64 Özel Politika Gerektiren Grupların
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM 1. MEVCUT DURUM Kadın, genç, engelli ve uzun süreli işsizler gibi tüm özel politika gerektiren grupların istihdamının artırılması ve bu gruplara yönelik olarak ortaya çıkan ayrımcılığın önlenmesi, ülkemizde işsizlik sorununa kalıcı çözüm bulunması sürecinde üzerinde durulması gereken temel alanlardan biridir. Ulusal İstihdam Stratejisi Özel Politika Gerektiren Grupların Ekseni, özel politika gerektiren grupların işgücüne ve istihdama katılımlarının önündeki engellerin kaldırılması amacını taşımaktadır. Bu amaç doğrultusunda 2014 yılı 2. dönemi için hazırlanan eksen raporunun 1. bölümünde, kadın, genç ve engelli istihdamı ile ayrımcılıkla mücadele amacıyla yapılan çalışmaların mevcut durum bilgileri yer almaktadır. 1.1. Kadın İstihdamı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2014 yılı Ağustos ayı verilerine göre ülkemizde istihdam oranı yüzde 50,2; işsizlik oranı yüzde 10,3; işgücüne katılım oranı ise yüzde 56 olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılının aynı dönemine göre istihdam oranı 3,6; işgücüne katılım oranı 4,4 puan artış göstermiştir. 2014 yılı Ağustos ayında geçen yılın aynı dönemine göre kadın istihdam oranı 2,5 puanlık artışla yüzde 29,9; kadın işgücüne katılım oranı 3 puanlık artışla yüzde 34,3 düzeyine yükselirken kadın işsizlik oranı 0,6 puanlık artışla yüzde 13 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2014 yılı Ağustos ayı verilerine göre kadınlara ilişkin işsizlik, istihdam ve işgücüne katılım oranları hem genel ortalamaların hem erkeklere ilişkin işgücü piyasası verilerinin (erkek işsizlik oranı yüzde 9,1; erkek işgücüne katılım oranı yüzde 77,5; erkek istihdam oranı yüzde 70,5) altında seyretmektedir. Bu durum ülkemizde kadınların işgücü piyasalarında erkeklere nispeten daha zor yer edindiklerine ve istihdamlarının önünde kültürel, sosyal, ailesel pek çok engelin bulunduğuna işaret etmektedir. Ülkemizde kadınların işgücüne katılım durumları eğitim seviyeleri ile doğru orantılıdır. 2013 yılı verilerine göre ülkemizde yükseköğretim mezunu kadınlarda işgücüne katılım oranı yüzde 72,2 iken lise altı eğitimli kadınlarda bu oran yüzde 26,3 e düşmektedir. İstatistikler, kadınların işgücü piyasalarına girişlerini kolaylaştırmak amacıyla üzerinde durulması gereken konulardan birinin de eğitim olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. 2014 yılı Ağustos ayı verilerine göre ülkemizde işgücünde yer alan kadınların yüzde 22,1 i tarım sektöründe istihdam edilirken bunların yüzde 95,6 sı kayıt dışı olarak çalışmaktadır. Tarım dışı sektörlerde çalışan kadınların oranı ise yüzde 77,9 iken bu sektörlerde kayıt dışı çalışan kadın oranı yüzde 25 dir. Tarımda istihdam edilen kadınların yüzde 50,2 si ücretsiz aile işçisi olarak çalışmakta olup bunların yüzde 95,5 i kayıt dışı istihdam içindedir. Ülkemizde kadın istihdamı açısından önemli bir yer tutan tarım sektörü içinde kadınların kayıt dışı çalışmasının neredeyse yüzde 100 lere ulaşmış olması kadınların işgücü piyasası verilerinde yaşanan olumsuzlukları tetikleyen önemli bir faktördür. Kadınların kayıtlı çalışması amacıyla yapılacak çalışmaların kadın istihdamını artırmak için üretilmesi planlanan politikalarda ilk sıralarda yer alması gerektiği değerlendirilmektedir. 65
BİRİNCİ BÖLÜM Onuncu Kalkınma Planında (2014-2018); 2.1.7 Aile ve Kadın başlığı kapsamında toplumsal cinsiyet eşitliği bağlamında, kadınların sosyal, kültürel ve ekonomik yaşamdaki rolünün güçlendirilmesi, aile kurumunun korunarak statüsünün geliştirilmesinin ve toplumsal bütünleşmenin kuvvetlendirilmesinin temel amaç olduğu belirtilmektedir. Kadınların karar alma mekanizmalarında daha fazla yer almaları, istihdamının artırılması, eğitim ve beceri düzeylerinin yükseltilmesinin sağlanacağı, kadına yönelik şiddetin ve ayrımcılığın ortadan kaldırılabilmesi amacıyla özellikle erken çocukluktan başlayarak örgün ve yaygın eğitim yoluyla toplumsal bilinç düzeyinin yükseltileceği, 2.1.11. İstihdam ve Çalışma Hayatı başlığı kapsamında bölgesel, yerel ve sektörel işgücü di-namikleri dikkate alınarak, başta kadın ve gençler olmak üzere tüm kesimler için nitelikli istihdam imkânlarının geliştirilmeye devam edileceği, 2.1.14. Nüfus Dinamikleri başlığı altında Genç ve dinamik nüfus yapısının korunması ve doğurganlıktaki hızlı düşüşün önüne geçilebilmesi için kadınlara yönelik iş ve aile yaşamını uyumlaştırıcı nitelikte uygulamalar ile çalışanlar için doğuma bağlı izin ve hakların geliştirileceği, kreşlerin teşvik edileceği, esnek çalışma imkânlarının sağlanacağı, politika olarak yer almaktadır. 2015-2017 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Programda 2013 yılı sonunda yüzde 51 olması beklenen işgücüne katılım oranının dönem sonunda yüzde 51,9 a ulaşması hedeflenmektedir. İş ve aile yaşamını uyumlaştırma politikalarının hayata geçirilmesiyle, kadınların işgücüne katılım oranının 2013 yılına göre 1,3 puan artarak yüzde 32,7 ye ulaşacağı tahmin edilmektedir. şeklinde yer almaktadır. Ayrıca Etkin ve bütüncül bir istihdam politikası izlenerek; kadın, genç ve engelliler başta olmak üzere, işgücüne katılım ve istihdam oranları artırılmaya devam edilecektir. şeklinde belirtilmektedir. İşverenlere yönelik uygulanan sigorta prim teşviklerinden, 4447 sayılı Kanunun geçici 7. ve geçici 10. maddelerinde düzenlenen sigorta prim teşvikleri özellikle kadın istihdamının artırılması ve kayıtlı çalışmalarının teşvik edilmesine yöneliktir. 4447 sayılı Kanuna 5763 sayılı Kanunla eklenen geçici 7. maddede düzenlenen sigorta prim teşviki kapsamında, işverenler 31.06.2010 tarihine kadar işe almış oldukları 18 yaşından büyük kadın sigortalılar için ilgili Kanunda aranan şartları da sağlamaları kaydıyla, prime esas kazanç alt sınır üzerinden hesaplanan işveren hissesinin her yıl belli bir oranında beş yıl boyunca bu teşvikten yararlanabilmektedir. 4447 sayılı Kanunun geçici 7. maddesinde düzenlenen sigorta prim teşvikinden yararlanma süresi 31.06.2015 tarihinde sona erecektir. 4447 sayılı Kanuna 6111 sayılı Kanunla eklenen geçici 10. maddede düzenlenen sigorta prim teşviki kapsamında işverenler 01.03.2011 ila 31.12.2015 tarihleri arasında işe almış oldukları 18 yaşından büyük kadın sigortalılar için kadın sigortalının; Mesleki yeterlilik belgesine sahip olması halinde 48 ay, Mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yükseköğretim kurumlarından mezun olması veya Türkiye İş Kurumunca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirmesi halinde 36 ay, Yukarıda belirtilen niteliklere sahip olmaması halinde ise 24 ay süreyle bu teşvikten, prime esas kazanç üzerinden hesaplanan işveren priminin tamamı oranında yararlanabilmektedir. 66
