İLKÖĞRETİM 8. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN GDO BİLGİ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ

İLKÖĞRETİM 8. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN GDO BİLGİ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ Bilgi DEMİR* Ece DÜZLEYEN* * Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Fen ve Teknoloji Öğretmenliği Anabilim Dalı Genetiği değiştirilmiş organizma (GDO) kavramı ülkemizde çokça tartışılan kavramlar arasındadır. GDO; besinlerin ekonomik üretimi, meyve ve sebzelerin raf ömürlerinin uzatılması, bitkisel ve hayvansal ürün veriminin artırılması, yenilebilir aşı ve ilaç üretimi ve organ nakli için kullanılması gibi avantajları ve besin kalitesindeki değişiklik, alerjik reaksiyonlar ve bunların toksik etkileri, eklenen genetik yapının doğal floraya yayılması, gen kaynaklarının tükenmesi ve biyo-çeşitliliğinin azalması yönlerinden dezavantajları bulunan bir konudur. Okul dönemi geleceğin sağlıklı toplumunu oluşturma bakımından önemli bir dönemdir. Bu sebeple bireyin ilköğretim kademesinden itibaren sağlıklı yaşama bilincini kazanması, dolayısıyla; genetiği değiştirilmiş organizmalar üzerine bilinçli olması önemlidir. Bu araştırma İlköğretim 8. Sınıf öğrencilerinin GDO bilgi düzeylerini, GDO bilgi kaynaklarını, öğrencilerin GDO hakkındaki kavram yanılgılarını içermektedir. Bu amaç doğrultusunda 2010-2011 öğretim yılında Ankara ili Çizmeci İlköğretim Okulunun 100 sekizinci sınıf öğrencisinin GDO bilgi düzeyleri incelenmiştir.. Çalışmanın sonunda ise, araştırmaya katılan öğrencilerin genetiği değiştirilmiş organizma konusuna yönelik bilgi düzeyleri; kavram yanılgıları, ebeveyn eğitim düzeyleri irdelenmiştir. Anahtar Kelimeler: İlköğretim, Genetiği Değiştirilmiş Organizma, GDO Bilgi Düzeyi, GDO Bilgi Kaynakları

1.GİRİŞ Genetiği değiştirilmiş organizma kavramı günlük yaşamımızda sıkça karşımıza çıkan kavramlar arasındadır. Son yıllarda biyoteknolojik uygulamalar arasında en çok tartışılan konular arasında genetik mühendisliği ve bu teknik ile elde edilen genetiği değiştirilmiş organizmalar yer almaktadır (Zülal, 2000). 1990 lı yıllardan bu yana, başta bazı bitki türleri olmak üzere çeşitli canlıların genetik yapıları değiştirilerek, belirli özelliklere sahip organizmalar, diğer bir ifadeyle Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO lar) elde edilebilmektedir (Özdemir, 2003). Genetiği değiştirilmiş gıdalar, bir canlının gen dizilimi değiştirilerek ya da bu canlıya çeşitli bakteri, virüs, hayvan ve bitkilerden gen aktarılarak kendi doğasında bulunmayan bir karakter kazandırılması ile elde edilir. Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar, genetik kodu gen teknolojisi kullanılarak değiştirilmiş canlı organizmalardır. Bu işlem genetik modifikasyon yapılacak organizmanın genomuna bir parça DNA nın ya da birkaç küçük DNA parçasından oluşan sentetik bir kombinasyonun eklenmesi ile olur. Transfer edilecek gen, doğal canlı organizmalardan alınmaktadır. Böylelikle bir ürüne yeni bir özellik taşınmış olmaktadır (Anonim, 2008). Yani biyoteknolojik yöntemlerle kendi türü haricinde bir türden gen aktarılarak belirli özellikleri değiştirilmiş bitki, hayvan ya da mikroorganizmalara genel olarak Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizma, GDO, (Genetically Modified Organism, GMO) ya da kısaca Transgenik denilmektedir (Aslan & Şengelen, 2010). Meyve ve sebzeler, et, balık ve yumurtalar, süt ve süt ürünleri, mamalar, tahıl gevrekleri, makarnalar, fırınlanmış veya dondurulmuş gıdalar, çorba, sos ve konserveler, şekerlemeler, bisküviler, pudingler, bitkisel yağlar ise günümüzde GDO teknolojisinin kullanıldığı ürünler olarak karşımıza çıkmaktadır (URL-1, 2009; Çelik & Turgut-Balık, 2007). Genetiği değiştirilmiş gıda üretimi tarımsal ilaç kullanımını azaltma, verimlilikte ve raf ömründe artış sağlama, uygun olmayan iklim koşullarında ürün alabilme ve besin değerini değiştirme gibi gerekçelerle üretilmekte ve bu üretim biçiminin dünyadaki açlığa çare olacağı savunulmaktadır(james, 2004). Genetiği değiştirilmiş organizmaları destekleyen gruplar, bu teknolojinin besin kalitesinin ve sağlığa yönelik faydalarının artırılmasında, meyve ve sebzelerin raf ömürlerinin ve organoleptik kalitelerinin iyileştirilmesinde, bitkisel ve hayvansal ürün veriminin artırılmasında, yenilebilir aşı ve ilaç üretiminde, insan hastalıklarının tedavisi ve organ nakli için kullanılmasında ve çevresel olarak birçok faydaları olacağı görüşündedirler. Bu organizmaları eleştirenlere göre ise besin kalitesindeki değişiklik, gıda güvenliği, alerjik reaksiyonlar ve bunların toksik etkileri ile ilgili önemli riskleri olabileceği ve genetiği değiştirilmiş ürünlerin etiketlenmesi, çevresel ve çeşitli grupların kaygıları ile dini, kültürel ve etik sorunların olduğunu/olacağını düşünmektedirler(çelik, V., & Balık, D. T., 2007). Türkiye de GDO ürünlerine dikkat çekmek için ve toplumun bilgi düzeylerini ölçmek amacıyla çeşitli araştırmaların yapıldığı görülmektedir. Bununla ilgili, Özdemir (2009) tarafından Türkiye çapında yürütülen TÜBİTAK araştırma projesi sonucunda, tüketicilerin GDO ların insan ve çevre sağlığına yönelik olası riskleri ile sosyo-ekonomik yapı üzerindeki olumsuz etkileri nedenleriyle söz konusu gıdalara karşı oldukça kötümser bir tutum içinde oldukları belirlenmiştir. Diğer araştırmalara göre ise, tüketicilerin büyük çoğunluğunun GDO lara yönelik olumsuz tutum gösterdiği ve satın almak istemediği (Demir ve Pala, 2007; Kahveci ve Özçelik, 2008), tüketicilerin yarıya yakınının GDO lar hakkında bilgi sahibi olmadığı (Mehmetoğlu, 2007) anlaşılmıştır. Öte yandan, GDO lar hakkında daha bilgili olan tüketicilerin bu ürünlere karşı iyimser bir eğilim gösterdikleri belirlenmiştir (Mehmetoğlu, 2007). Ülkemizde 1982 Anayasası nın 56. maddesinde Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir hükmü yer almaktadır. Sağlıklı yaşam hakkı iki açıdan incelenebilir: Birincisi, sağlık düzeyi ya da sağlık durumuna ilişkindir. İkincisi ise, bireylerin ve toplulukların sağlık düzeyini etkileyen etken ve değişkenlere ilişkindir (UNDP, 1998). Sağlıklı ve uzun bir ömür, bilgi edinme ve

