Türkiye de Yazılım Üreticilerinin Yetkinlik Düzeyi Firmaların ve Sektörün Gelişimi Cilt I NERMİN SÖKMEN TÜBİTAK BİLGEM

Türkiye de Yazılım Üreticilerinin Yetkinlik Düzeyi Firmaların ve Sektörün Gelişimi Cilt I NERMİN SÖKMEN TÜBİTAK BİLGEM

Türkiye de Yazılım Üreticilerinin Yetkinlik Düzeyi Firmaların ve Sektörün Gelişimi NERMİN SÖKMEN Birinci Basım: Aralık 2010, İstanbul Basım: Ada Ofset Matbaacılık Dizgi: Salih ÇAKIR Kapak Tasarımı: Mustafa KADER Baskı: 1 Cilt: 1 ISBN: 978 975 403 549 0 Bu Çalışma Devlet Planlama Teşkilatının (DPT) ve Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumunun (TÜBİTAK) görüşlerini yansıtmaz. Sorumluluğu yazara aittir. Yayın ve referans olarak kullanılması için DPT ve TÜBİTAK ın iznini gerektirmez. @ Copyright 2010, TÜBİTAK BİLGEM Bu kitabın yayın hakları TÜBİTAK BİLGEM e aittir Bu kitabın tamamı veya bir bölümü hiçbir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz, yeniden elde edilmek üzere saklanamaz. Bu yayında verilen bilgiler referans verilmeden kullanılmaz. TÜBİTAK BİLGEM Gebze Yerleşkesi PK 74 41470 Gebze Kocaeli TÜRKİYE T: 0262 648 1000 F: 0262 648 1100 E: bilgem@bilgem.tubitak.gov.tr W: www.bilgem.gov.tr

Çalışmadan, Yorulmadan ve Üretmed den Rahat Yaşamanın Yollarını Aramayı Alışkanlık Haline Getirmiş Milletler; Evvela HAYSİYETLERİNİ, Sonra HÜRRİYETLERİNİ, Daha sonra da İSTİKBALLERİNİ Kaybetmeye Mahkûm mdurlar.

Önsöz Bilgi toplumuna dönüşüm süresince, bilgi ve iletişim teknolojilerinden etkin bir şekildee yararlanılması esastır. Türkiye nin öncelikli alanlarından biri olan bilgi ve iletişim teknolojileri sunduğu yenilikçii ürün ve hizmetlerle ekonomik büyümeyi etkiler, sosyal alanda gerekli olan değişim ve dönüşümleree olumlu yönde katkı sağlar. Bilgi toplumuu hedefini taşıyan Türkiye nin rekabet ve yenilik kapasitesi, ekonomik aktörlere teknoloji geliştirme yetkinliğini kazandırılmasıyla artar. Bu ise, teknoloji ve yenilikçiliğe odaklanmış, değer üretebilen, verimlilik artışına katkı sağlayan ve istihdam yaratabilen bir sektör yapısının oluşturulmasıyla mümkündür. Sektörün ekonomi içindeki payını artırabilmek için mevcut durumun farklı açılardan ortaya konması gerekir. Bu çalışma, veri temelli sektör analizlerine dayanmaktadır. Sektörde yazılım geliştiren firmaların mevcut durumu sektör firmalarından toplanan verilerle analiz edilerek firmaların ve sektörün güçlü ve zayıf yanları tanımlanmaktadır. Çalışmanın birincil hedefi, yazılım ürünü geliştiren işletmelerin ve özellikle KOBİ lerin rekabet kapasitesini ortaya çıkartmaktır. Çalışmada ayrıca analiz sonuçlarından elde edilen bulgular üzerine yapılan değerlendirmeler esass alınarak, firmaların ve sektörün yenilikçilik yetkinliğini arttırmaya yönelik modeller önerilmektedir. Bu çalışmanın yapılmasıı için gerekli proje desteğini tahsis eden ve projeyi yönlendiren DPT Kurumuna, proje yürütücüsü Sayın Başuzman Nermin Sökmen e ve proje çalışanlarına böylesine geniş kapsamlı bir çalışmayı başarıyla sonuçlandırmaları nedeniyle teşekkür ederim. Önder YETİŞ TÜBİTAK MAMM Başkanı

Sunuş Bilgiye dayalı ekonomi ya da bilginin yönlendirdiği ekonomi yaklaşımlarında bilgi, yeni ekonominin temel değişkeni olarak gösterilmektedir. Bu yaklaşımlarda bilginin yeni ürün ve üretim yöntemlerine dönüştürülmesi esastır. Bilgi, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin bir sonucu olarak yeni teknolojilere, ürünlere ve bilgiye dönüştürülür; piyasa değeri olabilecek bir malın üretiminde kullanılır. Bilgi birikiminin yarattığı pozitif dışsallık ekonomik gelişmeyi tetikler. Günümüzde bilgi ve iletişim (bilişim) teknolojileri ekonomik dönüşümün itici gücü olarak kabul edilmektedir. Bilişim teknolojileri, bilginin yeni ürün ve üretim yöntemlerine dönüştürülmesinde kullanılır. Diğer taraftan, bilişim teknolojilerinin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi teknoloji geliştirmeyle sınırlı değildir. Yeni ekonomi modelinde bilişim sektörü, sosyal ve ekonomik alanda gerekli olan değişim ve dönüşümlere pozitif yönde katkı sağlayan önemli bir unsurdur. Sektör, sağladığı altyapılarla ya da teknolojilerle mevcut verileri kurumların, organizasyonların ve toplumun kullanabileceği bilgilere dönüştürür. Sektör, fiziki ve beşeri sermayede verimlilik artışına neden olarak, işletmelere değer yaratma yeteneği kazandırarak ve yeni iş sahaları oluşturarak ekonomik büyümeyi etkiler. Geçen yüzyılın ikinci çeyreğinde bilişim teknolojileriyle tanışan Türkiye, bu sektöre olan ilgisini sürekli canlı tutmuştur. Ürün geliştirerek teknolojide yetkinlik kazanmayı amaçlamış, bu amaç doğrultusunda belli sektörlerde büyük yatırımlara imza atmıştır. İnişli çıkışlı geçen bir 40 yılsonunda, sektörde özellikle yazılım alanında arzu edilen başarı yakalanamamıştır. Yazılım alanında uluslararası düzeyde rekabet gücü kazanılması, teknolojik gelişmenin önünü açacak stratejilerin benimsenmesiyle mümkün olabilir. Bu çalışmanın ana amacı, Türkiye de yazılım geliştiren firmaları örgütsel yapılanma, finansal büyüklük, teknoloji geliştirme düzeyi, ürün geliştirme ve pazarlama yaklaşımları, kurumsallaşma düzeyi, çalışan niteliği ve öğrenme yaklaşımları gibi pek çok alanda mercek altına alarak sektörün genel durumunu ortaya koymaktır. Sektörün mevcut durumu ulusal rekabet üstünlüğü yaklaşımıyla incelenmekte, firmaların ve dolayısıyla sektörün rekabet gücü ortaya çıkartılmaktadır. Yine rekabet gücünü arttıran unsurlar dikkate alınarak firmaların ve sektörün gelişimine yönelik yaklaşımlar üzerinde çalışılmaktadır. Bu çalışmanın diğer bir amacı da firma ve sektör gelişimine yönelik yaklaşımları ve modelleri oluşturmaktır. Bu amaçlar doğrultusunda yazılım geliştiren firmaların yaklaşık üçte biriyle görüşülmüş, onlardan gelen bilgiler esas alınarak sektör analizleri yürütülmüştür. Bu kitap iki ciltten oluşmaktadır. Birinci ciltte araştırma yöntemleri, veriler üzerinden firma ve sektör analizleri, ülke karşılaştırmaları, bilişim sektörünün tarihçesi, analiz sonuçları üzerinden yürütülen mevcut durum değerlendirmeleri, firmaların ve sektörün gelişimine yönelik önerilen yaklaşımlar ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. İkinci ciltte, birinci ciltte yürütülen analizler sonunda elde edilen istatistiksel sonuçlar, araştırmada kullanılan veri yapıları, araştırma soruları ve çalışmaya katılan firmaların listesi yer almaktadır. Bu araştırmayı başlatan Devlet Planlama Teşkilatı na (DPT), yürütülmesine öncülük eden, destek olan Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Marmara Araştırma Merkezi (MAM) Başkanı Sayın Önder YETİŞ e, Bilişim Teknolojileri Enstitüsü (BTE) Müdürü Prof.Dr. Bülent ÖRENCİK e ve BTE eski Müdürü Prof. Dr. Ersin TULUNAY a;