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM SGK tarafından, sigorta prim teşviklerinin yaygınlaştırılması ve tanıtılmasıyla ilgili olarak ise, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) üyesi işverenlere yönelik bilgilendirme seminerleri başlamış olup, 24 ayrı seminer düzenlenmiştir. Çalışma yaşamına girebilen kadınların çalışma yaşamlarını kısa bir dönemde bitirmesi ve/veya kariyerde yükselme doğrultusunda tüm potansiyelini ortaya koyamamasının temel nedeni, ev ve iş yaşamını uzlaştırma konusunda yaşadıkları sorunlardır. Kadın, aile yaşamında çocuk bakımı, yaşlı ve hasta bakımı gibi yükümlülükleri kocası ile ve/veya devletle paylaşmak durumundadır. Ancak ülkemizde kreş, gündüz bakımevi gibi sosyal destek kurumları tüm çabalara karşın yeterli sayıya ulaşamamıştır. Onuncu Kalkınma Planı kapsamında hazırlanan ve genel koordinatörlüğü ÇSGB tarafından yürütülen İşgücü Piyasasının Etkinleştirilmesi Öncelikli Dönüşüm Programı nın ilk bileşeni Kadınların İşgücüne ve İstihdama Katılımının Artırılması olup, bu bileşenin önceliklerinden biri de çocuk, hasta ve yaşlı bakımı hizmetlerinin yaygınlaştırılmasıdır. Söz konusu programın sorumlu kurumu ÇSGB Çalışma Genel Müdürlüğü dür. Program dâhilinde hazırlanan bileşen eylem planı taslağı Kalkınma Bakanlığı na sunulmuştur. ASPB Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından İsveç Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Ajansının (SIDA) mali desteğinde, Dünya Bankası işbirliğinde 2012-2017 yıllarını kapsayan 4.500.000 Dolarlık Kadınların Ekonomik Fırsatlara Erişiminin Artırılması başlıklı bir proje yürütülmekte olup, proje kapsamında ülkemizde kadın istihdamı alanında veri temelli politikalar oluşturabilme kapasitesinin artırılması, bilgi paylaşımı sağlanması, farkındalığın artırılması ve sınırlı sayıda pilot kadın kooperatifinin desteklenmesi hedeflenmektedir. Kadınların kendi işlerini kurabilmeleri adına girişimcilik kültürünün yaygınlaştırılması ve kadınlara finansal destek sağlanması adına çalışmalar yapılması da kadın istihdamı açısından önemlidir. Bu kapsamda Hazine Müsteşarlığı tarafından ülkemizde yaygın olarak sivil toplum kuruluşlarınca verilen mikro finans hizmetlerine ilişkin bütüncül bir yasal altyapının oluşturulması planlanmaktadır. Ayrıca, ASPB Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü bünyesinde yürütülen Kadınların Ekonomik Fırsatlara Erişiminin Artırılması projesi kapsamında Kadın Girişimciliğinin Yaygınlaştırılması ve Güçlendirilmesi Amacıyla Bilinçlendirme ve Farkındalık Yaratmak, Bilgiye ve Finansmana Kolay Erişimi Sağlamayı Amaçlayan Kadın Girişimciliği Projesi ile Kadınlara Daha Iyi Iş ve Meslek Olanaklarının Sunulmasını Sağlayacak Politikaların Üretilmesi Için Gerekli Bilgi ve Verileri Sağlamayı ve Bunları Yaygınlaştırmayı Amaçlayan Kadın Istihdamı Projesi ve kadınların kooperatifçilik marifetiyle örgütlenerek ekonomik ve sosyal olarak güçlenmelerinin sağlanması ve kadın kooperatifçiliğinin yaygınlaştırılması amacıyla Türkiye de Kadın Kooperatiflerinin Yaygınlaştırılması ve Güçlendirilmesi Projesi nin hayata geçirilmesi planlanmaktadır. 67 KOSGEB Türkiye-AB Mali Yardımı 2005 Yılı Programı çerçevesinde Kadın Girişimciliğin Desteklenmesi Projesi 2. bileşeni olan Kadın Girişimciliğin İnkübasyon Hizmetleri Vasıtasıyla Desteklenmesi bileşeni kapsamında İstanbul (Pendik), Nevşehir (Hacıbektaş), Kütahya ve Çorum illerinde Kadın İş Geliştirme Merkezleri (KİŞGEM) açılmış olup, söz konusu merkezlerde kendi işlerini kurmak isteyen kadın girişimcilere başlangıç desteği verilmektedir. Bunun yanında Türkiye de kadın girişimci potansiyelini nicelik ve nitelik bakımından geliştirmek için politikalar belirlemek amacıyla TOBB tarafından Kadın Girişimciler Kurulu kurulmuştur. 81 ilde örgütlenen Kurul, kadın girişimci potansiyelinin nicelik ve nitelik bakımından geliştirilmesi ve daha donanımlı hale getirilmesi amacıyla politika belirlemek
BİRİNCİ BÖLÜM ve girişimcilik kültürünün kadınlar arasında gelişmesine öncülük etmek üzere çalışmalar yürütmektedir. Kadın istihdamı konusunda ülkemizde yeterli farkındalığın oluşmamış olması, kadınların çalışma hayatına ilişkin hak ve yükümlülükleri konusunda belirli bir bilinç düzeyini yakalayamamış olmaları, işverenlerin de kadın istihdamı için var olan teşvikler konusunda yeterli bilgi sahibi olmamaları kadın istihdamı önünde yer alan engellerin başında yer almaktadır. ÇSGB Çalışma Genel Müdürlüğü, kadın istihdamı konusunda farkındalığın artırılması amacıyla 2014 yılında Ordu ve Kocaeli illerinde bilinçlendirme toplantıları düzenlemiştir. Ayrıca Eylül 2010-Mart 2012 döneminde Çalışma Genel Müdürlüğü nce Almanya-Avusturya konsorsiyumu ile birlikte yürütülen Çalışma Hayatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Geliştirilmesi başlıklı AB eşleştirme projesinin çıktılarından biri olarak 2012 yılından itibaren her yıl Çalışma Hayatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ödülü verilmesi kararlaştırılmıştır ve 2014 yılı ödülü Mayıs ayında verilmiştir. Bu ödül ile genel olarak Türkiye de çalışma hayatı içerisinde toplumsal cinsiyet eşitliği ile ilgili konulara daha fazla dikkat çekilmesi hedeflenmektedir. Bunların yanı sıra, Türkiye de kadınlar için insana yakışır işlerin yaratılması yönünde izlenen politikaları ve İŞKUR un kadın istihdamı alanında yürüttüğü faaliyetleri desteklemek amacıyla Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve İŞKUR tarafından, SIDA finansmanı ile Kadınlar İçin Daha Çok ve İyi İşler: Türkiye de İnsana Yakışır İş için Kadınların Güçlendirilmesi projesi yürütülmektedir. Proje kapsamında kurulan Ulusal Teknik Ekip, projenin çıktısı olarak belirlenen Kadın İstihdamı Ulusal Eylem Planı hazırlık çalışmalarını sürdürmektedir. 1.2. Genç İstihdamı 2014 yılı Ağustos ayı TÜİK verilerine göre; 15-24 yaşları arasındaki nüfus 11.737 olup, bu nüfusun yüzde 43,6 sı işgücü içerisinde yer almaktadır. Genç nüfusun işgücüne katılma oranı yüzde 43,6 dır. Genç erkeklerde yüzde 57,8 olarak seyreden işgücüne katılım oranı, genç kadınlarda daha da düşerek yüzde 29,3 olarak gerçekleşmiştir. 15-24 yaş grubu kadın ve erkeklerin istihdam oranları ele alındığında; istihdam oranının erkeklerde yüzde 47,9, kadınlarda ise yüzde 22,8 olduğu görülmektedir. 2013 yılında yüzde 16,5 olan genç işsizliği 2014 yılının Ağustos ayında artış göstererek yüzde 18,9 olmuştur. Bununla birlikte gençler arasındaki işsizlik (yüzde 18,9), genel işsizlikten (yüzde 10,1) daha yüksektir. Genç kadınlarda işsizlik oranı yüzde 22,4 iken genç erkeklerde bu oran yüzde 17,1 olarak gerçekleşmiştir. 15-24 yaş grubundaki işgücünün eğitim durumuna bakıldığında; lise altı eğitimlilerin işgücünde en fazla yer alan nüfus olduğu (2.983.000 kişi); bunu sırasıyla yükseköğretim (781.000 kişi), lise dengi meslek okulları (711.000 kişi) ile genel lise mezunlarının (583.000 kişi) takip ettiği görülmektedir. Dolayısıyla ülkemizde gençlerin işgücüne katılımının düşüklüğü, genç işsizliğinin yüksek olması ve gençlerin temel becerilerindeki eksiklik önemini korumaktadır. İŞKUR un sunduğu hizmetlerden yararlanmak amacıyla 15-24 yaş grubu bireylerin yaptığı başvurular ve bu bireylerin işe yerleştirilme oranları yıllar itibarıyla artış göstermiştir. 2013 yılı Ekim ayı verilerine göre; gençlerin Kuruma başvurusu, toplam başvurunun yüzde 28 ine tekabül etmektedir. İşe yerleştirilenlerin ise yüzde 21,47 si 15-24 yaş arasında yer almaktadır. 2012 yılı Kasım ayı verilerine göre; işe yerleştirilen genç sayısı 147.065 kişi olarak gerçekleşirken, 2014 yılı Ekim ayı itibarıyla ise 185.854 kişi işe yerleştirilmiştir. 2014 yılı Ocak ayında Kuruma başvuran 15-24 yaş grubu 45.290 bireyin 13.433 ü işe yerleştirilirken, aynı yılın Ekim ayında ise Kuruma başvuran 15-24 yaş grubu 64.401 bireyin 21.547 si İŞKUR tarafından işe yerleştirilmiştir. 68
