.Ü Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Yeni Yasalar Çerçevesinde Hekimlerin Hukuki ve Cezai Sorumlulu u, T bb Malpraktis ve Adli Raporlar n Düzenlenmesi Sempozyum Dizisi No: 48 fiubat 2006 s.92-103 Adli Olguya Yaklafl m - Audi Alterem Partem * Prof. Dr. fiebnem KORUR F NCANCI G R fi: Adli nitelikli, bir yarg lama sürecinde yer almas öngörülen durumlarda insan n varl, t p biliminin bu sürece dahil edilmesine gereksinim duymaktad r. Yarg lama sürecinde, çözümü uzmanl k gerektiren sorunlarda baflvurulan bilirkiflilik mekanizmas n n en s k kullan lan parças, t p bilimi, dolay s yla bu bilim dal ndaki uygulamalar yla hekimlerdir. Hekimlerden yarg lama sürecinde t bbi bilgileri ile destek olmalar beklenmektedir. Hekimlerin t p uygulamalar içinde karfl laflt klar hastalar n n biyolojik, psikolojik ve sosyal iyilik hallerinde, sa l k durumlar nda ortaya ç kan aksakl klardan sorumlu aktörlerin yaln z t p biliminin s n rlar içinde de erlendirilmesi gerekebilece i gibi, bu aktörlerin yarg lama süreçlerine dahil edilmesi de gerekebilmektedir. Bu ba lamda; bir yarg lama sürecinin henüz bafllamad, bu sürecin bafllamas nda do rudan etkin rol üstlenilen karfl - laflmalar da söz konusu olabilmekte ve hekimlik uygulamalar s ras nda, olgular n yaln z t bbi veya bunun yan s ra adli niteli i olup olmad na iliflkin bir ay r c tan yapma zorunlulu u ortaya ç kmaktad r. ADL OLGU: Hekimlik uygulamalar s ras nda t bbi destek sunulan olgulardan bir k sm, sa l n bozulmas na yol açan etkenin ve insana ulaflma yolunun özelli i nedeniyle kendisi ve/veya di er insanlar n süreçte sorumlulu u olabilece i kuflkusu bulunan olgular olabilir. nsan eliyle ya da sorumlu oldu u bir iflleyifl içinde ortaya ç kan her türden d fl etki sonucu zarar gördü- ü kuflkusu bulunan bu olgular; adli travmatoloji kapsam nda de erlendirilen ve hekimlerin uygulamalar s ras nda en s k karfl laflacaklar adli olgu türüdür. D fl etkinin kifliye ulaflma flekli ile ilgili olarak; - kaza - intihar - cinayet kuflkusu söz konusu olabilir. * Di er taraf dinle. 92
Adli Olguya Yaklafl m - Audi Alterem Partem D fl etkiler; - psikolojik - mekanik - fiziksel - kimyasal - biyolojik d fl etkiler biçiminde s n fland r labilir. D fl etki türleri tek tek görülebilece i gibi birkaç bir arada da uygulanm fl olabilir. Özellikle psikolojik d fl etkiler, di er türden d fl etkilere efllik edebilmekte ve adli olgular n de erlendirilmesinde göz önünde bulundurulmas ve araflt r lmas gereken bir bileflen niteli i tafl maktad r. Psikolojik etkiler o Yoksunluk o S n rlama o Sözlü uyaran o Bedensel uyaran Mekanik d fl etkiler; o Ezici cisim: Künt travma olarak tan mlanan travmalar o Kesici cisim o Delici cisim o Kesici delici cisim o Kesici ezici cisim o Ateflli silahlar ve patlay c lar Fiziksel d fl etkiler; o Termal (so uk-s cak) o Elektrik o Radyasyon Kimyasal d fl etkiler; o Koroziv maddeler - Asit - Alkali o Toksik maddeler - Do al - Sentetik - Yar sentetik Biyolojik d fl etkiler o Hayvan s r k ve sokmalar o Mikroorganizmalar o Besin eksikli i 93
