TÜRKİYE DEMİRYOLU MAKİNALARI SANAYİİ A.Ş. (TÜDEMSAŞ) 2011 YILI RAPORU
Bu rapor, 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Kanun, 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca düzenlenmiştir.
Kuruluşun unvanı : Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayii Anonim Şirketi TÜDEMSAŞ) Merkezi : Sivas Bağlı olduğu kuruluş : T.C. Devlet Demiryolları (TCDD) İşletmesi Genel Müdürlüğü Ortaklar Sermaye durumu Taahhüt edilen (TL) % Ödenen (TL) Ödenmemiş (TL) T.C.D.D İşletmesi Genel Müdürlüğü 79.999.430,94 99,99929 79.999.430,94 - Asil Çelik ve Ticaret A.Ş. 209,06 0,00026 209,06 - Mustafa ÇAVUŞOĞLU (TCDD Gen.Md.Yrd) 120,00 0,00015 120,00 - Abdülkadir GÜL (TCDD Ticaret D. Bşk.) 120,00 0,00015 120,00 - İbrahim ÇELİK (TCDD Har. D. BŞK.) 120,00 0,00015 120,00 - Sermaye toplamı 80.000.000,00 100,00 80.000.000,00 - Karar Organı ( Yönetim Kurulu ) Karar Organındaki Unvanı 1-Başkan Adı ve Soyadı Halil TORUN Recep SARIKAYA Selim Dursun Temsil ettiği Bakanlık veya Kuruluş TÜDEMSAŞ Kuruluştaki Görevi veya Mesleği Genel Müd. Yön.Kur.Başkanı Genel Müd. Yrd. Yön. Kur. Bşk. V. Genel Müd. Yön.Kur.Başkanı Görevli bulunduğu süre Başlama tarihi 15.02.2000 14.03.2011 10.05.2011 Bitiş tarihi 10.03.2011 10.05.2011 Devam Ediyor 2- Üye Nedim KÜÇÜKER Ulaştırma Bakanlığı 3- Üye Cumhur Menderes BOZ Hazine Müsteşarlığı TBMM Personel ve Muh. Dai.Baş. 16.03.2009 16.03.2012 DPT Müşaviri 11.04.2007 Devam Ediyor 4- Üye Nurdoğan Ahmet KUŞHANOĞLU Ulaştırma Bakanlığı DLH Genel Müdür Yardımcısı 18.06.2007 Devam ediyor 5- Üye Mehmet AYCI Ulaştırma Bakanlığı Ulaştırma Bakanlığı Basın Müşaviri 06.01.2010 Devam ediyor
İ Ç İ N D E K İ L E R Sayfa I- TOPLU BAKIŞ I A- Kuruluşun tarihçesi ve Türkiye Ekonomisindeki yeri... I B- Öneriler.. IV II- İDARİ BÜNYE... 1 A- Mevzuat.. 1 B- Teşkilat... 3 C- Personel durumu. 8 III- MALİ BÜNYE..... 20 A- Mali durum. 20 B- Mali sonuçlar.. 25 IV- İŞLETME ÇALIŞMALARI... 27 A- İşletme bütçesinin genel durumu.... 27 B- Finansman.. 29 C- Giderler... 31 D- Tedarik işleri.. 34 E- Üretim ve maliyetler. 46 1- Üretim. 49 2- Üretim maliyetleri... 61 F- Pazarlama.... 71 G- Sigorta işleri... 76 H- İşletme sonuçları.... 76 İ- Kalkınma planı ve yıllık programlar... 81 1-Yatırımlar. 81 2-Yıllık programlarda yer alan politika öncelikleri ve tedbirler 91 V- BİLANÇO...... 92 - Aktif...... 93 - Pasif.... 100 VI- GELİR TABLOSU..... 106 VII- EKLER.... 113
Kısaltmalar AB : Avrupa Birliği APK : Araştırma Planlama Koordinasyon Ar-Ge : Araştırma - Geliştirme EBİM : Elektronik Bilgi İşlem Merkezi EDYS : Elektronik doküman yönetimi ve arşiv sistemi ERP : Enterprise Resourche Planning (Kurumsal Kaynak Planlaması) GSMH : Gayri safi milli hasıla GSYİH : Gayri safi yurtiçi hasıla ISG : İş Sağlığı ve Güvenliği KDV : Katma Değer Vergisi KHK : Kanun Hükmünde Kararname KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsleri NDT : Tahribatsız malzeme muayenesi PT : Penetrant muayenesi SİDEMAS : Sivas Demiryolları Makine Sanayi Müessesesi TCDD : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Trans-European-Net : Trans-Avrupa Demiryolu ağı TS EN 15085 : Demiryolu uygulamaları-araçları ve bileşenlerinin kaynağı standardı TS EN ISO 14001 : Çevre Yönetim Sistemi standardı TS EN ISO 9001 : Kalite Yönetim Sistemi standardı TS EN OHSAS 18001: İşçi Sağlığı ve Güvenliği standardı TSE : Türk Standartları Enstitüsü TSI : Technical Specification for Interoperability (Avrupa Birliği karşılıklı işletilebilirlik teknik şartları) TUHİS : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri TÜDEMSAŞ : Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayi Anonim Şirketi TÜLOMSAŞ : Türkiye Lokomotif Ve Motor Sanayii Anonim Şirketi TÜVASAŞ : Türkiye Vagon Sanayii Anonim Şirketi TÜV-SÜD : Teknik Güvenlik ve Kalite Denetim Tic. Ltd. Şti. UIC : Union International de Chemin de Fer : Uluslararası Demiryolları Birliği WPQR : Kaynak Yöntem Testleri WPS : Kaynak Yöntem Spesifikasyonu YPK : Yüksek Planlama Kurulu
I. TOPLU BAKIŞ A- Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi: 1939 yılında "Sivas Cer Atölyesi" adı altında işletmeye açılan Kuruluş o dönemde katma bütçeli bir Devlet idaresi şeklinde yönetilmekte olan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesinin (TCDD) envanterinde bulunan ve kullanılmakta olan buharlı lokomotiflerle yük vagonlarının onarımını yapma görevini üstlenmiştir. Sivas Cer Atölyesi, demiryolu taşımacılığındaki gelişmeler ve sektördeki gereksinimler nedeniyle bina, tesis ve tezgah bakımından yeni yatırımlarla desteklenerek 1953 yılından itibaren yük vagonu üretmeye başlamıştır. 1958 yılından itibaren Sivas Demiryolu Fabrikaları adıyla faaliyetine devam eden kuruluş, 440 sayılı KİT ler hakkında Kanun çerçevesinde 01.04.1975 tarihinde, 200 milyon TL sermayeli Sivas Demiryolları Makine Sanayi Müessesesi SİDEMAS unvanıyla Müessese haline getirilmiştir. KİT ler hakkındaki 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamında, o dönemdeki adı Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulu olan Yüksek Planlama Kurulu (YPK) nun aldığı 02.12.1985 tarih ve 85/30 sayılı karar ve Bakanlar Kurulunun 28.03.1986 tarih ve 86/10527 sayılı kararına istinaden, Kuruluşun Müessese statüsü sona erdirilerek TCDD nin bağlı ortaklığı haline dönüştürülmüştür. Ana sözleşmenin 02.05.1986 tarihinde Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanması ile tüzel kişilik kazanan Şirket Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayii A.Ş. TÜDEMSAŞ unvanını almıştır. YPK nın 25.11.1993 gün ve 93/35 sayılı kararıyla özelleştirme kapsamına alınan Şirket, özelleştirmeye ilişkin işlemlere başlanmadan yine YPK tarafından alınan 26.01.1994 tarih ve 94/2 sayılı kararla bu kez özelleştirme kapsamından çıkarılmıştır. Şirket halen UIC 1 standartlarına uygun bojili ve bojisiz yük vagonu ile yük ve yolcu vagonu yedek parçalarının yapımı yanında yük ve gerektiğinde yolcu vagonu onarımlarını da yapmaktadır. Kurulu bulunduğu 287.467 m² toplam alan üzerinde 96.000 m²'lik kapalı alanı bulunan ve 3 ana fabrikadan oluşan TÜDEMSAŞ ın son beş yıllık faaliyetlerine ilişkin toplu bilgileri aşağıdadır. 1 Union International de Chemin de Fer : Uluslararası Demiryolları Birliği I
