1. Finansal Hizmetler Sektörü

1. Finansal Hizmetler Sektörü 1. Finansal Hizmetler sektörü; mevduat bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları, katılım bankaları, sermaye piyasaları, sigortacılık, finansal kiralama, faktöring ve tüketici finansmanı ve bireysel emeklilik sistemini içeren çok sayıda sektörü kapsamaktadır (1). 2. 198 li yıllardan itibaren hız kazanan küreselleşme süreci, dünya genelinde finansal sistemin sağlamlığının ve istikrarının global düzeyde sağlanması amacıyla uluslararası finans sisteminin yapı taşlarını oluşturacak ortak standartların belirlenmesi ve hazırlanmasına yönelik çalışmalarla hız kazanmıştır (1). Dünya da finansal hizmetler sektörü düşünüldüğünde ülkelerin büyümeleri ile doğru orantılı olarak finans kuruluşları büyümüşler, gerilemeleri ile de finans kuruluşları küçülmüşlerdir. Yine gerek global boyutta gerekse ülkeler düzeyinde yaşanan ekonomik krizlerin yönetiminde finans kuruluşları etkin rol almışlardır. 3. Türkiye gibi gelişmekte olan ekonomiler için ana husus ise istikrarın korunması ve böylelikle ekonomik performanslarını sağlıklı bir şekilde yürütebilmeleridir. Bunun önündeki riskler olarak iç ve dış makro dengesizliklerin varlığı işaret edilmektedir. Bu durum küresel ekonomik ve finansal görünüm için büyük önem taşımaktadır (3). Bu durum finansal hizmetler sektörünün Türkiye gibi gelişmekte olan ekonomilerde kilit sektörler arasında olduğunu göstermektedir. 4. Bu süreçte Türkiye de sektördeki gelişmeleri takip ederek, devlet bünyesinde oluşturduğu kurumlarla sektörü denetleme ve dünya standartlarına uygun hale getirme çabasında olmuştur. Özellikle 21 Krizinden sonra bu sektörde köklü yapılanmalar ve yaptırımlar getirilmiş denetleme kurumlarının etkinliği artırılmıştır. Bu sayede daha sağlam sektör aktörleri oluşturulmuş ve 28 yılında global düzeyde yaşanan kriz sektör ağır hasarlar almadan atlatmıştır. Son yıllarda düşük faiz politikası ve düşük enflasyon değerlerinin de etkisiyle Türkiye finansal hizmetler sektörü hızlı bir gelişme sürecine girmiştir. Dünyada finans krizinden çıkış yolları aranırken Türkiye, gözetim ve denetim otoritelerinin başarısı sayesinde sahip olduğu istikrarlı finans sistemi ile dünyaya örnek olmaktadır (2). 1

Milyar TL 2.5 2. 1.5 1. 5 Finans Hizmetler Sektörü Aktif Büyüklüğü Diğer Emeklilik Şirketleri Sigorta Şirketleri Menkul Kıymet Yatırım Fonu Portföy Yönetim Şirketleri Merkez Bankası İMKB (Kapitalizasyon) Bankalar Şekil 1. Finansal Hizmetler Sektörü Aktif Büyüklüğü (Türlerine Göre) (3) 5. Şekil 1 de de görüldüğü gibi Türkiye de finansal hizmetler sektörü 27-212 yıllarında % 1 e yakın bir aktif büyüklüğü artışı yakalamıştır. Aktif Büyüklüğünün % 6-7 inin bankalar oluşturmaktadır. Banka aktif toplamlarının artışı oranında merkez bankası aktif büyüklüğü de artmıştır. Bankaların yükümlü oldukları zorunlu karşılık oranı gereği banka aktif toplamı ile orantılı olarak merkez bankası aktif toplam büyüklüğü de artmıştır. Finansal Hizmetler Sektörü Aktif Büyüklüğü ve Bir Önceki Yıla Göre Değişim 3,% 25,% 2,% 15,% 1,% 5,%,% 24,98% 24,36% 8,84% 4,71% 3,46% 3,71% 1,37% 27 28 29 21 211 Mar.12 Haz.12 Eyl.12 Toplam Aktif Büyüklüğü (Milyar TL) Bir Önceki Yıla Göre Değişim (%) 2.5, 2., 1.5, 1., 5,, Şekil 2. Finansal Hizmetler Sektörü Aktif Büyüklüğü ve Bir Önceki Yıla Göre Değişimi (3) 6. Türkiye de finansal hizmetler sektörü büyüme oranları incelendiğinde ise 28-21 yılları arasında % 25 seviyelerinde bir büyüme gözlenmektedir. Buradaki büyüme enflasyon etkisinden arındırılmamış olmasına rağmen dikkat çeken bir büyümedir. Dünyada 28 yılında yaşanan finansal krizin etkileri azaltılmaya çalışırken, ülke ekonomileri kriz öncesi durumlarına ulaşmak için köklü politika değişikliklerine giderken Türkiye finansal sektörü hızlı ve dikkat çekici bir büyüme yaşamıştır. 21 de kendi krizini yaşayan Türkiye finansal hizmet sektörü, 21 krizi sonrası güçlü bir yapıya kavuşmuş ve Dünya da dikkat çeken bir ekonomi haline gelmiştir. Uluslararası birçok makale ve raporda bu durumdan övgü ile bahsedilmektedir. 2