Prof. Dr. fiebnem KORUR F NCANCI Bu etkenlerin ulaflma yollar örne in sahibi olan bir köpek taraf ndan s r lma durumunda bireysel sorumluluk düzeyinde olabilece i gibi, kimyasal veya biyolojik savafl araçlar, çevre kirlili i veya beslenme gereksiniminin karfl lanmas nda yetersizlik örne inde oldu u gibi toplumsal ve kurumsal sorumluluklar da söz konusu olabilmektedir (1,2). ADL OLGU B LD R M : Hekimlik uygulamas nda adli olgu niteli i tafl yan, ya da tafl d ndan kuflku duyulan bir hasta ile karfl lafl ld nda, bu olgunun niteli inin ayd nlat labilmesi için, yarg ya bildirimi bir zorunluluk olarak tan mlanm flt r. Türk Ceza Kanunu nun (TCK) 280. maddesi (3), bir suç belirtisi ile karfl - laflan sa l k çal flanlar na bildirim zorunlulu u getirmektedir. Bildirim zorunlulu unu yerine getirmek için, kamu hastanelerinde bulunan hastane polisi veya sa l k kuruluflunun bulundu u bölgenin karakolundan yararlan labilece i gibi, do rudan o bölgede bulunan adliyenin nöbetçi Cumhuriyet Savc l na baflvuru yap labilmektedir. Ölümle sonuçlanan olgularda, ölüme yol açan etkenin bilinmedi i, klinik izlemi bulunmayan ve/veya önceden bilinen bir hastal söz konusu olmayan birden ve çabuk ölümler d fl etki kuflkusunu tafl mas nedeniyle adli olgu olarak de erlendirilmeli ve benzer mekanizma iflletilerek C. Savc l arac l ile otopsi karar için ölü muayenesinin yap lmas sa lanmal d r. Adli olgular n bildiriminde zorunluluk varl, hekimlik uygulamalar nda uyulmas beklenen etik ilkeler ile baz koflullarda çeliflebilmektedir. Hasta hekim iliflkisi bir güven iliflkisidir. Güvene dayal bu iliflkide de hasta mahremiyeti esast r. Hasta hekim iliflkisi içinde ö renilmifl olan bilgilerin gizlili i çerçevesinde de erlendirildi inde, adli olgular n bildirimi zorunlulu u bir çeliflki gibi görünmektedir. Bu çeliflki farkl yasal düzenlemelerde de görülmektedir. Sa l k mevzuat nda hasta mahremiyetini önceleyene bir yaklafl m söz konusu iken, TCK yeni düzenleme ile bildirimi zorunlu tutmufl, Ceza Muhakemesi Kanunu nun 46. maddesi (4) ise meslek iliflkisi içinde ö renilen bilgiler için sa l k çal flanlar na tan kl ktan çekilme hakk tan m flt r. Hekimlerin ve tüm sa l k çal flanlar n n etik ilkeler kapsam nda birincil sorumlulu u hastas na karfl d r. Hastas na yararl olmak ve zarar vermemek üzerine kurulmufl olan hekimlik mesle inde, çifte yükümlülükler hekimin veya di er sa l k çal flanlar n n karar verme sürecinde güçlük yaflamas na yol açabilmektedir. Dünya Tabipler Birli i hekimlerin çifte yükümlülü ü ile ilgili kapsaml çal flmalar yürütmüfl ve Uluslar aras T bbi 94
Adli Olguya Yaklafl m - Audi Alterem Partem Etik Kurallar n ilk yay nland 1949 y l ndan itibaren de iflik dönemlerde güncellenen bu kurallar n de iflmeyen temel ilkeleri hekimin uygulamalar n n ba ms zl ve hastas na olan sadakat borcu olmufltur (5). Adli olgulara yaklafl m da önemli ölçüde etkileyecek etik ilkelerin gözetilmesi, çifte yükümlülük ile karfl karfl ya kalan hekimler için beklenen davran fl kurallar ile yol gösterici niteliktedir. Çifte Yükümlülü ü Olan Hekimler için lkeler: 1) Hekimler, bir baflkas ad na hareket ettikleri her durumda, hastaya durumu aç klama ve hastan n bu gerçe i anlamas n sa lamakla yükümlüdürler. Hekim, kendini hastaya tan tmal ve tedavi ve muayenenin amac n aç klamal d r. 2) Üçüncü bir flah s taraf ndan göreve atand veya kendisine üçüncü flah