Tayfur Sökmen Kampusü, 31034, HATAY

KIRMIZI KISKAÇLI KEREVİTLERİN (Cherax quadricarinatus) TÜRKİYE DE YETİŞTİRİCİLİĞİ Yavuz MAZLUM 1 * M. Ayçe GENÇ 1 Erdal YILMAZ 1 Mevlüt AKTAŞ 1 1 Mustafa Kemal Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü Tayfur Sökmen Kampusü, 31034, HATAY ÖZET: Kırmızı kıskaçlı kerevit (Cherax quadricarinatus) yetiştiriciliği, dünyanın farklı yerlerinde özellikle Yeni Zelanda, Yeni Gine, Madagaskar ve Güney Amerika da giderek artmaktadır. Bu güzel görünümlü tür, maksimum 450 g ağırlığa ulaşabilmekte ve 8 ile 12 ayda (50-90 g) hasat edilebilmektedir. Maksimum büyüme 28 o C de izlenirken, yavaş gelişim ise 20 o C nin altındaki sıcaklıklarda gözlenmektedir. Kırmızı kıskaçlı kerevit 1985 yılından buyana Avustralya da yetiştiriciliği yapılan en popüler türlerden biridir. Avustralya için yıllık üretim miktarı 1996 yılı itibariyle 55,6 ton olmuştur. Bu tür diğer kerevitlerle karşılaştırıldığında, daha iyi ağırlık eldesi, yüksek et verimi ve yoğun stoklara karşı daha toleranslı oluşları ile dikkati çekmektedir. Cherax quadricarinatus un Türkiye subtropik iklim kuşağı için alternatif bir tür olarak önerilebilirliği tartışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Cherax quadricarinatus, yetiştiricilik teknikleri ABSTRACT: Possibilities of Culture of Redclaw Crayfish (Cherax Quadricarinatus) in Turkey Conditions Aquaculture of the freshwater Australian redclaw crayfish (Cherax quadricarinatus) has attracted much attention in different parts of the world, and especillly New Zealand, Madagascar, and South America. This beatiful species can attain weights of up to 450 gr but are usually harvested at 8 to 12 months of age (50 to 90 grams). Maximum growth rate is achived at water temperatures of 28 o C with little growth below 20 o C. Annual production was about 55.6 tonnes for Australia In 1996. Red claw have been cultured in Australia since 1985, and in the United States researh on red claw began to about 1989. Compared to native crayfish, red claw show some important advantages including large potential size, higer percenatge of meat, and better tolerance of crowed culture conditions. Consequently, this Cherax quadricarinatus can suggest as an alternative species for subtropical weather climate for Turkey. Key Words: Cherax quadricarinatus, culture techniques Sorumlu yazar/corresponding author: Yavuz Mazlum, Mustafa Kemal Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü, Tayfur Sökmen Kampüsü, 31034, Hatay Tel/Phone: +903262455845-1306, Faks/Fax: 0+903262455817, E-posta/E-mail: ymazlum@mku.edu.tr 481

KIRMIZI KISKAÇLI KEREVİTLERİN TÜRKİYE DE YETİŞTİRİCİLİĞİ MAZLUM, GENÇ, YILMAZ, AKTAŞ 1. GİRİŞ 2002 verilerine göre toplam kabuklu su ürünleri üretimi 8 milyon 835 bin ton olup, bu miktar toplam su ürünleri üretiminin % 6.64 ünü oluşturmaktadır (FAO, 2002). Yetiştiricilik yolu ile üretilen kabuklu miktarı ise 2 milyon 130 bin tondur ve bu miktarın 1 milyon 538 bin tonunu deniz karidesleri üretimi oluşturmuştur (FAO, 2002). Toplam tatlı su ve deniz karidesleri üretim miktarı 4 milyon 271 bin ton olup, kabuklu üretiminin çoğunluğunu oluşturmaktadır. Tatlı su kabuklu su ürünlerinin yıllık toplam üretim miktarı 2002 