Çalışma öncesinde ve esnasında bizlere yol gösteren, destek olan Sayın Hocam Prof. Dr. Ümit ŞENESEN e; Araştırmaya inanan ve katılımlarıyla desteklerini esirgemeyen sektör firmalarına; Pilot uygulama aşamasında araştırma ortamını sağlayarak projeye destek veren TÜBİTAK Marmara Teknokent (MARKET) A.Ş. eski Müdürü Sayın Kerem ÖZÇELİK e ve Sayın Serhan YILDIZ a; Kitabın editörlüğünü yapan Sayın İlke YAŞAR a ve Sayın Aysun HÖBEK e; Kitabın kapak tasarımını yapan BTE teknik servis ekibinden Sayın Mustafa KADER e, çalışma boyunca desteğini kapak tasarımı başta olmak üzere her alanda sürekli kılan Sayın Rıdvan CANBAZ a ve tüm BTE teknik destek ekibine; Bu çalışma boyunca teknik ve idari desteğini esirgemeyen Sayın Lale APAYDIN a, BTE sekreterliğine ve BTE güvenlik çalışanlarına; Çalışmanın yürütülmesi esnasında destek veren ve yanımda duran başta Sayın Demet ŞAHİNKAYA, Sayın Halil TAHMAZ, Sayın Uğur SAYNAK, Sayın Ayşegül SEROVA, Sayın Okan Mert YÜCEDAĞ ve Sayın Alper ÇOLAK olmak üzere tüm çalışma arkadaşlarıma ve dostlarıma; Sabrını ve desteğini esirgemeyen aileme teşekkürü bir borç bilirim. İyi okumalar dilerim. Nermin SÖKMEN

İçindekiler 1 Giriş... 1 2 Araştırma yöntemi... 5 2.1 Firma Yetkinlik Modeli... 6 2.1.1 Finansal Düzey... 7 2.1.2 Pazarlama Düzeyi... 7 2.1.3 Yenilikçilik ve Öğrenme Düzeyi... 8 2.1.4 Kurumsal Yetkinlik Düzeyi... 9 2.1.5 Genel Özellikler ve Diğer Unsurlar... 13 2.2 Soruların Sınanması... 14 2.3 Anakütlenin belirlenmesi ve örneklem seçimi... 14 2.3.1 Örneklem Seçimi... 16 2.4 Analizlerin Yapılması... 17 3 Sektörün Genel Görünümü... 28 3.1 Firma Ortaklık Yapıları... 28 3.2 Firmaların Faaliyet Yılları... 28 3.3 Firmaların Faaliyet Alanları... 29 3.4 Firmaların Ürün Geliştirme Yaklaşımları... 30 3.5 Örgütlenme Tipine Göre Firma Yapılanması... 31 3.6 Bölümlere Göre Firma Yapılanması... 32 3.7 Sektörün Büyüklüğü... 35 3.7.1 Toplam Çalışan Sayısı... 35 3.7.2 Çalışan Sayısına Göre Firma Büyüklükleri ve Anakütledeki Toplam Çalışan Sayısı... 35 3.7.3 Bölgelere Göre Toplam Çalışan Sayısı... 37 3.7.4 Ülkelere Göre Firma Büyüklükleri... 40 3.7.5 Yazılımla İlgili Çalışan Sayısı... 41 3.7.6 Yazılım Personel Oranı (YPO)... 43 3.7.7 Yazılım Personel Oranı-Firmaların Faaliyet Yılları... 44 3.7.8 Yazılım Personel Oranı ile Pazarlamaya Hazır Ürün ve Toplam Proje Sayıları... 45 3.7.9 Ar-Ge ve Ür-Ge Faaliyetlerinde Görev Alan Personel Oranları... 46 3.8 Çalışanların Eğitim Durumu... 50 4 Sektörün Pazarlama Düzeyi... 51 4.1 Genel Proje Bilgileri... 51 4.2 Toplam Proje Sayıları... 51 4.3 Proje Süre Değerleri... 54 4.4 Proje Bütçe Değerleri... 58 4.5 Pazarlamaya Hazır Ürün Sayısı... 64 5 Sektörün Finansal Düzeyi... 69 5.1 Bilişim Firmalarının Ciro Rakamları... 69 5.1.1 Ciro Rakamlarını Normale Dönüştürme... 70 i

