Bu Bölüm, Otoyol un inşası ve işletilmesi ile ilgili emisyonları ayrı ayrı inceleyecek şekilde kısımlara ayrılmıştır.

12 HAVA KALİTESİ 12.1 GİRİŞ Bu bölümde, önerilen Projenin Faz 1 ve Faz 2 bölümlerinin, ortam hava kalitesi ve iklim koşulları (sera gazı emisyonlarından kaynaklanan) üzerindeki potansiyel etkilerinin değerlendirmesi sunulmaktadır. Değerlendirmenin kapsamını belirlemede, Projenin potansiyel sonuçları olarak aşağıdaki etki türleri tanımlanmıştır: hava kalitesi üzerindeki, inşaat sırasında oluşan toz emisyonlarına ve makinelerin kullanılması ve malzemelerin nakliyesinden kaynaklanan yanma emisyonlarına bağlı etkiler; Otoyol un işletilmesi sırasındaki trafik emisyonlarının hava kalitesi üzerinde neden olduğu etkiler; ve Otoyol un inşası ve işletilmesi sırasında ortaya çıkan sera gazı emisyonlarının iklim üzerindeki potansiyel etkileri. Bu Bölüm, Otoyol un inşası ve işletilmesi ile ilgili emisyonları ayrı ayrı inceleyecek şekilde kısımlara ayrılmıştır. Otoyol un inşaat sürecine ilişkin mevcut koşullar, etki değerlendirmesi ve etki azaltma önlemleri, Kısım 12.2 de ele alınmaktadır. Otoyol un işletilmesine yönelik metodoloji ve uygulanan hava kalitesi standartları ise Kısım 12.4 te tanımlanmaktadır. Proje bölgesindeki mevcut genel hava kalitesi koşulları (ÇSED kapsamında yapılan numune alımı/ölçüm prosesi dahil olmak üzere) Kısım 12.5 te sunulmaktadır. İşletme sürecine ilişkin etkiler Kısım 12.6 da ele alınmaktadır ve bu konuyu, işletme sırasında alınacak etki azaltma önlemleri ile bu önlemlerin uygulanmasının ardından geriye kalan etkiler takip etmektedir. Kısım 12.8 de, Bölümün tamamına dair genel sonuçlar sunulmaktadır. İnşaat sürecine ilişkin CO 2 emisyonları Kısım 12.3 te ve işletme sürecine ilişkin CO 2 emisyonları Kısım 12.6.2 de incelenmiştir. 12.2 İNŞAAT SIRASINDA HAVA KALİTESİ ÜZERİNDE OLUŞACAK GEÇİCİ ETKİLER 12.2.1 Giriş İnşaat faaliyetlerinin dış ortam hava kalitesine etkisi, aşağıdaki aşamalarda önemli bir husus olabilir: Otoyol un kendi inşası; Otoyol un ilgili yapılarının inşası; taş ve malzeme ocaklarından inşaat malzemelerinin elde edilmesi ve hazırlanması; 12-1

kazı veya inşaat malzemelerinin nakliyesi. İnşaat faaliyetlerinden kaynaklanan ve alıcıları olumsuz etkileyebilecek kirleticiler; toz, azot dioksit ve organik bileşiklerdir. İnşaattan kaynaklanan toz emisyonları trafikten kaynaklanan emisyonlardan daha geniş bir aralıktaki partikül boyutlarını kapsar. Hava kaynaklı partiküller (Örneğin PM 10 (1) ), çalışanların sağlığına ve ayrıca aşırı durumlarda halk sağlığına zarar verebilir. Ancak, inşaat alanlarıyla ilgili asıl sorun, çevrelerindeki bölgede toz ve kir birikmesidir; bu durum, civarda yaşayan ve etkiye maruz kalan diğer insanlara sıkıntı verecek şekilde, mahsullerin kalitesinde azalmaya ve diğer yüzeylerin kirlenmesine neden olabilir. İnşaat alanlarına/alanlarından malzeme taşıyan inşaat makineleri ve kamyonların yanmalı motorlarından kaynaklanan hava emisyonları, olumsuz etkilere neden olabilir. İnşaat