KOBĠ... 25 1.6.9 Ġnsan Kaynakları Yönetimi Ġle Ġlgili Sorular... 28 1.6.10 Halkla ĠliĢkiler Ġle Ġlgili Sorunlar... 29 1.6.11 AR-GE Ġle Ġlgili Sorunlar... 30 1.6.12 Finansman Sorunları... 33 ĠKĠNCĠ BÖLÜM... 34 KOBĠLERDE FĠNANSMAN VE KREDĠLENDĠRME SÜRECĠ... 34 2.1 KOBĠ lerde Finansman... 34 2.1.1 KOBĠ lerin Kendi Yapılarından Kaynaklanan Sorunlar... 35 2.1.2 KOBĠ lerin Kendileri DıĢından Kaynaklanan Sorunlar... 37 2.1.3 Türkiye de KOBĠ lerin Finansman Sorunları... 38 2.1.3.1 Kredi Sorunu... 38 2.2 KOBĠ Kredileri... 40 2.2.1 Değerlendirme Süreci... 40 2.2.1.1 Kredi BaĢvurusu Ve BaĢvuru Evraklarının Alınması... 40 2.2.1.2 Ġstihbarat... 41 2.2.1.3 Mali Tahlil... 46 2.2.1.3.1 Mali Tahlilin Esasları... 47 2.2.1.3.2 Mali Tahlil Teknikleri... 49 2.2.1.3.3 Oran Analizi... 50 2.2.1.3.4 KarĢılaĢtırmalı Tablolar Analizi... 60 2.2.1.3.5 Yüzde Yöntemi ile Analiz (Dikey Analiz)... 61 2.2.1.4 Kredi Tahsis... 62 iii

2.2.1.5 Kredi Komitesi... 62 2.2.1.6 Yönetim Kurulu... 63 2.2.2 Değerlendirme Sistemi... 64 2.2.3 KOBĠ lerin Finansmanında Banka Kredileri... 67 2.2.3.1 Türkiye Halk Bankası nın KOBĠ Kredileri... 67 2.2.3.2 Türkiye Kalkınma Bankası Kredileri... 69 2.2.3.3 Türkiye Ġhracat Kredi Bankası Kredileri... 70 2.2.3.4 Türkiye Sınaî Kalkınma Bankası Kredileri... 73 2.2.3.5 Avrupa Yatırım Bankası Kredileri... 75 2.2.3.6 Asya Kalkınma Bankası Kredileri... 79 2.2.3.7 KOSGEB Kredileri... 80 2.3 ĠĢletme Ġçin Uygun Kredinin Belirlenmesi... 80 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM... 81 ARAġTIRMA... 81 3.1 AraĢtırmanın Amacı ve Önemi... 81 3.2 AraĢtırmada Kullanılan Firmaların Tanıtımı... 81 3.3 AraĢtırma Yöntemi... 82 3.4 Hipotezler... 83 3.5 Analiz Sonuçları... 88 3.5.1 Firma 1 in Analiz Sonuçları... 90 3.5.2 Firma 2 nin Analiz Sonuçları... 97 3.6 Hipotezlerin Sınanması ve Yorumu... 99 3.7 AraĢtırmanın Sonucu... 100 3.8 Öneriler... 101 3.8.1 Firma 1 e ait Öneriler... 101 3.8.2 Firma 2 ye ait Öneriler... 102 3.9 Sonuç... 103 KAYNAKÇA... 106 ÖZET... 114 ABSTRACT... 116 iv

TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo 1: Türkiye de Kullanılan KOBĠ Tanımları... 2 Tablo 2: Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeler Ana Kanunda Yapılan Sınıflandırma... 5 Tablo 3: Özel Amaçlı Kanunlarla Ana Kanun Çerçevesinde Ġlave Tanımlar GerçekleĢtirilen Sınıflandırma... 6 Tablo 4: Malezya da, Ġstihdam Edilen ĠĢçi Sayısına Göre Sanayi ĠĢletmeleri Sınıflandırma... 7 Tablo 5: Oran Analizi Kapsamında Kullanılacak Oranlar...83 Table 6: KarĢılaĢtırılmalı Bilanço ve Gelir Tablosu (Firma 1)...85 Tablo 7: Büyüme Oranlari Tablosu(Firma 1)...88 Tablo 8: Finansal Değer ve Oranlar Tablosu(Firma 1)...89 Tablo 9: KarĢılaĢtırılmalı Bilanço ve Gelir Tablosu (Firma 2)...92 Tablo 10: Büyüme Oranları Tablosu(Firma 2)...95 Tablo 11: Finansal Değer ve Oranlar Tablosu(Firma 2)...96 v

GĠRĠġ Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler (KOBĠ), ülke ekonomilerine katkı sağladıkları ve istihdam yarattıkları için 1970 li yıllardan sonra önem kazanmaya baģlamıģlardır. Ayrıca, üretimin de büyük bölümü KOBĠ ler tarafından gerçekleģtirildiğinden ülke ekonomisi içersinde önemli bir yere sahiptirler. KOBĠ ler tüm ekonomilerin temel dinamiklerini oluģturmalarına rağmen iģletme faaliyetleri sırasında birçok sorunla karģılaģmaktadırlar. Bu sorunların en önemlisi ise finansman sorunudur. KOBĠ ler finansman sorununun çözümünde ise yeni bir sorunla karģılaģmaktadırlar. Bu sorun ise uygun kredinin belirlenme aģamasında ortaya çıkar. Bu çalıģmada KOBĠ lerin karģılaģtıkları sorunlar tespit edildikten sonra, uygun kredinin belirlenmesinin iģletme bilançosuna etkilerinin araģtırması yapılacaktır. 1

BĠRĠNCĠ BÖLÜM KOBĠ KAVRAMI VE KAPSAMI 1.1. KOBĠ Tanımı Günümüze kadar çeģitli Ģekillerde tanımlanan KOBĠ kavramı, ülkeden ülkeye ekonominin geliģmiģlik düzeyine göre değiģmekteyken, aynı ülke içerisindeki farklı kurumlar tarafından da farklı tanımlanabilmektedir. AĢağıdaki Tablodan da görüleceği üzere kurumlar yapılarına ve verdikleri hizmetlere göre birbirinden farklı tanımlamalar kullanmaktadırlar. Tablo 1: Türkiye de Kullanılan KOBĠ Tanımları MĠKRO KÜÇÜK ORTA TANIM KURULUġ TANIM KAPSAMI ÖLÇEKLĠ ÖLÇEKLĠ ÖLÇEKLĠ KRĠTERLERĠ ĠġLETME ĠġLETME ĠġLETME KOSGEB Ġmalat Sanayi ĠĢçi Sayısı - 1-50 iģçi 51-150 iģçi HALKBANK HAZĠNE MÜSTEġARLIĞI DIġ TĠCARET MÜSTEġARLIĞI Ġmalat Sanayi, Turizm, Yazılım GeliĢtirme ĠĢçi Sayısı - - 1-250 iģçi Sabit Yatırım Tutarı (Euro) 230.000 230.000 230.000 Ġmalat Sanayi, Turizm, Tarımsal Sanayi, Eğitim, Sağlık, Yazılım ĠĢçi Sayısı 1-9 iģçi 10-49 iģçi 50-250 iģçi GeliĢtirme Yatırım Tutarı, KOBĠ TeĢvik Belgesine Konu Yatırım Tutarı (Euro) 350.000 350.000 350.000 Ġmalat Sanayi ĠĢçi Sayısı - - 1-200 iģçi Sabit Yatırım Tutarı (Euro) - - 1.830.000 EXĠMBANK Ġmalat Sanayi ĠĢçi Sayısı 1-200 iģçi Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, KOSGEB, EXİMBANK, T.HALK BANKASI 2