Milyon TL 7. TR72 Bölgesi genel olarak değerlendirildiğinde Şekil 3 de görülen duruma göre 22 21 yılları aralığında bu sektörde Bölgede faaliyet gösteren yerel birim yaklaşık %3 luk bir artışla 397 ye yine aynı aralıkta çalışanların yıllık ortalama sayısı ise %26 civarında bir artış ile 3665 e yükselmiştir. Türkiye deki gelişime paralel olarak Bölgede de finansal hizmetler sektöründe gerek çalışan gerek yerel birim sayısı gerek ise maaş ve ücretler bazında artış yaşanmaktadır. 4. 3. 2. 1. TR72 Finanasal Hizmet Faaliyetlerinde Yerel Birimler, İstihdam ve Ödemeler 3.597 3.646 3.665 2.888 2.66 2.597 2.75 3.179 2.973 139,44 157,28 151,8 115,88 93,73 75,87 5,38 59,52 64,61 34 31 293 292 31 337 37 382 397 22 23 24 25 26 27 28 29 21 2, 15, 1, 5,, Yerel Birim Sayısı Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı Maaş ve Ücretler (Milyon TL) Şekil 3. İBBS ye Göre Finansal Hizmet Faaliyetlerinde (Sigorta Ve Emeklilik Fonları Hariç) Yerel Birimler, İstihdam Ve Ödemeler 21 (4) 1.1. Bankacılık 8. Türkiye de 211 yılsonu itibariyle 44 mevduat, kalkınma ve yatırım bankası ve bu bankalara ait 9.76 şube (yurtiçinde) bulunmaktadır (3). Mevduat bankalarının sayısı 31 dir. Bu bankaların 3 tanesi kamu, 1 tanesi Fon, 11 tanesi özel ve 16 tanesi yabancı sermayeli bankadır (3). Katılım Bankası olarak ise Türkiye de 4 katılım bankası bulunmaktadır (4). Bu bankalara ait ise toplam 637 şube bulunmaktadır (4). Bu bankaların şubeleri nüfusa bağlı olarak İstanbul, Ankara ve İzmir gibi şehirlerde yoğunlaşmıştır (3), (4). 81 ilde şubesi olan banka sayısı 4 dür. Bunlardan 3 ü kamu bankası 1 i ise özel bankadır. Global piyasalardaki mali krizlere rağmen, Türkiye de bankacılık sektörü güvenilir ve kârlı yapısını korumaktadır. 9. Türkiye de Finans Kurumu olarak 4 kurum bulunmaktadır. Bu kurumların hepsi özel kurumlardır. Finansal hizmetler sektöründe katılım bankaların etkinliği, 1 Kasım 25 tarihinde yürürlüğe giren 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile artmıştır. Kanun gereği katılım bankalarında hesabı bulunanların yatırımlarının kişi başı en fazla 5. TL lik kısmı Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF) güvencesine alınmıştır. 211 yılı verilerine göre katılım bankları toplam aktifleri 45 milyon TL dir (6). 3

Şube Sayısı Persoenel Sayısı Şube Sayısı Persoenel Sayısı Şube Sayısı Persoenel Sayısı 14. 13. 12. 11. 1. 9. 8. 7. 6. Katılım Bankaları Şube ve Çalışan Sayıları 12.73 12.921 11.82 11.32 637 9.215 56 67 53 422 27 28 29 21 211 7 65 6 55 5 45 4 35 3 Banka Çalışan Sayısı Şube Sayısı Katılım Bankaları ve Bankalar Toplam Şube ve Çalışan Sayıları 2. 19. 18. 17. 16. 15. 9.534 9.799 8.328 191.26 182.63 184.24 167.749 1.274 1.397 194.339 27 28 29 21 211 12. 1. 8. 6. 4. 2. Banka Çalışan Sayısı Şube Sayısı 19. 18. 17. 16. 15. 14. Bankalar Şube ve Çalışan Sayıları 9.4 9.239 9.667 7.96 9.76 178.53 181.418 171.598 172.42 158.534 27 28 29 21 211 12. 1. 8. 6. 4. 2. Banka Çalışan Sayısı Şube Sayısı Şekil 4. Katılım Bankaları Personel ve Şube Sayısı (2), (6) 1. Bankaların TR72 Bölgesinde hizmet ağı incelendiğinde 211 yılı verilerine göre Kayseri de 135 şube ve 2.3 banka çalışanı, Sivas ta 62 şube ve 86 banka çalışanı Yozgat ta ise 43 şube ve 475 banka çalışanı bulunmaktadır. 25-211 yılları arası şube sayısında yaklaşık % 35 lik, personel sayısında da yaklaşık % 25 lik bir artışla bankacılık sektörü hizmet ağı açısından en çok Kayseri de gelişmiştir. 4

