KAMUSAL ALANIN PLANLANMASINDA KATILIMCI BİR YAKLAŞIM: İŞİTSEL ALGIYA DAYALI YARATICI UYGULAMALAR, İŞİTSEL PEYZAJ PLANLAMASI OĞUZ ÖNER ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA 502072913 İTÜ Tez İzleme Jüri Raporu #3 // 30.12.2013
Kamusal Alanın Planlanmasında Katılımcı Bir Yaklaşım Olarak İşitsel Algıya Dayalı Yaratıcı Uygulamalar, İşitsel Peyzaj Planlaması başlığıyla geliştirmekte olduğum tez çalışmamda yola çıktığım soru Kent mekanında görsel analizler yanında işitsel analizler, planlamaya bir veri olarak katkı sağlayabilir mi? oldu. Bu bağlamda sanat odaklı gerçekleştirilen işitsel-sesle ilgili (sonic) araştırma ve girişimlerin mekânsal ve sosyal yansımalarının katılımcı kamusal alan planlamasında kullanılabilirliğinin sınanması tezimin kapsamına girmektedir. 04.06.2013 tarihli 2. jüri toplantısında ele alınan konuları sıralarsak; hipotez ve araştırma sorusunun belirlenmesi, metodolojinin belirlenmesi, pilot çalışma yapılması, çalışma mekânının kesinleştirilmesi (Ayrışmış mekandan ziyade kent içi alan olması ), Bilimsel Araştırma Programı na başvuru yapılması (İş Planı, bütçeleme ve faaliyetlerin belirlenmesi), tezin içerik konularının, alt başlıkların belirlenmesi ve anket sorularının hazırlanması olarak hatırlanabilir. Bahsi geçen konularla ilgili son altı ay içinde yaptığım çalışmalar bu raporda özet halinde yer almaktadır. a) Veri edinimi sonrası tekrar geliştirilmek üzere hipotez önerisi yapıldı ve araştırma sorusu yenilendi. Araştırma çalışmamda taslak olarak belirlenebileceğini düşündüğüm hipotez şu oldu: Kentsel bir mekanda ses, bütün haliyle ele alınarak katılımcı odaklı işitsel peyzaj planlaması yaklaşımı benimsendiğinde mekanın kimliği güçlenir, kullanıcı-mekan ilişkisi pozitif yönde artar. Bahsi geçen hipotezde, mekâna dair akustik-işitsel planlama çalışmaları kapsamında ses kontrolünün de ötesine geçilmesi gerektiğini savunuyorum. Çalışmamda araştırma sorusunu ise aşağıdaki gibi revize ederek katılımcı yaklaşıma dikkat çektim: Kent mekânında yapılan işitsel analizler ve sesle ilgili yaratıcı girişimler, planlama ve tasarım alanında katılımcı bir yaklaşımla insani pozitif yarar sağlayabilir mi? Bu girişimlerin mekânsal ve sosyal yansımaları planlama ve tasarımda hayata geçebilir mi? b) Araştırma metodu revize edildi. Çalışmada daha önceden Katılımcı Eylem Araştırması (PAR) kullanılması düşünülüyordu. Katılımcı Eylem Araştırması (PAR) nın bu çalışmada sonuç odaklı çözüm ve süreçte verim sağlamayacağı düşünülerek kullanımının uygun olmadığı kararlaştırıldı. Bunun için metodoloji araştırması yapıldı, uluslararası örnekler incelendi. Araştırma için Karma Yaklaşımlı Keşfedici/ Ön Araştırma Metodu (Exploratory Mixed Method) yönteminin kullanımı uygun görüldü. Olgular arasındaki örtük ilişkileri ortaya koyan ve gözlenen birlikte değişmelerin doğrultu ve ölçüsünü veren bu araştırma yönteminde adım olarak öncelikle alana özgü veri toplanması, daha sonra hipotezin geliştirilmesi öngörülüyor. (Bu durumda belirlenen hipotezin veriler toplandıktan sonra tekrar geliştirilmesi planlanıyor.) Yöntemin belirlenmesine yardımcı olacak işitsel peyzaj çalışması örneklerine ilişkin tablo aşağıda verilmiştir.