5.2 Bilişim Firmalarının Teknoloji Satış Rakamları... 72 5.2.1 Teknoloji Satış Rakamlarını Normale Dönüştürme... 73 5.3 Bilişim Firmalarının İhracat Rakamları... 75 5.3.1 İhracat Rakamlarının Normallik Sınaması... 76 5.4 Finansal Büyüklüklere Göre Firmaların TGB lerde Yer Alma Durumu... 78 5.4.1 Ortalama Ciro Değerleri ile TGB de Yer Alma Durumu... 78 5.4.2 Ortalama Teknoloji Satış Değerleri ile TGB de Yer Alma Durumu... 78 5.4.3 Ortalama İhracat Değerleri ile TGB de Yer Alma Durumu... 78 5.5 Finansal Büyüklüklerle Faaliyet Gösterilen Bölgeler Arasındaki İlişki... 78 5.5.1 Ortalama Ciro Değerleri ile Faaliyet Gösterilen Bölgeler... 78 5.5.2 Ortalama Teknoloji Satış Değerleri ile Faaliyet Gösterilen Bölgeler... 79 5.5.3 Ortalama İhracat Değerleri ile Faaliyet Gösterilen Bölgeler... 79 5.6 Finansal Büyüklüklerle Faaliyet Alanlarının Karşılaştırılması... 79 5.6.1 Ortalama Ciro Değerleri ile Faaliyet Alanları... 79 5.6.2 Ortalama Teknoloji Satış Değerleri ile Faaliyet Alanları... 79 5.6.3 Ortalama İhracat Değerleri ile Faaliyet Alanları... 79 5.7 Finansal Büyüklükler ile Firmaların Yazılım Geliştirme Biçimleri... 81 5.7.1 Yazılım Geliştirme Biçimlerine Göre Ortalama Ciro Değerleri... 81 5.7.2 Yazılım Geliştirme Biçimlerine Göre Ortalama Teknoloji Satış Değerleri... 82 5.7.3 Yazılım Geliştirme Biçimlerine Göre Ortalama İhracat Değerleri... 82 5.8 Finansal Büyüklüklerle Kalite Belgesi Arasındaki İlişki... 82 5.8.1 Ortalama Ciro Değerleriyle Kalite Belgesi Arasındaki İlişki... 82 5.8.2 Ortalama Teknoloji Satış Değerleriyle Kalite Belgesi Arasındaki İlişki... 83 5.8.3 Ortalama İhracat Değerleriyle Kalite Belgesi Arasındaki İlişki... 83 5.9 Finansal Büyüklükler ile Yeni Ürün Geliştirme Göstergeleri... 83 5.9.1 Yeni Ürün Geliştirme ile Finansal Büyüklükler Arasındaki İlişki... 83 5.9.2 Regresyon Modelleri... 84 5.9.3 Firma Büyüklük Grupları ile Finansal Değerlerin Karşılaştırılması... 87 5.10 İnsan Kaynakları Göstergelerinin Karşılaştırılması... 89 5.11 Finansal Büyüklükler ile İnsan Kaynakları Niteliği... 92 6 Kurumsal Yetkinlik Düzeyi... 94 6.1 Genel Yönetim Uygulamaları... 94 6.2 Kalite Belgesi Alma Yaklaşımları... 96 6.3 Yazılım Kalite Güvence Teknikleri... 99 6.3.1 YKG Uygulamalarıyla Finansal Büyüklüklerin Karşılaştırılması... 104 6.4 Gereksinim Yönetimi Teknikleri... 106 6.4.1 Firmaların Müşterilerle olan İşbirliği... 106 6.4.2 Gereksinimlerin Kayıt Altına Alınması... 107 6.4.3 Gereksinimlerin İzlenmesi... 108 6.4.4 Gereksinim Yönetiminde Araç Kullanımı... 109 6.4.5 Gereksinim Yönetimini Planlama... 109 6.4.6 Değişikliklerin Planlara ve Ürünlere Yansıtılması... 110 6.4.7 Üst Düzey Yönetimle Gözden Geçirme... 111 6.4.8 Gereksinim Yönetimi Eğitimi... 111 ii

6.4.9 Gereksinim Yönetiminde Kuralların ve Politikaların Tanımlı Olma Durumu... 112 6.4.10 Gereksinim Yönetimi Performansının Ölçülmesi... 113 6.4.11 Gereksinim Yönetimi Uygulamalarıyla Finansal Büyüklüklerin Karşılaştırılması... 114 6.5 Proje Yönetimi Teknikleri... 117 6.5.1 Proje Planının Oluşturulması... 117 6.5.2 Planların Yürütülecek Faaliyetleri ve Sorumlulukları Kapsaması... 118 6.5.3 Proje İzleme Etkinliklerinin Yürütülmesi... 119 6.5.4 Proje Yönetiminde Araç Kullanımı... 120 6.5.5 Üst Düzey Yönetimle Gözden Geçirme... 121 6.5.6 Proje Öngörüleri... 121 6.5.7 Proje Yönetimi Eğitimi... 123 6.5.8 Proje Yönetimini için Kuralların ve Politikaların Tanımlı Olma Durumu... 123 6.5.9 Proje Yönetimi Performansının Ölçülmesi... 124 6.5.10 Proje Yönetimi Uygulamalarıyla Finansal Büyüklüklerin Karşılaştırılması... 126 6.6 Konfigürasyon Yönetim Teknikleri... 128 6.6.1 Firmaların Konfigürasyon Yönetimini Uygulama Yaklaşımları... 128 6.6.2 Firmaların Konfigürasyon Yönetimi Planlarını Oluşturma Yaklaşımı... 129 6.6.3 Firmaların Konfigürasyon Yönetimi Aracı Kullanma Durumu... 130 6.6.4 Konfigürasyon Yönetimi Etkinliklerinin Üst Düzey Yöneticilerle Gözden Geçirilmesi.. 130 6.6.5 Konfigürasyon Yönetimini Uygulayan Kişilerin Eğitim Alma Durumu... 131 6.6.6 Konfigürasyon Yönetim Planına Göre Dayanak Kontrolü... 132 6.6.7 Konfigürasyon Yönetimi için Kuralların/Politikaların Tanımlı Olma Durumu... 132 6.6.8 Konfigürasyon Öğelerindeki Değişikliklerin Kontrolü... 133 6.6.9 Konfigürasyon Yönetiminin Performansı... 134 6.6.10 Konfigürasyon Yönetimi Uygulamalarıyla Finansal Büyüklüklerin Karşılaştırılması 136 6.7 Doğrulama ve Geçerleme Faaliyetleri... 138 6.7.1 İş Ürünlerinin Tanımlanan Gereksinimlere Göre Sınanması... 139 6.7.2 Doğrulama Faaliyetlerini Uygulama Yaklaşımlarıyla Finansal Büyüklükler... 141 6.7.3 Firmaların Doküman ve Yazılım Kodu Gözden Geçirme Faaliyetlerini Uygulama Yaklaşımları... 143 6.7.4 İş Ürünlerine Müşteriden Onay Alma Aşamaları... 144 6.7.5 Müşteriden Onay Alma Yaklaşımlarıyla Finansal Büyüklükler... 145 6.7.6 Firmaların Test Yaklaşımları... 146 6.7.6.1. Firmaların Testleri Planlama Yaklaşımları... 147 6.7.6.2. Test Yapılanması... 148 6.7.6.3. Firmaların Testleri İzleme Yaklaşımları... 148 6.7.6.4. Test İzleme Etkinliklerini Üst Düzey Yönetimle Gözden Geçirme... 149 6.7.6.5. Test Yöntemlerini Kullanma Yaklaşımları... 150 6.7.6.6. Test Eğitimi... 150 6.7.6.7. Test Yönetimi için Kuralların ve Politikaların Tanımlı Olma Durumu... 151 6.7.6.8. Test Yönetimi Sürecinin Performansı... 152 6.7.7 Firmaların Test Yaklaşımlarıyla Finansal Büyüklüklerin Karşılaştırılması... 153 6.8 Risk Yönetimi Teknikleri ve Güvenlik Yaklaşımları... 155 6.8.1 Risk Yönetimi... 155 6.8.1.1. Risklerin Kayıt Altına Alınması... 155 6.8.1.2. Risk Yönetimi Sürecinin İşletildiği Birimler ya da Yapılar... 155 iii