27 28 29 21 211 27 28 29 21 211 27 28 29 21 211 Banka Çalışan Sayısı 1.548 1.735 1.836 1.915 2.3 667 727 778 86 86 376 422 443 471 475 Şube Sayısı TR72 Bölgesi Banka Şube ve Çalışan Sayıları 2.5 2. 1.5 1. 5 12 121 127 131 135 51 58 6 63 62 36 41 42 43 43 16 14 12 1 8 6 4 2 Kayseri Sivas Yozgat Banka Çalışan Sayısı Şube Sayısı Şekil 5. TR72 Bölgesi Banka Şube ve Çalışan Sayıları (7) 11. Katılım bankaları hizmet ağı: Kayseri de 15, Sivas ta 5 ve Yozgat ta 2 olmak üzere toplam 22 şubeden oluşmaktadır. Türkiye geneline oranla katılım bankaları şubelerinin yaklaşık %3,5 u TR72 Bölgesinde bulunmaktadır. Tablo 1. Bankalar ve Finans Kurumları Şube Sayısı (4), (5), (6), (7), (11), (12) 211 TÜRKİYE TR72 İstanbul Ankara İzmir Kayseri Sivas Yozgat Finans Kurumları 637 22 338 69 38 15 5 2 Bankalar 1.811 269 3.223 1.7 766 152 7 47 12. TR72 Bölgesinde kişi başına düşen banka şubesi sayısı ve banka çalışanı sayısı değerleri Tablo 2 de verilmiştir. 27-212 yılları arasında 1. kişi başına düşen banka şubesi sayısı yaklaşık olarak Kayseri de %32, Sivas ta %22 ve Yozgat ta %19 luk bir artışla iyileşme göstermiştir. Aynı dönemde Türkiye de 1. kişi başına düşen banka şubesi sayısı ise yaklaşık % 23 lük bir artış göstermiştir. TR72 Bölgesindeki artış Kayseri ilinde Türkiye ortalaması üzerinde gerçekleşirken Sivas ve Yozgat illerinde bu artış Türkiye ortalaması altında kalmıştır. Tablo 2. TR72 Bölgesi Kişi Başına Düşen Banka Şubesi ve Çalışan Sayısı (7), (13) Bölge 27 28 29 21 211 Kayseri Sivas Yozgat TÜRKİYE Şube Sayısı,813,964 1,12 1,44 1,75 Banka Çalışanı Sayısı 1,233 1,382 1,463 1,525 1,617 Şube Sayısı,813,925,957 1,5,989 Banka Çalışanı Sayısı 1,64 1,159 1,241 1,285 1,285 Şube Sayısı,773,88,92,923,923 Banka Çalışanı Sayısı,87,96,951 1,11 1,2 Şube Sayısı 1,58 1,25 1,236 1,294 1,36 Banka Çalışanı Sayısı 2,122 2,296 2,37 2,389 2,428 Şube Sayıları 1. kişi başına Banka Çalışanı Sayıları ise 1. kişi başına değerlerdir. 5

13. Türkiye de mevduat ve kredi gelişim olarak Şekil 6 de görülen şekil incelendiğinde 25-211 yılları arasında toplam mevduatın yaklaşık 3 katına, toplam kredilerin ise yaklaşık 4 katına çıktığı görülmektedir. Mevduat ve Kredi - TÜRKİYE 8.. 7.. 6.. 5.. 4.. 3.. 2.. 6,39% 6,6% 77,96% 69,75% 87,13% 85,91% 78,21% 8,3% 74,77% 74,82% 96,1% 82,51% 119,1% 94,59% 14,% 12,% 1,% 8,% 6,% 4,% 1.. 2,% 25 26 27 28 29 21 211,% Mevduat (Bin TL) Kredi (Bin TL) Kredi/Mevduat (%) Kredi/Mevduat (%) TR72 Şekil 6. Türkiye de Mevduat ve Kredilerin Gelişimi (7) 14. Ayrıca 28 yılında yürürlüğe giren Varlık Barışı uygulaması ile yurtdışından yaklaşık 28 milyar TL karşılığı dövizi ve yurtiçinden yaklaşık 2 milyar TL yastık altı ekonomiye kazandırılmıştır. Uygulama ile gerek yurtdışından ülkeye giren para ve yurtiçinde yastık altı birikimlerin ekonomiye kazandırılmasıyla sektör aktif büyüklüğünde uygulamanın etkisi hissedilir şekilde bir artış yaşanmıştır. 15. Aynı dönemde Türkiye de kredi/mevduat yani mevduatın krediye dönüşme oranı ise % 6 seviyelerinden % 95 seviyelerine yükselmiştir. Yani bankalarda mevduat olarak bulunan her 1 TL nin 25 yılında yaklaşık 6 TL si kredi olarak kullandırılırken, 211 yılında ise yaklaşık 9,5 TL si kredi olarak kullandırılmıştır. Buradan da anlaşılacağı gibi sektör son yıllarda oldukça hızlı bir büyüme trendi yakalamıştır. Bankacılık sektörü alınan doğru kararlar ve sağlam yapısı ile son yıllardan hızlı bir büyüme trendi yakalamıştır. 16. TR72 Bölgesinde ise Türkiye deki değişime benzer bir gelişim gerçekleşmiştir. 25-29 yılları arasında TR72 Bölgesi kredi/mevduat oranı, Türkiye kredi/mevduat oranları ile yaklaşık aynı değerlerdedir. Bu zaman aralığında TR72 Bölgesi kredi/mevduat oranı Türkiye ortalaması üzerinde gerçekleşmiştir. Özellikle 29-211 yılları arasında hızlı bir artış göstererek 211 yılında Türkiye ortalamasından yaklaşık olarak 25 puan fazla gerçekleşerek %119,1 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran %1 üzerinde olduğu için TR72 Bölgesinde toplam mevduattan daha fazla kredi miktarı bulunmaktadır. 6