Metodoloji Araştırması için İncelenen Örnekler: ÇALIŞMA ADI LOKASYON YIL ARAŞTIRMA SORUSU METOT ARAÇLAR Alanda İşitsel Peyzaj: Sesin ışığında Peyzaj Mimarisi İsveç 2003 Peyzaj mimarisinin kapsamı genişletilerek işitsel öğeleri de içermeli mi? Uygalayıcı uzmanlar sahip oldukları bilgiye ek olarak ne/ler bilmelidir? Araştırıcı Metod Ön Araştırma Metodu Anket ve gözlem Akustik Ekoloji- Prag Loreta Meydanı'nda İşitsel Peyzaj Prag / Çek Cumhuriyeti 2006 Loreta Meydanı nda Schafer in tanımına göre işitsel peyzaj öğeleri mevcut mudur? Eğer mevcutsa meydanda hangi sesler bu özelliğe sahiptir? Loreta Meydanı nda dinleyici-ses ve çevre arasında tanımlanabilir ilişkiler mevcut mudur? Karma yaklaşımlı Ön Araştırma Metodu Anket ve gözlem ÇALIŞMA ADI LOKASYON YIL ARAŞTIRMA SORUSU METOT ARAÇLAR Park ziyaretçileri ve doğal işitsel peyzaj: Wyoming- Yellowstone Ulusal Montana- Park ta kış deneyimi Idaho /ABD boyutları 2008 Ziyaretçiler parkın işitsel peyzajını nasıl karakterize ediyor? Ziyaretçiler parkta mekanik ses ihtiyacı ile doğal işitsel deneyimler arası ilişkiyi nasıl karakterize ediyorlar? Karma- Ön Araştırma Metodu kapsamında Gömülü Teori (Grounded Theory) Anket ve gözlem
Holyoke, Massachusetts Dağ Parkında İşitsel Peyzaj Planlama Mountain Park,Holyoke, 2010 Massachusets /ABD Alanın akustik tasarımında, peyzaj medyası ve inşaat malzemeleri kullanılarak ses yükseltme ve modüle etme çalışmalarında inovatif teknikler nasıl kullanılıyor? Batı Massachusetts e deneyselkültürel bir kaynak nasıl sağlanabilir? Karma- Ön Araştırma Metodu Anket ve gözlem c) Küçük ölçekli bir pilot çalışması yapıldı. Marmara Bölgesi, Balıkesir iline bağlı Avşa Adası nın karşısında bulunan Ekinlik Adası nda işitsel peyzaj araştırmasının önemli bir araştırma aracı olan Ses Yürüyüşü gerçekleştirilerek pilot çalışma yapılmış tır. Yapılan çalışma, adanın batı yakasındaki ses örtüsüne ilişkin algıyı incelemek amacıyla yapılan ses yürüyüşü, anket ve gözlem çalışmalarını içermiştir. Ses yürüyüşünün rotası adanın batı sahili (Voli ) ile Köy Meydanı arası olup toplam yol tek yön, 3 km lik mesafeyi kapsadı. Yürüyüşe 4 ada ziyaretçisi katıldı.
BİTİŞ BAŞLANGIÇ Ses Yürüyüşü, katılımcılara rehberli eşlik edilerek, sessiz ve katılımcının gözleri kapalı olacak şekilde 45 dakikada gerçekleştirildi. Yürüyüş sonrası katılımcılarla sohbet edildi ve basit-temel sorular yöneltildi. Bu sorular aşağıdaki gibidir: 1.Ses yürüyüşü yapılan yer ve rota ile ilgili hisleriniz nelerdi? 2.Sevdiğiniz ve sevmediğiniz- sizi rahatsız eden üç ses neydi? 3.Bu işitsel peyzajda neyi değiştirirdiniz? Anket ve gözlem sonrası yapılan tespitler şu şekildedir: Ses yürüyüşü, mekânın topoğrafyasının daha net algılanmasını mümkün kıldı. Mekan ve rota, naturel, rahatlatıcı ama tekinsiz bir hisse sahip Oryante olamama hissi-mekana özgü soundmark lar eksik Rüzgarın gücü yüksek ve diğer ses unsurlarını örtüyor Merkezdeki habitat, insan sesleri mekâna ilişkin daha pozitif bir algı yaratıyor. Bunun sessiz-tekinsiz algılanan yerlerde de olması (batı yakası) tercih konusu Metalik-teknolojik sesler az olsa da rahatsızlık verdi. Doğal sesler tercih konusu (cır cır böceği, su sesi,ayak sesleri, hafif rüzgar..) Anket ve gözlem sonrası hızlıca elde edilen yukarıdaki bulgular genellenebilseydi mekana ilişkin bazı önerilerden bahsedilebilirdi. Bunlardan biri, ilgili mekanda ses duraklarının mevcut olmasına ilişkin. Oryantasyonu azaltan uçsuz bucaksız açık alan algısının, bazen dış sesi emen, kuytu alanlar yaratılarak dengelenmesi kullanıcının işitsel edinimini nötralize ederek rahatlamasını sağlayabilir. Ayrıca fazla güçlü ve baskın rüzgar sesinin birkaç müdahale ile yumuşatılması sağlanabilir. Bu kapsamda Avşa Adası cephesine doğal yükseltiler veya alçak toprak duvarlar set olarak çekilebilir.