yılı itibariyle 1 milyon 411 bin tondur. Yetiştiricilik yolu ile üretilen tatlı su kabuklularının toplam üretim içindeki payı daha az olup, bu miktar 592 bin tondur ve 4 milyar 359 milyon dolar değerindedir (FAO, 2002). Tatlı su kerevit üretimi toplam kabuklu üretiminin 1/3 ünü oluşturmaktadır. Dünya kerevit üretiminin önemli bir bölümü ABD de elde edilmekte olup özellikle de Louisina eyaleti bunun liderliğini yapmaktadır. Lousiana da yetiştiricilik yolu ile üretilen kerevit (Procambarus clarkii) miktarı 1993-1994 yılları itibari ile 21,200 ton olup, ABD deki üretim, dünya kerevit üretiminin %95 ini oluşturmaktadır (Huner, J.V., 1997). ABD dışındaki önemli kerevit üreticileri ise İsviçre, Fransa, İspanya, Almanya, İtalya, Finlandiya, Rusya ve Çin dir. Avrupa nın dünya kerevit üretimindeki payı 1994 yılında %3.5 civarında ve 156,2 tondur. Bu üretimin 62 tonu İspanya, 54 tonu İsviçre, 14 tonu Rusya, 10 tonu Almanya ve İngiltere ve 9 tonu ise diğer ülkeler tarafından üretilmiştir (Ackefors, H., 1998). Avustralya da 1988-89 yıllarında 50 ton olan kerevit (Cherax quadricarinatus, C destructor, C. tenuimanus) üretimi 1991-1992 yıllarında 72 tona çıkmış ve bu miktar 1994-1995 üretim sezonunda 361 tona ulaşmıştır (Fotedar, R., 1998). Şekil 1. Astacus leptodactylus un görünümü Ülkemizdeki tek kerevit türü olan Astacus leptodactylus, diğer Avrupa kerevitleri gibi soğuk su türlerindendir. Ülkemizde bugüne değin yetiştiriciliğine dair bir kayıt bulunmamaktadır. Üretimi sadece avcılık yoluyla yapılan kerevit bir zamanlar yurtdışına ihraç edilmekte ve önemli bir döviz kaynağı oluşturmaktaydı. 1970 lerde yıllık kerevit üretimimiz 6,000 ton iken, üretimin maksimuma ulaştığı 1984 yılında bu miktar 8,000 ton olmuştur. Ancak, kerevit vebası dediğimiz bir hastalıktan dolayı 1984 sonrasında toplam kerevit üretimimizde ciddi bir azalma görülmüştür (Ackefors, H., Lindqvist, O.V., 1994). 1986 yılındaki üretimimiz 2,000 tonun altına düşmüş olup, 1990 lı yıllarda bu miktar daha da azalarak 500 tona kadar gerilemiştir (DİE, 1996). Avrupa nın yıllık kerevit tüketimi 1985 yılında yaklaşık 10,000 ton civarında gerçekleşmiş ve bunun 2000 tonu Fransa ve İsviçre - den ve geri kalan önemli bir bölümü (6-7 bin ton) ise Türkiye den karşılanmıştır (Rahe, R., Soylu, E., 1989). 1987 yılından sonra Avrupa nın kerevit ihtiyacı ABD tarafından karşılan- 482

I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA maya başlanmış ve bu ülke Avrupa ya en çok kerevit ihraç eden ülke konumuna gelmiştir. Ülkedeki stokların eski verimliliğine ulaşabilmesi ve bir gelir kaynağı oluşturabilmesi için A. leptodactylus populasyonlarının doğal olarak bulunduğu bölgelerde yavru üretimlerinin gerçekleştirilerek yeniden stoklama faaliyetlerinin başlatılması önem arz etmektedir. Bu türden elde edilecek yumurtalar fazla bir maliyet gerektirmeden açtırılıp belli bir boya getirildikten sonra oluşturulacak pilot bölgelerdeki göletlere bırakılabilir. Ancak bu tür, daha çok soğuk iklim koşullarına uyum sağlamış olması nedeniyle cinsi olgunluğu uzun sürede olmakta (3-4 yıl), yumurtalarının inkübasyon süresi 5-6 ayı bulmakta, ayrıca pazar ağırlığına da geç ulaşmaktadır. Bu nedenle bu turun ekonomik anlamda