25 26 27 28 29 21 211 25 26 27 28 29 21 211 25 26 27 28 29 21 211 9.. 8.. 7.. 6.. 5.. 4.. 3.. 2.. 1.. TR72 Bölgesi Mevduat ve Kredi 123% 98% 13% 128% 16% 87% 91% 89% 84% 8% 83% 91% 86% 74% 75% 68% 7% 67% 61% 48% 49% 14% 12% 1% 8% 6% 4% 2% % Kayseri Sivas Yozgat Mevduat (Bin TL) Krediler (Bin TL) Kredi/Mevduat Şekil 7. TR72 Bölgesi Mevduat ve Kredi (7) 17. Kayseri, Sivas ve Yozgat illerinde kredi ve mevduat miktarları 25-211 yılları arasında artış göstermiştir. Mevduatın krediye dönüşme oranı yani kredi/mevduat oranı ise her üç ilde de artmıştır. Kayseri ve Yozgat illerinde toplam mevduat miktarının üzerinde bir kredi miktarı varken Sivas ilinde yaklaşık olarak mevduat ve kredi miktarları eşittir. 18. 25 yılında Kayseri ilinde kredi/mevduat oranı Türkiye ortalaması üzerinde iken Sivas ve Yozgat illerinde bu oran Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. 211 yılında ise her üç ilde de mevduatın krediye dönüşüm oranı Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleşmiştir. Kredi miktarı Sivas ve Yozgat ilinde Kayseri ye oranla daha fazla artmıştır. Dikkat çeken diğer bir durum ise Yozgat ilinde 25-211 yılları arasında yaklaşık 3 kat artmıştır. Tablo 3. Mevduatın Türlerine Göre Dağılımı, Milyon TL - 211 (14) Tasarruf Mevduatı Resmi Kuruluşlar Mevduatı Ticari Kuruluşlar Mevduatı Bankalararası Mevduatı Döviz Tevdiat Hesabı Diğer Kuruluşlar Mevduatı Kıymetli Madenler Depo Hesapları Toplam Kayseri 2.376 249 943 1 2.52 1 118 6.288 5.9 Sivas 1.42 229 174 69 3 51 2.216 3.534 Yozgat 487 66 7 536 14 3 1.23 1.919 TR72 3.95 544 1.187 1 3.728 144 198 9.77 4.134 TÜRKİYE 27.643 32.128 15.83 39.671 21.215 29.584 1.612 698.656 9.35 Kişi Başı Mev. (TL) 19. Mevduat türlerine göre dağılımları açısından TR72 Bölgesi incelendiğinde TR72 Bölgesinde Türkiye genelinde olduğu gibi en yüksek oranı tasarruf mevduatları oluşturmaktadır. İkinci sıra ise yine Türkiye genelinde olduğu gibi döviz tevdiat hesapları izlemektedir. 2. Kişi başına mevduat miktarları incelendiğinde TR 72 Bölgesinin kişi başına düşen mevduat miktarı Türkiye ortalamasının yarısından daha da azdır. TR72 Bölge içerisinde kişi başına 5. TL lik mevduat ile Kayseri ili birinci sırada, 3.534 TL lik mevduat miktarı ile Sivas ikinci sırada ve 1.919 TL lik 7

mevduat miktarı ile de Yozgat üçüncü sırada dır. Bölgedeki üç ilinde kişi balına düşen mevduat miktarları Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Kayseri 1% 2% Sivas 1% 8% % Yozgat 1% 2% 4% 15% 38% 47% 31% 45% 41% % 4% 2% 2% % 6% 5% 6% TÜRKİYE 5% 15% 39% 3% 4% 1% Tasarruf Mevduatı Resmi Kuruluşlar Mevduatı Ticari Kuruluşlar Mevduatı Bankalar-arası Mevduatı Döviz Tevdiat Iesabı Diğer Kuruluşlar Mevduatı Kıymetli Madenler Depo Hesapları Şekil 8. Mevduat Türlerinin Dağılımı (14) 21. Kredi türleri açısından bölge incelediğinde TR72 Bölgesi de kredi türleri Türkiye kredi türleri dağılımına benzer niteliktedir. Kredilerin büyük bir bölümünü ihtisas dışı krediler oluştururken İhtisas kredilerini oluşturan büyük kısım ise tarım alanında kullandırılan ihtisas kredileridir. Kayseri Sivas 92,1% 7,99% 73% 81,88% 18,12% 78% 17% 1% 14% 8% İhtisas Dışı Krediler Tarım Mesleki İhtisas Dışı Krediler Tarım Mesleki İhtisas Kredileri Diğer İhtisas Kredileri Diğer 8

Yozgat TÜRKİYE 74,2% 25,8% 71% 93,29% 6,71% 1% 55% 13% 31% 1% 19% İhtisas Dışı Krediler İhtisas Kredileri Tarım Diğer Mesleki İhtisas Dışı Krediler İhtisas Kredileri Tarım Turizm Mesleki Diğer Şekil 9. Kredi Türlerinin Dağılımı (14) 22. Şekil 9 de TR72 Bölgesi illeri olan Kayseri, Sivas ve Yozgat ile tüm Türkiye de kullandırılan kredilerin türlerine göre dağılımı verilmiştir. Bu şekilde Kayseri ilindeki kredi dağılımın Türkiye geneli kredi dağılımına daha yakın olduğu söylenebilir. Sivas ve Yozgat illerinde ise ihtisas kredileri oranı daha yüksektir. Bu ihtisas kredilerinin dağılımı incelendiğinde önemli oranının tarım ihtisas kredisi olduğu görülmektedir. Sivas ve Yozgat illeri Kayseri iline göre tarımsal faaliyetleri daha yüksek oranda gerçekleştirildiği bu kredi dağılımlarına bakarak söylenebilir. Tablo 4. Kredi Türlerine Göre Dağılımı, Milyon TL - 211 (14) İhtisas Kredileri İhtisas Dışı Kişi Başı Toplam Tarım Mesleki Turizm Diğer Krediler Kredi (TL) Kayseri 449 63 16 7.112 7.729 6.157 Sivas 325 32 57 1.868 2.282 3.639 Yozgat 283 76 38 1.144 1.541 3.31 TR72 1.57 171 21 1.124 11.553 4.92 TÜRKİYE 24.528 5.541 347 13.96 616.58 66.884 8.844 23. Kişi başına düşen kredi miktarları incelendiğinde ise TR72 Bölgesi kişi başına düşen kredi miktarının Türkiye genelinde kişi başına düşen kredi miktarından daha düşük olduğu görülmektedir. Ancak Şekil 7 incelendiğinde TR72 bölgesinde mevduatın krediye dönüşüm oranının Türkiye ortalamasından yüksek olduğu görülmektedir. TR72 Bölgesinde %1 ün üzerinde bir kredi/mevduat oranının olması bölgeye dışarıdan kaynak geldiğinin ve bölgede kredi olarak kullandırıldığının bir işaretidir. TR72 Bölgesinde diğer bölgelerden bölgeye aktarılan kaynaklar kredi olarak kullandırılmaktadır. 9