s taraf ndan ödeme yap ld durumlarda bile hekimin görevi tedavi veya muayene ettikleri hastaya bakmakt r. Hekimler, hastalar na zarar verebilecek veya onlar psikolojik veya fiziksel aç dan zarar görebilecekleri süreçlere uymay reddetmekle yükümlüdürler. mzalad klar sözleflmelerin, klinik aç dan do ru kararlar vermelerini sa layacak, profesyonel ba- ms zl klar n koruyacak flekilde haz rlanm fl olmas n güvence alt na almal d rlar. 3) Hekimler, gözalt nda bulunan herhangi bir kiflinin, görmesi gereken t bbi muayene ve tedaviye eriflebilmesini sa lamakla yükümlüdürler. Hekimlerin gözalt nda bulunan kiflinin reflit olmamas ya da hassas konumda bir yetiflkin olmas halinde avukatm flças na davranmak gibi ek bir yükümlülükleri de vard r. 4) Gizlili i korumak, hastan n bilgisi ve onay olmadan hastaya iliflkin bilgileri aç klamamak hekimlerin genel görevlerinden biridir. Hekimler, t bbi kay tlar n n gizlili ini sa lamakla yükümlüdürler. 5) Hekimler, kendilerinin de dahil oldu u t bbi hizmetlerin etik ilkelere ayk r, yetki ve görevin kötüye kullan m n içermesi veya yetersiz bir biçimde verilmesi veya hastalar n sa l aç s ndan olas bir tehdit oluflturmas halinde, durumu izlemek ve aç klamakla yükümlüdürler. Böylesi bir durumda hemen tav r almad klar takdirde, daha ileriki aflamalarda durumu protesto etmeleri daha da güçleflecektir. Hekimler hastalar, ailelerini veya kendilerini öngörülebilir bir flekilde tehlikeye atmadan konuyu araflt rabilecek yetkili makamlara veya uluslararas kurulufllara haber vermelidirler. 6) Hekimler ve mesleki örgütler, makul delillere dayanarak bu tür tav r alan bütün meslektafllar n desteklemelidir (6). Karfl lafl lan sorunlar n ve çeliflkili görünen durumlar n çözümü için bu 95
Prof. Dr. fiebnem KORUR F NCANCI ilkeler önem tafl maktad r. Örne in intihar giriflimleri adli olgu olmas nedeniyle zorunlu bildirim gerektirir gibi düflünülebilirse de, kiflinin tedavisini aksatabilece i ve psikiyatrik deste i kesintiye u ratabilece i gerekçesi ile meslek s rr kapsam na al nan adli olgular olarak kabul edilmektedir. Madde kullan m nda da, öncelik hastaya yard m ve zarar vermeme ilkesine verilmeli ve kiflinin tedavisi öncelenmelidir. Otodestrüktif davran fllarda yasal bildirim hastan n tedavi almas n engelleyen bir tutum olabilir. Bu tür olgularda mevzuat insiyatifi hekime b rakm flt r. Ancak d fl etkinin otodestrüktif motif tafl d konusunda hekimin kuflkusu olmamal d r. Kiflinin kendisi d fl nda bir baflkas /baflkalar taraf ndan d fl etkiye maruz b rak ld - ile ilgili olarak kuflkuya düflüldü ünde mutlaka bildirilmesi gereken bir adli olgu olarak de erlendirilmelidir. Düflük de bir yaralanma, yani sonuçtur ve t bbi, kriminal veya kazaya ba l olup olmad adli olgu niteli ini belirler. Bir d fl etkinin sonucu olan düflük, t bbi niteli i ile hukuka uygunluk kazanabilece i gibi, baz durumlarda, örne in yasaya göre on haftay geçmifl gebeliklerde bir hastal k sonucu olmayan t bbi düflükler de, -hekim eliyle veya kiflinin kendi eylemi ile gerçeklefltirilmifl dahi olsa- kriminal olarak kabul edilmekte ve adli olgu kapsam nda de erlendirilmektedir. Bu süreye yeni TCK bir istisna getirerek, cinsel sald r sonucu gebe kald anlafl lan kad nlar