malzemeleri, taş ocaklarından ya da asfalt plenti ve beton santralının çalıştığı merkez veya yan şantiyelerden temin edilecektir. Merkez ve yan şantiyelerin kurulması planlanan yerler Kısım 2.5 te belirtilmektedir ve bu tesislerin konumları daha detaylı olarak değerlendirilecektir. Otoyol inşaatı, güzergâh boyunca ilerleyecektir ve inşaat bir yerleşim bölgesine yaklaştıkça hava kalitesi üzerinde kısa vadeli etkiler yaratması mümkündür. Yapı inşaatı gerçekleştirilen ve inşaat malzemesi üreten merkez ve yan şantiyeler ile taş ocakları, nispeten küçük bir alandaki alıcıları geçici bir süre için etkileyeceklerdir. İnşaat malzemelerinin tedarik edileceği taş ve malzeme ocaklarının önemli bir bölümü halen kullanımda olan veya yeniden açılacak olan eski ocaklardır; sadece birkaç taş ocağı yeni açılacaktır. İnşaat aşamasında bu tesisler tarafından işletilecektir. Bu ocakların işletilmesinde, etki azaltma önlemlerini içeren Taş Ocağı İşletme Prosedürü dikkate alınacaktır. IFC Performans Standardına (PS1) ve EBRD Performans Gerekliliğine (PR1) (2) göre, projeden bağımsız olarak oluşmayacak ya da proje olmaması durumunda gerçekleşmeyecek olan potansiyel çevresel etkilerin, projeyi uygulayanlar tarafından tanımlanması gerekmektedir. Bu nedenle, taş ve malzeme ocaklarının konumları ve faaliyetleri açısından mevcut bilgilere dayalı olarak, ilgili hava kirleticilerinin kaynakları ve ortaya çıkacak etkilerin boyutları mümkün olduğunca bu değerlendirmeye dahil edilmiştir. Uygulanacak olan çevresel yönetim önlemleri Kısım 12.2.6 da ele alınmaktadır. 12.2.2 Bilgi Kaynakları Hava kalitesi üzerindeki inşaat kaynaklı etkileri değerlendirmek için kullanılan bilgi kaynakları: (1) PM10, insan sağlığına etkisi bakımından konuyla en ilgili olan, aerodinamik çapı 10 µm'nin altındaki partikül madde yi ifade eder. (2) IFC Performans Standardı 1; Sosyal ve Çevresel Değerlendirme ve Yönetim Sistemleri, Nisan 2006. EBRD Çevresel ve Sosyal Politika 2008. 12-2

2. Bölüm de verilmiş olduğu üzere, inşaat faaliyetleri ile inşaat alanları, taş ocakları ve malzeme ocakları hakkında bilgiler; Avrupa Çevre Ajansı tarafından yayınlanmış olan EMEP/EEA Hava Kirleticileri Emisyonları Envanter Kılavuzu ndan (1) (EMEP/EEA 2009) ve ABD Çevre Koruma Ajansı nın Hava Kirliliği Emisyon Faktörleri Derlemesi (US EPA AP42) nden alınan, kirletici emisyon faktörleri; IFC Çevre, Sağlık, ve Güvenlik Kılavuzları Genel ÇSG Kılavuzları (30/04/2007); İnşaat Malzemeleri Çıkarılması için IFC Çevre, Sağlık ve Güvenlik Kılavuzu (30/04/2007); Atmosferik partikül modelleri hakkındaki modelleme kılavuzuna (VDI 3945/3) uygun olarak, noktasal veya alansal kaynakların hava dağılım modellemesi için AUSTAL2000 hesaplama yöntemi (AUSTAL2000, 02/03/2009 dan itibaren sürüm: 2.4.7 http://www.austal.de/en/home.html); AUSTALView yazılımı sürüm 6.4 (Lakes Environmental, Kanada; http://www.weblakes.com/); Kapsamdaki lokasyonların havadan görünümleri ve haritalandırılmaları; Mekik Radarı Topoğrafya Misyonu nun (SRTM - Shuttle Radar Topography Mission; http://dds.cr.usgs.gov/srtm/version2_1/srtm3/eurasia/ [sayfaya erişim 01/2011 de yapılmıştır]) uzaktan algılama uydu ölçümlerinden elde edilen dijital arazi yükseklik verileri; ve Hepsi de planlanan güzegâha 15 km mesafe içinde yer alan Bursa, Balıkesir, ve İzmir deki meteoroloji istasyonlarından elde edilen meteorolojik veriler. 