Dr. Şuayyip Doğuş DEMİRCİ
Dersin Oranları YARIYIL İÇİ ÇALIŞMALARI SIRA KATKI YÜZDESİ Ara Sınav 1 70 Kısa Sınav 3 30 Toplam 100 Finalin Başarıya Oranı 50 Yıliçinin Başarıya Oranı 50 Toplam 100
Kısa Sınavlar Herhangi bir kısa sınav yapılmayacaktır. Kısa sınav notları derse devama göre verilecektir. Derse ; 11-14 Hafta arası devam edenler üç kısa sınavdan 100 puan(ortalamaya katkısı 15 puan), 7-10 Hafta arası devam edenler üç kısa sınavdan 70 puan (ortalamaya katkısı 10,5 puan), 4-6 Hafta arası devam edenler üç kısa sınavından 40 puan (ortalamaya katkısı 6 puan), 0-3 Hafta arası devam edenler üç kısa sınavdan da 0 puan alacaktır.
Kullanılacak Kaynaklar Sigortacılık, Feridun Kaya, Beta Yayıncılık, Güncellenmiş 4. Baskı. Temel Sigortacılık, Murat Özbolat, Seçkin Yayıncılık, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 6. Baskı.
Dersin İçeriği Sigortacılık ve Risk (1.Hafta) Temel Sigortacılık Bilgileri ve Temel Kavramlar (2.Hafta) Sigortanın Genel İlkeleri (3.Hafta) Sigorta Sözleşmesinin İçeriği (4.Hafta) Türk Sigortacılık Sektöründe Bulunan Kurum ve Kuruluşlar (5.Hafta) Hasar Tespiti ve Hasar Yönetim Sistemi (6.Hafta) Reasürans (7.Hafta) Bireysel Emeklilik Sistemi (8.Hafta) Vize (9. Hafta) AB Tek Sigorta Piyasası ve Türkiye Karşılaştırması (10. Hafta) Türkiye de Uygulanan Sigorta Türleri (11.,12.,13. Hafta) Sigorta İşletmeleri Muhasebesi (14. Hafta)
Sigorta ve Sigortacılık Sigorta sözcüğü dilimize, Latin kökenli İtalyanca «Sigurta» sözcüğünden aktarılmış olup, «Güvence» veya «Tazmin» anlamına gelmektedir. İnsan kendi hayatından başka, çeşitli menfaatlerini de korumak ister. Özellikle mücbir ve umulmadık tehlikelerin doğurabileceği çeşitli zararları karşılamak, gidermek büyük bir ihtiyaçtır.
Sigorta ve Sigortacılık Toplum içinde yaşayan insanın malı ve hayatı sayılamayacak kadar çok çeşitli tehlikelerle, rizikolarla karşı karşıyadır. Deniz ve trafik kazaları, yangınlar, infilak, terör olayları, depremler, soygunlar, hastalıklar gibi zarara neden olan olaylar yaşantımızın bir parçasıdır. Kişiler, yaşamları boyunca uğrayacakları maddi ve bedeni zararları tek başlarına yaptıkları tasarruflarla karşılayamayacakları anladıklarından ki, diğer kişilerle birleşerek zararları aralarında bölüşme yolunu seçmişlerdir. Tehlikenin meydana getirdiği zararları en aza indirgemek düşüncesi önem kazanmış ve sigorta denilen kavram ortaya çıkmıştır.
Sigorta ve Sigortacılık Sigorta öyle bir birleşmedir ki aynı tür tehlikeye, rizikoya maruz bulunan kişiler belirli bir miktar parayı öder ve toplanan miktar sadece tehlikeden, rizikodan doğrudan doğruya etkilenenlerin maddi zararlarını tek başlarına göğüslemek yerine, kitleyle paylaşarak topluma dağıtmak tazmin etmek için kullanılır. Sigorta güvencesini kamu (SGK) veya kanunla kurulmuş özel kuruluşlar verir.
Yeni TTK 1401. maddesi Sigorta sözleşmesiyle sigortacı, bir prim karşılığında kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarar uğratan tehlikenin, (rizikonun) meydana gelmesi halinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birkaç kişinin hayat süreleri sebebiyle ya da hayatlarında gerçekleşen bazı olaylar dolayısıyla bir para ödemeyi veya diğer edimlerde bulunmayı taahhüt etmektedir. Halk dilinde kaza olarak bilinen tehlikeler, sigortacılık dilinde riziko diye de adlandırılmaktadır.
Sigortanın Amacı Sigortanın amacı, kişilerin tehlike olasılıklarını, rizikolarını güvence altına alırken kişilerden toplanan sigorta ücreti (prim) ile büyük bir fon-kaynak oluşturarak, bu fonla ülke ekonomisinin kalkınmasında önemli bir katkıda bulunacak fonu yaratmaktır. Buradan hareketle sigortanın, kişilerin güvence altına alınmasından toplumun refah düzeyinin arttırılmasına kadar uzanan bir sosyal dayanışma sistemi olduğu söylenebilir. Sigorta, basit olarak ele alınırsa, bir tarafta sigorta güvencesi veren «sigortacı» (sigorta şirketi), diğer tarafta da rizikoya, tehlikeye uğrayan «sigorta ettiren»(sigortalı) arasında oluşan iki taraflı bir sözleşmeden ibarettir.