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM Onuncu Kalkınma Planı kapsamında hazırlanan genel koordinatörlüğü ÇSGB tarafından yürütülen Temel ve Mesleki Becerileri Geliştirme Öncelikli Dönüşüm Programı nın temel hedefleri arasında istihdamda ve eğitimde olmayan gençlerin sayısının azaltılması yer almaktadır. Bu hedefle paralel olarak söz konusu programın Eğitim Sisteminin İşgücü Piyasasıyla Uyumunun Artırılması, Genç İşgücünün Temel Becerilerinin Geliştirilmesi bileşenleri altında gençlerin mesleki becerilerinin yanında iş yaşamının gerektirdiği temel becerilere sahip olması amacına yönelik hazırlanan eylem planlarının hayata geçirilmesi öngörülmektedir. KOSGEB tarafından küçük ve orta ölçekli işletmelere, girişimcilere ve işletici kuruluşlara yönelik olarak ekonomik kalkınma ve istihdam sorunlarının çözümünün temel faktörü olan girişimciliğin desteklenmesi, yaygınlaştırılması ve başarılı işletmelerin kurulmasını sağlamak amacıyla Girişimcilik Destek Programı uygulanmaktadır. Söz konusu program; Uygulamalı Girişimcilik Eğitimi, Yeni Girişimci Desteği, İŞGEM Desteği ve İş Planı Ödülü nden oluşmaktadır. Kendi işini kurmak isteyen genç girişimcilere, Yeni Girişimci Desteği kapsamında, 24 saati atölye çalışmalarından oluşan toplam 70 saatlik olan Uygulamalı Girişimcilik Eğitimini tamamlamaları koşuluyla, KOSGEB desteği ile 30.000 TL hibe 70.000 TL geri ödemeli destek sağlanmaktadır. Bu destek programı yüzde 60 yüzde 70 oranında hibe olarak uygulanmaktadır. Genç girişimcilere eğitim, kapasite geliştirme desteği ile girişimci fikirlerini hayata geçirmelerinde destek sağlamak amacıyla TOBB tarafından Genç Girişimciler Kurulu kurulmuştur. Ülkemizdeki genç girişimci potansiyelinin nicelik ve nitelik bakımından geliştirilmesi ve daha donanımlı hale getirilmesi amacıyla politika belirlemek ve girişimcilik kültürünün gençler arasında gelişmesine öncülük etmek kurulun başlıca görevleri arasındadır. Ayrıca 81 ilde kurulmuş olan TOBB İl Genç Girişimci Kurulları, TOBB bünyesinde kurulmuş olan Genç Girişimciler Kurulu ile koordineli çalışarak, bulundukları illerde girişimciliğin geliştirilmene yönelik faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Gençlerin istihdam edilebilirliğinin geliştirilmesi, girişimcilik becerilerinin arttırılması ve bu yönde rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin iyileştirilmesi amacıyla Genç İstihdamının Desteklenmesi Operasyonunun devamı niteliğinde olan Sektörel Yatırım Alanlarında Genç İstihdamının Desteklenmesi Hibe Programı na yönelik teklif çağrısı, ÇSGB AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığınca, 20.12.2012 tarihinde yayımlanmıştır. İŞKUR un Operasyon Faydalanıcısı olarak yürüteceği program kapsamında, arz-talep arasındaki uyuma katkı sağlanmasına, ilgili aktörler arasında işbirliğinin geliştirilmesine, aktif işgücü piyasası politikaları oluşturulmasına, gençler için oryantasyon, profil çıkarma, danışmanlık, staj, eşleştirme gibi hizmetlerin sağlanmasına, okul sonrası işe geçişin kolaylaştırılmasına, üniversite ve sanayi arasında daha güçlü işbirliği bağlarının oluşturulmasına yönelik projeler beklenmektedir. 24 milyon Avro bütçeli hibe programı çerçevesinde sunulacak hibe projeleri için 200 bin Avro ile 400 bin Avro arasında hibe desteği sağlanacaktır. Proje başvurusu yapmak isteyen kurum ve kuruluşlara hibe programı hakkında bilgilendirme yapmak amacıyla çeşitli illerde bilgilendirme günleri düzenlenmiş olup, programın 2015 yılında uygulamaya geçilmesi planlanmaktadır. 1.3. Engelli İstihdamı 4857 sayılı İş Kanunu nun 30. maddesine göre, İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Maddede, 26.05.2008 tarihli Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5763 sayılı Kanun ile yapılan değişikliğe göre, özel sektör işverenleri için terör mağduru ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu kaldırılmıştır. 69
BİRİNCİ BÖLÜM Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınmaktadır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülmektedirler. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmamakta, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülmektedir. İşyerinin işçisi iken engelli hâle gelenlere öncelik tanınmaktadır. İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri, İŞKUR aracılığı ile sağlamaktadırlar. Bu kapsamda çalıştırılacak işçilerin nitelikleri, hangi işlerde çalıştırılabilecekleri, bunların işyerlerinde genel hükümler dışında bağlı olacakları özel çalışma ile mesleğe yöneltilmeleri, mesleki yönden işverence nasıl işe alınacakları, ASPB nin görüşü alınarak ÇSGB tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenmektedir. Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamamaktadır. Bu maddeye aykırılık hallerinde tahsil edilecek cezalar, ÇSGB tarafından her yıl düzenli olarak engellilerin ve eski hükümlülerin kendi işini kurmaları, engellinin iş bulmasını sağlayacak destek teknolojileri, engellinin işe yerleştirilmesi, işe ve işyerine uyumunun sağlanması ve bu gibi projelerde kullanılmaktadır. Mevcut uygulamada, İŞKUR tarafından, hem Kurum kaynaklı hem de engelli çalıştırmayan işverenlerden tahsil edilen idari ceza paraları fonundan engellilerin belirli alanlarda mesleki eğitim almalarını sağlayacak projelerde destek verilmektedir. Mevcut uygulamada, zihinsel ve ruhsal engelli bireylerin istihdam edilecekleri korumalı işyeri kurulması halinde, İŞKUR tarafından uygun bulunan projelere kuruluş sermayesi desteği, engelli ücret desteği ve işletme giderleri desteği verilmektedir. ASPB Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından her yıl yayımlanan Engelli Bireylere İlişkin İstatistikî Bilgiler 2014 yılı Haziran Ayı Bülteni ne göre, 2014 yılında, engelli çalıştırmakla yükümlü işyerinde çalışan engelli işçi sayısının sektörlere göre dağılımına bakıldığında, kamu sektöründe 10.480 engelli, özel sektörde ise 81.478 engelli çalıştığı görülmektedir. Kamu kurumlarında engelli kotasında istihdam edilen memurların yıllara göre dağılımına bakıldığında ise, 2014 yılında 34.088 engelli, 2013 yılında 32.021 engelli işe yerleştirilmiştir. Engellilerin istihdamı konusunda uygulanan zorunlu kota sisteminin özel sektörde ve özellikle de kamu sektöründe daha etkin bir şekilde hayata geçirilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. Bu kapsamda, dünyanın ve Türkiye nin ülke genelinde yapılan ilk engelli memur seçme sınavı 29 Nisan 2012 tarihinde 81 ilde gerçekleştirilmiştir. Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı (EKPSS) kurum ve kuruluşların engelli kontenjan açığı bulunduğu sürece, devlet memuru olarak atanacaklar için açılan diğer sınavlardan ayrı zamanlı olarak yapılmaktadır. 2014-EKPSS, 27.04.2014 tarihinde yapılmıştır. EKPSS-2014/2 Yerleştirme Sonuçlarına göre, ortaöğretim mezunu 1383 engelli, ön lisans mezunu 990 engelli ve lisans mezunu 1.344 engelli işe yerleştirilmiştir. Kamu sektöründe memur olarak istihdam edilen engelli bireylerin çalışma ortamlarının değerlendirilmesi ve engelli istihdamının güçlendirilmesi için politika önerilerinin geliştirilmesi amacıyla ASPB Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından, 2014 yılı içerisinde yürütülen Kamuda Engelli İstihdamının Analizi Projesi 26 ilde, 2.908 engelli memur, 2.244 çalışma arkadaşı ve 1.738 amir ile yüz yüze görüşmelerle gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, engelli bireylerin istihdamda neler yaşadıkları, diğer çalışanların ve amirlerin engelli bireyle çalışma konusunda ne tür bir eğitime ve desteğe ihtiyaç duydukları, engelli bireylerin işe erişimi, engelli bireylerin ihtiyaç duyduğu yardımcı araç-gereç, toplumda var olan tutumlar konusunda neler yaşadıkları gibi hususlar ortaya koyulmuştur. 70 Kamuda Engelli İstihdamının Analizi Projesi sonucunda, kamuda istihdam edilen engellilerin görevlendirildikleri işin tanımının iyi yapılması ve çerçevesinin iyi çizilmesi gerektiği, engelli
