Tanıdığım bir kişi ölümcül bir hastalıkla yaşıyorsa Ne söyleyebilirim Ne yapabilirim? Bu konu hakkındaki destek ve hizmetler için www.palliativecare.org.au web adresini ziyaret edebilirsiniz Turkish - What Can I Say Department of Health and Ageing Avustralya Hükümeti tarafından Ulusal Palyatif Bakım Programı ile finanse edilmiştir
Bu kitapçık, ölümcül bir hastalıkla yaşayan bir tanıdığınıza yardımcı olmanız için size bazı stratejiler sunmaktadır. Bir akrabanız, iş arkadaşınız, dostunuz veya arkadaşınız gibi tanıdığınız birinin öleceğini duymak sizde şok yaratabilir. Dünyaları birden değişmiştir. Bu gelişmeye karşı duyulan endişe, üzüntü ve hatta kızgınlık çok rastlanan tepkilerdir. Bununla birlikte birçok insan, ölecekleri yerine o hastalıkla yaşamak zorunda olduklarını düşünmeyi tercih ederler. Kişiye, yaşamını olabildiğince iyi sürdürmesini ve kontrolünü yitirmemesini hedef alan bir bakım sağlanacaktır. Bu, fiziksel, duygusal, sosyal, kültürel ve manevi destek gibi kişinin tüm ihtiyaçlarının karşılanmasını içerir. Bu ayrıca, önemli bir şekilde, kişinin ailesiyle ve bakıcılarıyla da ilgilenilmesini kapsar. İşte, sizin önemli bir rol oynayabileceğiniz yer burasıdır Sally hastalandığında çok korktum. Ne diyeceğimi bilemedim, yapılacak en iyi şeyin onu kendisiyle baş başa bırakmak olduğunu düşündüm. Yardım etmek istiyordum fakat nasıl yardımcı olabileceğimi bilmiyordum. Sonunda cesaretimi toplayıp ne ihtiyacı olduğunu sorduğumda, bana teşekkür edip, eğer ihtiyacı olursa benden yardım isteyeceğini söyledi. Bana, kendisine normal bir kişi olarak davranılmasının önemli olduğunu söyledi. bir dost 2
Duyguları ve hisleri anlamak İnsanlar, birini kaybetmenin verdiği acıdan arınmak için zamana ihtiyaç duyarlar. Acı, bir süreçtir, elinde haritası olmadan bir yolculuğa çıkmaya benzer. Neler olması gerektiği hakkında bir formül yoktur. Sizin, ne olursa olsun onların yanında olduğunuzu bilmeleri o kişiye ve ailesine yardımcı olacaktır. Kişi, üzüntü, kızgınlık, inancını kaybetme, korku ve yalnızlık gibi duygularını ifade etmeyi ve onlarla yaşamayı öğrenecektir. Duygularını dinlemeye ve anlamaya hazırlıklı olun. Bu onları onurlandıracaktır sizin onları oldukları gibi kabul ettiğinizi hissedeceklerdir. İyi tanıdığınız bir kişide değişikliklerin olduğunu görmek insana üzüntü verir. İlişkinize değer verin ve hasta olan o kişiye, her zaman olduğu gibi samimiyetle ve ilgi ile yaklaşın. Bu onlara yardımcı olduğu gibi size de yardım edecektir. Yalnızca kendiniz olun. Bu zaman üzüntü dolu bir süreçtir, fakat ayrıca tatmin edici bir sürece dönüştürülebilir. Ölümcül bir hastalıkla yaşamayı anlamak Herkesin bu konudaki deneyimi farklıdır. Bununla birlikte, genellikle, ölümcül hastalığı olan kişiler bu yaşam biçimine kademeli olarak uyum sağlarlar çok defa da birçok belirsizlikle beraber. Umutlarını korurlar ve hedefler koymaya devam ederler. Ölmenin ne manaya geldiğini keşfetmek isteyebilir ve sizin üzerinizde fikirlerini test edebilirler. Onları dinlemeye hazır olun. Herkesin yolculuğu, tek başlarına yapmaları gereken bir yolculuktur. Siz, onların bu yolculuk sırasındaki yalnızlıklarını bir parça olsun hafifletebilirsiniz. Bir kişiye bakmak çaba gerektirebilir. 3