1.1.1 Resmi KOBĠ Tanımı 18.11.2005 tarihli ve 25997 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkındaki Yönetmelik e (Ek: 1) göre; küçük ve orta büyüklükte iģletme (KOBĠ): Ġkiyüzelli kiģiden az yıllık çalıģan istihdam eden ve yıllık net satıģ hâsılatı ya da mali bilançosu yirmi beģ milyon Türk Lirasını aģmayan ve bu yönetmelikte mikro iģletme, küçük iģletme ve orta büyüklükteki iģletme olarak sınıflandırılan ve kısaca "KOBĠ" olarak adlandırılan ekonomik birimleri olarak tanımlanmaktadır. 1 1.1.2 Halkbank KOBĠ Tanımı 250 kiģiden az çalıģan istihdam eden, yıllık net satıģ hasılatı ya da mali bilançosu 25.000.000-TL yi aģmayan bağımsız nitelikteki veya sermayesinin en fazla % 25 i KOBĠ niteliği taģımayan firmaya ait olan üretim yada bakım onarım faaliyetinde bulunan iģletmeler HALKBANK ın KOBĠ tanımına girmektedir. 1.1.3 DĠE Tanımı DĠE nin en son tanımlamasında ise dörtlü bir sınıflamaya gidildiği görülmektedir. Bu tanıma göre: 1-9 personel çalıģtıran iģletmeler, Çok Küçük ĠĢletme (Mikro), 10-49 personel çalıģtıranlar, Küçük Ölçekli ĠĢletme, 50-99 personel çalıģtıranlar, Orta Ölçekli ĠĢletme ve 100 den fazla personel çalıģtıran iģletmeler de Büyük Ölçekli ĠĢletme olarak tanımlanmaktadır 2. 1.1.4 KOSGEB Tanımı KOSGEB in tanımına göre ise KOBĠ, 250 KiĢiden az yıllık çalıģan istihdam eden ve yıllık net satıģ hasılatı ya da mali bilançosu 25.000.000-TL yi aģmayan ve KOBĠ Tanımı Yönetmeliğinde mikro iģletme, küçük iģletme ve orta büyüklükteki iģletme olarak sınıflandırılan ekonomik birimdir. 3 1 Bekar, B. (2005) KOBĠ lerin Yüzde 5 i Obi, Garanti KOBİ Girisim Dergisi, ss.28-32. 2 http://www.akademiktisat.net/calisma/isletmeler/kobġ_tanim.htm 3 http://www.lansydanismanlik.com.tr/proje/index.php 3

Ülkemizde KOBĠ lere yönelik faaliyette bulunan kurum ve kuruluģların gerek tanım, gerekse tanımı belirlemede seçtikleri ölçütlerin birbirinden farklılık gösterdiği dikkat çekmektedir. Türkiye de on bir farklı KOBĠ tanımı bulunmaktadır. Genel olarak KOSGEB ve HALKBANKASI nın tanımları referans alınmasına rağmen bu iki kurumun tanımlarının da birbirinden farkı olması karıģıklığa yol açmaktadır. 1.1.5 Yabancı KuruluĢların Tanımı 1.1.5.1 Dünya Bankası Tanımı Dünya Bankası nın Kabul Ettiği Tanım, 50 emekçiye istihdam sağlayan isletmeler küçük ölçekli, 50 200 emekçi istihdam eden giriģimler ise orta ölçekli olarak adlandırılmaktadır 4. Daha ayrıntılı olarak ise, kredi programı kapsamında, yıllık net satıģ tutarı 20.000.000 USD ye (20 milyon dahil) eģdeğer Türk Lirası nı aģmayan ve çalıģtırdığı isçi sayısı 250 den fazla olmayan (250 dahil) isletmeler KOBĠ olarak kabul edilmiģtir. 1.1.5.2 BirleĢmiĢ Milletler Tanımı BirleĢmiĢ Milletlerin, Türkiye resmi internet sitesinde yayınladığı 1958 yılında Mısır, Ġsrail ve Türkiye yi kapsayan raporunda, sanayi sektöründe varlık gösteren ve çalıģan sayısı 10 un altında kalan iģ yerleri küçük sanayi iģletmesi sayılmıģtır. 1.1.6 Avrupa da KOBĠ AB, KOBĠ tanımları konusunda gerek ulusal gerekse Birlik bazında karıģıklığa neden olmamak için yeni bir ortak tanım geliģtirmiģtir. 1 Ocak 2005 yılında KOBĠ tanımı güncellenmiģtir. KOBĠ tanımı; isçi sayısı, yıllık ciro, bilanço büyüklüğü ve bağımsızlık derecesinden oluģan ölçütleri kapsamaktadır 5. 4 www.worldbank.org 5 Özlem YONAR, 2006 4

1.1.7 Asya Ülkelerinde KOBĠ ler 1.1.7.1 Japonya da KOBĠ Ġkinci Dünya SavaĢı sonrasında Japon ekonomisinin hızla kalkınması ve geliģmesinde küçük ve orta büyüklükteki iģletmelerin büyük rol oynadığı yadsınamaz bir gerçektir. Ancak Japonya KOBĠ lere sadece bu dönemde değil her zaman özel politikalar uygulayarak destek vermiģtir. Japonya da küçük ve orta büyüklükteki iģletme tanımına genellikle istihdam edilen personel sayısı ve yatırılan sermaye tutarı esas alınmaktadır. Burada genellikle Sektörlere göre aģağıdaki tabloda yer aldığı gibi farklılaģmaya gidilmiģtir. Tablo 2: Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeler Ana Kanunda Yapılan Sınıflandırma ÖLÇÜT/ SEKTÖR SANAYĠ TĠCARET HĠZMET YATIRILAN SERMAYE (milyon yen) 100 milyonun altında ve/veya 30 milyonun altında ve/veya 10 milyon altında ve/veya ĠSTĠHDAM EDĠLEN PERSONEL SAYISI 300 personel altında 100 personelin altında 50 personelin altında Bunun dıģında, özel amaçlı kanunlarla Ana Kanun çerçevesinde ilave tanımlar gerçekleģtirilmektedir. Ayrıca, iģletme ölçeğinde daha ayrıntılı bir sınıflandırma imalat ve ticaret sektörleri için gösterilmektedir. 5

Tablo 3: Özel Amaçlı Kanunlarla Ana Kanun Çerçevesinde Ġlave Tanımlar GerçekleĢtirilen Sınıflandırma ĠġLETME BÜYÜKLÜĞÜ Cüce ĠĢletme Çok Küçük ĠĢletme Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler ĠMALAT SEKTÖRÜ (ĠġÇĠ SAYISI) 1-4 iģçi 5-19 iģçi 20-299 iģçi ve 100 milyon Yen den az ödenmiģ sermaye HĠZMET SEKTÖRÜ (ĠġÇĠ SAYISI) 1-2 iģçi 3-4 iģçi Toptancı: 5-99 iģçi Perakendeci: 5-49 iģçi ve 10 milyon Yen den az ödenmiģ sermaye Bu tablodan da anlaģıldığı gibi Cüce ĠĢletmeler ve Çok Küçük iģletmeler iģçi sayısı baz alınarak sınıflandırılmaktadır. Ancak Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmelere baktığımızda iģçi sayısının yanında ödenmiģ sermaye tutarı da ikinci bir nicel ölçüt olarak sınıflandırmada etkili olmaktadır. Bu yaklaģım Küçük ve Orta Büyüklükteki sanayici olgusunda nitelik farklılığının ortaya konmasını sağlamaktadır. Böylelikle özellikle bu kesime yönelik devlet politikalarında uygulama etkinliğinin arttırılmasına olanak vermektedir. Japon ekonomisinde büyük öneme sahip olan KOBĠ ler iģsizlik sorununun giderilmesinde de büyük iģletmelere oranla daha büyük rol oynamaktadırlar. 1.1.7.2 Güney Kore de KOBĠ Güney Kore de sanayi üretimi, fabrika ve fabrika dıģı üretim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. BeĢ iģçiden fazla iģçi çalıģtıran üretim birimleri sanayi iģletmesi, beģ iģçiden az iģçi çalıģtıran üretim birimleri ise sanayi iģletmeleri kapsamı dıģında bırakılmaktadır. 6 6 A.O Gürbüz, Sh.77-78 ve Küsget Raporu 6