Toplu bilgiler Ölçü 2007 2008 2009 2010 2011 Son iki yıl farkı Artış veya azalış % Sermaye Bin TL 80.000 80.000 80.000 80.000 80.000 - - Ödenmiş sermaye Bin TL 80.000 80.000 80.000 80.000 80.000 - - Öz kaynaklar Bin TL - 32.634 48.889 49.085 49.186 101 0,2 Yabancı kaynaklar Bin TL 111.366 79.652 37.618 54.590 79.082 24.492 44,9 Yabancı kaynaklara sirayet eden zarar Bin TL 2.907 - - - - - - Finansman giderleri Bin TL 3.172 1.080 4.317 1.524 3.114 1.590 104,3 Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL 48.362 51.151 53.744 56.694 57.047 353 0,6 Maddi duran varlıklar birikmiş amortismanı Bin TL 27.790 29.994 32.102 33.863 36.246 2.383 7,0 Yatırım için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 2.464 2.366 3.554 3.890 3.525 (365) (9,4) Yatırım gerçekleşme oranı (nakdi) % 70 66 89 91 78 (13) (14,3) Tüm alım tutarı Bin TL 67.097 66.146 45.477 59.863 69.837 9.974 16,7 Başlıca (mal ve hizmet) üretim miktarı: - Yük vagonu yapımı Adet 574 604 700 400 435 35 8,8 - Yük vagonu onarımı Adet 1.760 2.282 2.385 2.668 2.520 (148) (5,5) Tüm üretim tutarı (Üretim maliyeti) Bin TL 114.601 142.916 160.410 123.908 136.531 12.623 10,2 Üretim Kapasitesi : - Yük vagonu yapımı Adet 750 750 750 421 421 - - - Yük vagonu onarımı Adet 4.000 4.000 4.000 1.759 1.759 - - Kapasiteden yararlanma oranı: - Yapım % 77 81 93 95 103 8 8,4 - Onarım % 44 91 95 151 143 (8) (5,3) Net satış tutarı Bin TL 101.561 181.904 179.533 133.076 127.250 (5.826) (4,4) Stoklar: - İlk madde ve malzeme Bin TL 52.113 57.017 28.053 39.843 50.502 10.659 26,8 - Yarı mamuller Bin TL 13.132 723 520 492 16.305 15.813 3214,0 - Mamuller Bin TL - 5.224 - - 5.237 5.237 - - Diğer stoklar Bin TL 2.667 1.932 4.061 3.210 199 (3.011) (93,8) Memur (ortalama) Kişi 61 64 65 64 65 1 1,6 Sözleşmeli (ortalama) Kişi 243 234 224 213 205 (8) (3,8) İşçi (ortalama) Kişi 1.383 1.326 1.258 1.195 1.122 (73) (6,1) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 64.558 71.232 72.483 77.377 82.808 5.431 7,0 Cari yıla ilişkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL 2.310 2.386 2.721 2.889 3.364 475 16,4 Memur başına aylık ortalama gider TL 3.155 3.162 3.488 3.762 4.313 610 16,2 Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL 6.237 6.643 6.945 7.219 8.349 1.130 15,7 Sözleşmeli başına aylık ortalama gider TL 2.139 2.398 2.584 2.824 3.394 624 22,1 İşçiler için yapılan giderler Bin TL 53.364 58.550 59.713 63.168 65.507 2.339 3,7 İşçi başına aylık ortalama gider TL 3.215 3.895 3.956 4.405 4.865 848 19,3 Dönem kârına ilişkin vergi ve diğ. yas.yük. Bin TL 639 529 441 (88) (16,6) Tahakkuk eden vergiler Bin TL 1.097 921 1.836 1.630 1.080 (550) (33,7) GSYİH'ya katkı (üretici fiyatı) Bin TL 55.474 111.422 92.009 79.297 85.493 6.114 7,7 GSYİH'ya katkı (alıcı fiyatıyla) Bin TL 56.571 112.343 93.206 80.398 86.132 5.631 7 GSMH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 56.571 112.343 93.206 80.398 86.132 3.711 7 Faaliyet kârlılığı(öz kaynaklar yönünden) % - 112 41 8 7 (1) (12,5) Mali kârlılık (öz kaynaklar yönünden) % - 112 35 2 1 (1) (50,0) Ekonomik kârlılık % - 33 25 2 3 1 50,0 Zararlılık % - - - - - - - Faaliyet kârı veya zararı Bin TL (11.233) 36.576 19.796 4.056 3.608 (448) (11,0) Dönem kârı veya zararı Bin TL (14.348) 35.541 16.895 725 543 (182) (25,1) Bilanço kârı veya zararı Bin TL (82.946) (47.405) (31.150) (30.955) (30.853) 102 (0,3) II
Şirketin 2011 yılı üretim faaliyetleri yapım ağırlıklı olarak gerçekleşmiş; vagon üretimi geçen yıla göre % 8,9 oranında artarken, onarım işleri % 5,6 oranında azalmıştır. 2011 yılı satışlarının % 98,6 sı ana kuruluş TCDD ve bağlı ortaklıklarına yapılmıştır. TÜDEMSAŞ ın üretim ve satış faaliyetlerinin tamamına yakın bir kısmının TCDD ve bağlı ortaklıklarının siparişlerine dayalı olarak yürütülmesi, Şirketi ana kuruluşun yatırım ve finansman programına bağlı kılmaktadır. Şirketin sadece TCDD siparişlerine bağımlı kalmaması, alternatif piyasalara, özellikle dış pazarlara açılarak piyasa payını yükseltmesi önem arz etmekte olup bu konuda diğer bağlı ortaklıklar TÜVASAŞ ve TÜLOMSAŞ ile işbirliği çalışmalarının geliştirilmesi, ayrıca özel sektörden de yararlanmak suretiyle ihracata yönelik faaliyetlerin artırılması gerekli görülmektedir. Şirketin piyasa payının artırılabilmesi ve rekabet gücünün yükseltebilmesi için üzerinde durulması gereken hususların başında birim maliyetlerin düşürülmesi gelmektedir. Bu konudaki çalışmalara etkinlik kazandırılmalı, ayrıca imkanlar ve ihtiyaçlar ölçüsünde makine ve tezgah parkının modernize edilmesi çalışmaları sürdürülmelidir. Diğer yandan, Ar-Ge çalışmaları üzerinde önemle durulması gerekmekte olup APK Dairesi bünyesinde sınırlı sayıda personelle yürütülmeye çalışılan Ar-Ge faaliyetleri için ayrı bir ünite teşkil edilmesi konusu değerlendirilmelidir. Diğer yandan, Şirkette EBİM Sistem Geliştirme Ve Uygulama Projesi nin tüm bileşenleriyle uygulamaya konulması çalışmaları tamamlanmalıdır. Söz konusu projeyle, tüm faaliyetlerde otomasyona gidilmesi, fonksiyonel verilerin merkezi veri tabanında toplanarak kontrol altına alınması, üniteler arasında doğru ve hızlı bilgi akışına dayalı koordinasyonun sağlanması, yönetim kararlarına ve politikalarına ışık tutacak güncel ve doğru bilgilerin raporlanması, üretim, satış ve stok faaliyetleri başta olmak üzere tüm fonksiyonlarda daha sağlıklı planlar oluşturulması mümkün olabilecektir. Bu çerçevede, bilgi işlem ünitesinin de güçlendirilmesi gerekli bulunmaktadır. 2007 yılı başında AB ülkelerinde kanunlaşıp yürürlüğe giren Trans-Avrupa Konvansiyonel Demiryolu Sistemi çeken ve çekilen demiryolu araçları ve yük vagonlarının alt sistemine ilişkin karşılıklı işletim teknik şartları çerçevesinde, Trans- Avrupa Demiryolu ağında çalıştırılmak üzere üretilecek yük vagonlarının ve parçalarının, Avrupa Birliği normlarında sertifikalandırılması gereği ortaya çıkmıştır. TSI ya göre sertifikalandırılmamış yük vagonlarının Avrupa Demiryollarında işletilemeyeceği hususu göz önüne alınarak, yük vagonlarının ve parçalarının, Avrupa Birliği normlarında sertifikalandırılması çalışmaları sonuçlandırılmalıdır. Şirket 2011 yılı çalışma dönemini, önceki dönemden % 25,1 noksan olmak üzere 543 bin TL dönem kârı ile kapatmıştır. III