6.8.1.3. Risklerin Değerlendirilmesi... 156 6.8.1.4. Risklerin Planlanması ve İzlenmesi... 157 6.8.1.5. Risklerin Gözden Geçirilmesi... 158 6.8.1.6. Risk Yönetimi Eğitimi... 158 6.8.1.7. Risk Yönetimi Sürecinde Kuralların ve Politikaların Tanımlı Olma Durumu... 159 6.8.1.8. Risk Yönetimi Süreç Performansı... 160 6.8.1.9. Risk Yönetimi Uygulamalarıyla Finansal Büyüklüklerin Karşılaştırılması... 161 6.8.2 Güvenlik Yaklaşımları... 164 7 Alt Yüklenici Yönetimi... 165 7.1 Firmaların Alt Yüklenici Kullanımı... 166 7.2 Firmaların Alt Yüklenici Seçimi... 168 7.2.1 Alt Yüklenici Seçme Yaklaşımları ve Firma Özellikleri... 168 7.3 Alt Yüklenici Yönetimi... 172 7.3.1 Firmaların Alt Yüklenici Yönetimi (AY) Faaliyetlerini Planlama Yaklaşımları... 175 7.3.2 AY Yönetimi Süreci için Kurulların, Politikaların ve Standartların Tanımlı Olma Durumu 178 7.3.3 Firmaların AY Yönetimi Performans Metriklerini Tanımlama Durumu... 180 7.3.4 Firmaların Alt Yüklenici Yönetimi Eğitimlerini Sağlama Yaklaşımları... 181 8 Kurumsallaşma ve Bilgi Yönetimi... 184 8.1 Bilgi ve Birikim Yönetimi, Ortak Alanlar ve Koordinasyon Teknikleri... 184 8.1.1 Bilgi Teknolojileri Yönetimi... 185 8.1.2 Bilgi-Birikim Yönetimi... 185 8.1.3 Ortak Alanlar... 186 8.1.4 Koordinasyon Faaliyetleri... 186 8.2 Kurumsal Süreç Tanımlama Teknikleri... 188 8.2.1 Süreç Varlıkları Kütüphanesi... 188 8.2.2 Temel Süreç Alanlarının Kurumsallaşması... 189 8.2.3 Temel Süreç Alanları için Sektörün Kurumsallaşma Düzeyi... 190 8.2.4 Süreç Tanımlarının Kurumsallaşma Düzey-Firma Büyüklükleri... 191 8.2.5 Kazanılan Deneyimlerin ve Alınan Derslerin Paylaşılma Durumu... 192 8.2.6 Süreç Metriklerinin ve Ölçme Yöntemlerinin Tanımlı Olma Durumu... 193 8.2.7 Metrikleri ve Ölçme Yöntemlerini Tanımlama-Firma Büyüklükleri... 195 8.2.8 Ölçüm Veri Tabanının Tanımlı Olma Durumu... 197 9 Üst Düzey Yönetimle Paylaşma Yaklaşımları... 199 9.1 Üst Düzey Yönetimle Gözden Geçirme-Finansal Büyüklükler... 199 9.2 Üst Düzey Yönetimle Gözden Geçirme -Kalite Belgesi Durumu... 202 10 Eğitim ve Öğrenme Yaklaşımları... 204 10.1 Çalışanların Eğitim Durumu... 204 10.2 Çalışanların Eğitim Düzeyleri- Faaliyet Bölgeleri... 205 10.2.1 Çalışanların Eğitim Düzeylerine Göre Bölgelerin Dağılımı... 206 10.2.2 Bölgelere Göre Eğitim Düzeylerinin Dağılımı... 206 10.3 İhtiyaç Duyulan Eleman Niteliği... 207 iv

10.4 Firmaların Çalışanlarına Eğitim Verme Yaklaşımları... 208 10.4.1 Usta Çırak İlişkisi... 209 10.4.2 Teknik ve İdari Eğitim Verme Yaklaşımları... 210 10.4.3 Firmaların Süreç Eğitimleri Verme Yaklaşımları... 211 11 AR-GE ve Yenilikçilik Düzeyi... 214 11.1 Patent ve Marka Tescili Alma Durumu... 216 11.2 Lisanslama ve Know-How Yoluyla Teknoloji Satışı... 218 11.3 Ar-Ge Harcamaları... 219 11.3.1 Çalışan Sayılarına Göre Ar-Ge Harcamaları Yüzdeleri... 220 11.3.2 Finansal Büyüklüklere Göre Ar-Ge Harcamaları Yüzdeleri... 220 11.3.3 Firma Büyüklüğüne Göre Ar-Ge Harcamaları Yüzdeleri... 221 11.3.4 Faaliyet Yıllarına Göre Ar-Ge Harcamaları Yüzdeleri... 221 11.3.5 TGB lerde Yer Alma Durumuna Göre Ar-Ge Harcamaları Yüzdeleri... 222 11.3.6 Sektörlere Göre Ar-Ge Harcamaları Yüzdeleri... 222 11.3.7 Yazılım Geliştirme Biçimine Göre Ar-Ge Harcamaları Yüzdeleri... 223 12 Sektöre Genel Bir Bakış... 225 12.1 Bilişim Sektöründe Ar-Ge Yatırımları ve Sektörün Gelişimi... 226 12.1.1 Bilişim Sektöründe Ar-Ge Yatırımları... 226 12.1.2 Sektörün Dünyada Gelişimi... 227 12.2 Bilişim Sektöründe Ülkelerin Gelişimi... 228 12.2.1 Japonya Yazılım Sektörünün Gelişimi... 230 12.2.2 İsrail, İrlanda ve Hindistan Yazılım Sektörlerinin Gelişimi... 232 12.2.2.1 İsrail Yazılım Sektörünün Gelişimi... 232 12.2.2.2 İrlanda Yazılım Sektörünün Gelişimi... 233 12.2.2.3 Hindistan Yazılım Sektörünün Gelişimi... 234 12.2.3 Çin Yazılım Sektörünün Gelişimi... 238 12.2.4 Brezilya Yazılım Sektörünün Gelişimi... 240 12.2.5 Yazılım Sektöründe Ülkelerin Karşılaştırılması... 241 13 Türkiye de Bilişim Sektörü... 243 13.1 Telekomünikasyon Sektörünün Gelişimi... 244 13.2 Savunma Sektörünün Gelişimi... 246 13.3 Diğer Sektörlerin Gelişimi... 246 13.4 Sektörün Gelişimine Yönelik Teşvikler... 247 14 Yazılım Üreticilerinin ve Sektörün Rekabet Gücü... 251 14.1 Sektör Firmalarının Karşılaştığı En Temel Sıkıntılar... 251 14.2 Ulusal Üstünlük Modeline Göre Sektörün Rekabet Gücü... 253 14.2.1 Şans (Tesadüf) Faktörü... 253 14.2.2 Girdi Koşulları... 254 14.2.2.1 İhtiyaç Duyulan Beşeri Sermayenin Niteliği... 256 14.2.2.2 Bilgi ve İletişim Yatırımları... 264 14.3 Talep Koşulları... 266 14.3.1 İç Pazar Taleplerine Bir Bakış... 266 v