iyi bir yaşama standardı için kaynaklara ulaşma, insani gelişmenin önemli göstergeleridir (Güvenen, 1992) Okul dönemi geleceğin sağlıklı toplumunu oluşturma bakımından çok önemli bir dönemdir. (Okul Sağlığı Kongresi, 1999). Bu sebeple bireyin ilköğretim kademesinden itibaren sağlıklı yaşama bilincini kazanması kendi vücuduna yarar veya zarar verecek besinleri bilmesi, sağlık bilinci kazanması önemlidir. 2005 yılında yeni müfredat kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı ve Talim Terbiye Kurulu tarafından hazırlanan İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzuna göre Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı nın vizyonu; bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesidir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı, genel bir tanım olarak; bireylerin araştırma-sorgulama, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerileri geliştirmeleri, yaşam boyu öğrenen bireyler olmaları, çevreleri ve dünya hakkındaki merak duygusunu sürdürmeleri için gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir bileşimidir (MEB,2005). Eğitim-öğretim açısından bakıldığında fen okur-yazarı bireylerin günlük hayatta karşılaştıkları sosyobilimsel konularda karar vermeleri gerekmektedir. Bir markette GDO lu besinleri alıp almama, GDO lu besinlerin üretimi ve kullanımını sağlayan bir yasayı veya politikayı destekleyip desteklememe bu tip kararlardandır. Ancak GDO lu besinler gibi sosyobilimsel konularda bilgiler genel olarak gazete, TV gibi çok iyi organize olmamış ve konuyu kendi perspektiflerinden ele alma ihtimali olan informal kaynaklardan gelmektedir (Sönmez, 2011). Formal kaynak olarak müfredatta İlköğretim 8. sınıf fen ve teknoloji kitabının Hücre Bölünmesi ve Kalıtım ünitesinin, DNA ve Genetik Kod konusunun Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji alt başlığında GDO konusuna değinilmiştir. Ayrıca 2009-2010 öğretim yılı fen ve teknoloji performans ödev konuları arasında Organik tarımın önemi ve ekonomiye katkılarını araştırınız; günümüzün güncel konularından biri olan GDO ile ilgili araştırma yapınız ibaresi yer almaktadır(meb, 2008). Öğrencilere genetiği değiştirilmiş organizma ile ilgili müfredatta bir miktar bilgi verildiği de düşünülerek bu araştırma İlköğretim 8. Sınıf öğrencilerinin GDO bilgi düzeylerini, GDO bilgi kaynaklarını, öğrencilerin GDO hakkındaki kavram yanılgılarının yanı sıra yarar ve zararları hakkındaki düşüncelerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. 2.YÖNTEM 2.1.Örneklem Bu araştırmanın örneklemini 2010-2011 öğretim yılı bahar döneminde Ankara ili Çizmeci İlköğretim Okulundan yansız olarak seçilen 100 sekizinci sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Örneklem grubundaki öğrencilerin cinsiyetleri, ebeveyn eğitim durumları, evlerinde bilgisayar ve internet olup olmadığı ile ilgili bilgiler tablo 1-a da verilmiştir. Tablo 1-a: Örneklem grubunun özellikleri Kategoriler N Cinsiyet Kız 53 Erkek 47 Anne Eğitim Durumu İlköğretim 62 Lise 32 Üniversite 6 Lisansüstü Eğitim 0 Baba eğitim durumu İlköğretim 45