pazar boyuna kadar yetiştiriciliği ülkemiz için çok olanaklı görünmemektedir. Yetiştiricilik için alternatif oluşturması açısından, hastalıklara dayanıklı ve hızlı gelişen kerevit türlerinin ülkemizin ekolojik koşulları uygun olan bölgelerine getirilerek kültüre alınması önem taşımaktadır. Daha önce İspanya, A.B.D., Çin, Fransa ve İsrail gibi birçok ülke kendine özgü olamayan türleri kendi ülkelerinde yetiştirmeye başlamış ve olumlu sonuçlar almışlardır. İspanya 1972-73 yıllarında yerli türü olmayan Procambarus clarkii yi Amerika Birleşik Devletleri nden getirip kendi sularında yetiştirmeye başlamıştır. İspanya da bu türün üretimi 1976 yılında yapılmaya başlanmış ve hasat edilen kerevit miktarı yaklaşık 1 tondan az olmuştur. Bununla birlikte 1980 li yıllarda bu oran giderek artarak 350 tona ulaşmıştır. 1986 yılında hasat edilen miktar 3,384 ton iken, 1987 yılında ise bu miktar 4,650 ton olarak gerçekleşmiştir. Sıcak iklimlere uyum sağlama yeteneği yüksek olan ve bu bölgelerde hızlı büyüyebilen kırmızı kıskaçlı kerevit (C. quadricarinatus) ülkemizin Akdeniz ve Ege Bölgelerinde çok rahatlıkla kültüre alınabilecek ve ayrıca yerli kerevit populasyonlarının bulunduğu bölgelerde alternatif bir tür olarak, üretimi yapılabilecek nitelikte olan bir türdür. Ayrıca ülkemizin iklim koşulları da dikkate alınarak kerevitlerin zirai bitkiler ve diğer sucul canlılarla polikültür şeklinde üretilmeleri daha ekonomik bir kazanç sağlayacaktır. Bu familyaya ait türler Avustralya, Yeni Zelanda, Yeni Gine, Madagaskar ve Güney Amerika da yayılım gösterirler. Cherax olarak bilinen Avustralya kerevitleri diğer ekonomik türlerle kıyaslandığında daha büyük ağırlıklara (50 g üzeri) ulaştıklarından üreticilerin dikkatini çekmektedir (Mills B.J. ve ark., 1994; Morrissy, N.M., ve ark., 1995). Ekonomik olan türlerin başında Cherax türleri gelmektedir. Kırmızı kıskaçlı kerevit (C. quadricarinatus) kıtanın kuzeyinde bulunmaktadır (Jones, C.M., 1989; Jones, C.M., 1990). 2. TÜRSEL GEREKSİNİMLER Kırmızı kıskaçlı kerevitler (Cherax quadricarinatus) 6-8 ayda cinsi olgunluğa ulaşır ve yılda 3-5 kez yumurta dökerler. Bu tür 12-34 C su sıcaklıklarında yaşamalarına karşın, ideal büyüme sıcaklıkları 22-30 C arasındadır. Cherax cinsine ait türler yaklaşık aynı sayıda yumurta verir ve büyüklüklerine bağlı olarak ortalama 1000 adet yumurta verirler (Rouse, 1995). Günümüzde tropik bir tür olan ve kırmızı kıskaçlı kerevit olarak da tanınan Cherax quadricarinatus un yetiştiriciliği yaygınlaşmaktadır. Bu tür uyum sağladığı alanlarda 6-8 ay içerisinde rahatlıkla 50-100 g ağırlığa ulaşmaktadır (Mills, B.J., 1994; Morrissy, N.M., ve ark., 1995). Kerevitler m_ ye 2-10 adet stoklanmakta ve 1-3 yıl arasında da pazar ağırlığına (100 g) 483