B- Öneriler: Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayii Anonim Şirketi'nin 2011 yılındaki çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır. 1- Şirket Ana Sözleşmesinin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa (TTK) uygun hale getirilmesi; anılan Kanunla ticari hayata ilişkin kapsamlı düzenlemeler yapıldığı dikkate alınarak, Şirket faaliyetlerinin yeni düzenlemelere uyumunda aksaklık yaşanmaması için gerekli hazırlıkların yapılması; özellikle finansal tabloların 2013 yılı başından itibaren Uluslararası Finasal Raporlama Standartlarına (UFRS/TFRS) göre düzenlenmesi gerektiğinden bu konuda gerekli alt yapının oluşturulması ve mali işler personeli başta olmak üzere ilgili tüm personelin TTK ve UFRS/TFRS eğitimlerinin yaptırılması (Sayfa: 1-2, 92-93 ), 2- Geleceğe dönük hedef ve politikalar çerçevesinde; -Şirketin rekabet gücünün ve piyasa payının yükseltilmesi, üretim maliyetlerinin düşürülmesi, verimliliğin artırılması ve raylı sistemler teknolojisinde meydana gelen gelişmelerin yakından takip edilmesi için Ar-Ge çalışmalarına daha fazla ağırlık verilmesi; bu amaçla, APK bünyesinde bulunan ve 1 mühendis ve 2 teknik ressamla faaliyetlerini sürdürmeye çalışan Ar-Ge biriminin yeteri sayıda nitelikli personelle takviye edilerek daha güçlü ve fonksiyonel bir yapıya kavuşturulması; söz konusu birimin, TCDD nin diğer bağlı ortaklıklarında olduğu gibi ayrı bir daire şeklinde yapılandırılması, -Şirketin geniş bir bilgi işlem ağına sahip bulunduğu ve EBİM Sistem Geliştirme ve Uygulama Projesi adıyla çok sayıda modülden oluşan otomasyon sistemi kurulması çalışmalarının sürdüğü göz önünde bulundurularak, APK bünyesinde 3 personelle faaliyetini sürdürmeye çalışan Bilgi İşlem Şube Müdürlüğünün ayrı bir daire şeklinde yapılandırılması ve yeteri sayıda nitelikli personelle takviye edilmesi (Sayfa: 6-8 ), 3- Toplu İş Sözleşmesi görüşmelerinde, ücret artışlarının verimlilikle ilişkilendirilmesi; ağır ve yıpratıcı işlerde gayri müsait şartlarla çalışmayı ve devamı teşvik tazminatı ödemesindeki gruplandırmanın, yürütülen iş ve hizmetler göz önünde bulundurularak yeniden belirlenmesi; özellikle kapalı işyerlerinde tavan vinci kullanan, tabanca ile boya yapan, yanıcı ve patlayıcı işlerde ve diğer ağır ve yıpratıcı işlerde çalışan işçilerin çalışma şartlarının diğerlerinden ayrı değerlendirilmesi için ilgili merciler ve yetkili sendikalar nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa: 11-12 ), 4- Şirketin mevcut malzeme yönetim ve stok kontrol sisteminin daha etkin hale getirilmesini teminen; -Şirket malzeme hareketlerinin elektronik ortamda kayıt ve takibinin yapılması; ayrıca TCDD ve bağlı ortaklıkların, birbirlerinin malzeme stoklarını elektronik ortamda görebilmelerini sağlamak ve bu suretle bir kuruluşta ihtiyaç dışı olan ortak IV
nitelikteki malzemenin, ihtiyacı olan diğer kuruluşa kısa sürede intikalini temin etmek üzere, kuruluşlar arası online stok izleme sistemi kurulması; TCDD ve bağlı ortaklıklar arasında aynı nitelikteki malzemeler için ortak kodlama sisteminin oluşturulması, - 1998 yılında TCDD siparişi yük vagonu üretimi için TÜLOMSAŞ tarafından temin edilen ve tampon kısımlarını imal etmek üzere TÜDEMSAŞ a gönderilen, ancak daha sonra TCDD tarafından üretimde kullanılmasına son verilen ve bu nedenle yıllardır Şirketin malzeme ambarlarında hareket görmeden bekleyen ve teknik olarak kullanım imkanı kalmamış bulunan elastomer sustaların satışı ve değerlendirilmesi konusunda bir an önce TÜLOMSAŞ la birlikte karara varılması (Sayfa: 44-45 ), 5- Avrupa Birliği karşılıklı işletilebilirlik teknik şartlarına (Technical Specification for Interoperability-TSI) uygunluk belgesi bulunmayan yük vagonlarının, yakın gelecekte Trans Avrupa Demiryolu Hatlarında işletilemeyeceği hususu göz önüne alınarak, Şirketin Trans-Avrupa Demiryolu Şebekesinde çalıştırılmak üzere üreteceği yük vagonlarının ve parçalarının, Avrupa Birliği normlarında sertifikalandırılmasına yönelik çalışmaların bir an önce tamamlanması (Sayfa: 47-49 ), 6- Verimliğin artırılması ve daha sağlıklı bir üretim planlaması yapılabilmesi için; üretim safhalarının tamamında iş-zaman etütlerinin ve ölçümlerinin yapılması çalışmalarının tamamlanması, iş akış diyagramlarının ve ürün ağaçlarının elde edilecek bulgular ile geliştirilmesi, makine ve tezgah parkının yapılacak fizibilite ve etütlerle belirlenecek ölçülerde modernize edilmesi (Sayfa: 58-59 ), 7- TS EN 18001:2008 İşçi Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi çerçevesinde iş güvenliği sisteminin daha da geliştirilmesi amacıyla; kişisel koruyucu malzemelerin çalışanlar tarafından gerektiği şekilde kullanılması hususunda tüm tedbirlerin alınması, bu konudaki eğitimlerin her kademedeki personele yaygınlaştırılarak mutat hale getirilmesi, iş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin öngördüğü gereklerin yerine getirilmesi konusunda, tüm birimlerce gereken hassasiyetin gösterilmesi (Sayfa:12-13, 60-61), 8- Şirketin piyasa payının artırılması ile daha kârlı ve verimli bir şekilde çalışabilmesi için; üretim ve satış faaliyetlerinde TCDD siparişlerinin karşılanmasının yanı sıra, alternatif piyasalara yönelme, dış pazarlara açılma ve yeni pazarlar bulma çalışmalarına etkinlik kazandırılması; bu kapsamda iç ve dış piyasalarda ne tür mal ve hizmetler üretilebileceği ve pazarlanabileceği konusunda orta ve uzun vadeli politikalar oluşturulması çalışmalarına hız verilmesi (Sayfa: 71 ), 9-2008 yılında 1,6 milyon TL ye ihale edilen, 2009 yılında 159 bin TL ilave iş artışı verilen ve 2010 yılında kabulü yapılarak uygulamaya alınan EBİM Sistem Geliştirme ve Uygulama Projesi ile ilgili olarak ortaya çıkan eksikliklerin, 31.12.2012 tarihinde sona erecek olan garanti süresi dolmadan yüklenici firmaya tamamlattırılarak kabul işlemlerinin yeniden yapılması; bu ve benzer işlerde eksiklik ve aksaklıklara V
mahal verilememesi ve tüm işlemlerin sözleşmeye ve hizmet işleri genel şartnamesine uygun olarak yürütülmesi konusunda gerekli tedbirlerin alınması (Sayfa: 88-91), 10-Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek:17) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi. Sonuç: Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayi Anonim Şirketinin (TÜDEMSAŞ) 2011 yılı bilançosu ve 542.779,65 Türk Lirası dönem kârı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur. VI
A-Mevzuat: II. İDARİ BÜNYE Kuruluş 1939 yılında Sivas Cer Atölyesi olarak kurulmuş; 1953 yılından itibaren yük vagonu üretimine başlamıştır. 1958 yılında Sivas Demiryolu Fabrikaları adını alan Kuruluş, 01.04.1975 tarihinde, 200 TL sermayeli Sivas Demiryolları Makine Sanayi Müessesesi SİDEMAS unvanıyla Müessese statüsünde yeniden yaplandırılmıştır. 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında KHK kapsamında, Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulunun (YPK) aldığı 02.12.1985 tarih ve 85/30 sayılı kararı ve Bakanlar Kurulunun 28.03.1986 tarih ve 86/10527 sayılı kararı ile Kuruluş TCDD nin bağlı ortaklığı haline dönüştürülmüştür. Ana Sözleşmenin 02.05.1986 tarihinde Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanması ile tüzel kişilik kazanan Şirket Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayii A.