Lise 40 Üniversite 15 Lisansüstü Eğitim 0 Evinizde bilgisayar var mı? Evet, var 98 Hayır, yok 2 Evinizde internetiniz var mı? Evet, var 98 Hayır, yok 2 2.2.Verilerin Toplaması ve Analizi 8. sınıf öğrencilerinin GDO bilgi düzeylerini ölçmek amacıyla GDO lu besinlere yönelik kullanılan bilgi testleri (Eurobarometer, 2005; Sjöberg, 2005) ve risk algıları ile ilgili olarak geliştirilmiş olan testler (Fischhoff vd., 1978; Sjöberg, 2005) baz alınarak oluşturulan 5 demografik ve 10 açık uçlu sorudan oluşan toplam 15 soruluk taslak anket formu hazırlanmıştır. Hazırlanan ankete ilişkin Gazi Üniversitesi bünyesinde bulunan 3 uzman görüşü alınarak 6 demografik soru ve 7 açık uçlu soru olmak üzere toplam 13 soruluk anket formu şeklinde düzenlenmiş ve kapsam ve ifade yeterliklerini sağlamaya yönelik gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Anket soruları iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısım öğrencilerin cinsiyet, ebeveyn eğitim durumları ve bilgiye ulaşabilme imkânlarını belirlemek için evlerinde bilgisayar ve internet olup olmadığını belirmek amacıyla hazırlanan 6 sorudan oluşmaktadır. İkinci kısım ise 7 açık uçlu sorudan oluşmaktadır ve öğrencilerin GDO terimini duyma kaynaklarını, GDO teriminin ne olduğu, nerelerde kullanıldığı, hangi besinlerde bulunduğu, zararları ve yararları, besinleri şekil ve tat değişikliğine uğratıp uğratmadığı ile ilgili bilgilerini tespit etmeye yöneliktir. Bu araştırmada, tarama yöntemi kullanılmıştır. Tarama yöntemi, geçmişte veya halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır (Karasar, 2000). Bu amaç doğrultusunda mevcut durumun betimlenmesine yönelik olarak gerçekleştirilen çalışmada, 2010-2011 öğretim yılında Ankara ilinde Çizmeci İlköğretim Okulundan yansız olarak seçilen 100 sekizinci sınıf öğrencisinin oluşturduğu örneklem grubuna hazırlanan anket uygulanmış ve ölçeklere verilen cevaplar doğrultusunda öğrencilerin GDO bilgi düzeyleri değerlendirilmiştir. Çalışmada verilerin çözümlenmesinde SPSS 17.0 paket programı kullanılmıştır. Verilerin analizinde istatistiksel yöntemlerden frekans (f) ve yüzde (%)kullanılmıştır. Ayrıca açık uçlu sorulara verilen cevaplar betimsel analiz yöntemiyle çözümlenmiştir. Her bir soruya verilen cevaplar kodlanarak çeşitli kategoriler oluşturulmuştur. Kategoriler öğrencilerin cevaplarındaki tekrarlanma sayısına göre yapılandırılmıştır. Bu kategorilere ait frekans ve yüzdeler tablo yapılarak sunulmuştur. 3.BULGULAR Çalışmanın birinci kısmında hazırlanan görüşme formunda yer alan sorulara ilişkin olarak yapılan analizler neticesinde elde edilen bulgular aşağıda sunulmuştur. Soru 1: GDO terimini hiç duydunuz mu? 1. Evet ( ) Hangi kaynak ya da kaynaklardan nasıl öğrendiniz? (en sık duyduğunuz kaynağa 1 yazınız bu kaynak dışında duyduğunuz kaynaklar için X yazınız) ( ) Öğretmeninizden: ( ) Ailenizden: ( ) Televizyondan: ( ) Gazete ve dergilerden:

( ) İnternetten: ( ) Kitaplardan: ( ) Diğer:... (Varsa yazınız) 2. Hayır ( ) Tablo 1. 1. Araştırma Sorusunun Analizi Kategoriler İşaretlenme sayısı (F) Birincil kaynak olarak işaretlenme sayısı % Evet Öğretmen: 21 13 %13 Aile: 38 16 %16 Televizyon: 76 52 %52 Gazete: 14 8 %8 İnternet 16 5 %5 Kitap 7 4 %4 Diğer 0 0 %0 Hayır 2 2 %2 Toplam 100 100 %100 Tablo 1 den de anlaşıldığı gibi 8. sınıf öğrencilerinin GDO terimini duyma kaynakları arasında verdikleri cevapların işaretlenme sıklıklarına göre sıralanışı televizyon (76), aile (38), öğretmen (21), internet (16), gazete ve dergiler(14) son olarak da kitaplardır (7). Birincil kaynak olarak gösterilen kaynaklar arasında frekansı en yüksek kaynak televizyon(52) iken, en düşük kaynak kitaplar (7) olarak işaretlenmiştir. İşaretlenme sıklıklarından farklı olarak birincil kaynaklar arasında sıralanma açısından gazete ve dergiler(8), internet (5) kaynağından daha fazla işaretlenmiştir. 2 öğrenci GDO terimini duymadığını ifade etmiştir. Soru 2: GDO ile ilgili neler biliyorsunuz? Tablo 2. 2. Araştırma Sorusunun Analizi Öğrencilerin Verdikleri Cevaplar F* GDO; genetiği değiştirilmiş maddedir 43 GDO zararlı bir maddedir 29 GDO lu besinler hormonludur 6 GDO yararlı bir maddedir 5

GDOlu besinler hızlı yetişip gelişir 4 GDO aşılama yoluyla olur 3 GDO kanser yapıcıdır 3 GDO tohum ıslahını engeller 3 GDO bitkiden bitkiye gen aktarımıdır 2 GDO hayvandan bitkiye gen aktarımıdır 1 GDO canlının DNA'sının değiştirilmesidir 1 GDO lu besinlerin diğerleriyle görünüşleri aynı fakat içerdikleri vitaminler farklıdır 1 GDO kimyasal bir maddedir 1 GDO verimlilik sağlamak için kullanılır 1 GDO alerjik bir maddedir 1 GDO besinin tadını güzel yapar 1 GDO böbrek yetersizliği yapar 1 F* kodu frekansı göstermektedir 8. sınıf öğrencilerinin GDO ile ilgili bilgilerini açıklarken en fazla tekrar ettikleri ifadeleri GDO genetiği değiştirilmiş maddedir (43), GDO zararlıdır(29), GDO lu besinler hormonludur (6),GDO yararlı bir maddedir (5),GDOlu besinler hızlı yetişip gelişir (4), GDO aşılama yoluyla olur (3), GDO kanser yapıcıdır (3), GDO tohum ıslahını engeller (3), GDO bitkiden bitkiye gen aktarımıdır (2), GDO hayvandan bitkiye gen aktarımıdır (1), GDO canlının DNA'sının değiştirilmesidir (1), GDO lu besinlerin diğerleriyle görünüşleri aynı fakat içerdikleri vitaminler farklıdır (1), GDO kimyasal bir maddedir (1), GDO verimlilik sağlamak için kullanılır (1), GDO alerjik bir maddedir (1), GDO besinin tadını güzel yapar (1), GDO böbrek yetersizliği yapar (1) şeklinde sıralamışlardır. Soru 3: GDO nerelerde kullanılıyor olabilir? Tablo 3. 3. Araştırma Sorusunun Analizi Kategoriler F Meyveler 37 Sebzeler 32 Besinler 16 Hazır Yiyecekler 9 Gıda Maddeler ve, Tarım Ürünleri 5