Şekil 1. TR72 Bölgesi İlçeler Banka Şubeleri Dağılımı (8) Şekil 1 da TR72 Bölgesi banka şubeleri dağılımını ilçeler düzeyinde gösteren harita verilmiştir. Banka şubesi yoğunlukları 5 düzeyde verilmiştir. Bu harita incelendiğinde Kayseri Kocasinan ve Melikgazi ilçeleri banka şubesi sayıları açısından en yoğun ilçelerdir. Sivas Merkez ilçesi ikinci derecede yoğun ilçe iken Yozgat Merkez, Sorgun, Boğazlıyan, Develi, Şarkışla İlçeleri ise banka şubesi yoğunluğu açısından üçüncü derecede yoğun ilçelerdir. Ekonomik durum ile doğru orantılı olarak banka şubeleri sayısında bir dağılım görülmektedir. 1

1.2. Sigortacılık 24. Sigorta belli bir miktar primin sigorta firmasına ödenmesi koşuluyla, önceden tanımlanan bir riskin gerçekleşmesi durumunda karşılaşılan zararın aynı riskle karşı karşıya olanlar arasında bölüştürülmesi esasına dayanan ve bu işlevi sistematik olarak yöneten bir sistemdir (1). 25. Ayrıca finansal hizmetler sektörü içerisinde sigorta firmaları topladıkları primlerin bir kısmını gerek zorunlu olarak gerekse yönetsel kararları gereği ile teminat niteliğinde ayırdıktan sonra geriye kalan miktarları ile çeşitli fonlar oluşturarak da finansal hizmetler sektöründe faaliyet göstermektedir. OECD Ülkeleri Pazar Payı - Toplam 47% 9% 2% 2% 2% 3% 4% 6% 6% 7% 12% Avustralya İspanya Kanada Kore İtalya Almanya Birleşik Krallık Fransa Japonya ABD Diğerleri Şekil 11. Sigortacılık Sektörü OECD Ülkeleri Pazar Payı 212 - Toplam (15) 26. Dünya genelinde sigortacılık sektörü incelendiğinde 27-211 yılları arasında yaklaşık %1 luk bir büyümenin olduğu gözlenmektedir. Şekil 12 incelendiğinde 28 yılında yaşanan ekonomik krizin sigortacılık sektörünün de olumsuz olarak etkilediği ve toplam prim miktarının bir düşüş yaşadığı gözlemlenmektedir. Avrupa sigortacılık sektörünün dünya sigortacılık sektörüne nazaran daha sert düşüşler ve çıkışlar yaşadığı anlaşılmaktadır. Aynı şekilde Türkiye de sigortacılık sektörü değişimi incelendiğinde ise 28 de yaşanan ekonomik krizden Dünya ve Avrupa ortalamalarına göre Türkiye yi daha az etkilediği ve sonraki dönemde Türkiye nin toparlanarak hızlı bir büyüme sürecine girdiği görülmektedir. 11

Dünya Toplam Prim (USD) 4.7., 4.595.123, 4.6., 4.5., 4.4., 4.335.687, 4.3., 4.22.7, 4.2., 4.19.635, 4.126.21, 4.1., 4.., 3.9., 3.8., 211 21 29 28 27 Dünya Toplam Prim 4.595.123, 4.335.687, 4.19.635, 4.22.7, 4.126.21, Değişim Dünya* -,81% 2,73% -1,7% -3,7% 4,6% Değişim Avrupa* -5,15% 1,81% 1,83% -9,9% 6,4% Değişim Türkiye* 14,18% 4,78% -,8% -2,1% 4,1% 2,% 15,% 1,% 5,%,% -5,% -1,% -15,% Dünya Toplam Prim Değişim Dünya* Değişim Avrupa* Değişim Türkiye* * Enflasyon Etkisinden Arındırılmış Şekil 12 - Dünya Toplam Prim (USD) (15) 27. Şekil 13 da 27-211 yılları arasında sigorta prim miktarları hem ABD Doları hem de TL cinsinden incelenmiştir. Enflasyon etkisinden arındırılmış eğri incelendiğinde 28 yılındaki yumuşak düşüşün ardından Türkiye de prim miktarları marjinal olarak artan bir eğilime girmiştir. Türkiye Toplam Prim 18., 16., 14., 12., 1., 8., 6., 4., 2.,, 1.51, 16.796, 13.816, 9.22, 7.853, 12.145, 8.915, 11.523, 8.221, 211 21 29 28 27 1.796, Türkiye (USD) 1.51, 9.22, 7.853, 8.915, 8.221, Türkiye (TL) 16.796, 13.816, 12.145, 11.523, 1.796, Değişim(%) 9,1% 17,41% -11,91% 8,44% 24,4% Değişim (%)* 14,18% 4,78% -,8% -2,1% 4,1% Değişim TL (%) 21,57% 13,76% 5,4% 6,73% 13,% Değişim TL (%)* 14,2% 4,8% -,8% -2,1% 4,1% 3,% 25,% 2,% 15,% 1,% 5,%,% -5,% -1,% -15,% Türkiye (USD) Türkiye (TL) Değişim(%) Değişim (%)* Değişim TL (%) Değişim TL (%)* * Enflasyon Etkisinden Arındırılmış Şekil 13 - Türkiye Toplam Prim (15) 12