14.3.2 İç Piyasada Karşılaşılan Sıkıntılar... 268 14.3.3 Dış Pazara Açılım... 269 14.4 İlgili ve Destekleyici Sektörler... 271 14.5 Firma Stratejisi, Yapı ve Rekabet... 273 14.5.1 Genel Firma Özellikler... 273 14.5.2 Kümelenme... 273 14.5.3 Kurumsal Süreç Yetkinlik Düzeyi... 274 14.5.3.1 Firmaların Örgütlenme Yapıları... 274 14.5.3.2 Kalite Yaklaşımı ve Süreç Uygulamaları... 274 14.5.3.3 Kurumsallaşma Düzeyi... 276 14.5.4 Finansal Düzey... 277 14.5.5 Yenilikçilik ve Öğrenme Yaklaşımı... 279 14.5.5.1 Öğrenme Yaklaşımı... 279 14.5.5.2 Yenilikçilik Yaklaşımı... 279 14.5.6 Pazarlama Düzeyi... 280 14.6 Yeni Ürün Geliştirme Dönemi... 282 14.6.1 Sektörün Gelişimine Yönelik Bir Yol Haritası... 282 14.6.2 Yeni Ürün Geliştirme Dönemine Geçiş Stratejileri... 285 14.7 Teknoloji Geliştirme Yeteneğinin Oluşturulması... 288 14.8 Yazılım Üreticilerinin Kazanımları ve İyileştirilmesi Gereken Unsurlar... 292 14.8.1 Firmaların Sahip Olduğu Kazanımlar... 292 14.8.2 Firmaların İyileştirilmesi Gereken Unsurlar... 294 14.8.3 Firma Performansını Etkileyen Dış Etmenler... 299 14.9 Hükümetler ve Büyüme Modelleri... 301 14.9.1 Bilişim Sektöründe Büyüme ve Kamu Destekleri... 301 14.9.2 Firma Yapılanma Destekleri... 304 14.9.3 Eğitim Destekleri... 304 14.9.4 İhracatta Kamu Destekleri ve Politikalar... 306 14.9.5 Yazılım Geliştiren Firmaların Kamu Teşvikleriyle İlgili Sıkıntıları... 308 14.9.6 Bilişim Sektöründe Ürün Geliştiren Firmalara Özel İçsel Büyüme Yaklaşımı... 309 15 Sonuç... 314 16 Referanslar... 317 17 Dizin... 335 vi

Tablolar Tablo 1 Yazılım Geliştirme Biçimiyle İlgili Sınamaları... 18 Tablo 2 Firmaların Faaliyet Gösterdikleri Bölgelerle İlgili Sınamalar... 19 Tablo 3 Firmaların Faaliyet Yıllarıyla İlgili Sınamalar... 19 Tablo 4 Bölümlere Göre Çalışan Sayılarıyla İlgili Sınamalar... 19 Tablo 5 Bölümlere Göre Çalışan Oranlarıyla İlgili Sınamalar... 20 Tablo 6 Kalite Belgesine Sahip Olma Durumuyla İlgili Sınamalar... 20 Tablo 7 Firma Büyüklükleriyle İlgili Sınamalar... 20 Tablo 8 Proje Süre ve Bütçe Değerleriyle İlgili Sınamalar... 21 Tablo 9 Hizmet Verilen Sektörlerle İlgili Sınamalar... 21 Tablo 10 TGB lerinde Yer Alma Durumlarıyla İlgili Sınamalar... 21 Tablo 11 Toplam Proje Sayısıyla İlgili Sınamalar... 22 Tablo 12 Toplam Çalışan Sayısıyla İlgili Sınamalar... 22 Tablo 13 Pazarlamaya Hazır ve Proje Başına Düşen Ürün Sayısı Değerleriyle İlgili Sınamalar23 Tablo 14 Ortalama Ciro Değerleriyle İlgili Sınamalar... 23 Tablo 15 Ortalama Teknoloji Satış Değerleriyle İlgili Sınamalar... 25 Tablo 16 Ortalama İhracat Değerleriyle İlgili Sınamalar... 25 Tablo 17 Diğer Sınamalar... 26 Tablo 18 Ür-Ge ve Ar-Ge Çalışmalarının Yürütüldüğü Birimler... 33 Tablo 19 Bölümlere Göre Çalışan Sayıları... 33 Tablo 20 Bölümlere Göre Çalışan Sayılarının Ortalama ve Ortanca Değerleri... 34 Tablo 21 Bölümlere Göre Çalışan Sayılarının Anakütle Tahminleri... 34 Tablo 22 Toplam Çalışan Sayısı... 35 Tablo 23 Firma Büyüklük Kategorilerine Göre Anakütledeki Toplam Çalışan Sayısı... 36 Tablo 24 Bölgelere Göre Toplam Çalışan Sayısı... 37 Tablo 25 İstanbul İli için Anakütledeki Toplam Çalışan Sayısı... 37 Tablo 26 Ankara İli için Anakütledeki Toplam Çalışan Sayısı... 38 Tablo 27 İzmir İli için Anakütledeki Toplam Çalışan Sayısı... 38 Tablo 28 Marmara Bölgesi için Anakütledeki Toplam Çalışan Sayısı... 39 Tablo 29 Diğer Bölgeler için Anakütledeki Toplam Çalışan Sayısı... 39 Tablo 30 Ülkelere Göre Yazılım Sektörü Firma ve Çalışan Sayıları... 40 Tablo 31 Yazılımla İlgili Personel Sayısı... 42 Tablo 32 Yazılım Tecrübesinin Bölgelere Göre Dağılımı... 43 Tablo 33 Yazılım Personel Oranı İstatistik Değerleri... 44 Tablo 34 Firmaların Faaliyet Yıllarına Göre YPO... 45 Tablo 35 YPO Gruplarının PHÜS ve TPS ye göre Dağılımı... 45 Tablo 36 Ar-Ge, Ür-Ge ve Toplam Ürün Geliştirme Personel Oranları... 46 Tablo 37 Ar-Ge, Ür-Ge ve TÜG Personel Oranlarının Firma Faaliyet Yıllarına Göre Değişimi48 Tablo 38 TÜG Personel Oranı Gruplarına Göre Pazarlamaya Hazır Ürün Sayı Değerleri... 49 Tablo 39 Toplam Proje Sayılarının TÜG, Ar-Ge ve Ür-Ge Personel Oranlarıyla Karşılaşırılması... 49 Tablo 40 TÜG Personel Oranları-Ortalama Ciro Değerleri... 50 vii