Bakıcılar, anormal durumlarda birçok şeyin normal kalmasını sağlamak için çok gayret ederler. Roller değişebilir. İnsanlar yeni hayatlarına alışırken, ilişkiler sıkıntıya girebilir. Yine de, birçok aile ve bakıcı bunun ne kadar faydalı olabileceğinden bahsederler. Yaptıklarının ne kadar güzel bir iş olduğunu söyleyerek, onları destekleyebilirsiniz. Arkadaşınızın hayatı değişmiş olabilir, fakat bu onların da değiştiği manasına gelmez. Onlara kulak verin ve yeni durumlarından ne anladıklarını kabul etmeye çalışın. Onlara vereceğiniz en önemli şey bitmeyen desteğinizdir. Sağlıklarının Kontrol Altında Tutulması Çeşitli sağlık uzmanları tarafından sağlanan bakımla, kişinin sağlığı ve halsizlik, bulantı ve kilo kaybı gibi belirtiler ve yan etkiler kontrol altında tutulur. Sağlık uzmanları ayrıca, kişinin kendisinin, ailesinin ve bakıcılarının duygusal refahı için yardımda bulunabilirler. Hedef kişinin yaşamını olabildiğince iyi sürdürmesine ve arzularını yerine getirmesine olanak sağlamaktır. Sosyal aktiviteler Hasta olan kişi dünyayla irtibat halinde ve onun bir parçası olarak kalmak isteyecektir. Kendilerine uygun sosyal aktivitelere katılmalarına yardımcı olarak onların kendilerini sosyal hayattan soyutlamalarına engel olun. Onlar için günün en iyi zamanını öğrenin ve onları ziyaret edin ya da size eşlik etmek isteyebilecekleri en iyi zamanda onları dışarı çıkarın. 4
İş yaşamı Ölümcül bir hastalıkla hayatlarını sürdüren kişilerden birçoğu çalışmaya devam edip zamanlarını en iyi şekilde değerlendirmek isterler. Diğerleri yarı zamanlı veya evden çalışabilir. Verdikleri karara destek olun ve eğer işten ayrılmak zorunda kalırlarsa arkadaşlığınızı telefon yoluyla devam ettirin veya e-posta ile irtibatınızı sürdürün. Ne söyleyebilirsiniz? Tanıdığınız kişi, sizin, onunla aynı düzeyde biri olarak konuşmanıza devam etmenizi isteyecektir. Yanlış bir şey söyleyeceğinizden veya karşılıklı olarak duygulanacağınızdan korkmayın Yalnızca, konuşmak için onun yanında olun. Eski hatıraları canlandırmaktan çekinmeyin ve arkadaşlığınıza olan katkılarına değer verin. Bunlar o kişinin size hoşça kal demesinin bir yolu olarak görülebilir. İleride, yaptığınız bu söyleşilerden her zaman hoşnut kalacaksınız. Ailesine ne söyleyebilirsiniz? Onlara, ona ne kadar değer verdiğinizi ve yaptıkları şeyi ne kadar çok desteklediğinizi söyleyebilirsiniz. Yapabileceğiniz konularda yardım teklifi yapın. Onlara duygularını paylaştığınızı söyleyin. Ne Yapabilirsiniz? Yalnızca orda olmak istemeniz bile işin en önemli kısmıdır. Arkadaşlığınız onun kendini dünyadan soyutlamasını engelleyecektir. Duygusal destek, o kişinin değişmediğini hatırlamakla ve ona sizin arkadaşlığınızın da değişmediğini söylemekle olur. Aşağıda belirtilen davranışlarda bulunarak bir fark yaratabileceğinizi bilin: 5