için süreyi 20 haftaya kadar uzatm flt r (3). ADL OLGUYA YAKLAfiIM: Adli olgu, klinik t p bilimlerindeki hasta n n karfl l m d r? Adli olgu ile ilgili de erlendirmelerde s k karfl lafl lan bir argüman, adli olgunun yalan söyledi i ve güvenilmez oldu unun vurgulanmas d r. Tan mlanan bu özellik nedeniyle, hasta kavram ndan ayr bir yere yerlefltirilen adli olgular bu bak fl aç s n n içinde de erlendirildi i için adli raporlarda gözlenen eksikli i de ortaya ç karan etkenlerden biridir. Hasta yalan söylemez mi? Hastalar, yak nmalar n öznel konumlar na uygun olarak tan mlarlar. Hekimli in hikmet sahibi olmak ile ayn kökten gelmesi, bir sanat olarak tan mlanmas ve pozitif bilimlerin içinde yer alan t p bilimi, bu öznel tan - m n bilimsel yöntemlerle araflt r larak nesnel ve bilimsel bir tan ya dönüflümünü sa lama yükümlülü ü getirmektedir. A r, öznel bir yak nmad r. A r n n alg lanma düzeyi ve dolay s yla a r s olan taraf ndan bir yak nma olarak aktar m benzer koflullar n yaratt a r lar için dahi de iflkenlik gösterebilir. Tan mlanan a r n n bafllang ç zaman ve koflullar, düzeyi, yeri ve yay l m tüm öznelli ine ra men yap la- 96
Adli Olguya Yaklafl m - Audi Alterem Partem cak t bbi araflt rma ve ay r c tan için bir bafllang ç noktas oluflturmaktad r. Subjektif a r adli raporlarda yer al rken, bu tan m n öznelli ini nesnel bir boyuta tafl ma amaçl herhangi bir araflt rma yap lmamas bilimsel bir tutum de ildir. Bu a r n n sorulmam fl ve kaydedilmemifl olmas bir özen eksikli i, malpraktis oldu u gibi, sorulduktan sonra ay r c tan için giriflimde bulunulmamas da malpraktistir. Adli olgu da t p biliminin olanaklar ile de erlendirilmesi gereken bir hasta kimli i tafl maktad r. Hekimlik uygulamalar ndaki tüm basamaklardan sorumludur ve bu basamaklardan herhangi birini atlam fl olmas, hekim sorumlulu unu gere i gibi yerine getirmemek ile efl anlaml d r. Adli olguya sorulacak sorular n savc l k soruflturmas ndan fark ne? Hekimlik uygulamas nda sorulan sorular kim yapt? yerine ne oldu? olmal d r. Yapan n kimli i, ne oldu unu tan mlayacak özellikler içerecekse bu soru da sorulabilmekle birlikte olay yarg lamaya de il, tan mlamaya yönelik araflt rma adli olguya yaklafl m n temelini oluflturmal d r. Hekim hastas na herhangi bir önyarg olmaks z n, yans z ve yüksüz davranmak ve bu davran fl hekim-hasta iliflkisinin bafl ndan sonuna sürdürmek zorundad r. Tan süreci bir yarg lama de il, tan mlama sürecidir. Yarg n n bu tan mlama sürecinden yararlanmas, hekimi yarg sürecinin bir parças durumuna getirmemelidir. Hekimin mesleki uygulamas n n bilimsel niteli- i ve tan mlaman n nesnel ve bilimsel olmas yarg sürecinin niteli ini belirler. Yarg süreci hekimlik uygulamas n n niteli ini belirleyemez. Hekimlik uygulamas yarg dan da ba ms z olmal d r. Adli olgu ile karfl lafl ld nda adli raporu hemen düzenlenip verilmeli midir? Adli raporlar n yarg sürecini aksatmayacak ve yarg lamay geciktirmeyecek özellikte olmas gerekmektedir. Geciken adalet adalet de ildir., ancak yanl fl karar da adaletsiz olacakt r. Verilen adli raporlar n yetersizli i gündeme geldi inde, koflullar ve sistem sorumlu tutularak eksiklikler gerekçelendirilmektedir. leri sürülen gerekçeler verilecek