1.1.7.3 Güneydoğu Asya Ülkeleri nde KOBĠ Burada, Malezya, Tayland ve Filipinlerdeki Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletme tanımları ele alınacaktır. Malezya da, istihdam edilen iģçi sayısına göre sanayi iģletmeleri Ģu Ģekilde sınıflandırılmaktadır. Tablo 4: Malezya da, Ġstihdam Edilen ĠĢçi Sayısına Göre Sanayi ĠĢletmeleri Sınıflandırma ĠġLETME BÜYÜKLÜĞÜ ĠSTĠHDAM EDĠLEN ĠġÇĠ SAYISI Küçük Ölçekli ĠĢletmeler 5-49 iģçi Orta Ölçekli ĠĢletmeler 50-199 iģçi Büyük Ölçekli ĠĢletmeler 200 den çok iģçi Filipinlerde küçük ve orta büyüklükteki sanayi tanımında iģletmede çalıģtırılan iģçi sayısı ve aktif toplam sermaye esas alınmıģtır. 7 1.1.8 ABD de KOBĠ ler ABD de KOBĠ tanımına istihdam edilen isçi sayısı esas alınmakta olup genellikle 100 e bazı durumlarda da 500 e kadar isçi çalıģtıran isletmeler küçük isletme olarak kabul edilmektedir. Orta ölçekli isletmeler için bu sınır 1000, bazı durumlarda 1500 isçiye kadar yükselebilmektedir. Küçük isletmeler idaresinde (SBA), küçük isletme tanımlaması için belli ölçütler kullanılmaktadır. Buna göre; Yılık satıģ hacmi 17 milyon ABD doları kadar olan isletmeler Yıllık satıģ hacmi 3,5 milyon ABD dolar ından fazla olan tarım isletmeleri ve 100 e kadar isçi istihdam eden toptancı ve 1500 ya da daha fazla isçi istihdam eden üretim isletmeleri küçük isletmelerdir 8 7 DESĠYAB Raporu 8 ġule ÖZKAN, 2003 7

1.2 Türkiye de KOBĠ ler 1.2.1 Türkiye Ekonomisi Ġçinde KOBĠ lerin Yeri Ve Önemi 20. Yüzyılın ilk yarısında isletmelerin giderek büyümeleri nedeniyle, KOBĠ'lerin yaģamlarına devam edemeyecekleri düģüncesi gündeme gelmiģtir. Ancak günümüzde KOBĠ' ler ortadan kalkmamıģ, aksine 1970'li yıllardan itibaren teknolojinin geliģmesi, kiģi ve toplumlardaki bağımsızlık eğiliminin artması ve bilgi toplumuna geçiģ gibi nedenlerden dolayı daha önemli hale gelmiģ bulunmaktadırlar. GeliĢmiĢ ülkelerdeki Küçük ve Orta Ölçekli Ġsletmelerin ekonomi içindeki paylarına baktığımızda, küçük farklılıklarla ülkemizdekine benzer özellikler görebiliriz. Gerek ülkemizde, gerekse dünya ekonomilerinde KOBĠ'ler yaģanan önemli krizlerden fazlaca etkilenmemiģ ve hatta bu krizlerin atlatılmasında önemli roller üstlenmiģlerdir. 9 KOBĠ'ler sadece geliģmemiģ ülkelerde yaygın değildir. Türkiye gibi geliģmekte olan ülkelerle, sanayisini tamamlamıģ geliģmiģ ülkelerdeki KOBĠ'ler, sayı, istihdam ve katma değer olarak karsılaģtırılırsa, geliģmiģ ekonomilerde de KOBĠ'lerin önemli bir yeri olduğu görülür. KOBĠ'lerin, sadece ekonomik hayatta değil, sosyal hayatta da önemli rolleri vardır. 10 1.2.2 Türkiye de KOBĠ lerin GeliĢim Süreci Türkiye iktisat tarihi incelendiğinde, genel olarak KOBĠ lere çok da fazla önem verilmediğini söyleyebiliriz. Bazı dönemler dıģında KOBĠ lerin ekonomideki payları belli bir oranın altında kalmıģtır. Bu durum 1980 yılına kadar devam etmiģ ancak o dönemde değiģerek liberalizasyon a dönen ekonomik politika sayesinde teģebbüs özgürlüğü ortaya çıkmıģtır. Bu durum sonucunda da teģebbüsler artmıģ ve KOBĠ ler önem kazanmıģtır.1980 yılının KOBĠ ler için ilk dönüm noktası olduğunu belirtmekte fayda vardır. 9 Yrd. Doç. Dr. Nurullah Uçkun, KOBĠ lerin Finansal Sorunlarına Melek Sermaye Çare Olabilir mi? Adlı makalesinden, Muhasebe Finansman Dergisi, S:41 2004 10 METE Oktav, 2001 8

1994 yılı ise KOBĠ ler için ikinci dönüm noktası niteliğindedir. Özellikle 94 Krizi sonrasında 1980 den beri devam eden teģvikler, destek vb. daha yoğun bir Ģekilde devam etmiģtir. Ancak gerçek anlamda KOBĠ destek çalıģmaları 1996 yılında baģlamıģ ve 1996 yılı KOBĠ yılı olarak ilan edilmiģtir. 1.3 KOBĠ lerin Nicel Ölçütleri Küçük ve orta boy isletmeler tanımlanıp sınıflandırılırken baģvurulan yol nicel ölçütler olmaktadır. ĠĢletmenin büyüklüğü, sınıflandırılması nicel ölçütlerle gerçekleģtirilmektedir. Devlet tarafından teģvik politikalarının adaletli uygulanılabilmesi, hangi isletmelerin bu politikalardan ne kadar faydalanması gerektiği nicel ölçütlerle belirlenmektedir. Nicel ölçütler (TMMOB Makine Mühendisleri Odası,1999; Çolakoğlu, 2007): Ġsletmede istihdam edilen personel sayısı, ĠĢgücünün toplam is zamanı fonu, Üretim toplamı veya iģgücü maliyeti toplamı, Sabit varlıklar, Sabit varlıkların değeri, Makine sayısı, Makine parkı değeri, Makinelerin is zamanı fonu toplamı, Yıllık amortisman tutarı, Kullanılan alan, Kullanılan hacim, Kullanılan malzeme miktarı, Malzeme maliyeti, Enerji kullanımı, Toplam çevirici güç, Toplam sermaye, Özsermaye, 9

ÇalıĢma sermayesi, Sabit sermaye, ĠĢ istasyonu sayısı, SipariĢ sayısı, SipariĢ tutarı (değeri), ĠĢletme kapasitesi, Kapasite kullanım oranı, Vardiya sayısı, Üretim hacmi, SatıĢ tutarı, Kar hacmi, Katma değer, Ödenen vergi tutarı, Net servet, Piyasa payı, Ġhracatın satıģ miktarındaki payı vd. 1.4 KOBĠ lerin Avantaj Ve Dezavantajları 1.4.1 KOBĠ lerin Avantajları Küçük ve Orta Büyüklükteki Ġsletmeler dünyada özellikle 1960 lı yıllardan itibaren popüler hale gelmiģtir. 1973 yılında E. F. Schumacher tarafından ABD de Küçük Güzeldir (Small is Beautiful) adıyla KOBĠ lerle ilgili bir kitap yayınlanmıģ ve söz konusu eser tüm dünyada büyük yankı uyandırmıģtır. Yazar kitabında, büyük isletmelere göre, KOBĠ lerin üstünlüklerini Ģu Ģekilde sıralamıģtır: KOBĠ ler daha rekabetçi bir yapıya sahiptirler, Daha fazla verimlidirler, Yeni taleplere ve yeni teknolojilere kolaylıkla uyum sağlarlar, ÇalıĢma tarzları monoton ve sıkıcı değildir, Ekonomik krizlere karsı daha dayanıklıdırlar, 10

Ġstihdamı arttırmada ve gelir dağılımını düzeltmede daha baģarılı rol oynarlar. Sonuç olarak denilebilir ki; KOBĠ ler, Schumacher in belirttiği bu özellikleri sayesinde 1960 lı yıllardan itibaren Batılı Ülkelerin sanayileģmesinde öncü kuruluģlar olmuģlardır. KOBĠ ler ayrıca, Daha az yatırımla daha çok üretim ve ürün çeģitliliği sağlamaktadır, Daha düģük yatırım maliyetleriyle istihdam imkânı yaratmaktadır, Emek yoğun teknolojilerle çalıģarak ve genelde düģük vasıflı eleman istihdam ederek issizliğin aģağı çekilmesine katkıda bulunmaktadır. Esnek yapıları itibariyle ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilenmektedir, Talep değiģikliklerine ve çeģitliliklerine daha kolay uyum gösterebilmektedir, Teknolojik yenilikleri almaya esnek yapıları nedeniyle daha yatkındır, Bölgelerarası dengeli kalkınmayı sağlar, Gelir dağılımındaki dengesizlikleri azaltır, Bireysel tasarrufları teģvik eder, Büyük sanayi isletmelerinin destekleyicisi ve tamamlayıcısıdır, Ekonominin ve sosyal sistemlerin denge ve istikrar unsurudur. 11 1.4.2 KOBĠ lerin Dezavantajları Sermayesi yetersiz olan küçük ve orta boy iģletmeler zaman zaman üretimlerine ara vermektedirler. Öz sermayesi ile yetinmeye çalıģan küçük ve orta boy iģletmeler sermaye yetersizliği ile karsı karsıya kaldıklarında kredi ile finansmana gitmekte bu ise üretim maliyetinin yüksek olmasına yol açmaktadır. 12 11 ÇARIKCI Emin, 2001 12 Uludağ ve Serin, 1991. 11