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM memurların hakları ve sorumlulukları konusunda da amirlerine eğitim verilmesinin önemli olduğu belirlenmiştir. Söz konusu araştırma sonuçlarına göre, engelli memurların aday memurluk eğitiminin aksatılmaması ve gerekli hassasiyetin gösterilmesi gerektiği belirtilmiştir. Proje ile engelli memurların dörtte birinin iş yerine ulaşımda sorun yaşadığı tespit edilirken, bunun yerine esnek veya evden çalışma modellerinin getirilebilmesinin uygun olacağı ifade edilmiştir. Ayrıca bazı iş yerlerindeki fiziksel koşulların engellilere uygun olmadığı, koşulların iyileştirilmesi için de gerekli çalışmalara devam edileceği belirtilmiştir. Araştırmada engelli memurların çalıştıkları işte görevde yükselebileceklerini düşünmediği de ortaya koyulmuştur. 1.4. Uzun Süreli İşsizler Gelişimi ve yaygınlaşması işsizlikle paralel olan uzun süreli işsizlik, bugün gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin karşısında yapısal bir sorundur. Uzun süreli işsizlik, ILO tarafından kabul edilen tanımıyla bir yıl veya daha uzun süredir işsiz bekleyenleri ifade etmektedir. Uzun süreli işsizlik oranı ise, toplam işsizler içerisinde uzun süreli işsizlerin oranıdır. İşsiz kalma süresinin analiz ve değerlendirmelerde bir ölçüt olarak ele alınması da işsizliğin boyutlarını belirlemek bakımından son derece önemlidir. Çünkü işsiz kalınan süre uzadıkça, işsizlik problemi yapısal bir hal almakta ve işsiz kalma süresinin uzunluğu paralelinde çözümü de zorlaşmaktadır. Uzun süreli işsizlik, politika yapıcıların temel meselelerinden biridir. Kişisel yaşam üzerindeki finansal ve sosyal etkilerinin yanı sıra, uzun dönem işsizliğin sosyal uyum üzerinde olumsuz etkisi vardır ve ekonomik gelişmeyi engellemektedir. 2012 yılında, toplamda, AB-28 de işgücünün yüzde 5,1 i bir yıldan daha uzun süreli işsizdir, yüzde 2,9 u ise iki yıldan uzun süreli işsizdir. 2012 yılı verileri ile kıyaslandığında büyük bir artış gerçekleşmiştir. (yüzde 4,7; yüzde 2,6) TÜİK verilerine göre; Türkiye de 1990 yılında uzun süreli işsizlik oranı yüzde 45,7 iken, bu oran 2000 yılında yüzde 20,4, 2001 ekonomik krizinin etkisiyle 2002 yılında yüzde 28,3 ve 2013 yılında ise yüzde 25,8 olmuştur. Yani yaklaşık her dört işsizden biri uzun süreli işsizdir. Ülkemizde uzun süreli işsizlikten kadınlar daha çok etkilenmektedir. 2013 yılı verilerine göre; kadınların uzun süreli işsizlik oranı yüzde 32,23 olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu işsizliğin en yoğun olduğu yaş grubuna bakıldığında ise; 25-34 yaş grubu olan orta yaş grubudur. Uzun süreli işsizlik oranlarının gençlerde göreli olarak düşme trendine girmesi eğitim sürecinin uzaması ve gençlerin daha ileriki yıllarda işgücü piyasasına katılmaları ile açıklanabilir. Eğitim durumlarına göre uzun süreli işsizlere baktığımızda en yüksek uzun süreli işsizlik oranının ilkokul mezunlarında olduğu görülmektedir. Aktif işgücü programları uzun süreli işsizliği azaltmaya yönelik en etkili politikalardan biridir. İŞKUR mesleki eğitim programları düzenleyerek, işletmelerde eğitim seminerleri düzenleyerek, iş ve meslek danışmanlığı sunarak, meslek araştırma geliştirme faaliyetleri düzenleyerek işsizliğin azaltılmasına katkıda bulunmaktadır. Uzun süreli işsizlerin iş hayatından soğumamaları, mesleki tecrübe kazanmaları, çalışma disiplini edinmeleri için toplum yararına çalışma programları da oldukça önemlidir. 71
BİRİNCİ BÖLÜM 1.5. İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ile Mücadele ÇSGB Çalışma Genel Müdürlüğü bünyesinde, çalışma hayatının en önemli sosyal sorunlarından biri olan ve çalışanların fiziksel ve psikolojik sağlığını olumsuz etkileyen işyerlerinde psikolojik tacize ilişkin olarak 2011/2 sayılı İşyerlerinde Psikolojik Taciz konulu Başbakanlık Genelgenin 5 inci maddesi uyarınca, sivil toplum kuruluşları ve ilgili tarafların katılımıyla Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu oluşturulmuştur. Söz konusu Kurul, çalışanların uğradığı psikolojik taciz olaylarını izlemek, değerlendirmek ve önleyici politikalar üretmekle görevlendirilmiştir. Kurul, yılda iki kere olağan, gerekli hallerde olağanüstü toplanmaktadır. Kurul tarafından 2012 yılında, işyerlerinde psikolojik tacizin önlenmesi hususunda farkındalık artırmak ve kişilerin bu konuda bilgilendirilmelerini sağlamak amacıyla İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi hazırlanmıştır. Söz konusu Rehber, 2013 yılında 2000 adet olmak üzere Bakanlığımız Çalışma Genel Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu üyesi işçi ve işveren konfederasyonları ile üniversite ve ilgili kurum ve kuruluşlara dağıtılmıştır. Bilgilendirme Rehberi ayrıca 2014 yılının Mayıs ayında revize edilerek 1000 adet olarak yeniden bastırılmış ve bir kısmı 4-7 Mayıs 2014 tarihleri arasında 4152 kişinin katılım sağladığı 7. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı nda ve bir diğer kısmı ise işçi ve işveren konfederasyonları ile üniversite ve ilgili kurum ve kuruluşlara dağıtılmıştır. Kurul tarafından 2013 yılının Şubat ayında kurul teknik komite üyelerinin psikolojik taciz konusunda eğitici olabilmeleri amacına yönelik olarak Eğiticilerin Eğitimi ve Psikolojik Taciz (Mobbing) Eğitimi olmak üzere iki eğitim düzenlenmiş ve komite üyelerine sertifikaları takdim edilmiştir. İşyerlerinde yaşanan psikolojik taciz olaylarını önlemek amacıyla çalışmalar yürüten Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu tarafından farkındalık artırma çalışmaları kapsamında İşyerlerinde Psikolojik Taciz Karikatür Yarışması düzenlenmesi kararı alınmıştır. Ocak ayı içerisinde yapılması planlanan yarışmanın sonucunda ödül alacak eserlerle İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberinin revize edilerek yeniden basılması ve dağıtılması hedeflenmektedir. Başbakanlık Genelgesi uyarınca ÇSGB Çalışma Genel Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu tarafından yürütülen çalışmaların yanı sıra, Çalışma Genel Müdürlüğü tarafından Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER), Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği aracılığıyla veya çalışanlar tarafından bireysel olarak dilekçeler yoluyla yapılan şikayetler de incelenmektedir. Bununla birlikte Genelgenin 4 üncü maddesi uyarınca İşyerinde Psikolojik Taciz ile mücadeleyi güçlendirmek amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi ALO 170 üzerinden gelen psikolojik taciz şikayetleri incelenmekle birlikte, ayrıca bu hat üzerinden psikologlar vasıtasıyla çalışanlara yardım ve destek de sağlanmaktadır. 72 2010 yılından bu yana çalışma hayatı ve sosyal güvenlik hakkında her türlü soru, öneri, eleştiri, ihbar, şikayet, başvuru ve talepleri etkin ve hızlı bir biçimde çözüme kavuşturabilmek amacıyla ÇSGB tarafından hizmete giren ALO 170 hattına 2011 yılında 2.001, 2012 yılında 2.850, 2013 yılında 4.870 ve 2014 ün Ocak-Ekim döneminde 5.415 olmak üzere toplam 15.136 mobbing çağrısı gelmiştir. Bu çağrılardan 1.801 i ise şikayet başvurusuna dönüşmüştür. Çağrıların yaklaşık yüzde 73 ü yani 11.106 sı özel sektör çalışanlarından, yaklaşık yüzde 27 sine denk gelen 4.030 u ise kamu çalışanlarınca yapılmıştır. Toplam 15.136 mobbing çağrısından 8.519 u erkek, 6.617 si ise kadın çalışanlardan gelmiştir.
