Aileler için Öğrencilere Yardım Rehberi Üniversite Dönemindeki Gençlerin Gelişimsel Özellikleri Üniversite dönemi bireyin, birçok fiziksel ve duygusal değişim yaşayarak ergenlikten yetişkinliğe doğru adım attığı bir süreçtir. Genç birey, Ben kimim?, Değerlerim neler?, Amaçlarım neler? gibi sorularla benliğini oluşturmaya başlar. Bu süreçte genç, fiziksel, cinsel, psikolojik ve sosyal olgunluğunu kazanır. Bu dönemin sağlıklı bir şekilde tamamlanması sonucunda genç birey bağımsızlığını ve üretkenliğini elde eder, kendi hayatı üzerinde özdenetim sağlar, kimliği ve kişiliği netlik kazanır, kişilerarası ilişkilerini yapıcı bir şekilde düzenleyebilir ve fiziksel, duygusal ve sosyal yaşantılarının sorumluluğunu alır. Gençleri bekleyen temel gelişim öğeleri şunlardır 1 : * Her iki cinsten yaşıtlarıyla yeni ve daha olgun ilişkiler kurabilmek * Toplumdaki kadın/erkek rolünü üstlenmek ve geliştirmek * Fiziksel görünüşünü kabul etmek * Ebeveynlerinden ve diğer yetişkinlerden duygusal bağımsızlığını kazanmak * Evlilik ve aile yaşamı için hazırlanmak * Bir meslek seçmek ve ona hazırlanmak * Sosyal sorumluluk duygusu geliştirmek ve bu doğrultuda davranmak * Davranışlarına rehber olarak bir değerler bütünü ve etik sistem oluşturmak Gençlik dönemi birey için, yetişkinliğe dair heyecan, özgürlük, özerklik, kontrol ve gurur gibi birçok olumlu duyguyu barındırırken aynı zamanda pek çok zorlu mücadeleyi de beraberinde getiren sancılı bir süreç olabilir. Genç birey, bedensel görünümünün değişimine alışmada, içinde bulunduğu gelişim döneminin beraberinde getirdiği cinsel dürtüleri anlamada, cinsel kimliğini oluşturup yaşamada, bir yandan kararlarında ve tercihlerinde ebeveynlerinden ayrılmada, kariyer planını oluşturmada, toplumsal ve kültürel rolleri öğrenmede zorluklar yaşayabilir. Gençler, bir yandan birey olmak, bağımsız olmak, akranlarından ve ailelerinden farklılaşmak isterken diğer yandan da maddi ve manevi açıdan akranlarının ve ailelerinin desteğine ihtiyaç duyarlar. Bireyselliklerini kanıtlamak isteseler de yeterliliklerinden şüphe duyarlar. Bu noktada, bireyselleşip kendi hayatlarının sorumluluğunu alabileceklerine 1
inanmaları için ailelerinin onlara inandığını ve cesaretlendirdiğini görmek isterler. Bu bağımsızlık mücadelesinde doyurulması gereken bağımlılık ihtiyaçları hem gençler hem de aileleri için çok kafa karıştırıcı olabilir. Bu Dönemde Ebeveynlerin Yaşayabileceği Zorluklar Üniversite dönemi genç birey için olduğu kadar diğer aile üyeleri için de bazı zorlukları ve karmaşayı beraberinde getirebilir. Bu dönem gencin hayatında olgunlaşması açısından çok önemli dönemlerden biridir. Üniversite dönemine kadar çocuğunuz, daha korunaklı ve sizin de belki çoğunlukla gözlemleyebildiğiniz bir çevrede yaşıyorken, bu dönemde kendine ait bir çevre oluşturacak ve gittikçe bağımsızlaşmaya başlayacaktır. Kendi kimliğini oluşturmaya dair yaşadığı sancılar nedeniyle çocuğunuzun faklılaşan davranış ve tutumları, size onun değiştiğini, artık tanıyamadığınız yabancı biri olduğunu hissettirebilir. Birçok gencin bu dönemde bu sancıları yaşaması, karmaşık duygulara sahip olması, zaman zaman mutsuz, kaygılı ve öfkeli olması çok normaldir. Bununla birlikte, gencin bu süreçte yaşadığı sancılar ve karmaşalar sayesinde kazandığı deneyimler onun sağlıklı bir kimlik geliştirebilmesinde önemli rol oynamaktadır. Şunu unutmamak gerekiyor ki, çocuğunuza bu döneme kadar gelişimi boyunca aşıladığınız bütün