Bardak Mısır 14 Bitkiler ve Dondurulmuş Gıdalar 3 Hayvansal Gıdalar, Cipsler, Mısır, Soya Sosu, Domates, Salatalık 3 Diğer* 1 Diğer* kodu frekansı 2nin altında olan cevapları göstermektedir. Bu cevaplar konserveler, abur cuburlar, çikolatalar, bitki ilaçları, marketler şeklindedir Tablo 3 de de belirtildiği gibi öğrenciler GDO nun kullanım alanlarını meyveler (37), sebzeler (32), bardak mısırlar (14), Hazır yiyecekler (9), gıda maddeleri ve tarım ürünleri (5), bitkiler ve dondurulmuş gıdalar (3) ve hayvansal gıdalar, cipsler, mısır, soya sosu, domates, salatalık (3) şeklinde açıklamışlardır. Bu soruyu 100 öğrenciden 6 öğrenci boş bırakmıştır. Soru 4: GDO hangi besinlerde bulunur? Tablo 4. 4. Araştırma Sorusunun Analizi Kategoriler F Meyveler 37 Sebze 38 Domates 35 Mısır 19 Salatalık 18 Soya yağı 2 Biber 2 Tüm besinler 3 Fasulye 2 Bebek maması 2 Paketlenmiş yiyecekler 4 Patates 2 Buğday 6 Karpuz 14 Kabak 5 Yiyecek 3

Süt 2 Muz 4 Çikolata 4 Mandalina 2 Diğer* (Patlıcan, kavun, elma, armut, marul, dondurulmuş gıdalar) 1 8 sınıf öğrencileri GDO hangi besinlerde bulunur sorusuna sıklıklarına göre sebzeler (38), meyveler (37), domates (35), mısır (19), salatalık (18), karpuz (14), buğday (6),kabak (5), paketlenmiş yiyecekler (4), çikolata (4), muz (4), tüm besinler (3), yiyecekler(3),soya yağı (2),biber (2), fasulye(2), bebek maması (2), patates(2), süt (2), mandalina (2) şeklinde cevap vermişlerdir. Soru5: GDO nun zararı/zararları var mıdır? Varsa nelerdir? Tablo 5.5 Araştırma Sorusunun Analizi Kategoriler F Hasta eder 52 Evet zararlıdır Kanser yapar 11 Vücudun yapısını bozar 6 Gelişimi engeller 6 Hormon bozukluğu yapar 6 Öldürür 3 Alerji yapar. 1 Kalp rahatsızlığı yapar 1 Hayır, zararlı değildir 3 8. sınıf öğrencileri büyük çoğunlukla (%97) GDO nun zararlı olduğunu düşünmektedirler. Öğrenciler GDO nun zararları nelerdir sorusuna sıklıkla hasta eder (52), kanser yapar (11), vücudun yapısını bozar (6), gelişimi engeller (6), hormon bozukluğu (6), öldürür (3), alerji yapar (1), kalp rahatsızlığı yapar(1) cevaplarını vermişlerdir. Soru 6: GDO nun yararı/yararları var mıdır? Varsa nelerdir? Tablo 6.6. Araştırma Sorusunun Analizi F % Evet, yararlıdır 10 %10.8

Hayır, yararlı değildir 74 %89.2 Tablo 6 den de anlaşıldığı gibi öğrenciler GDO nun yararlı olmadığını (%89.2) düşünmektedirler. Araştırmada hiçbir öğrenci GDO nun yararlarıyla ilgili bir yorum yazmamıştır. Soru 7: GDO besinleri şekil ve tat değişikliğine uğratır mı? Besinleri nasıl etkiliyor olabilir? Tablo 7.7. Araştırma Sorusunun Analizi % F Besinleri tat değişikliğine uğratır %97.2 77 Besinleri tat değişikliğine uğratmaz %2.8 2 Besinleri şekil değişikliğine uğratır %93.75 74 Besinleri şekil değişikliğine uğratmaz %6.25 5 Besinleri olumlu etkiler %23.8 19 Besinleri olumsuz etkiler %76.2 60 * Bu soruyu 21 öğrenci cevaplamamıştır 8. sınıf öğrencileri bu soruya en sık olarak GDO nun besinleri tat(77) ve şekil değişikliğine uğrattığı(74) cevabını vermişlerdir. Ayrıca GDO nun besinleri olumsuz olarak etkilediğini (60) düşünmektedirler. 