Küçük ve orta boy iģletmeler ucuz iģgücüne yöneldikleri için profesyonel eleman bulunduramayıp, ellerindeki kalifiye elemanları daha yüksek ücret verebilen büyük ölçekli firmalara kaptırabilmektedirler. Ayrıca iģletme ölçeğinin büyütülmesi, faaliyet çeģitlendirilmesi, araģtırma faaliyetleri ve teknolojik geliģmelerden faydalanmak için finans kaynağının nereden bulunabileceğine yönelik bilgi eksikliği sorunu yaģamaktadırlar. 13 Akgemici (2001) çalıģmasında KOBĠ lerin en önemli dezavantajlarını Ģöyle sıralamıģtır: Olumsuz rekabet, Genel yönetim yetersizliği, Stratejik kararların iģletme sahip veya ortaklarınca alınıp, tüm görevlilerin tam katılımının sağlanamaması, ĠĢletme bünyesinde, mali danıģman veya uzman istihdam edememe, Uzman bir finansman ekibi veya bölümünden yoksunluk, Finansal planlama yetersizliği, Ürün geliģtirme eksikliği, Üretim ve satıģ arasındaki koordinasyon yetersizliği, Modern pazarlama etkinlikleri sergileyememe, ĠĢletmelerin küçük ve orta ölçekli olması nedeniyle ihale vb. etkinlikleri Ġzleyememek, ĠĢyerinin veya yerleģim alanının küçüklüğü, Bağımsızlığını kaybetme ve batma riski oluģturmaktadır. 1.5 KOBĠ lerin Ġhtiyaçlarının Tespiti Her iģletmenin sektörüne ve büyüklüğüne göre temel gereksinim duyduğu bazı ihtiyaçlar vardır. Aynı durum KOBĠ ler içinde geçerli olup, bu ihtiyaçların belirlenmesi için Devlet Planlama TeĢkilatı ve KOSGEB çeģitli çalıģmalar yapmıģtır. 13 Uludag ve Serin, 1991 12

DPT koordinasyonunda yapılan, Ġktisat Kongresi nde hazırlanan KOBĠ ÇalıĢma Raporu, KOBĠ Özel Ġhtisas Komisyon Raporu, KOBĠ Stratejisi ve Eylem Planı, Sanayi Stratejisi Dokümanı, Kalkınma Plan ve Programlarında; KOBĠ lere dair yetersiz sermaye yapıları, geleneksel üretim yapıları, teknoloji ve kalite seviyelerinin düģüklüğü, rekabet düzeylerinin düģüklüğü ve benzeri sorunlar vurgulanmaktadır. KOBĠ lere yönelik olarak yapılan bir diğer önemli çalıģma da KOSGEB Saha Anket ÇalıĢmasıdır. KOBĠ lerin sorunlarını daha iyi anlayabilmek ve daha kalıcı ve etkili çözümler sunmak için yapılmıģ bu çalıģmada KOSGEB resmi internet sitesi verilerine göre : 2004 yılında 40.000 iģletmeye yönelik olarak yapılan bu çalıģma ile imalat sanayindeki KOBĠ lere verilen hizmet ve desteklerin etkin Ģekilde sunulabilmesi için, desteklerden yararlanacak olan iģletmelerin mevcut durumlarının tespit edilmesi amaçlanmıģtır. 2004 yılında KOSGEB tarafından KOBĠ Saha Anket ÇalıĢması genel olarak değerlendirildiğinde Ģu temel hususlar ortaya çıkmıģtır. ĠĢletmeler düģük teknoloji ile üretim yapmaktadır ve yeni yatırıma ihtiyaçları vardır. ĠĢletmelerin çoğu patent ve markaya sahip değildir. ĠĢletmelerin büyük çoğunluğunun herhangi bir kalite belgesi bulunmamaktadır. ĠĢletmeler arasında e-ticaret yapanların sayısı son derece azdır. ĠĢletmelerin sermayeleri çok düģüktür. ĠĢletmelerin, yeni yatırım yapmak ve ihracata yönelmek için finansman ihtiyacı bulunmaktadır. ĠĢletmelerin büyük çoğunluğu eğitim ve danıģmalık hizmetlerinden yararlanmamaktadır. Ġhracat yapan iģletmelerin çok azı yurtdıģı fuarlara katılmaktadır. 13

Ġhracat yapmayan iģletmelerin buna sebep olarak gösterdiği en önemli nedenler kaynak yetersizliği (sermaye, teknoloji, malzeme vs.) ve dıģ pazarı tanımamadır. 14 1.6 KOBĠ lerin Temel Sorunları 1.6.1 Örgütlenme ve Yönetim Sorunları Genel anlamda örgütlenme olgusu dikkate alındığında, bunun sosyal, ekonomik, hukuki ve siyasi alanda belli bir düzenin, birliğin oluģturulabilmesi için olmazsa olmaz Ģart olduğu görülmektedir. KOBĠ ler ele alındığında, en baģta ekonomik olmak üzere hukuki ve siyasi alanda bir takım örgütlerin kurulması gerektiği sonucuna varılmaktadır. Çünkü ekonomik açıdan birlik ve beraberlik içinde olmayan KOBĠ ler kendilerini doğru bir Ģekilde ifade edemez, savunma mekanizması geliģtiremez, diğer KOBĠ lerle iliģkiye giremezler ve nihayetinde büyüme gerçekleģmez. Organizeli hareketin sonucunda söz konusu baģarıların elde edilmesi imkanının daha fazla olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Türkiye de KOBĠ örgütlenmeleri vardır ancak baktığımızda bu örgütlerin devlet tarafından kurulmuģ örgütler olduğunu görmekteyiz. KOBĠ lere sadece destek vermekle yetinmektedirler. Ama buna rağmen ülkemizde KOBĠ leri temsil eden hukuki ve siyasi örgütlenmeler bulunmamaktadır. Siyasi alanda KOBĠ lere destek, faaliyette bulunan partilerin zaman zaman gündemlerine almalarıyla sınırlı kalmaktadır. Bunların yanı sıra KOBĠ lere destek veren çeģitli örgütler de bulunmaktadır. Bunlar; birlikler, konfederasyonlar, dernekler ve vakıflardır. Birlikler Türkiye de KOBĠ lere destek veren birlikler denince akla ilk gelen birlik, TOBB (Türkiye ticaret, sanayi, deniz ticareti odaları ve ticaret borsaları birliği) dur. Muhtelif sektörlerin genel birliği olan TOBB de, KOBĠ lerle ilgili bir 14 Mehmet Cansız, Türkiye de KOBĠ ler ve KOSGEB, 2004 14

takım örgütlenmeler ve organizasyonlar gerçekleģtirilmektedir. Ancak TOBB bünyesinde örgütlenebilmek için küçük iģletmelerin 10 ila 49 arası personel istihdam ediyor olması gerekmektedir. Bu koģul da KOBĠ lerin bu birliğe üyeliğini zorlaģtırıcı niteliktedir. Konfederasyonlar KOBĠ ler TESK (Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu) bünyesinde de örgütlenme imkanına sahiptir. TESK e üye olmak için iģletme sahibi ve aile fertlerinin çalıģtığı iģyerleri ile 1 ila 9 arası personel çalıģtırmak gereklidir. TESK bünyesinde TES-AR (Türkiye Esnaf, Sanatkarlar ve Küçük ĠĢletmeler AraĢtırma Enstitüsü) 1991 yılından itibaren KOBĠ lerle ilgili çalıģmalar yapmaktadır. Vakıflar TOSYÖV(Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeler, Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticileri Vakfı) ve MEKSA (Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayi Destekleme Vakfı) KOBĠ lerin örgütlenmesinde payı olan vakıflardandır. Dernekler Türkiye de KOBĠ leri gerçek anlamda temsil eden ve KOBĠ lerin organizeli halde hareket etmelerini sağlayan en önemli kuruluģlar derneklerdir. Söz konusu kuruluģlar KOBĠ ler tarafından kuruldukları için, KOBĠ leri birleģtirme ve temsil etme kabiliyeti açısından önemli paya sahiptirler. Önde gelen dernekler; SĠAD (Sanayici ĠĢ Adamları Derneği), GĠAD (Genç ĠĢ Adamları Derneği) dir. Söz konusu dernekler kuruldukları yerlerde, KOBĠ leri tek çatı altında toplayıp, belli bir güç oluģturmaları ve bu Ģekilde sağlanan ileri-geri bağlantılarla büyümelerine imkan tanımaktadırlar. 15