Ş. TÜDEMSAŞ unvanını almıştır. Ana Sözleşmenin 3 üncü maddesinde Şirketin amaç ve faaliyet konuları; -Her çeşit çeken, çekilen araç imalatı ve onarımı, -Her çeşit tesis ve makine parça imalat ve onarımı, -Her çeşit döküm, dövme, pres ve lastikleri, -Faaliyet konuları ile ilgili olarak, yurtiçi ve yurtdışında yerli ve yabancı kuruluşlarla işbirliği veya iştiraklerde bulunmak, proje, müşavirlik işleri yapmak, Ve Ana Sözleşmede yer alan diğer faaliyetleri yürütmek olarak belirlenmiştir. Şirket, Ana Statüsü ile 233 sayılı KT ler hakkında KHK hükümleri çerçevesinde faaliyetlerini yürütmekte olup 233 sayılı KHK da saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümleri uygulanmaktadır. Şirketin dış denetimi Sayıştay tarafından yapılmakta; 3346 sayılı Kanun gereği nihai denetim Türkiye Büyük Millet Meclisi denetimi ile tamamlanmaktadır. Personelin özlük ve sosyal hakları konusunda; 399 sayılı KHK, 4857 sayılı İş Kanunu, 6245 sayılı Harcırah Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar, 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve ilgili mevzuat uyarınca yürürlüğe konulan diğer düzenlemeler meriyettedir. 13.01.2011 tarihinde kabul edilen ve önemli bir kısmı 01.07.2012, bir kısmı da 2013 ve 2014 yılında yürürlüğe girecek olan 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile ticari hayatta yeni bir dönem başlamaktadır. Anılan Kanunla şirketlerin kuruluşu, yönetimi, denetimi ve tüm faaliyetlerinde yeni esaslar getirilmiş bulunmaktadır. Bu çerçevede şirketlerin ana sözleşmelerini yeni TTK ile uyumlu hale getirmeleri gerekmektedir. 1
Diğer yandan finasal tabloların 2013 yılı başından itibaren Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına (UFRS/TFRS) uygun olarak hazırlanması gerektiğinden bu konudaki hazırlık çalışmalarına bir an önce başlanması, ayrıca ilgili tüm personelin TTK ve TFRS eğitimlerinin yaptırılması gerekli bulunmaktadır. Şirket Ana Sözleşmesinin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa (TTK) uygun hale getirilmesi; anılan Kanunla ticari hayata ilişkin kapsamlı düzenlemeler yapıldığı dikkate alınarak, Şirket faaliyetlerinin yeni düzenlemelere uyumunda aksaklık yaşanmaması için gerekli hazırlıkların yapılması; özellikle finansal tabloların 2013 yılı başından itibaren Uluslararası Finasal Raporlama Standartlarına (UFRS/TFRS) göre düzenlenmesi gerektiğinden bu konuda gerekli alt yapının oluşturulması ve mali işler personeli başta olmak üzere ilgili tüm personelin TTK ve UFRS/TFRS eğitimlerinin yaptırılması önerilir. 2-Tüzükler: 2011 yılında Şirketi doğrudan ilgilendiren bir tüzük yayımlanmamıştır. 3-Bakanlar Kurulu Kararları: Bakanlar Kurulunun kamu kuruluşlarının faaliyetlerine ilişkin genel nitelikteki kararları ile kamu personelinin ücret, ek ödeme ve sosyal giderlerinin belirlenmesine esas olan katsayı, puan ve oran tespitine ilişkin diğer kararları, ilgili kamu kuruluşlarında olduğu gibi Şirkette de uygulanmıştır. 4-Uluslararası anlaşmalar: 2011 yılında herhangi bir uluslararası anlaşma bulunmamaktadır. 5-Yüksek Planlama Kurulu Kararları: Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile bağlı ortaklıklarının sözleşmeli ve kapsam dışı personeli, bu kuruluşların yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile denetçi ve tasfiye kurulu üyelerine 2011 yılında uygulanacak ücretlerin tespitini düzenleyen 21.10.2011 tarih ve 2011/T-20 sayılı Yüksek Planlama Kurulu kararı Şirket çalışanları için de uygulanmıştır. 6-Yönetmelikler: Şirket birimlerinin faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenmiş 16 ayrı yönetmelik bulunmaktadır. İnceleme tarihi itibariyle de (Nisan/2012), TÜDEMSAŞ Genel Müdürlüğü Disiplin Amirleri Yönetmeliği yeniden düzenlenmiş ve 29.02.2012 tarih, 28219 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur. TCDD Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği 08.01.2012 tarih ve 28167 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur. 2
Şirket Yönetim Kurulunun 25.03.2011 tarih ve 3/24 sayılı kararı ile Şirkete ait Sosyal Tesisler İşletme Yönetmeliğinde yapılan değişiklikler yürürlüğe konulmuştur. Yönetmeliklerin ağırlıklı kısmının Şirketin ilk kuruluş yıllarında yürürlüğe konulmuş olması ve güncellenme ihtiyacı içinde bulunması nedeniyle yönetmeliklerin güncellenmesi çalışmalarının devam ettiği anlaşılmıştır. B-Teşkilat: 1-Teşkilatın yapısı: Şirketin teşkilat yapısı Karar Organı (Yönetim Kurulu) ve Yürütme Organından (Genel Müdürlük) oluşmaktadır. Şirkette Genel Müdüre bağlı 4 genel müdür yardımcısı, genel müdür yardımcılarına bağlı ana üretim birimi olarak 3 fabrika müdürlüğü ve ana hizmet birimi olarak 8 daire başkanlığı, 3 şube müdürlüğü, 1 irtibat bürosu bulunmaktadır. Bunların dışında: Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği ve Sivil Savunma Uzmanlığı, özel kalem ve müşavirler ise doğrudan Genel Müdüre bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Kuruluşun teşkilat yapısını gösteren çizelge rapor ekleri arasında (Ek:1) yer almıştır. Şirkette zaman içinde günün gelişme ve ihtiyaçları doğrultusunda birimler oluşturulmuş, verimli olmayan birimler kaldırılmış, aynı veya benzer hizmet ve görevler yürüten birimler birleştirilmiştir. Ancak, Şirketin üretim yapısına uygun ekonomik çalışan birimlerden oluşan bir teşkilat yapısının kurulmasına yönelik uygulamaya geçilememiştir. Bu yönde 2002 yılında bir çalışma yaptırılarak, yeni teşkilat şeması ile organizasyon el kitabı hazırlanmasına ve norm kadrolar tespit edilmesine rağmen, kamuda genel olarak söz konusu çalışmaların durdurulması nedeniyle, değinilen çalışma sonuçlarından yararlanılamamıştır. Yeniden yapılanma konusu sadece Şirketin değil, esasen tüm TCDD topluluğunun bir sorunudur. Bu konuda Ulaştırma Bakanlığı ve Ana Kuruluş TCDD tarafından da çeşitli çalışmalar yürütülmüştür. 2003 Yılı Türkiye Ulusal Programında yer alan ve Türkiye-AB Mali İşbirliği çerçevesinde AB tarafından finanse edilen Türk Demiryolu Sektörünün Yeniden Yapılandırılması ve Güçlendirilmesi projesi kapsamında, Ulaştırma Bakanlığı ve TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü sorumluluğunda gerçekleştirilen Eşleşme Projesi ile Demiryolu işletmeciliğinin modernleştirilerek rekabetçi bir yapıya kavuşturulması, demiryolu taşımacılığının toplam taşımacılık içindeki payının artırılması, sektörde güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir yapı oluşturulması ve TCDD nin çağdaş iletmecilik esaslarına uygun olarak etkin ve verimli bir faaliyette bulunması nı mümkün kılacak şekilde yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır. Bu çerçevede Genel Demiryolu Kanunu taslağı ile TCDD nin yeniden yapılandırılması ve Türkiye Demiryolları 3