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM 1.6. Özel Poltika Gerektiren Diğer Gruplar Ülkemizde özel politika gerektiren grupların istihdam edilebilirliğinin arttırılması, işgücü piyasasına erişimlerinin kolaylaştırılması ve işgücü piyasasına girişlerinin önünde yer alan engellerin kaldırılması amacıyla ÇSGB tarafından Dezavantajlı Kişilerin Sosyal Entegrasyonu ve İstihdam Edilebilirliklerinin Geliştirilmesi Operasyonu hazırlanmıştır. Programın hedef grubu içinde engelli bireyler, Romanlar ve Romanlar gibi yaşayan vatandaşlar, gecekondu bölgelerinde yaşayan kişiler de dahil olmak üzere yoksul olan veya yoksulluk riski altında olan kişiler, eski mahkum/tutuklular ile mahkum ve tutuklular, çalışan çocukların ebeveynleri, yerlerinden olmuş kişiler, şiddet mağduru kadınlar, madde bağımlıları ile diğer dezavantajlı kişiler (işgücü piyasasında ayrımcılığa maruz kalan ve yaygın önyargılarla karşılaşan diğer gruplar, vb.) yer almaktadır. Söz konusu proje hizmet ve hibe bileşenlerinden oluşmaktadır. Proje henüz faaliyete başlamamakla birlikte, hibe rehberi 26.03.2014 tarihinde AB Koordinasyon Daire Başkanlığı nın web sitesinde yayımlanmıştır. Bahse konu proje kapsamında hibe başvurusunda bulunacakların bilgilendirilmesi amacıyla Proje başvurusu yapmak isteyen kurum ve kuruluşlara hibe programı hakkında bilgilendirme yapmak amacıyla 01-22 Nisan 2014 tarihleri arasında 15 ilde bilgilendirme günleri düzenlenmiştir. Hibe başvurularının değerlendirme süreci devam etmektedir. Program dâhilinde tahsis edilecek toplam hibe tutarı 30 Milyon dur. Hibe programı ile dezavantajlı kişilerin istihdam edilebilirliğinin, istihdam ve işgücüne katılım oranlarının arttırılması ile bunların işgücü piyasasına girişlerinin kolaylaştırılması, işgücü piyasasına girişlerinin önünde yer alan engellerin ortadan kaldırılması, işgücü piyasasının durumu hakkında bilgilerinin arttırılması, işgücü piyasasında dezavantajlı kişilere yönelik ayrımcılığın tüm biçimlerinin azaltılması hedeflenmektedir. İstihdam ve sosyal politika alanında AB politikalarına paralel biçimde bir strateji yürütülmesini temin etmek üzere AB aday ülkeleri, İstihdam ve Sosyal Reform Programı (ESRP) adı altında bir strateji belgesi oluşturarak yumuşak hukuk yoluyla uyum seviyesini arttırmayı hedeflemektedir. Türkiye de bu kapsamda kendi ESRP belgesini hazırlamaktadır. Eğitim, istihdam ve sosyal politikalar olmak üzere üç ana başlık üzerinden kurgulanan bu program iki ana bölümden oluşacaktır. İlk bölümde ülkemizde ekonomik ve sosyal gelişmeye etki eden temel sorunlar belirlenecek, ikinci bölümde ise bu sorunlara ilişkin çözüm önerileri ve alınacak tedbirler sıralanacaktır. İki bölümün de tamamlanmasının ardından ilgili tedbirlere ilişkin izleme ve değerlendirme süreci başlayacaktır. İlgili belgenin şu an itibarıyla birinci bölüm taslağı tamamlanmış olup Avrupa Komisyonu ile görüş alışverişi yapılmaktadır. Taslak metin nihai halini alınca bütün paydaş kurumların katkısı ile ikinci bölüm hazırlanmaya başlanacaktır. 73
BİRİNCİ BÖLÜM 2. EYLEM PLANLARI GÜNCEL DURUMLARI Politika No ve Adı: 1. Kadınların işgücüne katılma oranı ve istihdamı artırılacak, kayıt dışı istihdam ile mücadele edilecektir. 1.1 Kadınlar üzerindeki bakım yükümlülüklerini azaltmaya yönelik tedbirler alınacaktır. 1.Kurum: ASPB İlgili Birim: Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü 2.Kurum: SGK b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, ÇSGB, Kalkınma Bakanlığı c) Süre: 2016 d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: Kadınlar, Engelliler, Gazi ve Şehit Yakınlarına Yönelik Girişimcilik Faaliyetlerinin Geliştirilmesi ve Kadın İstihdamının Arttırılmasını Öngören İşbirliği Protokolü kapsamında Organize Sanayi Bölgelerinde (OSB) kreş sayısının artırılması hedefi ile; Gaziantep ve Osmaniye OSB de kreşler hizmete açılmıştır. OSB lerde kreş sayısının artırılmasını teminen Bakanlığımız, BSTB ile Borusan Holding arasında Annemin İşi Benim Geleceğim projesinin hayata geçirilmesi için işbirliği protokolü imzalanmıştır. Bu kapsamda; Adıyaman ve Afyonkarahisar da kreşler açılmıştır. Malatya OSB de kreş inşaatı devam etmektedir. 2015 yılı içerisinde Balıkesir ve Şanlıurfa OSB lerde kreşlerin açılması planlanmaktadır. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından SIDA mali desteğinde, Dünya Bankası işbirliğinde 2012-2017 yıllarını kapsayan 4.500.000 Dolarlık Kadınların Ekonomik Fırsatlara Erişiminin Artırılması başlıklı bir proje yürütülmekte olup, proje kapsamında ülkemizde kadın istihdamı alanında veri temelli politikalar oluşturabilme kapasitesinin artırılması, bilgi paylaşımı sağlanması, farkındalığın artırılması ve sınırlı sayıda pilot kadın kooperatifinin desteklenmesi hedeflenmektedir. Proje kapsamında gerçekleştirilecek çalışmalardan biri Türkiye de Çocuk Bakımı ve Erken Çocukluk Eğitim Hizmetlerinin Arz ve Talebi ile ilgili Araştırma ile Türkiye de Çocuk Bakımı Modeli oluşturulması çalışmalarıdır. Söz konusu çalışma devam etmekte olup oluşturulan Çocuk Bakımı Alt Komite toplantılarında çalışmalar sürdürülmektedir. 74 Tedbir maddesinde yer alması düşünülen bakım türüne gore (hasta, yaşlı, çocuk vb.) sorumlu kurumların belirlenmesi gerekmektedir. Bilindiği üzere çocuk bakımı konusunda MEB ve ASPB Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü sorumludur. 4857 ve 657 sayılı kanunlar
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM kapsamındaki kreş ve çocuk yurtlarının denetim sorumluluğu ÇSGB dedir. Bu kapsamda MEB, ÇSGB ve ASPB Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün sorumlu olarak belirlenmesi gerekmektedir. Engelli ve yaşlı bakımı konusunda ise sorumlu kuruluş olarak Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğünün yer alması uygun olacaktır. ASPB Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü nün işbirliği kurluşu olarak yer alması ve işbirliği kuruluşlarına Türkiye Belediyeler Birliği nin (TBB) eklenmesi faydalı olacaktır. TBMM ne sevk edilen Gelir Vergisi Kanunu Tasarısının 68. maddesinin 1. fıkrasının c alt bendinde, münhasıran kreş ve anaokulu faaliyetinde bulunacak olan veya mevcut işletme içerisinde çalışanların çocuklarına bakım amacıyla kurulan kreş ve anaokuluna ilişkin kuruluş ve yapım giderlerinin yüzde 100 ünün yıllık beyannamede bildirilecek gelir veya kazançtan indirilmesine imkân tanınmıştır. Yine aynı tasarının 83. maddesinde ticari, zirai ve mesleki faaliyeti nedeniyle ilk defa gelir vergisine tabi olan ve mükellefiyet başlangıç tarihi itibarıyla yirmi dokuz yaşını doldurmamış tam mükellef gerçek kişilerin, talepleri halinde, faaliyete başladıkları vergilendirme döneminden itibaren üç vergilendirme dönemi boyunca elde ettikleri kazançlarının asgari ücretin yıllık tutarına isabet eden kısmının, 77 nci maddenin birinci fıkrasındaki tarifenin ilk gelir dilimine uygulanan oran ile çarpılmasıyla bulunan tutar, bunların kazançları üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilir. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesinin sorumlu kuruluşu ASPB Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü olarak belirlenmiş; SGK işbirliği yapılacak kurum/kuruluşlara aktarılmıştır. 1.2 Çocuk bakım hizmetlerinin yaygınlaştırılması konusunda bürokratik engeller kaldırılacaktır. Kurum: ÇSGB İlgili Birim: Çalışma Genel Müdürlüğü b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, ASPB, MEB, SGK c) Süre: 2014 75 d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: Devlet memurlarının çocuklarına yönelik hizmet veren kamu kurum ve kuruluşlarına bağlı kreş ve gündüz bakımevleri, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu na dayanılarak hazırlanan Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Açılacak Çocuk Bakımevleri Hakkındaki Yönetmelik kapsamında açılmaktadır. Söz konusu Yönetmelik Maliye Bakanlığı ve DPB tarafından hazırlanmıştır. ÇSGB nin bu kuruluşları açma, kapatma, hizmeti yürütme yetkisi bulunmamakta olup, yalnızca denetimlerini sağlama yükümlülüğü bulunmaktadır.
BİRİNCİ BÖLÜM Söz konusu tedbir ile kamu kurumlarındaki kreşlerin etkin şekilde kullanılması ve özel sektör çalışanlarının da eşit şartlarda bu kreşlerden faydalanmasının sağlanması, kamu kurumlarına ait kreşlerde yer olmaması durumunda çocuklara özel sektör kreşlerinde belli bir kontenjan ayrılması için destek sağlanması amaçlanmaktadır. Tedbirin açıklamasında yer alan kamu kurumlarındaki kreşlerinin etkin şekilde kullanılması ifadesinin tedbir maddesine de yansıtılmasının, maddenin böylece daha açık hale getirilmesinin, tedbire ilişkin sorumlu kurumun tedbirin yasal düzenleme içermesi bakımından Devlet Personel Başkanlığı olarak belirlenmesinin, Çalışma Genel Müdürlüğü nün ise işbirliği yapılan kurumlar içinde yer almasının uygun olacağı değerlendirilmektedir. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesinin sorumlu kuruluşu ÇSGB Devlet Personel Başkanlığı olarak belirlenmiş; ÇSGB Çalışma Genel Müdürlüğü işbirliği yapılacak kurum/kuruluşlara aktarılmıştır. 1.3 Ev hizmetlerinde ve ev eksenli çalışan kadınların çalışma şartlarının iyileştirilmesine yönelik önlemler alınacak ve kayıtlı istihdama geçmeleri özendirilecektir. Kurum: SGK İlgili Birim: Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü Sigortalı Tescil Daire Başkanlığı b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: ÇSGB, ASPB, İŞKUR, MYK c) Süre: 2015 d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: 6552 sayılı Torba Kanununun 40 ıncı maddesiyle birlikte 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa eklenen Ek 9uncu maddeyle, ev hizmetlerinde ücretle ve süreksiz çalışanlar da sigortalılar grubuna eklenmiştir. Yeni düzenlemeyle ev hizmetlerinde ayda 10 günden az çalıştırılanlar primlerini kendileri ödeyerek bu haktan yararlanacaklardır. Buna göre daha evvel 5510 sayılı Kanunun Sigortalı sayılmayanlar başlıklı 6. maddesinde sayılan ev hizmetlerinde ücretle ve süreksiz çalışanlar bu maddeden çıkartılmış, tıpkı ev hizmetlerinde ücretle ve sürekli çalışanlar gibi bu kesim de sigortalı sayılmışlardır. Ev hizmetlerinde ücretle ve süreksiz çalışanların da sigortalılar grubuna eklenmesi, yeni düzenlemeyle ev hizmetlerinde ayda 10 günden az çalıştırılanların primlerini kendileri ödeyerek bu haktan yararlanması imkânının getirilmesi suretiyle kayıtlı istihdama ilişkin olarak tedbir maddesinin gerçekleşmiş olduğu değerlendirilmektedir. 76 e) Kurul Kararı: Tedbir maddesi Ev hizmetlerinde çalışan kadınların kayıtlı istihdama geçmeleri yönünde bilinçlendirme çalışmaları yapılacaktır. şeklinde yeniden güncellenmiş; sorumlu kuruluşu SGK olarak belirlenmiş; işbirliği yapılacak kurum/kuruluşlara ASPB
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü eklenmiştir. 1.4 Mevzuatta yer alan işgücü piyasasında toplumsal cinsiyet eşitliğini gözeten düzenlemeler AB normları ile uyumlaştırılacaktır. Kurum: ÇSGB İlgili Birim: Çalışma Genel Müdürlüğü b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: ASPB, İŞKUR, Sosyal Taraflar c) Süre: 2015 d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: Söz konusu tedbir kapsamında 2006/54 ve 2010/18 sayılı AB Direktifleri göz önünde bulundurularak İş Kanunu, Devlet Memurları Kanunu ile söz konusu kanunların ikincil düzenlemelerinde gerekli yasal değişikliklerin yapılması planlanmakta olup tedbire ilişkin 2014 yılı içinde herhangi bir çalışma gerçekleştirilmemiştir. Tedbire ilişkin sorumlu kurumun ÇSGB AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı olması faydalı olacaktır. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesinin sorumlu kuruluşu ÇSGB AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı olarak belirlenmiş; ÇSGB Çalışma Genel Müdürlüğü işbirliği yapılacak kurum/ kuruluşlara aktarılmış; süre 2016 yılı olarak güncellenmiştir. 1.5 İşyerinde psikolojik tacizi önlemeye yönelik yaptırımlar etkinleştirilecektir. Kurum: ÇSGB İlgili Birim: İş Teftiş Kurulu Başkanlığı b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: ASPB, İnsan Hakları Başkanlığı, DPB, Sosyal Taraflar c) Süre: 2014 77 d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: Söz konusu tedbir kapsamında 19.03.2011 tarihli ve 27879 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan İşyerlerinde Psikolojik Tacizin
BİRİNCİ BÖLÜM (Mobbing) Önlenmesi konulu 2011/2 sayılı Başbakanlık Genelgesinde yer alan tedbirlerin hayata geçirilmesi amaçlanmıştır. İşyerinde kendilerine psikolojik taciz (mobbing) uygulandığı iddiaları ile ilgili olarak 2014 yılı içinde İş Teftiş Kurulu Başkanlığı na intikal eden 42 dilekçeden, 19 tanesi program dışı teftiş kapsamında incelemeye alınmıştır. İş Teftiş Kurulu Başkanlığı nca 2014 yılında yürütülen teftişlerde, 4857 sayılı Kanunun 5 inci maddesini ihlal eden 11 işveren hakkında 414.363 TL idari para cezası uygulanması istenilmiştir. Kamu ve özel sektörde yaşanan ve sık sık kamuoyunun gündemine gelen mobbing olaylarını engellemek, toplumun bilinçlendirilmesini sağlamak için tüm çalışanları kapsamak üzere İşyerlerinde Psikolojik Taciz Genelgesi 19.03.2011 tarihinde 27879 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Genelgenin 5 inci maddesinde; çalışanların uğradığı psikolojik taciz olaylarını izlemek, değerlendirmek ve önleyici politikalar üretmek amacıyla ÇSGB bünyesinde DPB, sivil toplum kuruluşları ve ilgili tarafların katılımı ile Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu kurulması öngörülmüştür. Genelgenin beşinci maddesi uyarınca, işyerlerinde psikolojik tacizin önlenmesine yönelik olarak ülke çapında politikaların belirlenmesine katkı sağlamak, eğitim ve bilgilendirme faaliyetlerini koordine etmek ve yönlendirmek, ihtiyaç duyulan konularda araştırma ve inceleme yapmak/ yaptırmak, rapor, rehber ve bilgilendirme dokümanları hazırlamak ve kamuoyunu bilinçlendirme çalışmaları yapmak üzere Bakanlığımız bünyesinde Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu oluşturulmuştur. Kurul tarafından İşyerlerinde Psikolojik Tacizin Önlenmesi Genelgesi Uygulama Eylem Planı (2012 2014) hazırlanmıştır. Kurul bu kapsamda çalışmalarına devam etmektedir. Bu tedbirde yer alan; işyerlerinde psikolojik tacizi önlemeye yönelik yaptırımların etkinleştirilmesine ilişkin olarak verilen sürenin 2014 yılı ile sınırlı olmasına rağmen söz konusu faaliyetlerin 2015 yılında da devam ettirilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesinde süre sürekli olarak güncellenmiştir. 