Tablo 41 Toplam Proje Sayısı... 51 Tablo 42 Bölgelere Göre Toplam Proje Sayıları... 52 Tablo 43 Faaliyet Yıllarına Göre Toplam Proje Sayıları... 53 Tablo 44 3 Sektörün Toplam Proje Sayılarına Göre Dağılımı... 53 Tablo 45 Proje Süre Değerlerinin Tablo Değerleri... 54 Tablo 46 Bölgelere Göre En Kısa Proje Süresinin Dağılımı... 55 Tablo 47 Bölgelere Göre Ortalama Proje Süresinin Dağılımı... 56 Tablo 48 Bölgelere Göre En Uzun Proje Süresinin Dağılımı... 57 Tablo 49 Proje Bütçeleri Değerleri... 58 Tablo 50 Bölgelere Göre Ortalama Proje Bütçe Değerleri... 59 Tablo 51 Yazılım Geliştirme Biçimine Göre Ortalama Proje Bütçe Değerleri... 60 Tablo 52 Yazılım Geliştirme Biçimine Göre En Çok Proje Bütçe Değerleri... 61 Tablo 53 Yazılım Geliştirme Biçimine Göre En Az Proje Bütçe Değerleri... 61 Tablo 54 Firma Büyüklüğüne Göre En Çok Proje Bütçesi... 62 Tablo 55 Firma Büyüklüğüne Göre Ortalama Proje Bütçe Değerleri... 63 Tablo 56 Pazarlamaya Hazır Ürün Sayısının İstatistik Sonuçları... 64 Tablo 57 Proje Başına Düşen Ürün Sayısı Veri Kümesi... 65 Tablo 58 Bölgelere Göre Proje Başına Düşen Ürün Miktarı... 66 Tablo 59 Firma Faaliyet Yıllarına Göre Pazarlamaya Hazır Ürün Sayısı Değerleri... 67 Tablo 60 Kamu Sektöründe Faaliyet Gösterme-Pazarlamaya Hazır Ürün Sayısı... 68 Tablo 61 Sektörlere Göre Proje Başına Düşen Ürün Sayısı... 68 Tablo 62 Ciro Rakamlarının Temel Gösterge Değerleri... 69 Tablo 63 Normalleştirilen Ortalama Ciro Değeri Temel Göstergeleri... 71 Tablo 64 Teknoloji Satış Değerlerinin Temel Gösterge Değerleri... 72 Tablo 65 Normalleştirilen Ortalama Teknoloji Satış Değeri Temel Göstergeleri... 74 Tablo 66 İhracat Değerlerinin Temel Gösterge Değerleri... 75 Tablo 67 Normalleştirilen Ortalama İhracat Değerleri Temel Göstergeleri... 77 Tablo 68 Bölgelere Göre Dört Yıllık Ortalama Ciro Değerlerinin Ortalaması... 79 Tablo 69 Ortalama Ciro Değerleri ile Faaliyet Alanları... 80 Tablo 70 Ortalama İhracat Değerleri ile Faaliyet Alanları... 81 Tablo 71 Ortalama İhracat ve Ortalama Ciro Regresyon Modeli Özeti b... 85 Tablo 72 Katsayılar... 85 Tablo 73 Firma Büyüklüklerine Göre Ortalama Ciro Değerleri... 87 Tablo 74 Firma Büyüklüklerine Göre Ortalama ihracat Değerleri... 88 Tablo 75 YKG Faaliyetleri ile Ortalama Ciro Değeri... 105 Tablo 76 Müşteriyle Yürütülen İşbirliğine Göre Toplam Proje Sayıları... 107 Tablo 77 Gereksinim Yönetim Süreç Faaliyetleri-Ortalama Ciro Değerleri... 116 Tablo 78 Proje Yönetim Süreç Faaliyetleri-Ortalama Ciro Değerleri... 127 Tablo 79 Konfigürasyon Yönetimi Süreci -Ortalama Ciro Değerleri... 137 Tablo 80 Firmaların Doğrulama Faaliyetlerini Uygulama Yaklaşımları... 140 Tablo 81 Grupların Dört Yıllık Ciro Ortalama Değerlerinin Ortalaması... 143 Tablo 82 Grupların Dört Yıllık Ciro Ortalama Değerlerinin Ortalaması... 146 viii

Tablo 83 Test Süreç Faaliyetleri-Ortalama Ciro Değerleri... 154 Tablo 84 Risk Yönetimi Süreci-Çalışan Sayıları... 162 Tablo 85 Risk Yönetimi Süreç Faaliyetleri Ortalama Ciro Değeri... 163 Tablo 86 Alt Yüklenici Kullanımı Tablosu... 166 Tablo 87 Alt Yüklenici Kullanımı En Çok Proje Bütçesi... 167 Tablo 88 Alt Yüklenici Seçimi ile Toplam Çalışan Sayısı... 169 Tablo 89 Alt Yüklenici Seçme Yaklaşımı-Kalite Belgesi Çoklu Karşılaştırma... 171 Tablo 90 Alt Yüklenici Faaliyetlerinin Planlanması-Koordinasyonun Sağlanması... 176 Tablo 91 Alt Yüklenici Faaliyetlerinin Planlanması-Koordinasyon Araçlarının Kullanılması 177 Tablo 92 AY Yönetimi Planı-PY/GY/KY Yönetimi Planları... 178 Tablo 93 Alt Yüklenici Yönetimi Kuralları-PY/GY/KY Süreçleri Yönetimi Kuralları... 179 Tablo 94 AY Performans Metrikleri-PY/GY/KY Performans Metrikleri... 181 Tablo 95 Çalışan Sayılarının Alt Yüklenici Uygulamalarına Göre Dağılımı... 182 Tablo 96 Alt Yüklenici Yaklaşımları-Ortalama Ciro Değerleri... 183 Tablo 97 Kurumsallaşma Düzeyi-Toplam Çalışan Sayısı... 192 Tablo 98 Deneyimlerin Paylaşılması-Ortalam Ciro Değerleri... 193 Tablo 99 Deneyimlerin Paylaşılması-Toplam Çalışan Sayısı... 193 Tablo 100 Metrikleri ve YöntemleriTanımlama Düzeyi-Toplam Çalışan Sayısı... 196 Tablo 101 Kurumsallaşma Düzeyleri ile Ortalama Ciro Değeri... 197 Tablo 102 Üst Düzey Yönetimle Gözden Geçirme Yaklaşımları... 201 Tablo 103 YKG ÜDY Gözden Geçirme-Kalite Belgesi... 203 Tablo 104 Çalışanların Eğitim Düzeyleri Ayrıntılı İstatistik Tablosu... 204 Tablo 105 Bölgelere ve Eğitim Düzeylerine Göre Firma Başına Düşen Çalışan Sayısı... 206 Tablo 106 Firmaların Süreç Eğitim Düzeyleri ile Ortalama Ciro Değeri... 213 Tablo 107 Patent/Marka/Faydalı Model/Endüstriyel Tasarım Tescili Değerleri... 216 Tablo 108 Patent/Marka/Faydalı Model/Endüstriyel Tasarım Tescili Sayıları ile Firma Büyüklüklerinin Karşılaştırılması... 217 Tablo 109 Lisanslama ve Know-how Yoluyla Teknoloji Satışı Yapma Durumları-Ortalama Ciro... 218 Tablo 110 Lisanslama ve Know-how Yoluyla Teknoloji Satışı Yapma Durumları-Firma Büyüklükleri... 218 Tablo 111 Ar-Ge Harcamaları-Firma Büyüklüğü... 221 Tablo 112 Ar-Ge Harcama Yüzdesi ile Firma Faaliyet Yılı... 222 Tablo 113 Ar-Ge Harcama Yüzdeleri-TGB lerinde Bulunma Durumu... 222 Tablo 114 Ar-Ge Harcama Yüzdeleri-Savunma Sektörü... 222 Tablo 115 Bilişim Sektörünün Ülkelere Göre Büyüklüğü... 229 Tablo 116 Hindistan Bilişim Sektörü Gelir Dağılımı... 237 Tablo 117 Brezilya Yazılım Sektörü Büyüklüğü... 240 Tablo 118 Yazılım Sektöründe Ülkelerin Karşılaştırılması... 242 Tablo 119 Yıllara Göre BİT Pazar Büyüklüğü... 264 Tablo 120 Sektörlere Göre Toplam BİT Harcamaları... 265 ix