Sigortanın İşlevleri-1 Sigortanın temel işlevi, ani ve beklenmedik olayların zararlı sonuçlarını önceden alınacak önlemlerle olabildiğince azaltmak ya da ortadan kaldırmak ve böylece belirsizliğe karşı kişilere bir güvence sağlamaktır. Sigortanın ikincil işlevi, sermaye birikimi olup, sigortalılar/sigorta ettirenlerden tahsil edilen ve genellikle mütevazi rakamlardan oluşan primlerin büyük sayılar halinde bir araya gelmesi sermaye birikimine yol açmaktadır. Bu sermaye birikimi, özellikle uzun süreli hayat ve bireysel emeklilik sigortalarında belirgin bir önem kazanmaktadır.
Sigortanın İşlevleri-2 Sigortanın üçüncü işlevi kredi sağlamasıdır. Bu kredi hem sigortalılar/sigorta ettirenler açısından hem de toplum açısından işlemektedir. Örneğin bir taşınmazın ipoteğini teminat göstererek borç isteyen kişiler, ancak bu taşınmazın sigortalanması sayesinde isteğine kavuşabilecektir, çünkü taşınmazın yangın veya başka bir afetle yok olması ve dolayısıyla gösterilen teminatın ortadan kalkması rizikosu vardır. Sigortanın son işlevi, sigortalanan tesislerin riziko açısından iyileştirilmesi yolunda sağladığı faydadır. Sigortacılar zaman içinde elde ettikleri geniş bilgi ve deneyim sonucu, hasarların azalması için alınması gereken önlemler konusunda, poliçe sahiplerine önerilerde bulunurlar. Özellikle; yangın, kaza ve makine kırılması sigortalarında riziko müfettişlerinin belirlemeleri büyük önem taşır.
Gerçekten de, sigorta şirketleri, kendi konuları dışında, «sermaye piyasasının» temel kuruluşları arasında yer almakta; sigortalılardan/sigorta ettirenlerden topladıkları primleri uzun vadeli fonlara dönüştürmek suretiyle ekonomide sermaye birikimine katkı sağlayarak sermaye piyasalarının gelişmesinde, aynı zamanda, sağlıklı ve istikrarlı bir biçimde büyümesinde önemli roller oynamaktadırlar.
Risk Nedir? Risk, zarar ihtimali veya arzu edilmeyen bir olayın meydana gelme ihtimali olarak belirtilebilir. Kişi bu risklerden endişe duyduğunda bunları ortadan kaldırmayı dener. En basit şekli ile risk, kayıp şansı ya da aleyhte veya arzu edilmeyen bir durumun olması halidir. Belirsizlik, bir olayın sonucunun tahmin edilememesi veya olayın sonucunu etkileyen faktörlerin sonuç üzerindeki genel etkisinin bilinememesi halidir.
Otomobilin çalınması Otomobil kazası Risk Nedir? İş yerine ya da eve hırsız girmesi İş yerinin ya da evin yanması Herhangi bir tehdidin bir kıymette zarar oluşturma olasılığı olan muhtemel bu gibi olaylara risk (riziko ) adı verilir.
Risk Unsurları Risk, tarafların iradeleri dışında ortaya çıkan bir durumdur. Risk belirsizdir. Risk olarak nitelendirilebilecek olayın gerçekleşip gerçekleşmeyeceği önceden bilinmemelidir. Risk gelecekte ortaya çıkan bir olaydır. Riskin gerçekleşmesi kadar gerçekleşmeme olasılığının da olması gerekir. Risk tek bir kişiyi etkileyebileceği gibi, çok sayıda insanla birlikte tüm toplumu da etkileyebilecek boyutta bir olay olabilir. Örneğin, denizlerin ve doğal çevrenin kirlenmesi yoluyla gelecek nesillere vereceği zararlar gibi. Riskin, meşru; yasalara ve ahlak kurallarına uygun olması gerekir.
Risk Analizi Riskin Belirlenmesi, Riskin Tanımlanması, Risk boyutunun tahmin edilmesi. Risk Transferi ise, riskin gerçekleşmesi durumunda ortaya çıkacak maddi kayıpların başka kişi ya da kurumlarla paylaşılmasıdır. Yani ortaya çıkabilecek zararların devredilmesi yöntemidir. Bir takım riskleri devralan kişi ya da kurum da bunun karşılığı olarak bir bedel talebinde bulunacaktır. Buradan hareketle «sigorta» kavramı ortaya çıkmaktadır.