Yönetim alanındaki sorunları ele aldığımızda, ülkemizde KOBĠ lerin aynı zamanda kurucuları olan yöneticilerinin, genellikle mühendis, teknisyen ya da usta kökenli kiģiler olduğunu görürüz. Yöneticiler, teknik alanda yetenekli oldukları için, üretim konusunda çok tecrübeli ve baģarılıdırlar. Ancak; piyasaya yönelik düģünme ve değerlendirme açısından finansman ve yönetim fonksiyonlarının icrasında yeterli seviyede baģarılı olmadıkları gözlenmiģtir. Yani üretici olarak elde ettikleri baģarıları, yönetici, finansmancı ve pazarlamacı olarak elde edememektedirler. 15 Yönetim alanında bir baģka sorun ise genelde aile Ģirketi olan kurucuyöneticinin ani bir Ģekilde (ölüm, hastalık vb.) ayrılması durumunda idari karıģıklık ve boģluk ortaya çıkmasıdır. 1.6.2 Teknoloji Yönetimi Sorunu Otomasyon ve bilgisayarın iģ hayatına giriģi, iģ üretimini hızla arttırmıģ ve çalıģanların bilgi seviyesini daha kapsamlı teknik bir seviyeye çıkarmıģtır. Bu nedenle yeni teknolojiye uyum sağlamak, günümüz modern toplumu içinde sanayici ile mesleki eğitimcinin baģlıca sorunu haline gelmiģtir. Bu tanım dikkate alındığında know- how Ģeklinde teknik olarak adı konulmuģ olan ve Bir iģin nasıl yapıldığı ile ilgili her türlü bilgi anlamına gelen bu faaliyet, teknolojinin sadece bir kısmını oluģturmaktadır. Ancak, Türkiye de KOBĠ lerin bu önemli kavramın bilincinde olduğu söylenemez. 16 Normal Ģartlarda KOBĠ lerin büyük firmalara nispeten tüketicilere daha yakın olması; onların sorunlarını keģfederek, teknik yeniliklerini daha kolay ortaya koymalarına imkan tanır. Fakat bunun için söz konusu veriler piyasadan; hızlı, doğru, açık bir Ģekilde ve zamanında elde edilebilmeli, iģlenip firma için değerlendirilebilmelidir. Ancak uygulamada, bu sürecin iģlemediği, hatta bu derece önemli bilginin birçok KOBĠ tarafından bir üretim faktörü olarak bile kabul edilmediği görülmektedir. 15 Türkiye de KOBĠ lerin Kurumsal GeliĢimi Ve Finansal Sorunları, Mehmet Behzat Ekinci 16 Orta Ve Küçük ĠĢletmelerde Ġhracata Yönelik Pazarlama Sorunları ve Çözümleri, TOBB 16

KOBĠ lerde teknolojik ilerlemenin takibindeki ihmalkarlıklar; daha kaliteli ve ucuz teknolojinin elde edilmesini, yani üretimde maliyetin düģürülebilmesi ve benzeri bir takım fırsatların kaçırılmasına sebep olmaktadır. Teknolojik yenilikleri takip edememek demek, bir bakıma geliģen ve değiģen dünyaya ayak uyduramamak demektir. Her yeni çıkan teknolojik alet insanların hayatlarını kolaylaģtırdığı gibi Ģirketlerinde hayatını kolaylaģtırır. Bu da maliyetleri düģürür, iģletme ömrünün uzamasını sağlar. KOBĠ lerin teknolojiyi takip etmemelerinin en büyük nedenlerinden biri de yeni teknolojik ürün makine, teçhizat vb. fiyatlarının yüksek olması ve iģletmeye mali yük olmasıdır. Ancak bu Ģekildeki ürünlere sahip olmanın, maliyeti bir süre sonra düģürecektir. 1.6.3 Pazarlama Sorunları Modern pazarlama kavramı, her Ģeyin pazar ile baģladığını kabul etmektedir. Bu nedenle, KOBĠ lerin baģarılarında pazar üzerinde yoğunlaģmak önem kazanmaktadır. 17 Türkiye de KOBĠ lerin çoğunda belli bir pazarlama stratejisi yoktur. Hedef pazarlarını belirlemede de yetersizlerdir. Çünkü pazar araģtırması yapmadan kiģisel gözlemlerini kullanmaktadırlar. Bu da, pazar ihtiyaçlarına uygun üretim yapılamaması ve pazarlama tekniklerinin yeterince benimsenip uygulanmadığını göstermektedir. Ayrıca KOBĠ ler özellikle sosyal-ekonomik koģullardaki değiģmeler sonucu oluģan tüketici tercihlerindeki hızlı değiģiklikleri izlemede ve bunlara uyum sağlamada da yeteri kadar baģarılı olamayabilmektedirler. KOBĠ ler için büyük ölçekli firmalar karģısında rekabette, modern pazarlama anlayıģı ve uygulama eksiklerinin olduğu somut bir gerçektir. KOBĠ lerin çoğunda pazarlama ve satıģ kavramları birbirlerine karıģtırılmakta ve hatta aynı anlamda kullanılmaktadır. Bu durum da bu tip iģletmelerin pazarlamadan çok satıģa ağırlık verdiklerinin göstergesidir. Ancak satıģ oranını arttırmak için pazarlama stratejilerinin iyi belirlenmesi 17 Pazarcık ve Gülmez, 1989, S.163 17

gerekir ki çoğu KOBĠ nin bu durumdan haberdar dahi olmaması üzücü bir gerçektir. Yukarıda bahsettiğimiz gibi, küçük ve orta büyüklükteki iģletmeler pazarlama faaliyetlerini etkin bir Ģekilde yönetememektedir. Yeni pazarlar araģtırmak ve pazara girmek, potansiyel müģteri ve kurumlarla iliģkiye girebilmek ciddi bir organizasyon ve zaman gerektirmektedir. KOBĠ ler bu tip organizasyonlara fon ayıramamaktadırlar. Yurt dıģı pazarlarla iliģkiye girmek bir yana yurt içi pazarlarda da sadece bölgesel ihtiyaçlara yönelik çalıģma yapabilmektedirler. Ülkemizde KOBĠ lerin pazarlama sorunlarını Ģu Ģekilde özetlenebilir: Pazar oluģturma ile ilgili ciddi organizasyonlar mevcut değildir. Hedef pazarların araģtırılması, bulunması ve değerlendirilmesinde bir takım eksiklikler vardır. Pazar oluģturmak amacıyla büyük harcamalarda bulunamamaktadırlar. Nitelikli pazarlama elemanları istihdam edilememektedir. Bunun nedeni olarak mali sebepler gösterilebilir. SatıĢ geliģtirme, reklam ve tutundurma çabalarının araģtırılması ve planlamasında aksaklıklar mevcuttur. Fiyat politikalarının tespit edilememesidir. Bunun nedeni ise maliyetlerdeki artıģlar ve bunun düzenli bir Ģekilde fiyatlara yansıtılmıyor olmasıdır. Böylece KOBĠ lerin kar etmemeleri ya da düģük kar etmeleri gibi durumlar ortaya çıkmaktadır. MüĢteri belirlemede stratejik hatalar yapılmaktadır. SipariĢ almak için, daha doğrusu, mal-hizmet pazarlama ve satıģı için müģterinin gelmesinin beklenmesi yanlıģ bir tutumdur. Geleneksel anlayıģta yaygın olan bu tutum artık değiģmiģtir ve müģteriye veya onların faaliyette bulundukları piyasalara gidilmesi doğru bir strateji olarak belirtilmektedir. 18