destek vererek saygı göstererek yanlarında olarak nasıl yardımcı olabileceğinizi sorarak. Onların yardım teklifinizi kabul etmeleri ilk anda zor olabilir. Kişiye ve aileye karar vermeleri için zaman verin ve onlara uyun. Onlara birçok konuda yardımcı olabilirsiniz. Mesela, yemek pişirerek, bahçe bakımı yaparak, kitap veya DVD ler getirerek, çocukları okuldan alarak veya tedavi için ziyaret zamanlarını ayarlayarak onlara yardımcı olabilirsiniz. Sizin rolünüz ailenin stresini azaltmaktır. İyi bir dinleyici olarak veya pratik önerilerde bulunarak onlara yardım edebilirsiniz: Seni bir dahaki hastane kontrolüne ben götürebilirim Senin için alış-verişi ben yapabilirim. Aynı zamanda, yapılması gereken işleri gözlemleyebilirsiniz. Bulaşıkları yıkayabilir, çimleri biçebilirsiniz. Bazen bir işi kimse demeden yapmak da güzeldir. Kendinize rahatlayabileceğiniz bir zaman ayırmayı unutmayın. Zor bir dönem geçirmeniz nedeniyle, duygularınızı tanımlamanız ve rahatlamanız için bir yöntem uygulayın. Bir arkadaşın bizi dinlendirmek için gelip yardım etmesi adrenalin almak gibi bir şey. Sana enerjini toplamanı sağlıyor ve böylece işlerin üstesinden gelebiliyorsun. Önce onu bırakmaya tereddüt ettik fakat bu mola bizim, ona daha fazla yardımcı olabilmek için enerjimizi toplamamızı sağladı. ailenin bir ferdi 6
Ölümün ardından aileye ve bakıcılara ne söyleyebilirsiniz? Ölüm beklendiğinde bile insanda bir şok yaratır. İnsanlar uzak durduğunda veya bir şey demediğinde bu daha da zor olur. Yalnızca kendiniz olun - Bunun olduğuna çok üzgünüm, Senin adına çok üzgünüm. Onları önemsediğinizi göstermenin yolları nelerdir? Duyulan üzüntü için bir zaman sınırı olmadığı gibi onun onarmak için de bir çözüm yolu yoktur. Üzüntü duyulan süreç aslında iyileşmenin de bir parçasıdır. Aile ile beraber kalıp değişen ihtiyaçlarına çözümler üretin. Kendinize nasıl zaman ayıracaksınız? Onunla olan ilişkinizi hatırlayın. Onun arkasından üzülmek için kendinize zaman ayırın. Arkadaşlarınız ve ailenizle birlikte olarak onların desteğini alın. Sizin iyilikseverliğiniz ve şefkatiniz başkalarına yardımcı oldu ve sizin hayatınızı da zenginleştirdi. İyi bir arkadaş insanlığın sahip olduğu en büyük güzelliklerden biridir. Siz yapabileceğiniz her şeyi yaptınız. Kim yardımcı olabilir? Yalnız değilsiniz. Sizler gibi, aynı yolculuğu paylaşmış birçok kişinin tecrübelerinden faydalanabilirsiniz. Ayrıntılı bilgi için www. palliativecare.org.au web sitesini ziyaret edebilirsiniz Bakıcı Danışma Hattı ve Danışmanlık Servisi: 1800 242 636. 7
Önemli Bağlantılar Palyatif bakım ulusal telefon numarası: 1800 660 055 Palliative Care Australia t: 02 6232 4433 e: pcainc@palliativecare.org.au w: www.palliativecare.org.au Palliative Care ACT t: 02 6273 9606 e: office@pallcareact.org.au w: www.pallcareact.org.au Palliative Care New South Wales t: 02 9206 2094 / 0403 669 491 e: info@palliativecarensw.org.au w: www.palliativecarensw.org.au Palliative Care Northern Territory t: 08 8951 6762 e: pcnt@palliativecare.org.au w: www.nt.palliativecare.org.au Palliative Care Queensland t: 07 3211 2299 e: enquiries@palliativecareqld.org.au w: www.palliativecareqld.org.au Palliative Care Council of South Australia t: 08 8291 4137 e: pallcare@pallcare.asn.au w: www.pallcare.asn.au Tasmanian Association for Hospice and Palliative Care t: 03 6285 2514 e: tahpc@intrepidonline.com.au w: www.tas.palliativecare.org.au Palliative Care Victoria t: 03 9662 9644 e: info@pallcarevic.asn.au w: www.pallcarevic.asn.au Palliative Care Western Australia t: 1300 551 704 / 08 9382 9367 e: pcwainc@palliativecarewa.asn.au w: www.palliativecarewa.asn.au