KIRMIZI KISKAÇLI KEREVİTLERİN TÜRKİYE DE YETİŞTİRİCİLİĞİ MAZLUM, GENÇ, YILMAZ, AKTAŞ ulaşmaktadır. Hektardan yaklaşık 9 ton ürün elde edilmektedir (Treadwell, R., ve ark., 1991). Bu türün Avustralya dışındaki ılıman iklimlerde de yetiştiriciliğinden olumlu sonuçlar alınmıştır. Orta ve Güney Amerika da yapılan çalışmalarda doğal ve ilave besinlerle 6-8 ayda pazar ağırlığına (100 g) ulaştıkları ve hektardan 1500-2000 kg ürün alındığı bildirilmiştir (Rouse, D.M., 1995). Son zamanlarda bu türle ilgili çalışmalar İsrail de de başarılı bir şekilde yapılmaktadır. Kerevitlerin beslenmesi doğal bitki materyali ve ilave pelet yemlerle sağlandığında, 6-8 aylık (ortalama ağırlıkları 100 g) sürede hektara 1,500-2,000 kg ürün alındığı bildirilmiştir (Rouse, D.M., 1995). Fakat ılıman iklimlerde kış aylarında su sıcaklığının düşmesi bu tür için problem oluşturmaktadır. Kerevitlerin bulunduğu havuzların ısıtılması veya bu süre içerisinde bir seranın kullanımı gerekmektedir. Bu yüzden de üretim maliyetleri artmaktadır. Şekil 2. Kırmızı kısakaçlı kerevit (Cherax quadricarinatus) 3. YETİŞTİRME SİSTEMLERİ Bu türün yetiştiriciliği de yarı-entansif olarak yapılabilmektedir. Bu yetiştiricilik sistemi; kuluçka, yavru ve ergin boya kadar büyütme olarak 3 aşamadan oluşmaktadır. Kuluçkahane üretim tekniği bu türün ticari üretiminde kullanılmamaktadır. Anaç havuzlarından elde edilen yavrular büyütme havuzlarına taşınmaktadır. Bu üretim sisteminde yaşama oranları çok düşük olup (%5-10), büyüme oranlarında büyük farklılıklar gözlenmektedir (Jones, C.M., 1989). Yavruların yaşama ve büyüme oranlarını arttırmak için bazı kuluçka teknikleri uygulanabilir. Bu teknikler arasında; su sirkülasyonunun sağlanması, sıcaklığın kontrolü (25-26ºC), korunakların yerleştirilmesi, fotoperiyot uygulanması sayılabilir. Yavrular çok hassas olduklarından ebeveynlerinden ayrılmaya yakın bir zamanda, anaçlar yavrularla birlikte büyütme tanklarına taşınırlar. Yavru tankları sürekli su değişiminin sağlandığı üstü kapalı fiberglas tanklar olabilir. Her tankta ince bir kum tabakası ve bunun üzerinde 30 cm su bulunmalıdır. Bu tanklara 3-5 adet dişi yerleştirilir ve yavrular serbest kalıncaya kadar bir kaç gün arayla kontrolleri yapılır. Serbest kalan yavruların beslenmesinde Cladocer, Copepod ve Chironomid larvaları gibi zooplanktonlar kullanılır. Batma özelliğine sahip dondurulmuş canlı yemler yavruların beslenmesinde daha faydalı olmaktadır. Bunlara 42 günlük büyütme dönemleri süresince günlük canlı ağırlıklarının %22 si oranında yem verilir ve bu süre sonunda yavrular 0.1-0.4 g canlı ağırlığa ulaşırlar. Ön beslemesi yapılan yavruların pazar boyuna ulaştırılmaları için toprak havuzlara stoklanması gerekir. Bu havuzların derinlikleri 1-2 m ve büyüklükleri 0.5-1 hektar arasında 484

I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA değişmektedir. Ekstansif üretim havuzlarına m_ ye 2-10 adet kerevit yavrusu stoklanmakta ve 1-3 yıl arasında da pazar ağırlığına ulaşmaktadırlar. Hektardan yaklaşık 9 ton ürün elde edilebilmektedir (Treadwell R. et al., 1991). Deneysel havuzlarda yapılan çalışmalarda ise yavrular m_ ye 5-11 adet olacak şekilde, 0.12 hektarlık bir havuza stoklanmış ve sorgum içeren karma bir yemle beslenmiştir. Yavrular 250 günde %54-74 lük bir yaşama oranı ile 35 grama ulaşmış ve hektardan 1200-1900 kg lık bir ürün elde edilmiştir. 