4.TARTIŞMA VE SONUÇLAR 8. sınıf öğrencilerinin GDO bilgi düzeylerini incelemek amacıyla yapılan bu araştırmada ilk soruda öğrencilerin GDO terimini duyma kaynaklarına verdikleri cevaplar sıklıklarına göre sırasıyla televizyon, aile, öğretmen olarak belirlenmiş ve bu sonuç literatürle benzerlik (Demir & Pala, 2007) göstermiştir. GDO ile ilgili neler biliyorsunuz sorusuna verilen cevaplar baz alındığında genel olarak öğrencilerin GDO teriminin organizmaların genetiklerinin değiştirilmesiyle ilgili olduğunu bildikleri gözlemlenmiştir. Bu durumun oluşmasında müfredatta İlköğretim 8. sınıf fen ve teknoloji kitabının Hücre Bölünmesi ve Kalıtım ünitesinin, DNA ve Genetik Kod konusunun Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji alt başlığında GDO konusuna değiniliyor olması ve 2009-2010 öğretim yılı fen ve teknoloji performans ödev konuları arasında Organik tarımın önemi ve ekonomiye katkılarını araştırınız; günümüzün güncel konularından biri olan GDO ile ilgili araştırma yapınız etkinliğinin bulunması etkili oluyor olabilir. Ancak öğrencilerin aynı soruya GDO lu besinler hormonludur, kanser yapar, kimyasaldır şeklinde verdikleri cevaplar sebebiyle konuyla ilgili kavram yanılgılarına sahip oldukları açıktır. GDO nun nerelerde bulunduğuyla ilgili soruya verilen cevaplar sonucunda ise öğrencilerin GDO nun kullanım alanlarını genellikle gıda sektörü olarak gördükleri gözlemlenmiştir. Bunun dışında tarım

alanında kullanıldığına dair küçük bir kesim bilgi sahibidir. Ancak hiçbir öğrencinin kullanım alanları bakımından tıp, genetik mühendisliği veya ilaç sanayi ile ilişkilendirmemesi dikkat çekicidir. Öğrenciler GDO nun besinler açısında en çok sebze ve meyvelerde bulunduğunu düşünmektedirler. Bu bir önceki soruya verdikleri cevaplarla da örtüşmektedir. Ayrıca öğrencilerin baskın bir çoğunluğu GDO lu ürünlerin zararlı olduğunu düşünmekte ve kendilerini hasta edeceğine inanmaktadırlar. Bu durum yine yapılan literatür çalışmalarıyla (Demirci, 2008; Erdoğan vd., 2009; Hill vd., 1999; Kahveci & Özçelik, 2008; Prokop vd., 2007; Shaow, 2002; Özel vd., 2009) benzerlik göstermektedir. Öğrenciler aynı zamanda GDO nun besinleri tat ve şekil değişikliğine uğrattığına ancak bunun besinleri olumsuz etkilediğine inanmaktadırlar. Buradan referansla öğrencilerin gündelik hayatımıza çoktan girmiş olan genetiği değiştirilmiş organizmalar hakkında yeterli bilgi düzeyine sahip olmadıkları, kavram yanılgılarına sahip oldukları ve büyük bir çoğunluğunun genetik materyal değiştirme teknolojisinin zararlı olduğunu düşündükleri sonucuna varılmıştır. Bu sonuçlara göre müfredatta bu ve benzeri öğrencinin sağlık bilincini geliştirecek konulara önem verilmelidir. Ayrıca öğretim sırasında öğrencilerin bilgi düzeylerinin gelişimi, bireysel yaşam kalitelerini etkileyebilecek bu konudaki kavram yanılgıları, risk algıları ve tutumları da hesaba katılmalı, bilgi eksikliklerini gidermek amacıyla akademik bilgilerini artırıcı öğretici sınıf ortamları oluşturulmalı, bilim kampları, bilim müzeleri gibi okul dışı etkinliklere de önem verilmelidir.