Milyon TL 28. Türkiye genelini düşünüldüğünde TR72 Bölgesinde finans hizmetleri gelişmiş değildir. Bölgede Türkiye de hizmet veren banka ve katılım bankalarının birçoğunun şubeleri bulunmaktadır. Sigortacılık sektöründe ise yine Türkiye de hizmet veren birçok sigorta şirketlerinin acenteleri bulunmaktadır. 6 5 4 3 2 1 TR72 Sigorta Şirketlerinde Yerel Birimler, İstihdam ve Ödemeler 1,31 53 54 56 1 1,,95,95 48 1 41 38,52,58 32 31 1,4 43 1 3 2 3 2 4 5 7 7 22 23 24 25 26 27 28 29 21 1,5 1,,5, Yerel Birim Sayısı Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı Maaş ve Ücretler (Milyon TL) Şekil 14. İBBS ye Göre Sigorta ve Reasürans Şirketlerinde Yerel Birimler, İstihdam ve Ödemeler 29. TR72 Bölgesinde sigortacılık sektörü incelendiğinde 22-21 yılları arasında genel olarak yerel birim sayıları, çalışanların yıllık ortalama sayısı ile maaş ve ücret bazında artış gerçekleşmiştir. 25-26 yılları arasında önemli bir düşüş gözlenmektedir. Ayrıca 28 yılında da sektörde TR72 Bölgesinde küresel finansal krizin etkisi görülmekte ve firmalar çalışan sayılarında azalma yoluna gitmektedir. Sektör süreçte incelendiğinde küresel trendlere uygun olarak Bölge de de gelişme göstermektedir. 1.3. Diğer Finansal Hizmet Sektörleri 3. Diğer finansal hizmet sektörleri finansal kiralama (leasing) sektörü ve faktöring sektörü olarak iki başlık altında incelenmiştir. 31. Finansal kiralama,, faktöring ve finansman şirketleri, bankların faktöring işlemleri, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının finansal kiralama işlemlerini düzenleyen 636 sayılı Finansal Kiralama, Faktöring ve Finansman Şirketleri Kanunu, 13.12.212 tarih ve 28496 sayılı gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir (2). Bu kanun ile bu alandaki finansal hizmet sektörleri için gerekli mevzuat oluşturulmuştur. Yeni düzenlemelerin getirildiği sektörde faaliyetlerin etkin biçimde yürütülmesi beklenmektedir. 13

Milyar TL 1.1.1. Finansal Kiralama 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Alacaklar ve Takipteki Alacaklar 13,9 14,3 14,9 15,6 14,1 1,8 1,2 1 1,5 1,5 1,4 1,4 1,4 1,4 28 29 21 211 Mar.12 Haz.12 Eyl.12 Alacaklar Takipteki Alacaklar Şekil 15. Finansal Kiralama Sektörü Alacaklar ve Takipteki Alacaklar (2) 32. Finansal kiralama sektörü 28-212 yılları arasında incelendiğinde alacakların arttığını takipteki alacakların ise 28-29 yılları arasında %5 artış gösterdiği 29-212 yılları arasında takipteki alacalarda azama gözlenmektedir. 28 yılında takipteki alacaklar/alacaklar oranı;,72 iken 212 yılı Eylül ayı verilerine göre finansal kiralama sektörü takipteki alacaklar/alacaklar oranı;,9 olarak gerçekleşmiştir. 33. Finansal kiralama sektörünün bankacılık dışı sektör içindeki payı 28-212 yılları arasında %57,2 den %41,4 e düşmüştür. Zarar eden şirket sayısı 212 yılı verileri ile 5 şirkettir (2). 1% 8% 6% Yıllar İtibariyle Mal Gruplarının Dağılımı (%) 12% 11% 12% 7% 3% 4% 5% 4% 11% 17% 9% 9% 4% 2% 67% 75% 75% 79% % 29 21 211 212* Makine ve Teçhizat Büro Ekipmanları Kara, Deniz ve Hava Ulaşım Araçları Gayrimenkul Şekil 16. Finansal Kiralama Sektörlü Yıllar İtibariyle Mal Gruplarına Göre Dağılımı (16) 34. Şekil 16 de 29-212 yılları arasında finansal kiralama faaliyetinin gerçekleştirildiği mal grupları incelendiğinde en büyük payın makine ve teçhizat grubunda olduğu görülmektedir. Aynı 14