Bütün bu sorunların yanı sıra KOBĠ lerin pazarlama konusunda bazı avantajları da vardır. 18 Bunlar; Doğrudan( direkt) pazarlama KiĢisel müģteri iliģkileri Pahalı ve karmaģık satıģ örgütünün olmaması Esnekliğin yüksek olması SatıĢ giderlerinin azlığıdır. 1.6.4 Toplam Kalite Yönetimi Ve KOBĠ ler Toplam kalite yönetimi için çok sayıda tanım mevcuttur. Toplam kalite yönetiminin en yaygın tanımları ise Rekabet ve avantaj kazanabilmek için örgütsel kültürün tüm unsurlarının geliģtirilmesine yönelik bütünleģik çabalardır. 19 ve MüĢteri beklentilerini her Ģeyin üzerinde tutan ve müģteri tarafından tanımlanan kaliteyi, tüm faaliyetlerin yürütülmesi sırasında ürün ve hizmet bünyesinde oluģturan bir yönetim biçimidir 20 olarak kabul edilir Toplam kalite yönetimi uygulamaları KOBĠ lerin kurumsallaģmasına önemli katkılar sağlamakta ve mesafe kat etmelerini sağlamaktadır. Toplam kalite yönetiminin öngördüğü sistemler uygulandıkça, paralelinde istikrarlı bir geliģme ve kurumsallaģma da sağlanmaktadır. Toplam kalite yönetimi KOBĠ' lerin yapısı gereği sahip oldukları dinamizm, yeniliklere ayak uydurabilme gibi daha önce belirttiğimiz avantajlarının güçlendirilmesinde de önemli bir rol oynar. Temel ilkelere örnek olarak: sonuçlara yönlendirme, müģteri odaklılık, liderlik ve amacın tutarlılığı, süreçler ve verilerle yönetim, çalıģanların geliģtirilmesi ve katılımı, sürekli öğrenme, yenilikçilik ve iyileģtirme, iģbirliklerinin geliģtirilmesi, kurumsal sosyal sorumluluk verilebilir. 18 KOBĠ lerin Temel Sorunları Ve Sağlanan Destekler, Tahir Akgemci,2002 19 Charles Zabada, Patrick Rivers Asubonteng Ve Munchus George, (1998), Obstacles To The Application Of TQM Quality Management Ġn Health-Care Organizations, TQM, Vol.9, 20 Ufuk AlpĢahin Aksoy, (2005), ÇağdaĢ Kalite Yönetimi Uygulamalarının ĠĢletmelerin Organizasyon Yapılarına Etkisi Ve Örnek ĠĢletmelerde Organizasyonel DeğiĢimin Boyutlarının Tespiti 19

Toplam kalite yönetimi uygulamaları ile KOBĠ'ler bağlı oldukları aile kültürünü ve değerlerini aģarak, seçkin bir kimlik ve çekicilik oluģturacak değerleri, etiği, kültürü ve alt yapıyı kurmak için çaba göstermektedirler. KOBĠ'lerdeki geleneksel anlayıģın aksine toplam kalite yönetimi, iģletmelerin birbiri ile bağımlı ve iliģkili bir dizi sistem, süreç ve verilerle yönetilmesini sağlamaktadır. 1.6.5 Hammadde Ve Kaynak Temini Sorunu Tedarikleme, teknoloji, ürün tasarımı, ürün geliģtirme, standardizasyon ve nitelikli personel, üretimde kalite unsurunun evrensel boyutlarda elde edilmesinde rol oynayan çok önemli faktörlerdendir. KOBĠ lerin çeģitli malzemelere iliģkin sipariģ hacmi büyük iģletmelere göre daha düģük seviyelerde kalmaktadır. Bu iģletmeler büyük iģletmelere göre finansman ve çalıģma sermayesi bakımından daha kısıtlı imkanlara sahip olduklarından malzeme alırken sipariģ miktarlarında, kısıtlamaları da göz önüne alarak sipariģ vermek zorunda kalmaktadırlar. Bunun sonucunda daha az fiyat indirimi sağlanabilmekte bu da birim maliyeti olumsuz etkileyebilmektedir. Tedariklemede ortaya çıkan bir diğer dar boğaz da sipariģ edilen hammaddenin istenilen zamanda sağlanamamasıdır. KOBĠ ler sipariģ bazlı üretim yaptıklarından, ihtiyaç duydukları malzemeler alacakları sipariģe göre değiģir. Hammaddelerin zamanında tedarik edilememesi nedeniyle iģletmeler, sipariģlerini karģılayabilmek için hammadde stokuna yönelmektedirler. Bu ise kaynak israfına neden olmaktadır. Stoklamaya gidilmemesi halinde de, sürekli fiyat artıģlarından yoğun biçimde etkilenmek her zaman mümkün olmaktadır. 21 Hammadde stoğuna gitmeyen iģletmeler ise malzemeyi yüksek fiyatla alırlar ya da malzeme standartlarına iliģkin toleransları geniģ tutarlar. Ancak bu çözüm yolu da hem maliyetleri artmasına hem de kalite yönünden sıkıntı yaģanmasına neden olur. 21 OKTAV,1990 M. (1990). Orta ve Küçük Ġsletmelerde Ġhracata Yönelik Pazarlama Sorunları ve Çözüm Önerileri, TOBB Yayını No:176,Ankara, s.23 20

1.6.6 Üretim Yönetimi Sorunları KOBĠ'ler düģük düzeydeki hammadde ve yarı mamul sipariģlerinden dolayı, fiyatlar ve vadeli koģullar nedeniyle girdi temininde sıkıntılar çekmekte, bu da onların rekabet Ģanslarını azaltmaktadır. Ayrıca, finansal güçlükler, teknoloji ve enformasyon konusundaki yetersizlikler, kalitesiz üretim ve altyapı yetersizlikleri, KOBĠ'lerde üretim kaybına neden olan diğer faktörler arasında yer almaktadır. 22 Üretimde karģılaģılan bir diğer sorun da teknolojiden kaynaklanmaktadır. Bilgi iģlem teknolojisinin yönetim, üretim ve dağıtım alanlarındaki etkinliğinin artması, iģletme bazında yeni örgütsel düzenlemelere gidilmesi ve değiģen tüketici talebi karģısında üretim istemlerinin daha esnek bir yapıya kavuģturulması, bu dönüģümün en temel özelliklerindendir. 23 Tüketici talebi artık daha kaliteli ve üstün tasarımlı farklılaģmıģ ürünlere yönelmektedir. Üretilen mal ve hizmetlerde, belirli kalite normlarının tutturulması imalat sanayinin özellikle bugün içinde bulunduğu aģamada daha da önemlidir. Türkiye'deki KOBĠ'lerin bir kısmı, hiçbir ana sanayi kuruluģuna bağlı olmadan piyasaya mal üretmektedirler. Ancak teknolojik düzeyleri, üretim ve kalite anlayıģları bu kuruluģlarımızı giderek zorlamaktadır 24.Günümüzde KOBĠ'ler bilgisayar teknolojilerini kullanma açısından kötü durumdadırlar. Üretimin teknolojiyle birlikte büyük bir hız kazanması, teknolojik üretime de büyük hız kazandırmıģtır. Örneğin, CNC tornalar, frezeler, matkaplar, iģletme tezgahları üretimi önemli ölçüde artırmıģtır.1994 yılından itibaren birçok KOBĠ anılan CNC tezgahlarına büyük ilgi göstermiģler, bankalar vasıtasıyla veya kendi imkanlarıyla bunları elde ederek, büyük bir kapasite artıģı elde etmiģlerdir. Ekonomik nedenlerden dolayı KOBĠ'lerin 22 ÇETĠN, 1996 23 TURAN VE GÖKALP, 1993: 8 24 Özok, 1993: 238 21