Yerleşim planlamasının adanın batısına da yönlendirilmesi, mekanın tekinsiz, biraz ürkütücü hissini dönüştürerek insani yaşam hissini getirebilir. Bu küçük ölçekli pilot çalışmasının araştırmama önemli katkıları oldu. Çalışma sayesinde ses yürüyüşünün uygulanışına yönelik teknikler görüldü, öğrenildi. Anket sorularına verilen cevaplardan yola çıkılarak daha başka anket soruları çıkarıldı. Ayrıca daha başka hangi gruplarla anket ve gözlem yapılması gerektiği görüldü. Bunun dışında, hipotezden çok araştırmanın başlangıç noktasında verinin önemli olduğu görüldü. d) Saha Çalışması : Mekanının kesinleştirilmesi 2. Jüri toplantısında, araştırma yapılacak mekânın park benzeri ayrışmış bir mekândan ziyade kent içi bir alan olması önerilmişti. Daha önceden üzerinde düşünülen kamusal mekanlar arasından en uygun olanı seçildi. Saha çalışması için belirlenen mekan İstanbul un Kadıköy ilçesindeki Kadıköy Meydanı oldu. Bu kapsamda meydan incelenecek ve bu kamusal geçiş alanında işitsel deney ve araştırmalar yapılacak. Bu bölgelerin ses peyzajı açısından farklı veriler sağlaması düşünülmektedir ve bu verilerin ileride planlamaya girdisi olması beklenmektedir. Ses örtüsü açısından zengin, farklı işitsel katmanların düzensizce bir araya geldiği ve kaotik bir kentsel mekan olan Kadıköy meydanındaki çiçekçiler, konservatuardaki opera&klasik müzik dersleri, büfeciler,vapur ve giriş-çıkış yapan yolcular, akbil, ezan, tramvay, martı, saksafon çalan sokak müzisyenleri, her hafta belli bir gün horon tepenler, protesto-yürüyüş yapanlar, trafik, deniz gibi ses kaynakları, yapılaşmış çevre sesleri vs. incelenerek kullanıcının bu seslerle ilişkisi, bu sesler ve
mekanla ilgili algısı deney ve interaktif bazı çalışmalarla (telefon uygulamaları, bilgisayar ara yüzleri gibi) araştırılarak ilgili mekanın kullanım yoğunluğuna ilişkin mevcut durum ve ileriye yönelik potansiyelleri ortaya çıkarılacaktır. Mekânın okunmasına yönelik farklı bir algılama yöntemiyle yapılacak deney ve çalışmalar sayesinde mekânın sağlıklı okunarak kullanımı araştırılacaktır. Yayalaştırma projesi öncesi işitsel peyzaj verilerinin projeye öneri olarak girdi sağlama potansiyeli de mevcuttur. Bu veriler belediyenin ilgili kanallarına da sunulacaktır. e) Bilimsel Araştırma Programı (BAP) Başvurusu Ekim ayı içerisinde İTÜ BAP Projesine başvuru yapıldı. Bu kapsamda Araştırma Projesi ismi belirlendi: Kamusal Alanın Planlanmasında İşitsel Algı Ve İşitsel Peyzaj: Kadıköy Meydanı Örneği Araştırma projesi için iş planı, faaliyetler, takvim, araştırmada kullanılacak ekipman ve tahmini harcamalar belirlendi, taslak bütçe hazırlandı. Faaliyet/Zaman Tablosu: Bütçe çalışması kapsamnıda teknolojik ekipman ve sarf malzemesi listesi hazırlandı. Firmalardan teklif alındı. Ayrıca Araştırma Şirketi (SONAR) ile iletişime geçildi. Kadıköy Meydanı nda yapılmak üzere 1000 kişilik anket, 13 kişilik odak grup ve analiz çalışması için brief verildi. Teklif alındı. Yaklaşık bütçe hazırlandı.