Şekiller Şekil 1 İşletme Yetkinlik Modeli... 7 Şekil 2 Kurumsal Süreç Yetkinlik Düzeyi... 9 Şekil 3 ISO/IEC 15288 ve ISO/IEC 12207... 11 Şekil 4 Kurumsal Yetkinlik Düzeyi Süreç Alanlarını Değerlendirme Yaklaşımı... 13 Şekil 5 İlk Listede Yeralan Bilişim Firmalarının Dağılımı... 14 Şekil 6 Yazılım Geliştiren Firmaların İllere Göre Dağılımı... 15 Şekil 7 Yazılım Geliştiren Firmaların Bölgelere Göre Dağılımı... 15 Şekil 8 Teknoloji Geliştirme Merkezlerine Göre Bölgelerdeki Firma Ağırlıkları... 16 Şekil 9 Örneklemdeki Firmaların Bölgelere Göre Dağılımı... 17 Şekil 10 Firmaların Ortaklık Yapılarına Göre Dağılımı... 28 Şekil 11 Firmaların Faaliyet Yıllarına Göre Dağılımı... 29 Şekil 12 Firmaların Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı... 30 Şekil 13 Firma Faaliyetlerinin Dağılımı... 30 Şekil 14 Firmaların Yazılım Ürünü Geliştirme Nedenleri... 31 Şekil 15 Bölümlere Göre Firma Yapılanması... 32 Şekil 16 Çalışan Sayılarına Göre Firma Büyüklükleri... 36 Şekil 17 Yazılım Personelinin Tecrübesine Göre Firmaların Dağılımı... 42 Şekil 18 Yazılım Personel Oranı Gruplarının Örneklemdeki Dağılımı... 44 Şekil 19 Ar-Ge Personel Oranı Gruplarının Örneklemdeki Dağılımı... 47 Şekil 20 Ür-Ge Personel Oranı Gruplarının Örneklemdeki Dağılımı... 47 Şekil 21 TÜG Personel Oranı Gruplarının Örneklemde Dağılımı... 48 Şekil 22 Çalışan Sayılarına Göre Proje Büyüklükleri... 51 Şekil 23Bölgelere Göre Toplam Proje Sayıları... 52 Şekil 24 Proje Sürelerinin Kutu Gösterimi... 54 Şekil 25 Bölgelere Göre En Kısa Proje Süresi Kutu Gösterimi... 55 Şekil 26 Bölgelere Göre Ortalama Proje Süreleri Kutu Gösterimi... 56 Şekil 27 Bölgelere Göre En Uzun Proje Süreleri Kutu Gösterimi... 57 Şekil 28 Bölgelere Göre Ortalama Proje Bütçe Değerleri Kutu Gösterimi... 59 Şekil 29 Yazılım Geliştirme Biçimine Göre Ortalama Proje Bütçe Değerleri... 60 Şekil 30 Firma Büyüklüğüne Göre En Fazla Proje Bütçe Değerleri... 62 Şekil 31 Firma Büyüklüğüne Göre Ortalama Proje Bütçe Değerleri... 63 Şekil 32 Proje Başına Düşen Ürün Sayısı Dağılımı... 66 Şekil 33 Ortalama Ciro Değerlerinin Pareto Gösterimi... 70 Şekil 34 Normalleştirilmiş Ortalama Ciro Değişkeninin Histogram Gösterimi... 71 Şekil 35 Firmaların Teknoloji Satma Durumu... 72 Şekil 36Teknoloji Satış Değerlerinin Pareto Gösterimi... 73 Şekil 37 Normalleştirilmiş Ortalama Teknoloji Satış Değerlerinin Histogram Gösterimi... 74 Şekil 38 Firmaların İhracat Yapma Durumları... 75 Şekil 39 Firmaların İhracaat Değerlerinin Pareto Gösterimi... 76 Şekil 40 Normalleştirilmiş Ortalama İhracat Değerlerinin Histogram Gösterimi... 77 Şekil 41 Finansal Büyüklüklerle Yeni Üretim Geliştirme Göstergelerinin Karşılaştırılması... 83 x