CNC tezgahlarının genel çoğunluğu atıl durumda bekletilmekte ve stok halinde durdurulmaktadır. Teknolojik olanaklardan yoksun KOBĠ'lerin bu donanımlara sahip olabilmesi için çaba sarf ederken, bu teknolojilere sahip olan KOBĠ'lerin atıl durumda olması bir baģka problem olarak karģımıza çıkmaktadır. Durum böyle iken KOBĠ'lerin günümüz rekabet koģullarında bilgisayar bütünleģik teknoloji sistemlerinin gerekliliğini anlayan ve uygulayan iģletmelerin ayakta kalabileceği gerçeğinden hareketle, üretim süreçlerindeki stratejilerini belirlemeleri zor olmayacaktır. Bu strateji muhakkak ki, teknolojiye adaptasyondan baģka bir Ģey olmayacaktır. 1.6.7 DıĢ Ticarette KarĢılaĢılan Sorunlar 1.6.7.1 Ġthalatta KarĢılaĢılan Sorunlar Türkiye de mevzuat gereği, vergi mükellefi olan herkes ithalat yapabilmektedir. GeliĢmekte olan bir ülke oluģumuz, sanayileģme çabaları içinde oluģumuz ve buna ilaveten lüks tüketim alıģkanlığımız dolayısıyla ülkemizde büyük tutarlarda ithalat iģlemleri gerçekleģtirilmektedir. Eğer bir ekonomide yapılan ithalat kombinasyonunda esas ağırlığı üretim faktörleri oluģturuyorsa; söz konusu ekonomi için olumlu bir durumun varlığından söz edilebilir. Aksi halde bundan söz etme imkanı olmayacaktır. KOBĠ lerle ilgili ithalat sorunları Ģunlardır; Ġthalat iģlemi, belli bir maliyet gerektirdiğinden bunu gerçekleģtirmek, her firma için mümkün değildir. Söz konusu durumun teģvik vb. desteklerle giderilmesi mümkün olmakla birlikte bunlardan her KOBĠ istifade edememektedir. Bu konuda ki en büyük eksikliklerden biri de KOBĠ lerin genelde dıģ ticaret iģlemlerini edecek bir departmanının olmayıģıdır. Dolayısıyla söz konusu iģlemlerin takibi amatör bir Ģekilde gerçekleģtirilmektedir. KOBĠ lerin ithalat yapacakları firmalarla tam bir iletiģim içinde olamayıģları dil problemleri, konu ile ilgili bilgi eksikliği vs.-iģlemin 22

baģlangıcından sonuçlanmasına kadar mütemadiyen sıkıntılarla karģı karģıya kalmalarına sebep olmaktadır. Firmaların derinlemesine pazar araģtırması yapmayıģı fakat rastgele elde edilmiģ bilgilerden hareketle ithalat iģlemlerinde bulunması, istediği nitelikte mal bulamayıģına, bulsa da iģlemi yüksek maliyetle gerçekleģtirmesine sebep olmaktadır. 1.6.7.2 Ġhracatta KarĢılaĢılan Sorunlar Ġhracat ülke ekonomisi ve kuruluģlar yönünde büyük bir öneme sahip olduğu somut bir gerçektir. Ġhracat ülke ekonomisinin geliģmesinde ve kalkınmasında önemli bir rol oynar. Ekonominin yeterli derecede ihraç edilebilir mal üretmesi, ihracatın gerçekleģmesi ve beklenen yararların sağlanmasında kritik bir faktördür. Günümüzde ihracat, geliģen ve geliģmekte olan ülkelerde, büyük ve küçük ekonomilerde ve hatta KOBĠ lerde dünya ticaretindeki geliģmeler ıģığında önem verilen ve değiģik ihracat geliģtirme programları ile desteklenen bir faaliyet olarak görülmektedir. Ġhracatın ülke ekonomisine baģlıca faydalarını Ģu Ģekilde sıralayabiliriz: Ġhracat, ülkenin ihtiyacı olan ve kalkınması için gerek duyduğu ithalatın karģılanmasında kullanacağı dövizi sağlayan en önemli araçlardan biridir. Sektörde yer alan kuruluģlar ve kurumlar aracılığı ile ekonominin istihdam yaratma gücüne katkı sağlar. UzmanlaĢmayı ve etkinliği teģvik eder. Ülkenin mevcut kaynaklarının etkin bir Ģekilde değerlendiren pazarlama potansiyeli olan ürünlerde/ pazarlarda yoğunlaģarak daha etkin üretim, pazarlama ve dağıtım yeteneklerinin geliģtirilmesine imkan sağlar. Bunların yanı sıra ihracatın KOBĠ lere sağladığı yararlar da vardır. 23

Bunları ise Ģu Ģekilde sıralayabiliriz: Ġhracat, firmanın mevcut fiziki ve insan kaynaklarının değerlendirilmesine böylece etkin kullanımına yardımcı olur. Atıl kapasitenin kullanılması buna örnek verilebilir. Ġhracat kanalı ile firmaların büyüme ve karlılık hedeflerine ulaģması ve böylece firmanın karlılığına olumlu katkı sağlaması mümkün olabilmektedir. Ġhracata yönelmiģ firmaların baģlıca sorunları arasında kalite kontrol ve standardizasyon bulunmaktadır. Ayrıca fiyat-maliyet iliģkisini doğru kuramamaları da bir sorun kaynağıdır. Temelde ihracatta KOBĠ lerin kronik sorunları, ihracat pazarlaması yönetimi düģüncesinin ve yaklaģımının uygulanamamasından kaynaklanmaktadır. Bunların yanı sıra KOBĠ lerin karģılaģtıkları sorunları Ģu Ģekilde sıralayabiliriz 25 : a. Üründen Kaynaklanan Sorunlar Çoğu firma, kalite faaliyetini sadece malın nihai safhası ile ilgili olarak görmektedir. Halbuki modern anlayıģa göre kalite faaliyeti; malın üretimi için girdi temininden baģlayıp, ürün haline getirilmesi, etiketlenmesi, ambalajlanması ve tüketiciye ulaģtırılmasına kadar olan süreci içerir. b. Fiyatlarla Ġlgili Sorunlar Girdilerin yüksek maliyetle temini ve dolayısıyla bunun malın fiyatının yüksek bir Ģekilde tespitine sebep oluģu ihracatı olumsuz etkileyen bir faktördür. Bu da rekabet gücünü azaltmaktadır. Rekabet gücünü olumsuz etkileyen diğer faktörler ise; rakiplerin tanınmaması, dıģ pazarların tanınmaması ve hatalı pazarlama stratejilerinin izlenmesidir. 25 Mehmet Behzat Ekinci KOBĠ lerin Kurumsal GeliĢim Ve Finansal Sorunları, Anadolu Aslanları ĠĢadamları Derneği AraĢtırma Raporları:5 24

c. Dağıtım Sorunları Girdi teminindeki gecikmeler ve buna ilaveten düzenli bir üretim planının olmayıģı, dağıtım ile ilgili sorunların ortaya çıkıģındaki en önemli faktörlerdir. Bu olumsuzluklar dolayısıyla zamanında teslimat yapılamamakta ve iģlemlerde devamlılık sağlanamamaktadır. d. Tanıtım KOBĠ lerde tanıtım faaliyetleri oldukça azdır. Çünkü KOBĠ lerin, bu faaliyetin; reklam, fuar ve sergilere katılma, alıcılarla karģılıklı veya yüz yüze görüģme gibi temel unsurları hakkında en baģta, esaslı bilgileri mevcut değildir. Ayrıca maliyet arttırıcı etkilerinin olması dolayısıyla tanıtım faaliyeti, KOBĠ lerin gündemine ciddi bir Ģekilde girememektedir. e. Nitelikli Eleman Sorunu Ġthalat konusunda olduğu gibi, ihracatta da dıģ ticaret departmanı ve nitelikli eleman olmadığı için, iģlemlerin takibinde sorunlarla karģılaģılmaktadır 1.6.8. E-Ticaret ve KOBĠ Elektronik ticaret konusunda farklı yaklaģımların olması, elektronik ticaret kavramı için genel bir tanım yapılmasını zorlaģtırmaktadır. Bu durumun temel nedeni iletiģim teknolojilerindeki hızlı değiģime bağlı olarak ortaya çıkan yeni imkânlar nedeniyle elektronik ticaretin sınırlarının tam olarak belirlenememesidir 26. Kısaca, elektronik ticaret kavramının geniģliğinden dolayı elektronik ticaretin tanımının yapılmasının oldukça zor olduğu söylenebilir. Elektronik ticaretin temel araçları telefon, televizyon, faks, elektronik ödeme ve para transferi sistemleri, elektronik veri değiģimi ile internettir. 27 Bilgi teknolojileri ve elektronik ticaret, KOBĠ ler için iģletmelere sağladıkları verimliliğin yanı sıra, iliģkiler yolu ile pazarlama yaklaģımında da 26 YumuĢak, 2001: 3 27 Korkmaz, 2002: 56 25

katkılar sağlayabilecek olanaklar sunmaktadır. Ġnternetin kullanımından meydana gelen, ticaret sektöründeki hızlı geliģmeler ile birlikte, giderek daha çok sayıdaki KOBĠ, elektronik ticarete yönelmektedirler. KOBĠ ler tarafından bakıldığında, değiģik uygulamalarla internette bulunmalarının birçok faydası vardır. Bunlar aģağıdaki gibi özetlenebilir: Tüm dünyada geniģ bir müģteri kitlesine ulaģma Ġnternette yer almanın firmanın iģ çevrelerindeki imajının kuvvetlenmesi Kısa dönem yerine uzun dönemlere yayılmıģ bir beklenti ile tüketiciyi bilgilendirme ve destekleme hizmetlerini geliģtirme Ticari fuarlara katılmak veya reklam vermek gibi daha geleneksel ve pahalı pazarlama yöntemleri yerine daha az harcama ile daha büyük kitlelere etkin reklam ve pazarlama gücünü sağlama Pazar ve müģteri araģtırması yapma 7/24 açık dükkan DüĢük dükkan maliyeti Açık ve Ģeffaf Pazar Üretim Yapan KOBĠ ler Ġçin Avantajlar Dağıtıcı yok MüĢteri istekleri ile üretimin yönlendirilmesi Dağıtım Yapan KOBĠ ler Ġçin Avantajlar Stok gerektirmemesi Dünyanın her yerinden ürüne ulaģımın mümkün olması Piyasa ve marka araģtırması 26