f) Tezin alt başlıklarının belirlenmesi Tez araştırmamın içeriğini belirlerken esas olarak konumla ve saha çalışmamla ilgili literatür araştırması sürecinde önemli bulduğum ana ve alt başlıklardan yararlanarak taslak içerik çalışması hazırladım. Bu kapsamda önemli ana başlıklar olan Ses ve Mekân, İşitsel Peyzaj Yönetimi, Örneklerin Karşılaştırılması, Saha Araştırması: Kadıköy Meydanı, Araştırma Metotlarının Tartışılması, Sonuç ve Öneriler çalışmamın ana eksenini oluşturmaktadır. Genel hatlarıyla üst ve alt başlıkların İTÜ yazım kılavuzuna göre hazırlanmış şekli aşağıdadır: ÖNSÖZ.... İÇİNDEKİLER.... KISALTMALAR.... ÇİZELGE LİSTESİ.... ŞEKİL LİSTESİ.... ÖZET.... SUMMARY.... 1. GİRİŞ.... 1.1 Tezin Amacı.... 1.2 Literatür Araştırması.... 1.3 Hipotez.... 2. SES VE MEKAN.... 2.1 Işitsel Estetik olarak Ses.... 2.2 Katılımcı Kamusal Mekan Planlamada Ses.... 2.2.1 Akustik ekoloji ve işitsel peyzaj 2.2.2 Kentsel / Kamusal Mekan İşitsel Peyzaj ilişkisi 2.2.3 Mekanın Sesi: sonotope ve soundmark kavramları 2.2.4 Kamusal Mekanın Planlanmasında İşitsel Algı. 3. İŞİTSEL PEYZAJ YÖNETİMİ.... 3.1 Tanim ve Amaç.... 3.1.1Katılımcı Planlamada İşitsel Peyzaj Yönetimi. 3.1.2 Ses kontrolü Yaklaşımı ve İşitsel Peyzaj Yönetimi 3.1.3 Eleştirel unsurlar, yaklaşımlar
3.1.4 İşitsel Peyzaj Yönetimi nde Yaratıcı İşitsel Araştırma ve Girişimler.. 3.1.4.1 Ses Yürüyüşleri (Sound Walks) 3.1.4.2 İşitsel Zihin Haritaları (Sonic Mind Maps). 3.1.4.3 Mekânda Elektro-Akustik Girişimler 3.1.4.4 Geçici Performans,Enstelasyon ve Deneyler (Italian Sonic Gardens, Soundshift Projesi) 3.1.4.5 Kalıcı/Uzun Vadeli Girişimler (Örn. Zadar Sea Organ, Warwick Bar,Cotwold Water Park).. 4. ÖRNEKLERİN KARŞILAŞTIRILMASI. 5. SAHA ARAŞTIRMASI : KADIKÖY MEYDANI 5.1 Saha Çalışmaları... 5.2 Veri Analizi 5.3 Değerlendirme... 6. ARAŞTIRMA METOTLARININ TARTIŞILMASI. 7. SONUÇ VE ÖNERİLER.... 6.1 Çalışmanın Uygulama Alanı.... 6.2 Uygulamaya yönelik yapılabilecekler.... 6.3 İleri araştırma konuları. g) Anket Soruları Araştırma çalışması, karma araştırma deseninde tasarlanarak eş zamanlı çeşitleme stratejisi ile ilerlemektedir. Eş zamanlı çeşitleme stratejisi, verilerin (anket, açık uçlu sorular, metafor) eş zamanlı toplandığı ve bulguların birbirini desteklemek amaçlı kullanıldığı bir araştırma stratejisidir. (Creswell, 2003:214) Bu stratejiden yararlanılarak araştırma projesi için taslak soru formu hazırlandı. Formda daha çok açık uçlu sorular olmakla beraber Uluslararası alanda işitsel peyzaj araştırma tezleri ve projelerinde yer alan anket soruları incelendi. Hazırlanan anket ile meydandaki işitsel peyzajı algılayan profile ilişkin verilerin elde edilmesi, algı ve yönelimin incelenmesi ve kullanıcıların beklenti- isteklerinin belirlenmesine yönelik bilgilere ulaşılması hedeflendi. A) Demografik bilgiler: Yaş : Cinsiyet : Eğitim : Yaşadığı Semt : Çalıştığı Semt :
B) Kadıköy Meydanı nda günlük ses peyzajının algılanması ve okunması/tercüme edilmesine ilişkin sorular: Bu meydanı ne amaçla kullanıyorsunuz?... Bu meydanı ne sıklıkla kullanıyorsunuz? Bu meydanda duyduğunuz sesler nelerdir? Meydanda dikkatinizi çeken, sevdiğiniz sesler nelerdir? Meydanda sevmediğiniz, rahatsız olduğunuz sesler nelerdir? Sizce baskın olan ses/sesler varsa nedir/nelerdir?.. Arka plandaki sesleri tanımlar mısınız? Sizce bu meydandaki sesler olması gerektiği gibi mi?.. Bu mekan sesleriyle birlikte sizi nasıl hissettiriyor? Bu mekanı önemli/değerli kılan unsurlar nelerdir? C) Kadıköy Meydanı ndaki ses peyzajının dönüştürülmesine ilişkin beklentileri saptamaya yönelik sorular: Hayal edin, Kadıköy Meydanı nın ses örtüsünü değiştirebilme imkânınız var. Şu anki koşullarda ne tür sesler eklemek isterdiniz? Çıkarmak istediğiniz sesler ne/ler olurdu? Sizce Kadıköy Meydanı nın akustik açıdan iyi durumda olması için bir müdahaleye gerek var mıdır? Düşünce veya varsa önerileriniz nedir?