yanl fl kararlar hakl gösteremez. Hekim yanl fl tan ve tedavi sonucu sakatl a veya ölüme yol açt nda tafl yaca sorumlulu u, yarg n n yanl fl karar verilmesine yol açt eksik de erlendirilmifl bir adli olgu ile de tafl maktad r. Ay r c tan için gerekli tüm veriler toplanmadan, bu veriler kaydedilip yorumlanmadan düzenlenen adli raporlar yarg ya katk sunmad gibi, zarar verecek nitelikte olacakt r. Adli raporun bir hafta sonra düzenlenmesi yarg lama sürecini de o süre kadar uzat r. Yetersiz bir inceleme ile düzenlenmifl bir adli rapor ise yarg lama sonucunu sonsuza dek yanl fl yönde de ifltirebilir. Elde edilen verilerin bir tan ya ulaflmak için yeterli olmad durumlarda, iki yol izlenebilir. 97
Prof. Dr. fiebnem KORUR F NCANCI 1. Yarg lama sürecinde h zla gereksinim duyulan bilgilerin k smen karfl lanabildi i durumlarda eldeki veriler ile yap lan de erlendirme, eksik yönler de belirtilerek bir rapor halinde sunulabilir. 2. Veri toplama aflamas nda oldu u bilgisi yaz l olarak verilebilir. Bu uygulamalar yayg n olarak geçici rapor ad yla an lmakta, sonras nda kesin rapor düzenlenece i bildirilmektedir. Bu de erlendirmeler bir ön rapor niteli inde olup, sonras nda tüm verilerin de erlendirilmesi ile yeniden rapor düzenlenebilece i bildirilebilir ise de, bu raporlar n kesin olmas t p biliminin niteli i ile ba daflmamaktad r. Dolay s yla t p uygulamalar içinde adli olgulara t p biliminin s n rlar içinde yaklafl lmas gerekmektedir. Adli olgunun giysileri ç kar l p özenle yap lacak fiziksel muayenesi yeterli midir? Adli olgular n, giysileri dahi ç kart lmadan, bazen de yaln zca giysileri k smen ya da tamamen ç kart larak yap lan muayeneleri, baflka sa l k kurulufllar nda muayene ve tedavisi yap lm fl olan olgular n beraberinde bulunan hastane kay tlar incelenip yaln z belirtti i baz izlere bakmak biçiminde gerçeklefltirilen fizik muayenesi, adli olgular n de erlendirilmesinde yayg n olarak kabul gören biçimidir. T p uygulamalar nda fizik muayene, deri bulgular ile bafllay p tüm sistem muayeneleri ile tamamlanan bir muayene biçimidir. Adli olgular n de erlendirilmesi yarg n n bir parças ve t bbi kan t araflt rma süreci olmakla birlikte, t bbi kan tlar n t p uygulamas nda kolayca bulunamayabilece i, ç plak gözle görmenin her zaman mümkün olmad ve görüldü ü san lan n hiç de göründü ü gibi olmayabilece i gözden kaçmaktad r. Her d fl etki, bedende görülebilir izler b rakmayabilir. Herhangi bir iz bulunmamas bir d fl etkinin olmad anlam na gelmemelidir. Ç plak gözle yap lan bir muayene, adli olgunun muayenesinin tamamland anlam - na gelmez. Örnekleme, laboratuvar ve konsültasyon olmadan tan süreci ve sonuçtaki tan mlama yetersiz olacakt r. Adli olgunun öyküsünde tan mlad özellikler, yap lacak muayene ve incelemelerin, konsültasyonlar n ve oluflturulacak ekip çal flmas n n s n rlar n çizecektir. Adli olgu ile ilk karfl laflmadan bafllayarak yap lan tüm ifllemlerin yaz - l bir belge haline dönüfltürülmesi, saptanan bulgular n yan s ra saptanamayanlar n da kaydedilmesi gerekmektedir. Hastan n kooperasyon kuramamas, konuflmak veya muayene olmak istememesi durumunda da, bu olumsuzlu un yol açaca sonuçlar konusunda hastan n ayd nlat ld belirtilmeli, onam vermedi i düzenlenecek olan adli rapora kaydedilmelidir. 98