KAYNAKÇA Anonim, (2008). Marmara Araştırma Merkezi. http://www.mam.gov.tr/index.htm (12.05.2008) Aslan D, Şengelen M. (2010), Farklı Boyutlarıyla Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar. Ankara Tabip Odası Yayınları, 1: 49-53. Çelik V. ve Balık D-T. (2007). Genetiği Değiştirtmiş Organizmalar (GDO). Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 23:1-2. 13-23. Demir, A. & Pala A., (2007). Genetiği Değiştirilmiş Organizmalara Toplumun Bakış Açısı, Hayvansal Üretim 48(1): 33-43. Demirci, A. (2008). Perceptions and Attitudes of Geography Teachers to Biotechnology: A Study Focusing on Genetically Modified (GM) Foods, African Journal of Biotechnology, 7(23), 4321-4327. Erdoğan, M., Özel, M., UĢak, M., & Prokop, P. (2009). Development and Validation of an Instrument to Measure University Students Biotechnology Attitude. Journal of Science & Technology Education, 18, 255 264. Eurobarometer, (2005). Europeans and Biotechnology in 2005 Patterns and Trends, Eurobarometer 64.3. Fischhoff, B., Slovic, P., Lichtenstein, S., Read, S. ve Combs, B.(1978). "How Safe is Safe Enough? A Psychometric Study of Attitudes Towards Technological Risks and Benefits," Policy Sciences, 8, 127-152. Güvenen, O. (1992); Bir İstatistikçi Gözüyle: İnsanca Gelişme Raporu, İnsanca Gelişme Birinci Türkiye Konferansı (Rapor), UNDP, Ankara, 7-8 Eylül. Hill, R., Stanisstreet, M., Boyes, E., & O Sullivan, H. (1999). Genetically Engineered Foodstuffs: School Students' View, International Journal of Environmental Studies, 56 (6), 785-799. James, C. 2004. Global Status of Commercialised Biotech/GM Crops, ISAAA Briefs, The International Service for the Acquisition of Agribiotech Applications, Ithaca, New York. Kahveci D. ve Özçelik B.(2008). Attitudes of Turkish Consumers Towards Genetically Modified Foods, International Journal of Natural and Engineering Sciences 2 (2): 53-57. Karasar N., (2000),Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayınları, Ankara Mehmetoğlu, A.C. (2007). Preferences of Turkish people for irradiated, GM or organic foods. Journal of Food, Agriculture & Environment, 5(3-4 ), 74-80. Milli Eğitim Bakanlığı TTKB. (2005). İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı. Ankara. Milli Eğitim Bakanlığı. (2008). İlköğretim Fen ve Teknoloji (8. Sınıf) Öğretmen Kılavuz Kitabı. Devlet Kitapları, Ankara.

Okul Sağlığı Kongresi, 13-17 Ekim 1999, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul Özdemir, O. (2003) Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizmaların (Gdo ların) Etkilerinin Küreselleşme Çerçevesinde Ele Alınması, DOA Dergisi (Journal of DOA), 9, 113-133 Özdemir, O. (2009). Attitudes of consumers toward the effects of genetically modified organisms (GMO s): The example of Turkey. Journal of Food, Agriculture & Environment, 7(3-4), 132-138. Özel, M., Erdoğan, M., Uşak, M., & Prokop, P. (2009). High School Students Knowledge and Attitudes Regarding Biotechnology Applications. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9 (1), 321-328. Prokop, P., Lešková, A., Kubiatko, M. and Diran,C.(2007). 'Slovakian Students' Knowledge of and Attitudes Toward Biotechnology'. International Journal of Science Education, 29(7), 895-907. Shaow, A. (2002). It Just Goes Against The Grain. Public Understandings of Genetically Modified (GM) Food in The UK. Public Understanding of Science, 11, 273-291. Sjöberg, L. (2004a) Gene Technology in the Eyes of the Public and Experts. Moral Opinions, Attitudes and Risk Perceptions (SSE/EFI Working Paper Series in Business Administration No. 2004:7). Stockholm: Stockholm School of Economics. Sönmez, A., (2011) Fen Ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Gdo lu Besinler Hakkındaki Bilgileri, Risk Algıları, Tutumları Ve Böyle Bir Konunun Öğretimine Yönelik Öz Yeterlilikleri. Yüksek Lisans Tezi. Kırşehir: Ahi EVRAN Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü UNDP (1998); İnsani Gelişme Raporu: Türkiye, Ankara URL-1, (2009). The Center for food safety. NON-GMO SHOPPING GUIDE- How to avoid foods made with genetically modified organisms (GMOs) Center for Food Safety and Institute for Responsible Technology (22.04.2010 tarihinde alınmıştır). http://truefoodnow.files.wordpress.com/2009/06/web_new-ge-booklet.pdf Zülal, A. (2000), Gen Aktarımlı Bitkilerin Geleceği, Bilim ve Teknik, 388, 92-94