1.6 Kadınların işgücüne katılımının ve istihdamının önündeki kültürel engellerin azaltılması amacıyla, toplumun ilgili kesimlerine yönelik bilinçlendirme çalışmaları yapılacaktır. 1.Kurum: ASPB İlgili Birim: Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü 2.Kurum: İŞKUR İlgili Birim: Basın, Yayın ve Tanıtım Birimi 78
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: ÇSGB, MEB, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), Sosyal Taraflar c) Süre: 2014 d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: ASPB Tarafından Yapılan Çalışmalar: İstanbul da Haziran 2012 de gerçekleşen Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Avrasya konulu Dünya Ekonomik Forumu kapsamında Türkiye Cinsiyet Eşitliği Görev Grubu, Türkiye ekonomik cinsiyet uçurumunun (kadın-erkek arasında kaynakların eşit paylaşımı) önümüzdeki 3 yıl içinde yüzde 10 a kadar kapatılması amacı ile kurulmuştur. Görev grubu, bir basın lansmanı ile İş te Eşitlik Platformu na dönüşmüştür. Ekonomik cinsiyet uçurumunun kapatılması hedefinin ilk yıl için yüzde 3,1 i gerçekleştirilmiştir. Nisan 2013 ayından itibaren platforma üyelik işlemleri www.isteesitlikplatformu.gov.tr adresinden gerçekleştirilmektedir. İş te Eşitlik Platformu -Kurumlar İçinde Cinsiyet Eşitliğinin Tesis El Kitabı- hazırlanmıştır. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü broşürü hazırlanmıştır. Kırsal Alanda Kadın broşürü hazırlanmıştır. Intel Teknoloji Hizmetleri Limited Şirketi ve Türkiye Kadın Girişimciler Derneği (KAGİDER) işbirliğinde imzalanan Protokol kapsamında Genç Fikirler, Güçlü Kadınlar Projesi hayat geçirilmiş olup Türkiye genelinde 1000 in üzerinde 18-30 yaş arası gencin teknoloji kullanarak üretecekleri yenilikçi fikirler ile kadınların yaşadıkları sorunlara ilişkin çözüm önerileri üretmesi amaçlanmaktadır. Proje kapsamında 2013 yılında Kütahya ve Erzurum da; 2014 yılında Gaziantep, Sakarya, Trabzon ve Adana da fikir kampları gerçekleştirilmiştir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) ile Türkiye Ziraat Odaları Birliği ile 14 Mayıs 2012 tarihinde imzalanan Kadın Çiftçi Eğitimi İşbirliği Protokolü ile kırsal alanda yaşayan ve çiftçilikle uğraşan kadınların tarım, toplumsal cinsiyet eşitliği, kadına yönelik şiddet, kişi hak ve özgürlükleri konularında eğitilmesi ve kurumlar arası işbirliğinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Protokol kapsamında 771 kadın çiftçiye eğitim verilmiştir. Eğitimlerin yaygınlaştırılması amacıyla İl Müdürlüklerimiz ve Kuruluşlarında görevli sosyal çalışma görevlilerine yönelik Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Eğitici Eğitimleri gerçekleştirilmiş olup; kadın çiftçilere yönelik eğitimlerin 81 ilde 2015 yılı Ağustos ayına kadar tamamlanması planlanmaktadır. İşgücü piyasasında toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ilgili tüm tarafların çabasını, çalışmasını gerektirmektedir. Bu nedenle özellikle istihdam kurumu olan ve tüm illerde teşkilatlanmış İŞKUR un sorumlu kuruluş olarak yazılmasının uygun olduğu değerlendirmektedir. İŞKUR Tarafından Yapılan Çalışmalar: İstihdamda 3İ Dergisinin 12. sayısında Kadınlar için daha çok ve daha iyi işler Projesi ile ilgili bilgilendirme yapılmıştır. Proje ile ilgili web, facebook ve twitter haberleri de yapılmıştır. Konuyla ilgili basın bilgilendirilmiştir. Tedbirle ilgili Başkanlıkların yürüttüğü çalışmalar hakkında Basını bilgilendirmeye devam edilecektir. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesinin sorumlu kuruluşu ASPB Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü olarak belirlenmiş; İŞKUR işbirliği yapılacak kurum/kuruluşlara aktarılmış; süre sürekli olarak güncellenmiştir. 79
BİRİNCİ BÖLÜM 1.7 Kırdan kente göç eden kadınların, işgücü piyasasına uyumlarını sağlayıcı programlar gerçekleştirilecektir. Kurum: İŞKUR İlgili Birim: Aktif İşgücü Hizmetleri Dairesi Başkanlığı b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: ÇSGB, ASPB d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: Kadınların nitelik kompozisyonları geliştirmek ve istihdam edilebilirliklerini artırmak amacıyla aktif işgücü piyasası programları düzenlenmekte olup bu kapsamda mesleki eğitim kursları, işbaşı eğitim programları, girişimcilik eğitim programları, toplum yararına programlar ve diğer kurs, program, proje ve özel uygulamalar düzenlenmektedir. Aktif işgücü programları kapsamında; Ocak-Ekim 2014 dönemine ilişkin olmak üzere toplam 3.669 mesleki eğitim kursu düzenlenmiş olup, bu kurslara katılan kadın katılımcı sayısı 46.002 olmuştur. Yine aynı dönemde açılan 889 girişimcilik eğitim programına ve 17.547 işbaşı eğitim programına katılan kadın sayısı ise sırasıyla 10.948 ve 22.161 olmuştur. Dolayısıyla Ocak-Ekim 2014 döneminde İŞKUR aracılığıyla düzenlenen ve kadınların yoğun olarak faydalandığı 22.105 mesleki eğitim, girişimcilik eğitimleri ve işbaşı eğitim programlarına katılan kadın katılımcı sayısı 79.111 olmuştur. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesinde işbirliği yapılacak kurum/kuruluşlara ASPB Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü eklenmiştir. 1.8 İller bazında yapılacak işgücü piyasası analizlerinden hareketle kadın istihdamı için ön plana çıkan sektörlere yönelik işgücü yetiştirme kurslarına öncelik verilecektir. Kurum: İŞKUR İlgili Birim: Aktif İşgücü Hizmetleri Dairesi Başkanlığı b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Yerel Yönetimler, Sosyal Taraflar c) Süre: 2015 80 d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: 2013 yılında yapılan mevzuat