Adli Olguya Yaklafl m - Audi Alterem Partem Adli olgunun baflvurusunun ard ndan bir adli rapor düzenlenmesine kadar geçen dönemde; Görüflme Fizik Muayene Laboratuvar Konsültasyonlar Verilerin Analizi Tan - Gerekçe - Tan m - Sonuç Aflamalar n n tümü gerçeklefltirilmeli ve adli rapora da aktar lmal d r. Görüflme: - Güvenli bir ortam - Yeterli zaman - Hastan n güvenini kazanma - Etkin dinleme - Titiz iletiflim - Sayg - Empati - Dürüstlük - nsan n bilgiden önemli oldu unun fark ndal k - Olay öncesi psikososyal öykü - Olay sonras psikososyal öykü - Olay öncesi t bbi öykü - Fiziksel - Psikolojik - Olay s ras ndaki t bbi öykü - Olay sonras t bbi öykü (1, 2, 6) T bbi öykü tüm olgular için önem tafl maktad r. Bir adli olgunun kanama p ht laflma ile ilgili bir sorunu olup olmad n n ö renilmemifl olmas vücudunda gözlenebilecek ekimozlar n ay r c tan s n n da yap lmas n engelleyecek bir eksikliktir. Adli olgular n genel t p disiplini içinde de erlendirilecek herhangi bir hastadan daha basit oldu unu düflünmek, adli raporun güvenilirli ini en bafltan ortadan kald rmak anlam na gelmektedir. 99
Prof. Dr. fiebnem KORUR F NCANCI Fizik Muayene: - Öykü ile uyumlu bulgular n araflt r lmas - Sistem muayenesi Yüzeyel bir d fl muayene fizik muayene olarak de erlendirilmemelidir. Hastan n ç plak olarak yap lacak muayenesi, a z, burun ve kulak içi ile saç dipleri gibi k s mlar n, göz dibinin dikkatle incelenmesi gerekmektedir. Örne in a z içinde frenulum y rt klar, otoskopik muayenede timpanik membranda perforasyon, genital bölgede tuvalet e itimi veya cinsel amaçl travmatik de iflimler, gözdibi muayenesinde retinada görülebilecek ve sars lm fl bebek sendromunun bulgusu olabilecek mum alevi fleklinde kanama alan, özensiz bir muayenede gözden kaçabilmektedir. Hastan n muayenesinde tümüyle soyunman n ard ndan muayene yapmak güç olabilir. Hasta soyunmaktan çekinebilir, ancak bu hastan n soyunmadan muayene edilebilece i anlam na gelmemelidir. Hastan n her zaman kendisini k smen giyinik hissedebilece i koflullar oluflturulabilir. Giysiler k s m k s m ç kart larak, muayene de aflamalarla gerçeklefltirilebilir. Bu ifllem vücudun üst ve alt k s mlar olmak üzere iki aflamada olabilir, ancak ç plak olarak muayene edilmemifl hiçbir vücut bölümü kalmayacak flekilde muayene tamamlanmal d r. Tüm sistemlerin muayenesi yap lmadan bir fizik muayene tamamlanm fl say lmamal d r. fl yo unlu u, muayene ortam n n uygunsuzlu u, olanaklar n yetersizli i bir muayenenin eksikli i için gerekçe oluflturmaz. Özen eksikli i tüm t bbi uygulamalarda tan mlanabilecek bir davran fl modelidir. Sa l k ortam ndaki koflullardan kaynaklanan eksiklikler, hekimin sorumlulu unu ortadan kald rmamaktad r. Koflullar n uygun hale getirilmesi için gereken önlemlerin al nmas nda da hekimin sorumlulu u bulunmaktad r. Bu önlemlerin bafl nda, eksiklikler ve sorunlar konusunda yönetimlerin bilgilendirilmesi de bulunmaktad r. Laboratuvar: Adli olgular n de erlendirmesinde laboratuvar yöntemlerinden yararlanmak gerekebilir. D fl etkinin hastaya ulaflma flekli, kendi veya bir baflkas n n eylemi ile gerçekleflip gerçekleflmedi i ile ilgili olarak ay r c tan yap lmas nda tam kan, tam idrar, kanama p ht laflma zamanlar ve tüm iskelet radyografisi standart inceleme olarak mutlaka gerçeklefltirilmelidir. Olgunun öykü, muayene ve rutin laboratuvar sonuçlar na göre baflka laboratuvar incelemeleri de gerekebilir. Konsültasyon: Adli olgular n önemli bir bölümünde multidisipliner bir yaklafl m gerekmektedir. Multipl travma olgular nda, farkl uzmanl k alanlar n n verileri de erlendirilerek olgunun yorumlanmas gerekebilir. Psikolojik d fl 100