Taşımacılığı A.Ş. kurulmasına ilişkin kanun taslağı hazırlanarak ilgili Bakanlığa gönderilmiştir. Söz konusu kanun taslaklarında, TÜDEMSAŞ ve TCDD nin diğer bağlı ortaklıkları ile ilgili olarak herhangi bir düzenlemeye yer verilmemesi önemli bir boşluk olarak görülmüş ve önceki dönemlere ilişkin denetim raporlarında; Avrupa Birliğine uyum süreci çerçevesinde Türk demiryolu sektörünün ve TCDD nin yeniden yapılandırılması amacıyla, TCDD tarafından hazırlanıp İlgili Bakanlığa gönderilen kanun taslakları ile ilgili olarak yürütülen çalışmalarda, bağlı ortaklıkların, dolayısıyla TÜDEMSAŞ ın durumunun ve gelecekteki hukuki statüsünün ne olacağı hususunun da tüm yönleriyle ele alınıp açıklığa kavuşturulması için gerekli girişimlerde bulunulması önerilmiştir. Bunun üzerine kanun taslağında değişiklik yapılarak, TCDD bağlı ortaklıkları TÜDEMSAŞ, TÜLOMSAŞ ve TÜVASAŞ ın Ulaştırma Bakanlığı ile ilgili ayrı teşeküller halinde yapılandırılmalarının öngörüldüğü belirlenmiştir. Şirketin yeni bir tüzel kişilikle ayrı bir iktisadi devlet teşekkülü şeklinde yapılandırılması durumunda, tümüyle piyasa koşullarına göre faaliyet göstermesi gereği ortaya çıkacaktır. Bu nedenle Şirketin hedef ve politikalarını bu yönde oluşturması, geleceğe dönük sağlıklı planlamalar yapılması, verimli ve etkin bir yapılanmaya gidilmesi önem arz etmektedir. Şirkette etkin bir yapılanma ve verimli çalışmanın sağlanabilmesinde, Kurumsal Kaynak Planlaması- ERP (Enterprise Resourche Planning) sisteminin önemli bir yeri bulunmaktadır. ERP sisteminin kurulmasına yönelik olarak yürütülen çalışmalarda önemli aşamalar kaydedildiği gözlenmekte olup bu konudaki çalışmaların bir an önce tamamlanmasında yarar bulunmaktadır. ERP sisteminin uygulamaya konulmasıyla birlikte, iş akışının, tüm faaliyetleri kapsayan süreç analizlerinin, görev, yetki ve sorumluluk tanımlamalarının gözden geçirilmesi gerekmektedir. Şirkette, EBİM Sistem Geliştirme ve Uygulama Projesi nin bütün bileşenleriyle birlikte uygulamaya konulması hususundaki çalışmalara etkinlik kazandırılması; söz konusu sistemden yararlanılarak tüm faaliyetleri kapsayan süreç analizlerinin ve görev tanımlamalarının gözden geçirilmesi; geleceğe dönük hedef ve politikalar da belirlenmek suretiyle daha fonksiyonel bir yapılanmaya gidilmesi önerilir. 2- Genel kurul ve denetçiler: 233 sayılı KHK nın 23 üncü maddesinde yer alan, sermayelerinin en az % 91 i kamu iktisadi kuruluşlarına ait olan bağlı ortaklıkların genel kurulu ve denetçileri bulunmaz hükmü gereği; Şirket sermayesinin % 99,9 u KİK statüsünde olan TCDD ye ait olduğu için genel kurulu ve denetçileri bulunmamaktadır. 4
3- Karar organı: Şirketin en üst seviyede yetkili ve sorumlu karar organı Yönetim Kuruludur. Bir başkan ve dört üyeden oluşan yönetim kuruluna Genel Müdür başkanlık etmektedir. Genel Müdür ilgili bakanın teklifi üzerine ortak kararname ile atanmaktadır. Yönetim Kurulunun oluşumunu gösteren çizelgeye Raporun giriş kısmında yer verilmiştir. Yönetim Kurulu 2011 yılında 12 toplantı yaparak çeşitli konularda toplam 90 karar almıştır. 4-Yürütme organı: Kuruluşun yetkili ve sorumlu yürütme organı olan Genel Müdürlük, Yönetim kurulu kararları çerçevesinde ve mevzuat hükümleri dahilinde Şirket faaliyetlerini yürütmekle görevli, yetkili ve sorumlu bulunmaktadır. Genel müdürlük, Genel Müdür ve 4 Genel Müdür Yardımcısı ile bağlı ana ve yardımcı hizmet birimlerinden oluşmaktadır. 5-Servisler: Servislerin 2011 yılında yürüttükleri faaliyetlere ilişkin tespit ve değerlendirmelere Raporun ilgili bölümlerinde yer verilmiş, üzerinde ayrıca durulması gereken birimlerin çalışmalarına ise aşağıda değinilmiştir. a) Hukuk Müşavirliği: Şirketle ilgili hukuki işleri takip etmek, gerektiğinde hukuki mütalaada bulunmak, adli idari ve icrai dava ve işlemleri yürütmek, mevzuatla verilen diğer görevleri yürütmekle yetkili ve sorumludur. Hukuk Müşavirliği doğrudan Genel Müdüre bağlı olarak ve Hukuk Müşavirliği Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde çalışmaktadır. 2011 yılından 13 ü Şirketçe, 20 si Şirkete karşı açılan olmak üzere 33 dava devretmiş; 2011 yılında açılan 10 adet davadan 2 adedi Şirket tarafından, 8 adedi ise Şirkete karşı açılmıştır. 2011 yılında 10 adet davadan 4 ü lehte, 3 ü kısmen lehte, kısmen aleyhte, 3 adeti aleyhte sona ermiştir. 2012 yılına devreden 23 adet davadan 10 u Şirketçe açılan, 13 ü Şirkete karşı açılan davalardan oluşmaktadır. 2012 yılında AKTES Isı Sanayi Ticaret Limited Şirketi tarafından Şirket aleyhine 1,2 milyon TL tutarlı dava açılmıştır. Yüklenici firma AKTES in taahhüt ettiği 204 adet KS Tipi Platform Vagonu Komple Şasisi teslimatını süresi içerisinde yerine getirmemesi nedeniyle, TÜDEMSAŞ tarafından bu firmaya sözleşme gereği 430,7 bin TL gecikme cezası uygulandığı ve bu tutarın AKTES firmasının hakedişinden kesildiği belirlenmiştir. Bunun üzerine AKTES firmasının, KARDEMİR A.Ş. den malzeme alamadığından dolayı süre uzatımı verilmesi gerektiğini talebiyle konuyu TCDD Genel Müdürlüğüne intikale ettirdiği, TCDD Genel Müdürlüünün de 5
konuyu incelemek üzere müfettiş görevlendirdiği belirlenmiştir. Müfettiş, raporunda TÜDEMSAŞ ı haklı bulmuş, kesilen cezanın yerinde olduğu yönünde kanaat belirtmiştir. Buna karşılık Teftiş Kurulu Başkanlığı ve TCDD Genel Müdürlüğü cezasız süre uzatımı verilebileceği yönünde görüş belirtmişse de, TÜDEMSAŞ ın bu yönde bir işlem yürütmediği ve sözleşme gereklerini yerine getirdiği görülmüştür. Bu nedenle de AKTES firmasının yukarıda değinilen davayı açtığı belirlenmiştir. Söz konusu davanın titizlikle takip edilerek TÜDEMSAŞ lehine sonuçlandırılması için gerekli çaba gösterilmelidir. b) Teftiş Kur ulu Başkanlığı: Şirketin teftiş, inceleme ve soruşturma işlemleri TÜDEMSAŞ Teftiş Kurulu Yönetmeliği esaslarına göre yürütülmektedir. Şirket Teftiş Kurulunda 1 başkan, 2 müfettiş ve 2 müfettiş yardımcısı kadrosuna karşılık fiilen 1 müfettiş görev yapmaktadır. 2011 yılında teftiş programının hazırlanmadığı ve yıl içinde herhangi bir teftiş, inceleme ve soruşturma faaliyeti yapılmadığından tanzim edilmiş herhangi bir raporun da bulunmadığı anlaşılmıştır. Şirket faaliyetlerinde ortaya çıkması muhtemel aksaklıkların zamanında belirlenmesi, alınabilecek tedbirlerin ortaya konulması ve daha iyi bir çalışma düzeninin sağlanması hususunda birimlerin periyodik teftişinin önem arz ettiği hususu göz önünde tutularak, Teftiş Kurulunun ihtiyaca uygun sayıda müfettişle takviye edilmesi, yıllık teftiş programlarının hazırlanması ve gerçekleştirilmesi önerilir. c) Araştırma Planlama Koordinasyon (APK) Dairesi Başkanlığı: Şirketin üretim planlama, koordinasyon, yatırım, tasarım, araştırma-geliştirme ve bilgi işlem faaliyetleri APK Daire Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. APK Dairesi bünyesinde Tasarım, Ar-Ge, Üretim Planlama, Bilgi İşlem ve AB Mevzuatı Uygulama Koordinasyon Şube Müdürlükleri oluşturulmuştur. Bunlardan Tasarım Şube Müdürlüğünün 4, Ar-Ge Şube Müdürlüğünün 5, Üretim Planlama Koordinasyon Şube Müdürlüğünün 10, Bilgi İşlem Şube Müdürlüğün 4 personelle görev yaptığı, AB Mevzuatı Uygulama Koordinasyon Şube Müdürlüğünün ise personelin bulunmadığı belirlenmiştir. Avrupa Birliğine uyum süreci çerçevesinde Türk demiryolu sektörünün ve TCDD nin yeniden yapılandırılması amacıyla yürütülen çalışmalar, Şirketin de bu gelişmelere ayak uydurmasını gerekli kılmaktadır. Nitekim bu çerçevede, TCDD nin yeniden yapılandırılması amacıyla hazırlanan kanun taslağında TÜDEMSAŞ ın ve diğer bağlı ortaklıkların ayrı birer teşekkül haline getirilmesi ön görülmektedir. Bu nedenle Şirketin TCDD ile olan ilişkilerinin mevcut durumdaki gibi olamayacağı, piyasa koşullarına göre hareket edilmesinin gerekeceği ortaya çıkmaktaıdr. Dolayısıyla Şirketin iç ve dış piyasalara açılması ve pazar payının artırılması için bugünden adımlar atılması gerekli bulunmaktadır. Bu yönüyle de teknolojik gelişmelerin 6