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM düzenlenmesi ile işgücü piyasası araştırma sonuçları, işverenlerden ve işgücü piyasasının temel aktörlerinden gelen somut talepler dikkate alınarak kurslar düzenlenmektedir. Ayrıca özel politika ve uygulama gerektiren gruplar için özel bütçe ve mevzuat düzenlemesi yapılmıştır. İŞKUR tarafından aktif işgücü programları kapsamında düzenlenen kurslardan 2013 yılı itibarıyla yararlanan kadın sayısı mesleki eğitim programı için 70.688, girişimcilik eğitim programı için 12.143, işbaşı eğitim programı için ise 30.243 dür. 31.10.2014 itibarıyla mesleki eğitim programından 46.002, girişimcilik eğitim programından 10.948 ve işbaşı eğitim programından yararlanan kadın sayısı ise 22.161 olmuştur. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesi kapsamında sorumlu kurum/kuruluş çalışmalarına devam ettiğinden herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. 1.9 Şiddet mağduru kadınların, konukevinde kalanların, eski hükümlü ile kocası ölmüş veya boşanmış kadınların ekonomik ve sosyal yaşama katılımları desteklenecektir. Kurum: ASPB İlgili Birim: Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Adalet Bakanlığı, MEB, ÇSGB, Kalkınma Bakanlığı, İŞKUR c) Süre: 2015 d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: Eşi Vefat Etmiş Kadınlara Yönelik Yardım Programı ASPB Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Kadın Konukevlerinin Açılması ve İşletilmesi Hakkında Yönetmelik te konukevinde sunulacak hizmetler arasında mesleki eğitim kursu verilmesi hükmüne yer verilmiştir. Kadın konukevi bulunan illerde; kadın konukevlerine kabul edilen kadınların hukuki konularda rehberlik almaları, gerektiğinde ücretsiz avukat sağlanmasında işbirliği yapılması, kadın konukevi açılacak binaların temini, kadın konukevinden ayrılan kadınlara kira ve çocuklarına eğitim yardımı sağlanması, iş bulmalarına destek sağlanması, Halk eğitim merkezlerinde yürütülen meslek edindirme kurslarına katılımları sağlaması amacıyla Yerel Yönetimler, İŞKUR İl Müdürlükleri, Baro Başkanlıkları, Milli Eğitim Müdürlükleri, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları(SYDV) vb. kurum ve kuruluşlar, ayrıca sivil toplum kuruluşları ile işbirliği içerisinde hizmetler yürütülmektedir. 81 İŞKUR tarafından 2014 Ocak-Ağustos döneminde 54 eski hükümlü kadınla İş ve Meslek Danışmanlığı Bireysel görüşmesi gerçekleştirilmiştir. ASPB İl Müdürlükleri ile irtibata geçilmesi suretiyle, Şiddet Önleme ve İzleme Merkezleri nde (ŞÖNİM) hizmet alması öngörülen kişilerin danışmanlık faaliyetleri kapsamında - tercihen kadın iş ve meslek danışmanlarınca - belirli dönemlerde düzenlenecek ziyaretlerle, Kurum hizmetlerinden yararlandırılmaları sağlanmıştır.
BİRİNCİ BÖLÜM İlgili dönemde bu kapsamda 125 kadınla görüşülmüştür. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesi kapsamında sorumlu kurum/kuruluş çalışmalarına devam ettiğinden herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. 1.10 İstihdam yaratma ve artırmaya yönelik mevzuat çalışmaları, politika belgeleri ve stratejilerde cinsiyete duyarlı yaklaşım ve bütçeleme yapılması sağlanacaktır. Kurum: ASPB İlgili Birim: Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Hazine Müsteşarlığı, ÇSGB, Kalkınma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: Sabancı Vakfı tarafından finanse edilen ve bütçesi 2.000.000 USD olan Birleşmiş Milletler Kadınların İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi Ortak Programı (BMOP), ASPB, İçişleri Bakanlığı, MEB ve Türkiye Belediyeler Birliği (TBB) işbirliğiyle Birleşmiş Milletler (BM) Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kadının Güçlenmesi Birimi, BM Kalkınma Programı ve Sabancı Üniversitesi tarafından yürütülmektedir. BMOP kapsamında, Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme ve Mor Sertifika Programı bileşenlerine ilişkin eğitim çalışmaları devam etmekte olup Sabancı Vakfı Hibe Programı birinci ve ikinci teklif çağrıları kapsamında ise Sivil Toplum Kuruluşlarına hibe verilmiştir. Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme bileşeni kapsamında pilot illerdeki eğitimler tamamlanmış olup yerel yönetimler bünyesinde çalışmalar devam etmektedir. Tedbir maddesinin, Kalkınma Planında yer alan Toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeleme konusunda farkındalık oluşturulacak ve örnek uygulamalar geliştirilecektir. ifadesine uygun olarak İstihdam yaratma ve artırmaya yönelik mevzuat çalışmaları, politika belgeleri ve stratejilerde cinsiyete duyarlı yaklaşım ve bütçeleme yapılması konusunda farkındalık arttırılacaktır. şeklinde değiştirilmesi ve bu konuda çalışmalar yapan tüm kurum ve kuruluşların işbirliği kuruluşu olarak belirlenmesi uygun olacaktır. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesi İstihdam yaratma ve artırmaya yönelik mevzuat çalışmaları, politika belgeleri ve stratejilerde cinsiyete duyarlı yaklaşım ve bütçeleme yapılması konusunda farkındalık arttırılacaktır. şeklinde yeniden düzenlenmiş; işbirliği yapılacak kurum/kuruluşlara TBB eklenmiştir. 82
Özel Politika Gerektiren Grupların BİRİNCİ BÖLÜM 1.11 Çocuk sahibi olan kadınların işgücü piyasasından kopmalarının engellenmesine dönük teşvik edici düzenlemeler yapılacaktır. Kurum: ÇSGB İlgili Birim: Çalışma Genel Müdürlüğü b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Maliye Bakanlığı, İŞKUR, SGK, Sosyal Taraflar d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: Söz konusu tedbir ile kısmi süreli çalışma gibi esnek çalışma biçimlerinin kullanılması yoluyla, aile ve iş hayatı arasında denge kurulması, çocuk bakımı yükünün ebeveynler arasında paylaşılması ve böylece kadının uzun süreler ile işgücü piyasasının dışında kalmasının engellenmesinin sağlanması amaçlanmaktadır. Tedbire ilişkin çalışmalar devam etmektedir. e) Kurul Kararı: Tedbir maddesinde işbirliği yapılacak kurum/kuruluşlara ASPB eklenmiştir. 1.12 Kadın girişimciliğinin güçlendirilmesi amacıyla düşük gelir grubundaki kadınların bilinçlendirme çalışmaları ve mikro kredi sistemi ile desteklenmesi sağlanacaktır. Kurum: Hazine Müsteşarlığı İlgili Birim: Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü, Mali Sektör Politikaları ve Koordinasyon Dairesi b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Maliye Bakanlığı, ASPB, Kalkınma Bakanlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Yerel Yönetimler d) Sorumlu Kurum/Kuruluşların Çalışmaları ve Önerileri: Ülkemizde yaygın olarak sivil toplum kuruluşlarınca verilen mikro finans hizmetlerine ilişkin bütüncül bir yasal altyapının oluşturulması planlanmaktadır. Mevcut durumda çeşitli mevzuatta parçalı ve kısıtlı olan düzenlemelerin sağlıklı bir yapıya kavuşturulması önem arz etmektedir. Bunun yanında bilinçlendirme faaliyetlerinin daha etkin ve etkili olabilmesi için kamu kurum ve kuruluşları ile ilgili diğer paydaşların işbirliği içerisinde çalışması sağlanacaktır. 83