Adli Olguya Yaklafl m - Audi Alterem Partem etkinin varl n araflt rmak üzere psikiyatrik muayene yap lmas, adli olgunun de erlendirilmesinde çok de erli bulgular sa layabilir. Sistem muayenesinde gözlenebilecek bulgular n de erlendirilmesi, ay r c tan yap labilmesi için de iflik uzmanl k alanlar ile ortak çal flma, olgunun özelli ine göre planlanmal d r. Verilerin analizi: Olgunun muayenesi, laboratuvar incelemesi ve konsültasyonlar sonucu elde edilen veriler de erlendirilerek öykü ile uyumlu olup olmad, var olabilecek uyumsuzluklar n gizleme amaçl olabilecek nitelikte bulunup bulunmad yorumlanmal, bulgular ve saptanamayan de iflimler, saptanamama nedenleri de tart fl lmal d r. Tan : Adli olgular için düzenlenen adli raporlarda tan kavram yerleflik bir kavram olarak karfl m za ç kmamaktad r. Hekimlik uygulamas n n tan aflamas hukuk uygulamalar içinde ya yok say lmakta, ya da kas t unsuru gibi de erlendirilerek uzak durulmaktad r. Adli olgularda tan ; d fl etki ve etkinin kifliye ulaflma fleklinin belirlenmesi olarak tan mlanabilir. Bu aflama adli t p uzman n n devreye girmesini gerektirmektedir. Yasalardan ayr olarak, adli t p uzman n n tan k bilirkifli kimli i ve hekim kimli ini ortaklaflt rarak adli t p uygulamas n flekillendirmesi gerekmektedir. Tan k bilirkifli kimli i ile hekimlik uygulamas gerçeklefltirilirken tan k olunan tüm de iflimlerin tan mlanmas ve bu tan mlar n t bbi olarak nas l bir anlam tafl d n n vurgulanmas, dolay s yla ortaya ç kan tan n n aç klanmas söz konusu olacakt r. Adli olguya ait, - Öykü - Bulgular - Öykü ile bulgular aras ndaki iliflki - tan mlama - Travman n niteli i tan koyma - Travman n niceli i yaralanma ölçe i fl ndaki de erlendirmeler adli rapora yans t lmal d r (1, 2, 6). ADL OLGU DE ERLEND RMES NDE BASAMAKLAR Adli olgular n t bbi muayenesi de iflik aflamalarda gerçeklefltirilip, adli t p raporlar çok farkl koflullarda haz rlanabilir. Kifliyi muayene edip, muayene bulgular ve ileri inceleme sonuçlar ndan elde edilen veriler ve ulafl lan sonuç yorumu ile birlikte sunulabilir. 101
Prof. Dr. fiebnem KORUR F NCANCI Yaln z dosya üzerinden de erlendirme yap labilir. Önceki muayene bulgular, ileri inceleme sonuçlar de erlendirilir ve eldeki verilerle sonuca ulafl labilir. lk muayeneyi yapan hekim veya hekimlerin bulgular, varsa ileri incelemelerin sonuçlar yaz l olarak dosyada bulunabilir. Kifli yafl yorsa bazen bir kez daha muayene edilir, ancak adli olgu yafl yorsa iyileflme süreci, ölmüflse ölüm sonras geçirdi i de ifliklikler ayn rmakta ikinci kez y kanman n mümkün olmamas örne inde oldu u gibi sürekli de iflim içeren bir süreç nedeniyle bulgular n de iflmesine yol açar. Birçok bulgu iyileflip ortadan kaybolmakta veya postmortem de