değerler onların önünü aydınlatacak bir ışık olacaktır. Bunun yanında sizinkilerden farklı değer yargıları ve özelliklerinin ortaya çıkışı, gençlerin bireysel güçlerini kazanmaları açısından bu gelişim döneminin oldukça sağlıklı ve normal bir göstergesidir. Bu dönemde sizinkilerden farklı zevkler, tercihler ve değerler geliştirmeleriyle birlikte, sizden ayrıldıkları noktaları görmek sizin için de kolay olmayabilir. Size duydukları ihtiyaçların farklılaşması sizin ebeveyn rolünüzü yeniden şekillendirmenizi gerektireceği için bu dönem sizin için de kaygılı bir süreç olabilir. Bu dönemde artık sizin onlar yerine karar almanız ve onlar için neyin iyi olduğunu belirlemenize duydukları ihtiyaç azalır, bunun yerine sizden farklılıklarını anlamanız, kabul etmeniz ve uygun gördüğünüz şekilde desteklemenize duydukları ihtiyaç artar. Çocuğunuzun yetişkinliğe adım attığı bu dönem sizin için yeni bir adaptasyon sürecinin zorluklarını barındırsa da diğer yandan onun kendine has özellikleri ve becerileriyle kendi sorumluluğunu daha fazla üstlenmesi, kendi cesaretini ve yaratıcılığını hayatını şekillendirmek ve bireyselleşmek için kullanması sizin için gurur verici olacaktır. Çocuğunuzun büyüdüğünü ve yetişkinliğe adım attığını gördüğünüz bu dönem aynı zamanda sizin için keyifli bir süreç olabilir. 2
Ancak bazı durumlarda çocuğunuzun psikolojik ya da akademik durumu sizi gerçekten endişelendiren düzeyde olabilir. Elinizden gelenin yetmediğini hissettiğiniz, profesyonel bir desteğe ihtiyaç olduğunu düşündüğünüz durumlar yaşayabilirsiniz. Çocuğunuz, - Çok bunalmış hissediyorsa, uzun süredir mutsuzsa ve geleceğe dair de umutsuzsa - Yaşadığı psikolojik sıkıntılar, günlük aktivitelerini sekteye uğratıyorsa (yaşadığı zorluklar nedeniyle evden dışarı çıkmakta zorlanıyorsa, okulla ilgili sorumluluklarını yerine getiremiyorsa) - Kendisine ya da bir başkasına zarar veren tutum ve davranışları varsa, özellikle açık ya da örtülü bir biçimde intihardan ve ölümden bahsediyorsa - Aile ilişkilerinde ve genelde sosyal ilişkilerinde ciddi bazı zorluklar yaşanıyorsa - Hayatında önemli bir olay ve/veya değişim yaşanıyorsa (sevdiği birini kaybetmek, sevgilisinden ayrılmak, ailede iflas, boşanma, vb.), - Akademik durumunda, tutum ve davranışlarında ani ve ciddi değişimler söz konusu ise (gittikçe içe kapanıyorsa, normalde olduğundan daha öfkeli oluyorsa, sık sık ağlıyorsa, sürekli dalgınsa ve eskiden ilgisini çeken şeylere konsantre olamıyorsa) - Uykusunda ve iştahında önemli değişimler oluyorsa, ciddi bedensel değişimler söz konusu ise (aşırı kilo alma ya da kilo kaybı gibi) profesyonel bir destek almak gerekebilir. Eğer çocuğunuz İstanbul Bilgi Üniversitesi ne başka bir şehirden geldiyse: Özellikle çocuğunuz daha önce hiç evden, sizden uzakta yaşamadıysa, çocuğunuzun başka bir şehirde üniversiteyi kazanması, kaygı ve stres gibi bazı karışık duygulara neden olabilir. Nerede kalacak?, Tek başına yapabilecek mi?, Ne yiyecek orada?, Nasıl arkadaşları olacak? gibi birçok soru hem çocuğunuzun hem de sizin aklınızı karıştırabilir. Diğer yandan ise, çocuğunuzun üniversite sınavını kazanmış olması ve başka bir şehirde siz olmadan yapabileceği düşüncesi bile, hem sizi hem de çocuğunuzu heyecanlandırabilir ve gururlandırabilir. Bu noktada sizi de çocuğunuzu da bazı değişiklikler beklemektedir. Yabancı olduğu bir şehirde, ailesinden ve arkadaşlarından uzaklaşan genç bir süre bazı sorunlar yaşayabilir. Çocuğunuz kendini mutsuz ve kaygılı hissedebilir. Yaşadığı bu 3