yakından takip edilmesi zorunluluk arz etmekte, rekabet gücücünün artırılması, maliyetlerinin düşürülmesi ve ürün geliştirme ve çeşitlendirilmesi için araştırma geliştirme faaliyetlerine daha fazla ağırlık verilmesi gerekmektedir. Ar-Ge birimi, aynı konumda bulunan TÜLOMSAŞ ve TÜVASAŞ ta ayrı bir daire başkanlığı şeklinde yapılandırılmışken, Şirkette APK bünyesinde müdürlük olarak kurulmuştur. Bu birimde 5 personel görev yapmakta olup, mühendis personel ile projelerin tasarımı sonrası bunları projelere dökecek teknik ressam bulunmamaktadır. Her ne kadar, Tasarım Şube Müdürlüğünde vagon projesinde 2, kalıp projesinde 2 ve tezgah projelerinde çalışan 1 teknik ressamın bulunduğu görülmüş ise de bunların hizmet sürelerinin 23-29 yıl aralığında olduğu, diğer bir ifadeyle emekli olabilecek konumda olduları belirlenmiştir. Dolayısıyla Ar-Ge birimi yeteri sayıda mühendis, teknik ressam ve diğer nitelikli personelle takviye edilmediği takdirde, bilgi birikimi ve hafızanın da yok olması sorunu ile karşı karşıya kalınabilecektir. Yüksek teknolojiye ulaşılmasında araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin önemi büyüktür. Zira teknolojik gelişmeler, üretim adına satın alınan teknoloji transferleri ile sağlanamamaktadır. Teknoloji transferi yapıldıktan sonra sağlanan bilgi aktarımının özümsenmesi ve üretimde elde edilen bu bilgiler ışığında yapılacak Ar-Ge çalışmalarıyla yüksek teknolojiye sahip ürünlerin üretimlerinin yapılması mümkün olabilmektedir. Bu nedenle Şirket Ar-Ge biriminin ayrı bir daire şeklinde yapılandırılması hususu üzerinde durulması ve nitelikli personel ve yeterli ekipmanla takviye edilerek güçlendirilmesi önem arz etmektedir. Diğer yandan Bilgi İşlem Müdürlüğünde de benzer bir durum söz konusudur. TÜDEMSAŞ ta çok geniş bir bilgisayar ağı, server merkezi, 350 ye yakın kullanıcı, network ağı, görüntü ve ses sistemleri bulunmakta; bu sistemler üzerinden satış, kalite, stok, satınalma, bakım onarım, üretim, maliyet, finans, insan kaynakları ve doküman yönetimi modülleri çalışmaktadır. Buna karşılık Bilgi İşlem Müdürlüğünde 4 memur ve 1 işçi görev yapmaktadır. Bu da olası arıza ve müdahaleyi gerektiren bir durum olduğunda önemli aksaklıklara yol açabilmektedir. Şirkette bir yandan geniş bir donanım ve yazılım ağı kurulurken, diğer yandan güçlü bir bilgi işlem birimi oluşturulmaması önemli bir eksiklik olarak görülmektedir. Değinilen bu hususlar çerçevesinde, Ar-Ge ve Bilgi işlem birimleri başta olmak üzere APK Dairesindeki tüm birimlerin mevcut yapısı yeniden gözden geçirilmelidir. Geleceğe dönük hedef ve politikalar çerçevesinde; -Şirketin rekabet gücünün ve piyasa payının yükseltilmesi, üretim maliyetlerinin düşürülmesi, verimliliğin artırılması ve raylı sistemler teknolojisinde meydana gelen gelişmelerin yakından takip edilmesi için Ar-Ge çalışmalarına daha fazla ağırlık verilmesi; bu amaçla, APK bünyesinde bulunan ve 1 mühendis ve 2 teknik ressamla faaliyetlerini sürdürmeye çalışan Ar-Ge biriminin yeteri sayıda nitelikli personelle takviye edilerek daha güçlü ve fonksiyonel bir yapıya 7
kavuşturulması; söz konusu birimin, TCDD nin diğer bağlı ortaklıklarında olduğu gibi ayrı bir daire şeklinde yapılandırılması, -Şirketin geniş bir bilgi işlem ağına sahip bulunduğu ve EBİM Sistem Geliştirme ve Uygulama Projesi adıyla çok sayıda modülden oluşan otomasyon sistemi kurulması çalışmalarının sürdüğü göz önünde bulundurularak, APK bünyesinde 3 personelle faaliyetini sürdürmeye çalışan Bilgi İşlem Şube Müdürlüğünün ayrı bir daire şeklinde yapılandırılması ve yeteri sayıda nitelikli personelle takviye edilmesi Önerilir. C-Personel durumu: 1- Personel kadroları ve personele ilişkin işlemler: Şirketin 2011 yılı personel durumu, program kadro ve geçen yıl verileriyle birlikte ayrıntılı olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 2010 2011 Çalışan personel Norm Program Çalışan Personel Personel Yıl Yıl Ortalama Kadro Kadro Ortalama Sonu Sonu Kişi Kişi Sayı Sayı Kişi Kişi A Memurlar 1- Genel İdare Hizmetleri 64 64 75 65 65 2- Teknik hizmetler 3- Sağlık hizmetleri 4- Eğitim ve öğretim hizm. 5- Avukatlık hizmetleri 6- Yardımcı hizmetler Toplam ( A ) 64 64 75 65 65 B Sözleşmeliler 1-399 Sayılı KHK' ye göre çalışanlar 213 208 371 205 207 2-657 Sayılı Kanuna göre çalışanlar 3- Diğer sözleşmeliler Toplam ( B ) 213 208 371 205 207 C İşçiler 1- Sürekli işçiler 1195 1170 1457 1122 1074 2- Geçici işçiler Toplam ( C ) 1195 1170 1457 1122 1074 Genel Toplam ( A + B +C ) 1472 1442 1903 1392 1346 Yüklenici işçileri 84 84 103 103 8
2011 yılı program kadrosu ile Şirkette 75 i memur, 371 i sözleşmeli personel ve 1.457 si daimi işçi olmak üzere toplam 1.903 personel çalıştırılması öngörülmüş; uygulamada toplam olarak; ortalama 1.392, yılsonu itibariyle de 1.346 personel çalıştırılmıştır. Yılsonu personel mevcudunun 65 i memur, 207 si sözleşmeli personel ve 1.074 ü daimi işçi statüsündedir. 2011 döneminde memur kadrolarına 3 ü sözleşmeli statüden memuriyete geçiş 1 i açıktan tayin şeklinde olmak üzere 4 kişinin girişi yapılmış; 1 i emeklilik, 1 i memuriyetten sözleşmeli statüye geçiş, 1 i de istifa suretiyle 3 kişilik çıkış meydana gelmiş, böylece memur sayısı geçen yıla göre 1 kişi artmıştır. Aynı dönemde sözleşmeli pozisyonlara 7 si açıktan tayin, 1 i memuriyetten sözleşmeli statüye geçiş olmak üzere 8 giriş yapılmışken, 3 ü emeklilik, 2 si istifa, 1 i başka kuruluşlara nakil, 3 ü de sözleşmeden memuriyete geçiş suretiyle 9 kişinin çıkışı yapılmış, dolayısıyla sözleşmeli personel sayısı önceki yıla göre 1 kişi azalmıştır. 