Bin aralıkta finansal kiralama yapılan en küçük paya sahip mal grubu ise büro ekipmanları grubudur. Makine ve teçhizat grubunun payı artarken diğer grupların payı azalmaktadır. 35. Şekil 17 da sektördeki işlem tutarları ve sözleşme sayıları incelendiğinde; 212 yılı III. dönemde sözleşme sayısı 211 yılının aynı dönemine göre yaklaşık %17 lik artışla 4.175 sözleşme, yine aynı döneme göre işlem tutarı TL cinsinden %16 lık bir artışa 7.15.682. TL olarak gerçekleşmiştir. 8.. 7.. 6.. 5.. 4.. 3.. 2.. 1.. İşlem Tutarları ve Sözleşme Sayısı 211 III. Dönem 3.582 11.195 211 9 Aylık 212 III. Dönem 4.175 TL USD Euro Sözleşme Adedi 13.459 212 9 Aylık 16. 14. 12. 1. 8. 6. 4. 2. Şekil 17. Finansal Kiralama Sektörü İşlem Tutarları ve Sözleşme Sayıları (16) 36. TR72 Bölgesinde finansal kiralama işlemleri genel olarak ticari banka ve finans kurumlarının Bölgede bulunun şubeleri aracılığı ile uygulanmaktadır. 1.1.2. Faktöring 37. Faktöring, işletmelerin mal veya hizmet satışlarından doğmuş ya da doğacak vadeli, fatura veya fatura yerine geçen bir belgeye dayanan alacakların (çek, senet) faktöring şirketi tarafından temlik alınması yoluyla, finansman, garanti ve tahsilat hizmetlerinin sunulduğu bir finansal üründür (18). Kısaca faktöring vadeli alacağı olan bir işletmenin faktöring hizmeti veren bir kuruluş aracılığı ile alacağının tarihini öne alması ve belirli bir miktar alacağından bu zaman kazanımına karşılık vazgeçmesidir. 38. Dünyada modern anlamda faktöring 18 yy. da İngiltere de ortaya çıkmış 2 yy. da is Avrupa da yayılmıştır. Türkiye de ise 195 li yıllarda gelişen finansal hizmetler sektörüne paralel olarak uygulamaları başlamıştır. Son yıllarda ise özellikle bazı sektörlerde çok tercih edilen bir finansal işlem olmuştur. 39. 212 yılı üçüncü çeyreğinde faktöring sektörünün aktif büyüklüğü bir önceki yılın aynı dönemine oranla %7,1 oranında büyümüştür (2). 4. Şekil 18 de 21 yılı verileri ile sektörel bazda gerçekleştirilen faktöring faaliyetlerinin işlem hacmi verilmektedir. Bu verilere göre faktöring sistemini kullanan ilk üç sektör sırasıyla demir, çelik, kömür ve diğer madenler; kimya ve ilaç ürünleri; tekstil sektörleridir. 15

Hizmetler Sanayi Türkiye Faktöring İşlem Hacimleri Tekstil Hazır giyim, kürk sepileme ve boyama Deri ve deri ürünleri Gıda Otomotiv Dayanıklı tüketim malzemeleri Bilgisayar, fotokopi mak. Faks Makine, teçhizat, yedek parça Elektrik malzemeleri Mobilya Demir, çelik, kömür ve diğer madenler Çimento Sağlık ve temizlik ürünleri Kimya ve ilaç ürünleri Kauçuk ve plastik ürünleri Boya Kozmetik ürünleri Kağıt ve diğer ağaç ürünleri Kırtasiye malzemesi Tarım ürünleri Kereste ve diğer orman ürünleri Sarrafiye Diğer Ticaret Turizm Eğitim Sağlık Ulaştırma ve nakliye Müteahhitlik hizmetleri Filmcilik, yayımcılık, tv. reklam Finansal hizmetler Diğer Milyon TL 2. 4. 6. 8. 1. 12. 14. 4.34,9 173,4 26,46 1.599,14 2.777,2 285,93 163,93 1.832,69 93,54 392,93 231,47 87, 6,88 38,98 9,7 1.928,27 115,6 431,2 276,44 24,28 3.539,87 1.676,29 762,87 55,83 426,9 1.235,59 4.67,62 41,1 1.17,24 1.455,14 6.937,9 12.47,48 Şekil 18. Faktöring İşlem Hacmi - Sektörlere Göre 21 (4) 41. Şekil 19 de 28-212 yılları arasında faktöring sektörü alacakları ve takipteki alacakları verilmiştir. 28 yılından itibaren hızlı bir şekilde alacakların artmasına rağmen takipteki alacaklar daha az artmıştır. 28 yılında takipteki alacaklar/alacaklar oranı,9 ikin 212 yılı Eylül ayında bu oran,54 e gerilemiştir. Bu durum takipteki alacaklardaki artışın toplam alacaklardaki artıştan daha az olduğunun bir göstergesidir. 16

Milyar TL 16 14 12 1 8 6 4 2 Alacaklar ve Takipteki Alacaklar 14,8 13,7 13,7 13,8 12,4 8,4 5,6,5,5,5,5,5,6,8 28 29 211 Mar.11 Haz.11 Eyl.11 Eyl.12 Alacaklar Takipteki Alacaklar Şekil 19. Faktöring Sektörü Alacaklar ve Takipteki Alacaklar (2) 1.4. GZFT Analizi Güçlü Noktalar Zayıf Noktalar Ülke genelindeki şube ağı ve dağıtım Türkiye nin kısa vadeli sermaye akışına kanalları olan bağımlılığı faiz oranlarında hızlı Bankaların güçlü sermaye yeterliliği indirimler yapılmasını engellemektedir rasyoları Kişi başına düşen GSYİH nin düşük Bankalardaki güçlü likidite pozisyonu seviyede olması sigorta sektörünün İyi eğitimli iş gücünün geniş çapta mevcut büyümesini yavaşlatmaktadır bulunması Sağlam yasal çerçeve Risk Yönetimi ve Kurumsallaşma konusunda alınan mesafeler, Fırsatlar Tehditler İpotek kredileri ve türev araçların Özellikle tüketici kredileri ve kredi kullanıma sunulmuş olması kartlarında artmakta olan batık krediler Artmakta olan kredi-mevduat oranı Mevduat tabanının kısa vadeli olması Üç büyük devlet bankasının Uluslararası kuruluşlardan sendikasyon özelleştirilmesine yönelik beklenti ve seküritizasyon kredisi almanın Mevcut durumda sigorta sektöründeki zorlaşması düşük penetrasyon oranı Dubai uluslararası finans piyasasının Artan dış ticaret hacmi Yabancı stratejik ortaklıkların artışı Türkiye ye rakip hale gelmesi Finansal kiralama işlemlerinde KDV nin % 1 den % 18 e çıkarılması Şekil 2 - Finansal Hizmetler Sektörü GZFT Analizi (12) 17