duygulara paralel olarak fiziksel şikâyetleri (baş ve mide ağrısı, vb.) artabilir. Tahammülü düşük olabilir ve bu nedenle alınganlıkları artabilir ve normalde olduğundan daha hırçın ve öfkeli olabilir. Yalnız olduğunu, arkadaş olabileceği kimsenin olmadığını söyleyebilir. Öncelikle bütün bunların yeni bir ortama ve düzene alışma sürecinin bir parçası olarak geçici olabileceğini unutmamak gerekir. Genç kendini onun için yeni olan bu şehre ait hissetmeye başladıkça, buraya fiziksel ve psikolojik olarak yerleştikçe bu durumunun zamanla değişeceği beklenmektedir. Aşağıda ilk kez evinden uzakta yaşayan ve aynı zamanda üniversite yaşamına uyum sağlamaya çalışan çocuğunuza destek olmak için işinize yarayabilecek bazı öneriler bulabilirsiniz: * Çocuğunuzun başka bir şehre gitmesi ve sizden uzaklaşıp bağımsızlaşmasından dolayı hissettiğiniz karmaşık duygulara rağmen ve hatta bu duyguların yardımıyla onunla empati kurarak, onu anlamaya çalıştığınızı ona gösterin ve çocuğunuzu bu deneyim konusunda cesaretlendirin. * Çocuğunuza, yaşadıklarının normal olduğu mesajını verin. * Çocuğunuzun, yaşadıklarını sizinle paylaşabilmesini sağlayın. * Sizin hayatınızdaki değişimlerden onu da haberdar edin. * Ailenizden, sevdiğiniz birinden, yaşadığınız yerden uzaklaşmanıza dair deneyimleriniz varsa bunları onunla paylaşın. Üniversite dönemindeki çocuğunuza nasıl yardımcı olabilirsiniz? Çocuğunuz bu dönemde her ne kadar sizden bağımsızlaşma çabasında olsa da, onun sizin desteğinize ve rehberliğinize ihtiyaç duyduğu zamanlar olacaktır. Aşağıda üniversite çağında bir gencin anne-babası olma sürecinde yaşayabileceğiniz sorunları çözmede size yardımcı olabilecek bazı öneriler bulunmaktadır: - Çocuğunuza güvendiğinizi ve her koşulda onu sevmeye devam edeceğinizi hissettirmeniz önemlidir. Genç, ne kadar çok bağımsız olmaya, kararlarını bağımsız olarak almaya çalışsa da, her koşulda sizin onun yanında olduğunuzu ve ihtiyacı olduğunda sizinle konuşabileceğini bilmeye ihtiyaç duyabilir. Zaman zaman çocuğunuza buna dair mesajlar vermeniz önemlidir. 4
- Çocuğunuzla ilgili beklentilerinizi gözden geçirmeniz önemli olabilir. Gerçekçi olmayan, çocuğunuzun potansiyelinin üstünde ya da onun istemediği şeyleri yapmasını beklemek, çocuğunuzun mutsuz olmasına, kaygısının artmasına ve başarısının düşmesine neden olabilir. - Çocuğunuzun yaşadığı değişimlere karşı sabırlı olmaya çalışın. Unutmayın ki, çocuğunuz bu gelişim dönemindeki birçok gencin yaşadığı bazı sıkıntıları yaşamaktadır. Çoğu durumda çocuğunuzun yaşadığı karmaşa ve sorunlar normal olabilir. - Çocuğunuzun, hazır hissettiğinde sorunlarını paylaşmasına izin verebilmeniz çok önemlidir. Sadece, eğer o isterse onu her zaman dinleyeceğinizi ve ne yaşamış ya da yaşıyor olursa olsun onun sizin için değerli olduğunu paylaşın. - Bazı durumlarda gençler yaşadıkları sorunları aileleriyle paylaşmakta zorlanabilirler. Bu durumlarda çocuğunuzun sınırlarına saygı duymanız önemlidir. Size anlatamadığı şeyler olduğunda ve ciddi bir durum olduğunu hissettiğinizde, problemlerinin altından tek başına kalkmaya çalışmamasını, gerekirse psikolojik yardımdan da faydalanabileceğini hatırlatın. - Çocuğunuzla iletişiminizin daha sağlıklı olabilmesi ve bazı sorunlar hakkında konuşurken daha iyi yol alabilmek için iletişim kazaları nın (yargılama, suçlama, yanlış anlama, vb.) en aza indirilmesi de büyük önem taşımaktadır.. Bazı tutum ve