2011 yılında işçi kadro ve pozisyonlarına 2 giriş olmuş, ölüm, istifa, emeklilik ve başkaca nedenlerle toplam 98 kişi işten ayrılmıştır. Yıl sonu itibariyle çalışan işçi mevcudu 1.074 olmuştur. Bunlardan 814 ü esas işletmelerde 161 i de diğer servislerde istihdam edilmiştir. Personelin servislere dağılımı Ek:2, memur ve sözleşmeli personelin hareketi Ek:3, işçi personelin hareketi Ek:4 ve işçilerin işyerlerine dağılımı Ek:5 no.lu çizelgelerde gösterilmiştir. Bakanlar Kurulunun Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Bağlı Ortaklıklarının 2012 yılına ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Tespitine İlişkin, 11.10.2011 Tarih, 2011/2305 sayılı Kararına bendine istinaden, 2011 yılında TÜDEMSAŞ tan ayrılan personel sayısına göre tespit edilen 20 adet (Sözleşmeli Personel) açıktan ve naklen atama yetkisi verilmesi talep edilmiştir. Ayrıca Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının 06.02.2012 Tarih, 929-561 sayılı yazılarına istinaden kararnamenin ilave atamalar başlıklı 5 inci maddesi kapsamında 29 personelin açıktan atanmasına ilişkin izin talep edilmiştir. Genel Müdürlükte memur ve sözleşmeli kadrolarda ihtiyaç duyulan personelin teminine çalışılırken istihdam edilenlerin bir kısmının çeşitli nedenlerle ayrılmaları sonucu, iş ve hizmetlerin yürütülmesinde sıkıntı çekildiği gözlenmektedir. Personel ihtiyacı nedeniyle, 26.03.2012 tarih ve 5333 sayılı yazı ile 49 adet sözleşmeli personel istidamı için İlgili Bakanlıktan onay gelmiş, 47 personelin atamaları için ilgili girişimler başlatılmıştır. Sözleşmeli ve memur personelin yanı sıra, Şirkete uzun zamandır yeni işçi personel alınamaması ve emeklilik, nakil, vefat vb. nedenlerle işçi sayısının da yıldan yıla azaldığı; mevcut işçi personelin yaş ortalamasının yükseldiği ve önemli bir 9
kısmının emeklilik konumunda bulunduğu, dolayısıyla işçi personel ihtiyacının da söz konusu olduğu gözlenmektedir. Şirketin piyasa gücünün artıtılması, maliyetlerin düşürülmesi, raylı sistemler teknolojisinde meydana gelen gelişmelerin yakından takip edilmesi ve yurt içi ve yurt dışı pazarlara açılma çabaları çerçevesinde ürün geliştirme ve çeşitlendirme faaliyetleri, Ar-Ge çalışmalarının önemini artırmıştır. Şirketin Ar-Ge birimi irdelendiğinde, güçlü bir yapılanmanın bulunmadığı ve yetersiz personelle çalışldığı görülmektedir. Aynı durum bilgi işlem biriminde de söz konusudur. AB Mevzuatı Uygulama Koordinasyon Şube Müdürlüğünde ise herhangi bir personel bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu birimler başta olmak üzere, Şirketin personel ihtiyacının giderilmesi yönündeki çalışmalara etkinlik kazandırılmalıdır. Şirket iş hacminin büyümesine karşılık personel sayısının yıldan yıla azalması nedeniyle, imalat, onarım, Ar-Ge ve bilgi işlem birimleri başta olmak üzere, ortaya çıkan personel açığının giderilmesi konusunda yürütülen çaba ve girişimlere etkinlik kazandırılması önerilir. Yük vagonu imalat ve onarımı konusunda ülke içinde yegane tecrübeli konumda olan işçiliğin, atıl durumdan çıkarılıp verimli bir hale dönüştürülmesi için işgücü ihtiyacının bilimsel esaslara göre (iş analizi ve iş tarifine dayalı) gerçekçi olarak tespiti, iş akışında verimliliği artıracak ideal organizasyon yapısının belirlenmesi büyük önem kazanmıştır. Bu da bilimsel verilere dayalı norm kadro çalışmalarının yapılmasını gerekli kılmaktadır. 06.11.2000 tarih ve 2000/1658 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Kamu Kurum ve Kuruluşlarında yapılacak norm kadro çalışmalarında uyulacak usul ve esasları düzenleyen hüküm ve 11.07.2001 tarih ve 24459 sayılı Resmi Gazete yayınlanan 2001/39 sayılı Başbakanlık Genelgesi uyarınca Kamu Kurum ve Kuruluşlarının norm kadro çalışma takvimi belirlenmiş olup, şirketin norm kadro çalışmalarının bitirilmesi 01.03.2002-31.10.2002 tarihleri arasında olmak üzere takvime bağlanmıştır. Bu konuda yürütülen çalışmalar sonucu hazırlanan Organizasyon el kitabı, Kadro el kitabı, Norm kadro kılavuzu el kitabı 31.04.2002 tarih ve 3607 sayılı yazı ile Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığına ve aynı tarihli yazı ile Maliye Bakanlığı Bütçe ve Kontrol Genel Müdürlüğüne gönderilmiştir. Ancak söz konusu çalışmalar onaylanıp uygulamaya konulmadan, 27.12.2003 tarih ve 25329 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2003/6532 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Yapılacak Norm Kadro Çalışmalarında Uyulacak Usul ve Esaslarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar yürürlüğe konulmuştur. Söz konusu kararda Norm kadro çalışmalarının öncelikle Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca belirlenecek kurum/kuruluşlarda sonuçlandırılması, uygulama sonuçlarına göre kapsama dahil diğer kamu kurum ve kuruluşlarından Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca 10
uygun görülecekler için Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı süresini kapsayan dönemde başlamak üzere ayrıca takvim belirlenmesi öngörülmüştür. Ancak daha sonra da bu konuda bir gelişme olmamış, dolayısıyla Şirkette norm kadro uygulamasına geçilememiştir. Kaynakların etkin ve verimli bir şekilde kullanılması ve daha sağlıklı istihdam politikaları uygulanabilmesi açısından kamu kurum ve kuruluşlarında norm kadroların belirlenip uygulamaya konulması önem arz etmektedir. a) Memurlarla ilgili işlemler: Memurların, atama, nakil, ilerleme, disiplin ve emeklilik işlemleri 657 sayılı Kanun ve 399 sayılı KHK ile söz konusu mevzuata istinaden yürürlüğe konulan Bakanlar Kurulu Kararları, TÜDEMSAŞ Personel Yönetmeliği ve TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Görevde Yükselme Esaslarına Dair Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. b) Sözleşmeliler le ilgili işlemler: Sözleşmeli personelin atama, ilerleme ve nakil esasları, emeklilik ve diğer işlemleri, 399 sayılı KHK, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve bütçe kanunları ile Bakanlar Kurulu ve YPK kararları çerçevesinde yürütülmektedir. c) İşçiler le ilgili işlemler: İşçilerle ilgili işlemler; 4857 sayılı İş Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar, 2822 sayılı Toplu-İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile bunların ek ve değişiklikleri, yürürlükteki Toplu İş Sözleşmesi ve Şirket tarafından yürürlüğe konulan yönetmelik ve genelgelere göre yürütülmektedir. Türkiye Demiryolu İşçileri (Demiryol İş) Sendikası ile Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri (TUHİS) Sendikası arasında 01.03.2011-28.02.2013 tarihleri arası dönemi kapsayan XXIV. Dönem Toplu İş sözleşmesi akdedilmiştir. Toplu İş Sözleşmesinde ücret artışlarının iş ve liyakat değerlendirilmesi yapılmadan ve verimlilikle ilişkilendirilmeden seyyanen uygulanması genel bir sorun olarak öteden beri devam etmektedir. Diğer yandan Toplu İş Sözleşmesinin 51 inci maddesinde Ağır ve yıpratıcı işlerde gayri müsait şartlarla çalışmayı ve devamı teşvik tazminatı düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre birinci grup da gösterilen ağır ve yıpratıcı işleri yapan işçilere saat ücretlerinin (emek zammı dahil) % 15 i tutarında, bunların dışında kalan diğer işleri yapan işçilere saat ücretinin (emek zammı dahil) % 13 ü tutarında tazminat verilir hükmü yer almaktadır. Buna göre ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanla diğer işlerde çalışanlar arasında % 2 gibi az bir risk faktörü mevcut olup söz konusu oranların yeniden değerlendirilmesinde yarar bulunmaktadır. 11