iflimlerle tan mlanamaz olmaktad r. Bu tür adli raporlara; önceki bulgular n de erlendirilip yorumlanmas nedeniyle uluslar aras adli t p uygulamalar nda yorum rapor-interpretative report ad verilmektedir. Örne in Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ne adli t p uzman bilirkifliler taraf ndan sunulan raporlar bu tür raporlard r. Türkiye de de Adli T p Kurumu ve Kurumun di er birimleri de dahil olmak üzere pek çok uygulama merkezinde adli raporlar bu yöntemle düzenlenebilmektedir. Bir tablo ile basamaklar tan mlanabilir. Olgu A Sa l k Oca Devlet Hastanesi Adli T p fiube Müdürlü ü Adli T p Kurumu Kurul Uygulamalar Kurum d fl bilirkifli Muayene Muayene - laboratuvar T bbi belgeler dosya bazen muayene T bbi belgeler dosya bazen muayene T bbi belgeler dosya bazen muayene Olaydan k sa süre sonra Genellikle ilk 24 saat içinde lk 24 saat içinde veya daha sonra Günler, haftalar, aylar veya y llar sonra Günler, haftalar, aylar veya y llar sonra Bu basamaklarda, adli olguda tan ya ulafl lmas aflamas ikinci basamak uygulama olarak adli t p uzmanlar n n görev alan na girmektedir. Hastan n muayenesi gerçeklefltirilemeden, yaz l belgeler üzerinden yap lan de erlendirmelerde, en s k karfl lafl lan olgular aras nda hukuki ehliyet araflt r lmas istenen olgular bulunmaktad r. Hukuki ehliyet davalar n n bir ço unda kifli ölmüfl oldu u ve olay bir miras davas ile yarg n n önüne geldi i için, kiflinin hukuki ehliyetini de erlendirme durumundaki Kurullar kiflinin ölümünden önceki muayene ve tedavi belgeleri, yapm fl oldu u ifllemlerin bir bütün olarak de erlendirilmesi ile sonuca varmaya, kiflinin hukuki ehliyeti üzerine yorum yapmaya çal flmaktad r. Mahkemeler say s z dosyay adli t p uzman bilirkiflilere göndermekte ve yaln z dosya üzerinden bilirkifli görüflüne baflvurmaktad r. Çocukluk döneminde tecavüze u rad id- 102
Adli Olguya Yaklafl m - Audi Alterem Partem dia edilen pek çok olgu y llar sonra muayeneye gönderilip çocukluk dönemindeki tecavüzün varl sorulmakta ve ancak eski muayene kay tlar ç - kar l p sorulanlar yan tlanmaya çal fl lmaktad r. T p uygulamalar n n tamam nda oldu u gibi, adli olgular n da basamakland r lm fl bir sa l k hizmeti sunumu içinde de iflik basamaklarda bulgular n araflt r lmas ve verilerin toplanmas ile adli t p uzman na kadar ulaflmas n n sa lanmas, adli olgular n eksiksiz ve do ru de erlendirilmesinde önem tafl maktad r. KAYNAKLAR: 1. Knight MA, Wilks M, The practitioners obligations, in Clinical Forensic Medicine, ed. McLay WDS, pp. 39-58, GMM Hong Kong, 1996 2. Bunting R, Clinical examinations in the police contact,, in Clinical Forensic Medicine, ed. McLay WDS, pp. 59-74, GMM Hong Kong, 1996 3. Yalvaç G, Gerekçeli-Karfl laflt rmal -Tablolu Yeni ve Eski Metinleriyle Yeni Türk Ceza Kanunu, Adalet Yay nevi, Ankara, 2004 4. Yalvaç G, Karfl laflt rma Tablolu Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu, Adalet Yay nevi, Ankara, 2005 5. http://www.wma.net/e/policy/c8.htm (eriflim tarihi: 09.01.2006) 6. Istanbul Protocol, Manual on the Effective Investigation and Documentation of Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, Professional Training Series No.8, United Nations, New York and Geneva, 2001. 103