Sigortanın Temel Kavramları Sigortacı: Sigorta sözleşmesi ile bir prim karşılığında, diğer tarafa (sigortalı, lehdar) tazminat ödemeyi kabul eden, risk taşıyan taraftır. Sigorta şirketleri sigortalının riskini devralan ticari şirketlerdir.
Sigortacılık Faaliyetleri Yapma Şartları Sigortacılık faaliyetleri özel izne (ruhsata) tabidir. Sigortacılık faaliyetlerine başlayabilmek için anonim şirket veya kooperatif şirket olarak kurulması gerekmektedir. Sigortacılık faaliyetlerini sadece tüzel kişiler yerine getirebilir. Gerçek kişiler sigortacılık faaliyeti yapamaz.
Kollektif Sigorta (Koasürans) Sigortacının tek bir şirket olması zorunlu değildir. Bir çıkar, birden çok sigortacı tarafından aynı zamanda ve aynı rizikolara karşı sigorta edilebilir. Bu duruma müşterek sigorta ya da koasürans adı verilir. Bu durumda sigorta poliçesinin düzenlenmesi ve tahsilatın izlenmesi, komisyon karşılığında içlerinden bir sigorta şirketine bırakılır. Bu şirkete işin Jeran ı (vekaleten idare eden şirket) denir. Rizikonun yüklenmesine katılan diğer şirketlere ise Koasürör (ya da jere) denir.
Sigorta Aracıları (Acenteler- Brokerler) Sigorta Acentesi, TTK nda; «Ticari mümessil, ticari vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukuki konuma sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölge içinde sürekli olarak ticari bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimseye acente denir.» şeklinde tanımlanmıştır (YTTK. Md. 102/1). Aracılık yapan acentelerin görevi, bağlı oldukları ticari işletmeye müşteri sağlamak, alıcı ve satıcıyı bir araya getirmek ve böylece sözleşmenin yapılmasını gerçekleşmektedir. Sözleşme yapan acenteler ise, kendilerine verilen yetkiler çerçevesinde müvekkilleri adına sözleşme yapmaya yetkili bulunan acentelerdir. Poliçe tanzimine ve prim tahsiline yetkili olup olmadıklarına göre yetkili, kısmi yetkili veya yetkisiz acente olarak adlandırılır.
Aracılara; Fertlere ve diğer ilgililere sigortanın yararlarını anlatarak inandırılmasında, Sigorta sözleşmesinin yapılmasında ve Sigorta sözleşmesinin yürürlükte olduğu sürece sigortalı ve sigortacı arasında beyanda bulunma, prim ödeme mükellefiyeti gibi devamlı bir ilişki olduğundan, bu ilişkinin tanzimi ve organizasyonunda ihtiyaç duyulmaktadır.
Sigortalı/Sigorta Ettiren Sigortacı ile akit yapan, akde taraf olan kimsedir. Yasa gereğince yurttaşlık haklarını kullanma yetkisine sahip olan herkes sigorta yaptırabilir. Sigorta ettiren: sigortacı ile sigorta sözleşmesini yaptıran gerçek veya tüzel kişiye denir. Çoğu sözleşmede sigortalı ile sigorta ettiren aynı kişidir. Sigortalı zarar sigortalarında menfaati teminat altına alınan, can sigortalarında ise üzerinde riziko gerçekleşme ihtimali olan kişiyi ifade etmek için kullanılır.
Lehdar/Menfaattar Bir sigorta sözleşmesinde riskin gerçekleşmesi halinde sigortanın tazminat ödemesinden yararlanacak kişiye lehdar veya menfaattar denilmektedir. Sigortanın yararlarından kimin faydalanacağı daha çok hayat sigortalarında büyük önem taşır. Hayatını ölüm şartlı olarak sigorta ettiren kişi ölürse, sigorta bedeli yasal mirasçılarına kalmaktadır.
Sigorta Primi Sigorta primi, sigortalının/ sigorta ettirenin almış olduğu teminat karşılığında ödediği ücrettir. Sigortalının temel borcu prim ödeme borcudur. Genel sigorta tanımından hareketle prim, sistemde yer alan her bir katılımcının hasara katılım payı olarak ifade edebilir. Sigortacının riziko taşıma ediminin karşılığıdır. Bir anlamda sigorta güvencesinin fiyatıdır. Yasalara göre primin para olarak ödenmesi zorunludur. Sigorta primleri peşin olarak ya da taksitle, yılbaşlarında ya da yılsonlarında ödenebilir.
Sigorta Primi Belirlenirken; Prim, tutarının yeterli olmasına, Adaletli olmasına, Ekonomik ölçülere göre makul, uygun bir seviyede olmasına, Güvenliği teşvik edici, hasarı önleyici nitelikte olmasına, dikkat edilmelidir. Prim genellikle ya «yüzde» ya da «binde» olarak belirlenmektedir. Hesaplanması hukuksal değil, teknik bir konu olup, belirlenmesinde Büyük Sayılar Kanunundan yararlanılır.
Haftaya Görüşmek Üzere