Halen Vagon üretim, Vagon Onarım ve Metal işleri imalat fabrikalarında çalışan 1.074 işçinin % 67 sini oluşturan 726 işçi 1. gruptan, % 33 ini oluşturan 348 işçi ise ( Eğitim, sağlık ve sosyal hizmetler, Malzeme, Bakım onarım ve enerji üretim, Kalite kontrol Daire Başkanlığında çalışan işçiler) 2. gruptan tazminat almaktadırlar. Buna göre işçilerin ağırlıklı kısmı 1. grupta toplanmış bulunmaktadır. Şirkette ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanlara verilen teşvik tazminatı oranları ve gruplandırma dikkate alındığında, boyahanelerde maske kullanarak tabanca ile boya işi yapanlar veya zehirli gazlara maruz kalınabilinecek işler gibi gerçekten ağır işlerde çalışanlarla aynı gruptaki diğer çalışanlar arasında bir fark bulunmadığı, 2. gruptakilerle sadece 2 puanlık fark olduğu görülmektedir. Toplu İş Sözleşmesi görüşmelerinde, ücret artışlarının verimlilikle ilişkilendirilmesi; ağır ve yıpratıcı işlerde gayri müsait şartlarla çalışmayı ve devamı teşvik tazminatı ödemesindeki gruplandırmanın, yürütülen iş ve hizmetler göz önünde bulundurularak yeniden belirlenmesi; özellikle kapalı işyerlerinde tavan vinci kullanan, tabanca ile boya yapan, yanıcı ve patlayıcı işlerde ve diğer ağır ve yıpratıcı işlerde çalışan işçilerin çalışma şartlarının diğerlerinden ayrı değerlendirilmesi için ilgili merciler ve yetkili sendikalar nezdinde girişimlerde bulunulması önerilir. 2011 yılında Şirkette çalışan işçilerin, 40 ının özürlü ve 20 sinin eski hükümlü statüsünde olduğu, 3 ünün ise geçmiş yıllarda Terörle Mücadele Kanunu kapsamında işe alındığı belirlenmiştir. Diğer yandan, 2011 yılı KİT Genel Yatırım ve Finansman Programına istinaden Hazine Müsteşarlığından alınan onaya istinaden dışarıdan hizmet alımı kapsamında 103 yüklenici işçisi çalıştırıldığı anlaşılmıştır. ca) İş sağlığı ve güvenliği: Şirkette üretim faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında meydana gelen iş kazalarının son beş yılık durumu irdelendiğinde; 2007 yılında 69 iş kazası sonucunda 395 iş günü kaybı, 2008 yılında 81 iş kazası sonucunda 518 iş günü kaybı, 2009 yılında 54 iş kazası sonucunda 360 iş günü kaybı ve 2010 yılında 55 iş kazası sonucunda 247 iş günü kaybı, 2011 yılında ise 41 iş kazası sonucu 200,5 iş günü kaybı meydana geldiği görülmektedir. 2011 yılında 2010 yılına oranla iş kaza sayısında 14 azalış ve iş günü kayıplarında da %19 oranında azalış olduğu görülmektedir. Türk Standartları Enstitüsü (TSEK) tarafından belgelendirilen TS EN OHSAS 18001(Occupational Health and Safety Assessment Series) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi çerçevesinde iş kazaları nedeniyle kaybolan işgücünün minimum seviyeye düşürülmesi ve İşçi Sağlığı ve Güvenliği Sisteminin daha da geliştirilmesi amacıyla kişisel koruyucu malzemeler sağlanarak çalışanlara dağıtılmıştır. Ayrıca, ISO 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi gereği Şirket içerisinde acil durum ikaz sistemi kurulmuş, acil durumlarda olay dışından yardım (Ambulans, İtfaiye, Koruma Güvenlik) temin imkanı sağlanmıştır. 12
Genel Müdürlük bünyesinde kurulan İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu bir Genel Müdür Yardımcısının başkanlığında her ay düzenli olarak toplanmakta ve ISG ye ilişkin alınması gereken tedbirleri ile meydanda gelen iş kazalarını görüşerek gerekli kararları almaktadır. İş kazalarının bir daha yaşanmaması için düzenleyici ve önleyici tedbirler tespit edilmektedir. Kurulda, yıllık olarak hazırlanan İş Sağlığı ve Güvenliği (ISG) eğitim planı değerlendirilmekte ve ihtiyaç duyulan eğitim konuları belirlenmektedir. ISG mevzuatında yer alan periyodik kontrollerin yapılması ve kurulan Periyodik Kontrol Komisyonlarının faaliyetleri ile TS OHSAS 18001 ISG yönetim sisteminin gerekleri (Prosedür, talimat vb.) Kurulda izlenmektedir. Bu Kurulun aldığı kararlar tüm birimlere yazılı olarak intikal ettirilmektedir. Eğitim, Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığının koordinasyonu ile 369 personele İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimi verilmiş; Sağlık Ünitesince 1.048 işçinin periyodik sağlık muayeneleri ile tetkiklerinin yapıldığı gözlenmiştir. İşçi sağlığı ve iş güvenliği konusuna Şirkette özel bir önem verildiği ve bu konuda sistemli bir çalışma içine girildiği görülmektedir. Bu çalışmalar etkin bir şekilde yürütüldüğü takdirde bunun olumlu sonuçları zaman içinde daha fazla ortaya çıkabilecektir. Bu çalışmalar içinde eğitimin ayrı bir yeri bulunmaktadır. Bu nedenle, işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki eğitim çalışmalarına teknik destek sağlanmalıdır. İş güvenliği konusunda yeterli bilinç oluşmadığı takdirde elde edilecek başarı da az olacaktır. Nitekim Şirketin üretim birimlerinde yapılan tetkiklerde, işçilerin birçoğunun kendilerine dağıtılmış olan kişisel koruyucu donanımları kullanmadıkları görülmüştür. İş kazalarının önlenmesinde kişisel koruyucu donanımların önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu nedenle bu konu üzerinde titizlikle durulmalıdır. Bu konuda birim amirleri ve üst yöneticilere önemli görevler düşmektedir. İSG biriminin yayımladığı iç yazılar, talimatlar ve Kurul Kararlarına alt birimler tarafından gereken önem verilerek gerekli kişilere iletilmelidir. Tezgâh ve tesis güvenliği ile ilgili olarak yayımlanan talimatlar hakkında birim amirlerince çalışanlara iş başı eğitimleri verilmelidir. Fabrikalarda eğitim için uygun mekanlar oluşturulmalı ve görsel eğitim ön plana çıkarılmalıdır. Risk analizleri çoğaltılarak, riskler gelişmiş ülkelerin standartlarında katlanılabilir seviyelere çekilmelidir. İSG birimine eleman takviyesi yapılarak yeterli sayıya çıkarılmalıdır. Şirkette iş güvenliğine yönelik risk analizlerine tüm birimlerce gereken hassasiyetin gösterilmesi, ilgili kurul ve birim tarafından yayımlanan yazı ve talimatların süratle ilgililerine tebliğ edilerek bilgilendirilmesi, eğitim faaliyetlerine ve iş başı bilinçlendirme çalışmalarına ağırlık verilerek uygun mekânlar ve teknik destek sağlanması, kişisel koruyucu donanımların gerektiği şekilde kullanımı yönündeki çalışmaların artırılması önerilir. 2-Personele yapılan harcamalar: 2011 yılı personel harcamaları geçen yıl değerleri ile birlikte aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 13