Referanslar Augoyard, Jean-François & Henry Torgue. 2005. Sonic Experience: A Guide to Everyday Sounds. Montreal: McGill-Queen suniversity Press. Barthes, Ronald. 1970. Empire of Signs. New York: Hill and Wang. Barthes, Roland. 1971. Semiology and the Urban. Rethinking Architecture: A Reader in Cultural Theory. pp. 66 72. Ed. Neil Leach. London: Bianchini F. & Parkinson M.,(eds.) (1993), Cultural Policy and Urban Regeneration The West European Experience, Manchester University Press, Manchester Bradbury, H., & Reason, P. (2003). Action research: An opportunity for revitalizing researchpurpose and practices. Qualitative Social Work, 2 (2), 155-175. Chambers, R. (2008) "PRA, PLA and Pluralism: Practice and Theory", in The Sage Handbook of Action Research: Participative Inquiry and Practice. Reason, P. and H. Bradbury (eds). Sage, pp. 297 318. Cusack, P. (2002). Your Favourite London Sounds 1998-2001, [CD], London: Resonance. Deleuze, Gilles & Felix Guattari. 1980. Mille plateaux: Capitalisme et schizophrénie 2. Paris: Minuit. Directive 2002/49/EC of the European Parliament and the Council of 25 June 2002 relating to the Assessment and Management of Environmental Noise. Hansen, C.H. (2005). Current and future industrial applications of active noise control, Noise Control Engineering Journal53: 181-196. Jacques M. Chevalier, Daniel J. Buckles, 2013, Participatory Action Research: Theory and Methods for Engaged Inquiry, Routledge Kang, J, et M Zhang. 2010. Semantic differential analysis of the soundscape in urban open public spaces. Building and Environment, Kreutzfeldt, Jacob. 2006. Ishibashi soundscape: Investigating the Soundscape of Urban Japan in 都 市 文 化 研 究 / Studies in Urban Cultures, no. 8 (September): 88 98. http://www.lit.osakacu.ac.jp/ucrc/2006/ja/issue/pdf/pdf_zasshi08/08_jacob.pdf. ODPM (2001) 'Planning Policy Guidance 1: General policy and principles'. London: ODPM. ODPM (2004) 'Environmental Impact Assessment: guide to procedures'. London: ODPM. Oertli, J. (2006). Developing noise control strategies for entire railway networks, Journal of Sound and Vibration 293:1086-1090. Rahman, Md.A. (2008). Some trends in the praxis of participatory action research. In P. Raimbault, M, et D Dubois. 2005. Urban soundscapes: experiences and knowledge. Cities 22, no. 5: pp. 339 350.
Reason & H. Bradbury (eds.), The Sage handbook of action research. Participative inquiry and practice (pp. 49-62). London: Sage. Redström, Johan. 1998. Is acoustic Ecology about Ecology. In The New Soundscape Newsletter, no. 8. Schafer Raymond Murray, The Music of the Environment, in Audio Culture, Readings in Modern Music, eds. Cristoph Cox, Daniel Warner, Continuum, New York London, 2004 11 Schafer, R.M. (1994) The soundscape: our sonic environment and the tuning of the world. Rochester, US: Destiny Books. Shepard, Mark, Tactical Sound Garden [TSG] Toolkit, 306090-09: Regarding Public Space, Princeton Architectural Press. November 2005. pp. 64-71 Thibaud, Jean-Paul. The sonic composition of the city. In : BULL Michael & Les Back (Eds.) The Auditory Culture Reader. Amsterdam : Berg Publishers, 2003, pp. 329-341. Wagstaff Greg. 1998. What is Acoustic Ecology s Ecology in The New Soundscape Newsletter, no. 9 Zukin S., (2009), Naked City, Oxford University Press, New York. Web Siteleri: http://www.wfae.proscenia.net/ http://learningforsustainability.net/research/action_research.php - ᴥ -