Şekil 42 Ortalama İhracat-Ortalama Ciro Verisinin Regresyon Doğrusu... 85 Şekil 43 Ortalama İhracat ve Ortalama Ciro Verileri Regresyon Hata Terimleri Histogramı... 86 Şekil 44 Hata Terimleri ve Tahmin Değerlerinin Serpme Grafiği... 86 Şekil 45 Firma Büyüklüklerine Göre Ortalama Ciro Değerlerinin Kutu Gösterimi... 88 Şekil 46 Firma Büyüklüklerine Göre Ortalama İhracat Değerlerinin Kutu Gösterimi... 88 Şekil 47 Çalışan Sayıları Arasındaki İlişkiler... 89 Şekil 48 Toplam Çalışan Sayıları ile Finansal Büyüklük Değerlerinin Karşılaştırılması... 89 Şekil 49 Yazılım Personel Sayıları ile Finansal Büyüklük Değerlerinin Karşılaştırılması... 90 Şekil 50 Yazılım Geliştiren Personel Oranı ile Finansal Büyüklük Değerlerinin Karşılaştırılması... 90 Şekil 51 Personel Sayıları ile Finansal Büyüklüklerin Karşılaştırılması... 92 Şekil 52 Personel Oranları ile Finansal Büyüklüklerin Karşılaştırılması... 92 Şekil 53 Farklı Eğitim Düzeylerindeki Personel Oranları ile Finansal Büyüklükler... 93 Şekil 54 Bilişim Firmalarının Genel Yönetim Uygulamaları... 94 Şekil 55 Teknik ve İdarî Konularda Dış Danışman Kullanımı... 94 Şekil 56 Firmaların Müşteri İlişkileri Yönetimini Uygulama Yaklaşımları... 95 Şekil 57 Firmaların Satış Sonrası Teknik Destek Verme Yaklaşımları... 95 Şekil 58 Firmaların Tedarik Yönetimini Uygulama Yaklaşımları... 96 Şekil 59 Firmaların Kalite Belgesine Sahip Olma Durumları... 96 Şekil 60 Kalite Belgelerinin Dağılımı... 98 Şekil 61 Yazılım Kalite Belgesi Alma Sorunları... 98 Şekil 62 Yazılım Kalite Güvence Grubunun Mevcudiyeti... 99 Şekil 63 YKG Faaliyetlerinin Yürütülme Durumu... 100 Şekil 64 YKG Faaliyetlerini Planlama Sıklığı... 100 Şekil 65 Üst Düzey Yönetimin YKG Faaliyetlerini İzleme Yaklaşımı... 101 Şekil 66 YKG Faaliyetlerini Uygulayan Kişilerin Eğitim Alma Durumları... 101 Şekil 67 Kurumsal Düzeyde YKG Kurallarının/Politikalarının Tanımlı Olma Durumu... 102 Şekil 68 YKG Faaliyetleri için Tanımlanmış Kuralların Uygulanma Sıklığı... 102 Şekil 69 YKG Performans Metriklerinin/Yöntemlerinin Tanımlı Olma Durumu... 103 Şekil 70 YKG Performans Metriklerinin/Yöntemlerinin Uygulanma Sıklığı... 103 Şekil 71 Müşteri ya da Sistem Gereksinimlerinin Kayıt Altına Alınma Durumu... 108 Şekil 72 Müşteri ya da Sistem Gereksinimlerinin İzlenme Durumu... 108 Şekil 73 Firma Büyüklüklerine Göre Gereksinim Yönetimi Aracı Kullanımı... 109 Şekil 74 Gereksinim Yönetimi için Plan Yapma Durumu... 110 Şekil 75 Gereksinim Değişikliklerinin Planlara ve Ürünlere Yansıtılma Durumu... 110 Şekil 76 Gereksinim Yönetimi Etkinliklerinin Üst Düzey Yönetimle Gözden Geçirilmesi... 111 Şekil 77 Gereksinim Yönetimini Uygulayan Kişilerin Eğitim Alma Durumları... 112 Şekil 78 GereksinimYönetimi için Kuralların/Politikaların Tanımlı Olma Durumu... 112 Şekil 79 Gereksinim Yönetimi için Tanımlanan Kuralların Uygulanma Sıklığı... 113 Şekil 80 Gereksinim Yönetimi Performans Metriklerinin Tanımlı Olma Durumu... 114 Şekil 81 Gereksinim Yönetimi Performans Metriklerinin Uygulanma Sıklığı... 114 Şekil 82 Proje Planlarını Oluşturma Sıklığı... 118 Şekil 83 Planların Yürütülecek Faaliyetleri ve Sorumlulukları Kapsaması... 118 xi

Şekil 84 Proje İzleme Etkinliklerinin Yürütülmesi... 119 Şekil 85 Ürün Geliştirme Süreci Boyunca Araç Kullanımı... 120 Şekil 86 Firma Büyüklüklerine Göre Proje Yönetimi Aracı Kullanımı... 120 Şekil 87 Üst Düzey Yönetimin Proje Faaliyetlerini İzleme Yaklaşımı... 121 Şekil 88 Projelerde Öngörülerin Değerlendirilmesi... 122 Şekil 89 Proje Yönetimini Uygulayan Kişilerin Eğitim Alma Durumları... 123 Şekil 90 Proje Yönetimini için Kuralların/Politikaların Tanımlı Olma Durumu... 124 Şekil 91 Proje Yönetimi için Tanımlanan Kuralların Uygulanma Sıklığı... 124 Şekil 92 Proje Yönetimi Performans Metriklerinin/Yönetimlerinin Tanımlı Olma Durumu... 125 Şekil 93 Proje Yönetimi Performans Metriklerinin/Yöntemlerinin Uygulanma Sıklığı... 125 Şekil 94 Firmaların Konfigürasyon Yönetimini Uygulama Yaklaşımları... 129 Şekil 95 Firmaların Konfigürasyon Yönetimi Planlarını Oluşturma Yaklaşımı... 129 Şekil 96 Firma Büyüklüklerine Göre Konfigürasyon Yönetim Aracı Kullanma... 130 Şekil 97 Konfigürasyon Yönetimi Etkinliklerinin Üst Düzey Yöneticilerle Gözden Geçirilmesi... 131 Şekil 98 Konfigürasyon Yönetimini Uygulayan Kişilerin Eğitim Alma Durumu... 131 Şekil 99 Konfigürasyon Yönetim Planına Göre Dayanak Kontrolü... 132 Şekil 100 Konfigürasyon Yönetimi için Kuralların/Politikaların Tanımlı Olma Durumu... 133 Şekil 101 Konfigürasyon Yönetimi için Tanımlanan Kuralların Uygulanma Sıklığı... 133 Şekil 102 Değişikliklerin Kurallara Göre Yapılıp Yapılmadığı... 134 Şekil 103 Konfigürasyon Yönetimi Performans Metriklerinin/Yöntemlerinin Tanımlı Olma Durumu... 135 Şekil 104 Konfigürasyon Yönetimi Performans Metriklerinin/Yöntemlerinin Uygulanma Sıklığı... 135 Şekil 105 İş Ürünlerinin Kalitesinin ve Fonksiyonelliğinin Sınanması... 139 Şekil 106 Firmaların Doğrulama Faaliyetlerini Uygulama Yaklaşımları... 141 Şekil 107 Firmaların Doğrulama Faaliyetlerini Uygulama Yaklaşımları... 142 Şekil 108 Firmaların Gözden Geçirme Faaliyetlerini Uygulama Yaklaşımları... 143 Şekil 109 İş Ürünleri için Müşteriden Onay Alma Aşamaları... 144 Şekil 110 Sınama Tiplerine Göre Müşteriden Onay Alma Yaklaşımları... 145 Şekil 111 İş Ürünlerine Müşteriden Onay Alma Aşamalarının Kutu Gösterimi... 146 Şekil 112 Firmaların Testleri Planlama Yaklaşımları... 147 Şekil 113 Firmaların Test Yapılanmaları... 148 Şekil 114 Firmaların Testleri İzleme Yaklaşımları... 149 Şekil 115 Test İzleme Etkinliklerini Üst Düzey Yönetimle Gözden Geçirme... 149 Şekil 116 Firmaların Test Yöntemlerini Kullanma Yaklaşımları... 150 Şekil 117 Testle Uğraşan Kişilerin Eğitim Alma Durumları... 150 Şekil 118 Test Yönetimi için Kurumsal Düzeyde Kuralların/Politikaların Tanımlı Olması... 151 Şekil 119 Test Yönetimi için Kuralların/Politikaların Uygulanma Durumu... 151 Şekil 120 Test Metriklerinin/Yöntemlerinin Tanımlı Olma Durumu... 152 Şekil 121 Test Metriklerini/Yöntemlerini Uygulama Sıklığı... 153 Şekil 122 Risk Yönetimi Sürecinin İşletildiği Birimler... 156 Şekil 123 Riskleri Değerlendirme Yaklaşımı... 156 xii