1.5. Genel Değerlendirme, Sonuç 42. Finansal Hizmetler ve Sigortacılık sektörleri ülke genelinde değerlendirildiğine gelişen ekonomi ile sektörel gelişmelerine devam etmektedir. Ülkemizde yaşanan mali krizler özellikle 21 krizi sonrasında gerekli tedbirlerin alınması ve bu sektörün daha sağlama temelle üzerine oturması için alınan gerek yasal gerek fiziki tedbirler sonucunda Dünya genelinde yaşanan mali krizleri dahi ülkemiz finansal hizmetler sektörü göreceli olarak çok daha az etkilenerek atlatmıştır. Özellikle global 28 krizinden sonra ülkemiz finansal hizmetler sektörüne olan yabancı yatırım talepleri de sektörün gelişmekte olduğunun en açık göstergelerindendir. Sigortacılık sektöründe ise yaşanan sorunların giderilmesi için mevzuat değişikliklerine gidilmektedir. 43. Bölge genelinde ise kredi/mevduat oranlarındaki artış bölgede krediye dönüşen mevduat miktarlarının son yıllarda arttığını göstermektedir. Rakamsal olarak incelendiğinde ise bu veri bölgede diğer bölgelerde toplanan mevduatların bölgede kredi olarak kullandırıldığı anlaşılmaktadır. Ancak bölgede Finansal kiralama ve faktöring uygulamaları yeterli seviyelerde değildir. Bu konuda özellikler KOBİ ler bilinçlendirilmelidir. Sigortacılık sektöründe ise bölgede birçok firmanın acenteleri sigortacılık işlemlerini yürütmektedir. 18

Kaynakça 1. Devlet Planlama Teşkiltı. Finansal Hizmetler Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara : s.n., 27. 2. BDDK. Finansal Piyasalar Raporu Eylül 212. [Çevrimiçi] 28 Aralık 212. [Alıntı Tarihi: 3 Ocak 213.] http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/raporlar/finansal_piyasalar_raporlari/11531fpreylul212 _281212.pdf. 3. T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı. 212 Yılı İlerleme Raporu. Ankara : Avrupa Birliği Bakanlığı, 213. 4. Türkiye Bankalar Birliği. Bankacılık Sisteminin Coğrafi Dağılımı 211. s.l. : TBB, 211. 5. TKBB. Personel ve Şube Sayıları. Türkiye Katılım Bankaları Birliği. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 4 Ocak 213.] http://www.tkbb.org.tr/download/sube_personel_aralik21_181211.pdf. 6. Türkiye Katılım Bankaları Birliği. [Çevrimiçi] 19 5 211. [Alıntı Tarihi: 23 1 213.] http://www.tkbb.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=461&itemid=846. 7. Türkiye Bankalar Birliği (TBB). Banka ve Sektör Billgileri. [Çevrimiçi] 31 12 212. [Alıntı Tarihi: 5 2 213.] http://www.tbb.org.tr/tr/banka-ve-sektor-bilgileri/4. 8. albaraka. Albaraka Şube ve ATMler. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 4 Ocak 213.] http://www.albarakaturk.com.tr/bizi_taniyin/sube-atmliste.aspx?sectionid=vu7cvgreywwlfklcylxo1w%3d%3d&contentid=4oeu6kjemu33ggztil4gkq%3d %3d. 9. Türkiye Finans. Türkiye Finans Erişim Noktaları. Türkiye Finans Şubeleri. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 4 Ocak 213.] http://www.turkiyefinans.com.tr/tr/erisim/subelerimiz.aspx. 1. Kuveyt Türk. Kuveyt Türk Erişim Noktaları. Şubelerimiz. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 4 Ocak 213.] http://www.kuveytturk.com.tr/pages/erisim_noktalarimiz.aspx. 11. Bank Asya. Bank Asya Şubeler/ İşlem Noktaları. Şubelerimiz. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 4 Ocak 213.] http://www.bankasya.com.tr/subeler_islem_noktalari/index.jsp. 12. BDDK. Fin Türk. Finansal Türkiye Haritası. [Çevrimiçi] 3 9 212. [Alıntı Tarihi: 5 2 213.] http://ebulten.bddk.org.tr/haritalama/harita.aspx. 13. TÜİK. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi. [Çevrimiçi] 12 212. [Alıntı Tarihi: 7 2 213.] http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul. 14. TBB. İstatistiki Raporlar. İllere ve Bölgelere Göre Mevduat ve Kredi Çeşitlerinin Dağılımı - 211. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 23 Ocak 213.] http://www.tbb.org.tr/tr/banka-ve-sektor-bilgileri/istatistikiraporlar/--211---illere-ve-bolgelere-gore-mevduat-ve-kredi-cesitlerinin-dagilimi/1159. 19

15. Swiss Re. sigma. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 213 Ocak 3.] http://www.tsrsb.org.tr/sites/default/files/images/sigma_3_12_en.pdf. 16. FİDER. Finansal Kiralama İşlemleri Dönemler Karşılaştırmaları. [Çevrimiçi] 3 Eylül 212. [Alıntı Tarihi: 7 Şubat 213.] http://www.fider.org.tr/wswfiles/document/document_285/212_3_donem_ve_yillik_ozet_istatisti kleri.pdf. 17. Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı. Finansal Hizmetler Sektörü Raporu. İnvest in Turkey. [Çevrimiçi] Ekim 21. [Alıntı Tarihi: 213 Şubat 5.] http://www.invest.gov.tr/tr- TR/Sectors/Pages/FinancialServices.aspx. 18. YAĞCILAR, Dr. Gamze GÖÇME. Türk Bankacılık Sektörünün Rekabet Yapısının Analizi. Ankara : BDDK, Aralık 211. 2