Kısacası; elektronik ticaret, iģletmenin müģterileri ile ya da diğer iģletmeler ile internette iģ yapmasıdır. Daha önce sadece fiziksel olarak bulundukları çevre ile belli koģullarda, kısıtlı olarak iģ yapabilen iģletmeler, artık internet aracılığı ile de dünyanın her tarafındaki her müģteriye ulaģabilmekte ve kendileri için tamamen yeni bir pazar yeri yaratabilmektedirler. Bu Ģekilde KOBĠ ler, hem müģterilerini hem de çalıģanlarını iģlerini çevrimiçi yapılabilir hale getirmek için çaba sarf etmektedirler. Elektronik ticaret radyo, televizyon gibi iletiģim araçlarının bir türü olarak görüldüğü halde, bir kitle iletiģim aracı olmaktan daha öte satıģlardan promosyona kadar farklı pazarlama amaçları için kullanılabilmektedir. Elektronik ticaret, ticari faaliyetlerin geleneksel dağıtım kanallarından bilgisayar ve iletiģim teknolojilerindeki geliģmelerin bir ürünü olan yeni elektronik dağıtım kanallarına kaydırılmasıdır. E-ticaret, ticari faaliyetlerin bilgisayarlar ve genellikle internet yardımıyla gerçekleģtirilmesidir. Ancak, iģletmelerin e-posta kullanması ve internet sayfasına sahip olmaları e-ticaret yaptıkları anlamına gelmemektedir. Elektronik ticarette ayırt edici temel unsur ticari iģlemlerin elektronik olarak gerçekleģtirilmesidir. Elektronik ticaret ile coğrafi sınırlar ortadan kalkmıģ, satıcılar tüm dünyayı müģteri kabul ederek ticari faaliyetlerini web tabanlı sistemlere dayandırmıģlar, böylece alıcılar ve satıcıların buluģtuğu yerler olan pazarlar farklı bir boyut kazanmıģtır. E-Ticaret teknoloji ve finansman sorunu ve nitelikli eleman sıkıntısı yaģayan KOBĠ ler için zor bir alandır. Bunun nedeni ise e-ticaret alt yapısının kurulmasının yüksek maliyetli olmasıdır. Ayrıca bu sistem kurulduktan sonra sistemi kullanabilecek teknolojik bilgi ve yetenek gereklidir. Ancak KOBĠ yöneticileri bu alanda çok bilgi sahibi olmadıkları için oluģan maliyetleri göze alamazlar. 27

1.6.9 Ġnsan Kaynakları Yönetimi Ġle Ġlgili Sorular KOBĠ lerin tanımlanıp, sınıflandırılmasında güçlük çekilmesi ve özellikle ortak bir tanım yapılamaması sonucunda, çeģitli kuruluģ ve kurumlar genel olarak iģ gören sayısını baz almıģlardır. Bu nedenledir ki, KOBĠ ler için Ġnsan Kaynakları Yönetimi büyük önem taģımaktadır. Bu durum KOBĠ lerde emek yoğun teknolojilerin önemli olmasının doğal bir sonucu sayılabilir. KOBĠ ler üretimde çalıģacak iģ gören istihdam etmekte zorlanmazken üst ve orta yönetim kademeleri içinse personel istihdam etmek oldukça zordur. Bu durum özellikle üst yönetim kademelerine ilerledikçe daha çok geçerlilik kazanır. Çünkü KOBĠ ler finansman, pazarlama, AR-GE gibi çeģitli iģletmecilik iģlevlerinde uzman kiģileri istihdam edebilecek maddi güce sahip değildirler. Ayrıca ücret düzeyinden bakıldığında ise, büyük Ģirketlerin ücretleri, KOBĠ lere göre daha yüksektir. Ancak bunların yanı sıra KOBĠ lerin büyük Ģirketlerde olmayan bir avantajı vardır. O da yönetim ve personel arasındaki doğrudan ve bireyselleģmiģ olan iliģkidir. Bu iliģki KOBĠ lerde çalıģan personelin büyük iģletmelere göre daha düģük ücret almalarına rağmen genellikle iģyerlerinden memnun olmalarını sağlar. Ayrıca KOBĠ ler ekonomik konjoktörün kötüye gittiği durumlarda büyük Ģirketler gibi iģçi çıkarımına gitmez, büyük fedakarlıkları göze alarak, iģ görenlerinin koruma çabası içerisine girer. KOBĠ lerin Ġnsan Kaynakları Yönetimi alanındaki baģlıca üstünlüklerini Ģu Ģekilde sıralayabiliriz 28 ; Küçük firmalar insanlara yaģadıkları ortam ve mahallelerde istihdam imkanı sağlar, Küçük iģletmelerde çalıģanlar genelde karar iģlevi içinde yer alırlar. Bu da çalıģanların iģi sahiplenmesini ve iģyerine bağlılığı arttırır. 28 Türkiye de Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmelerin Yönetim Sorunları ve Çözümleri, ĠSTANBUL TĠCARET ODASI 28

Bu tip iģletmelerde çalıģanların performanslarını gözlemlemek ve değerlendirmek daha kolaydır. Ġnsan Kaynakları Yönetimi ile ilgili sorunların baģında nitelikli eleman bulma zorluğu gelmektedir. Çünkü nitelikli eleman yüksek maaģ ve yan ödemeler ister ancak KOBĠ ler bunları karģılayacak güçte değildirler. Bir baģka sorun ise uzmanlığın önem kazandığı günümüzde çok yönlü eleman çalıģtırmak zorunda kalmalarıdır. Bunun nedenleri ise, bu tip iģletmelerde emek yoğunluğunun nispeten yüksek oluģu, alınan sipariģlere göre farklı iģler yapma zorunluluğudur. Türk sanayisinde kalifiye eleman açığı çırak-kalfa-usta üçlüsünden yüksek okul mezununa kadar geniģ bir yelpazeyi kapsamaktadır. Bu kapsamda eğitim düzeyi ve personelin eğitimi de oldukça önemlidir. Eğitim, iģletme örgütlerine genel anlamda, iģ verimliliğin artıģı örgütte moral yükselmesi, kontrol faaliyetlerinin azalması, iģ kazalarının azalması, iģletme örgütünde süreklilik ve uyumluluk sağlanması gibi yararlar sağlayabilmektedir. Personel eğitimi; iģ görenin belirli bir iģi yapması amacıyla bilgi ve becerisinin arttırılmasına ve dolayısıyla geliģtirilmesine yönelik sistemli uygulamalar bütünüdür. Ġyi hazırlanmıģ bir eğitim programının uygulanmasında gerek iģletme ve gerekse çalıģanların karģılıklı yararları vardır. Eğitim; iģ görenlere yapmakta oldukları iģleri daha iyi yapma olanağı sağladığı gibi onların yükselmesine de yardımcı olur. 29 1.6.10 Halkla ĠliĢkiler Ġle Ġlgili Sorunlar Özel ya da tüzel kiģilerin belirlenen hedef kitleler ya da halkla dürüst ve sağlam iliģkiler kurmaları, onları olumlu yönde etkileyen ve karģılıklı yarara sağlayan planlı çabalara giriģmelerine halkla iliģkiler denir. 29 ġimģek,1996 29