davranışlar iletişimin kalitesini düşürür ve dolayısıyla ilişkilerde sorunlar yaşanmasına ve var olan sorunların çözümünün zorlaşmasına neden olabilir. (Bu konuda daha ayrıntılı bilgi edinmek için Psikolojik Danışmanlık Birimi nin İletişim konulu broşürüne web sayfasından ulaşabilirsiniz). - Sizin de bir hayatınız olduğunu unutmayın. Bütün odağınız çocuklarınız olursa, bu iki taraf için de yorucu olabilen durumlar yaratabilir. Yapmak istediğiniz ve keyif aldığınız şeyleri yapın. Siz ne kadar mutlu bir birey olursanız, ailedeki her üye buna paralel olarak daha iyi hissedecektir. - Yaşadığınız durumla ilgili problem çözme yöntemlerinizi gözden geçirin. Bazen gençle ailesi arasındaki ilişki bir kısır döngü halini alabilmekte ve iki taraf da değişimi diğer taraftan bekleyebilmektedir. Bu tarz durumlarda ilk adımın sizden gelmesi önemli olabilir. Gerekirse siz de böyle kilit durumlarda nasıl davranmanız gerektiği konusunda psikolojik destek alabilirsiniz. 5
Psikolojik Danışmanlık Birimi nden nasıl yardım alabilirsiniz? Psikolojik Danışmanlığın Rolü Psikolojik Danışmanlık Birimi, İstanbul Bilgi Üniversitesi öğrencilerinin bireysel, sosyal ve akademik gelişimlerine yardımcı olmayı, üniversite ve yurt yaşamına uyumlarını kolaylaştırmayı ve onlara bu konularda gerekli becerileri kazandırmayı amaçlayan ve sadece İstanbul Bilgi Üniversitesi öğrenci ve personeline hizmet veren bir birimdir. Psikolojik Danışmanlık Birimi hem önleyici bazı çalışmalar (broşürler, seminerler, vb.) yaparak öğrencileri yaşayabilecekleri bazı zorluklar hakkında bilgilendirmekte ve çözüm önerileri sunmakta, hem de bireysel danışmanlık ve grup çalışmaları ile birime başvuru yapan öğrencilere bire bir hizmet vermektedir. Birim e başvuran kişiler, değerlendirme görüşmelerinden sonra Birim den psikolojik ve psikiyatrik yardım alabilirler. Üniversite koşullarında yardım vermenin mümkün olmayacağı, farklı uzmanlık gerektiren durumlarda ise Psikolojik Danışmanlık Birimi güvendiği kişi ve kurumlara yönlendirmeler yapabilir. Psikolojik Danışmanlık Birimine Yönlendirme Somut olarak hangi neden ya da nedenlerden dolayı çocuğunuzun psikolojik desteğe ihtiyacı olduğunu düşündüğünüzü onunla açıkça paylaşın. Bu konuşma sırasında eleştirel davranmamaya ve ben dili ile konuşmaya çalışın. Sadece bir kez olsun görüşmeye gitmesini ama sonrasında devam kararının kendisine ait olacağını ve buna saygı duyacağınızı belirtin. Öğrenci randevu almaya karar verdiğinde, Birim den randevu almak için gerekli prosedürü web sayfasındaki Randevu için linkinden görebilirsiniz. Eğer çocuğunuz hakkında endişeleriniz varsa ve yönlendirmeniz sonunda çocuğunuz birime ya da herhangi bir psikolojik hizmete başvurmak istemediğini söylüyorsa, nasıl yönlendirme yapabileceğinizle ilgili birimden ya da dışarıdan bir uzmanla görüşerek daha kapsamlı bir destek alabilirsiniz. Gizlilik İlkesi Psikolojik Danışmanlık Birimi nde gizlilik ilkesi esastır. Psikolojik yardım sürecinin verimliliği, danışman ve danışan arasında kurulan güven ilişkisine bağlıdır. Bu yüzden, eğer öğrenci Birim den hizmet alıyorsa, öğrencinin izni ve onayı olmaksızın seansların içeriği 6
hakkında aile üyesi de olsa hiç kimseye bilgi verilmeyecektir. Önemli bir mesleki etik ilkesi olan gizlilik ilkesi danışman tarafından ancak öğrencinin kendine veya başkasına zarar verme riski yüksek ise askıya alınabilmektedir. 1 Adams, J.F. (1995). Ergenliği Anlamak. İmge Kitabevi Yayınları. Ankara. 7