4. SONUÇ Ülkemizde azalmış olan kerevit stoklarının takviyesi amacıyla devlet desteği ve üniversitelerin işbirliği ile seçilecek pilot bölgelerdeki su kaynaklarında Astacus leptodactylus ların stok takviyelerinin yapılması, ülkemizde tek tür olan bu kerevitin tekrar avcılık faaliyetleri ile bir gelir kaynağı oluşturması açısından önemlidir. Pazar ağırlığına ulaşması geç olduğu için yetiştiriciliği çok ekonomik olmayan Astacus leptodactylus türü yerine Avustralya orijinli olan Cherax quadricarinatus un ülkemizin uygun bölgelerine getirilerek, ülkemizde kerevit üretiminin yetiştiricilik yoluyla da arttırılabilmesi mümkün görünmektedir. Daha önce çeşitli ülkelerde örneklerini gördüğümüz biçimde, ülkeye ait olmayan hızlı büyüyen türlerin getirilerek üretimin artırılabileceği ve yurtdışında pazar talebi yüksek olan kerevitlerin özellikle dışsatımla ülkeye gelir getirebilecek bir kaynak oluşturabileceği kanısını taşımaktayız. 5. KAYNAKLAR Ackefors,H. 1998.The culture and capture crayfish fisheries in Europe. World Aqua. Vol.29, No:2, 18-28. Ackefors, H. and Lindqvist, O.V. 1994. Cultivation of freshwater of crayfishes in Europe. p. 157-216 in: Freshwater Crayfish Aquaculture in North America, Europe and Australia, families Astacidae, Cambaridae and Parastacidae, (Eds., J.V, Huner) Haworth, Binghamton, NewYork. Curtis, M.C., Jones, C.M. 1995. Overview of redclaw crayfish, Cherax quadricarinatus, farming practice in Northern Australia. Freshw. crayfish, Vol. 10: 447-455. DIE, 1996. Su Ürünleri istatistikleri. 32. sayfa. FAO, 2002. Fishery statistics aquaculture production 2000. In: FAO Year Book, Vol. 90/2. FAO, Rome, Italy, 180 pp. Fotedar, R. 1998. Nutrition of marron, Cherax tenuimanus (Smith), under different culture environments- a comparative study. PhD Dissertattion Muresk Instute of Agriculture. Huner, J.V. 1997. Crayfish industry in North America. Fisheries, Vol. 22, No: 6, 28-32. Jones, C.M., 1989. The biology and aquaculture potential Cherax quadricarinatus.final report submitted by the Queensland Department of Primary Industries to the Reserve Bank of Australia Rural Credits Development Project No.QDPI/8860. Jones, C.M. 1990. The biology and aquaculture potential of the tropical freshwater crayfish Cherax quadricarinatus. Queensland Department of Primary Indust Information Series No. Q190028, 130 pp. Mills, B.J., Morrissy, N.M., and Huner, J.V. 1994. Cultivation of freshwater crayfishes in Australia, (Eds. J.V. Huner). Freshwater Aquaculture in North America, Europe, and Australia. Families Astacidae, Cambaridae, and Parastacidae. Haworth Press, Inc. Binghamton, NewYork, 217-289 pp. Morrissy, N.M., Walker, P., Moore, W., 1995. Predective equations for managing semi-intensive growout of a 485

KIRMIZI KISKAÇLI KEREVİTLERİN TÜRKİYE DE YETİŞTİRİCİLİĞİ MAZLUM, GENÇ, YILMAZ, AKTAŞ freshwater crayfish (maron), Cherax, tenuimanus (Decapoda: Parastacidae), on a commercial farm. Aquaculture Res., 26: 71-80. Rahe, R. and Soylu, E. 1989. Identification of the pathogenic fungus causing destruction of Turkish crayfish species (Astacus leptodactylus). Journal of Invertebrate Pathology, 54: 10-15. Rouse, D.B. 1995. Austaralian crayfish culture in the Americas. J. Shellfish Res. Vol. 14, No: 2, 569-572. Treadwell, R., McKelvie, L., Maguire, G.B. 1991. Freshwater crayfish. In profitability of selected aquacultural species. Australia Bureau Agricultural and Resources Economics Discussion Paper, 91.11, Australian Government Publishing Service, Canberra, 55-62 pp. 486