12.2.3 Değerlendirme Metodolojisi ve Kriterleri 12.2.3.1 Metodoloji ve Modelleme Parametreleri Hava emisyonlarının tipik bir inşaat alanı ve bir taş ocağı etrafındaki hava kalitesi üzerindeki etkisinin hesaplanması için, bir atmosferik dağılım modeli (AUSTAL2000) kullanılmıştır. Modele ilişkin diğer detaylar aşağıda verilmiştir. Model, atmosferik partikül modelleri ile ilgili Alman kılavuzu VDI 3945/3 (2) e uygun olarak oluşturulmuş ve doğrulanmıştır. Model ayrıca, Prairie-Gras ve rüzgâr tüneli gibi tipik deneysel veri setleri kullanılarak doğrulanmıştır. Ek doğrulama ve değerlendirme çalışmaları son 15 yıldır LASAT modeli için yapılmaktadır (AUSTAL2000 de bu modelden geliştirilmiştir). Model tipi, Alman yönetmeliklerine göre kullanılması gereken VDI 3945/3 kılavuzuyla kesinlik kazanmıştır. Bu kılavuz, model tipini ve model tipinin sayısal uygulamasının geçmek zorunda olduğu bir dizi doğrulama testini tanımlamaktadır. AUSTAL2000 bu kılavuza uyum göstermektedir. (1) http://www.eea.europa.eu/publications/emep-eea-emission-inventory-guidebook-2009 (2) VDI Alman Mühendisler Birliği; VDI, ISO standartlarına benzer teknik kılavuz dokümanlar ve normlar yayınlar. 12-3

Dağılım Modeli AUSTAL2000 Hava dağılım modellemesi, AUSTAL2000 dağılım modelinden yararlanan standart yazılım AUSTALView (Sürüm 6.4) kullanılarak yapılmıştır; bu yazılım Alman Çevre Ajansı adına geliştirilmiştir ve Hava Kalitesi Kontrolü ile ilgili Alman Talimatları nda (TA Luft) resmi referans model olarak kullanılmaktadır. Almanya da, noktasal ve alansal kaynaklı hava emisyonları için bu modelin kullanılması zorunludur. Austal, yerel topoğrafya ve meteorolojik durumları dikkate alan gelişmiş bir Lagrange partikül modelidir. Kapsamlı meteorolojik parametreler (rüzgar yönü, rüzgar hızı ve atmosferik stabilite parametrelerini kullanan) bir dağılma sınıfı istatistiği formunda kullanılır. Bu nedenle, maddelerin dağılımı, topoğrafyaya göre ayarlanan rüzgâr akımlarını takip eder. Bu, Otoyol boyunca uzanan türde karışık bir arazi yapısı için anlamlı olabilir. AUSTAL2000 hesaplama yöntemi, Almanya Federal Çevre Bakanlığı nın isteği üzerine bir araştırma projesi çerçevesinde geliştirilmiştir. Model, Bakanlığın gözetiminde doğrulanmış ve onaylanmıştır. Emisyon kaynakları; noktasal, doğrusal, alansal veya hacimsel kaynak olarak tanımlanabilir. Dağılım hesaplamasının sonuçları, AB direktifleri uyarınca, maddeye özgü miktarlardır. Otoyol inşaat alanlarından kaynaklanan hava emisyonlarının etkilerinin modellemesi, düz arazide yer alan tipik bir inşaat alanı için yapılmıştır. Bu yaklaşımın, koşulları temsil edici olduğu düşünülmektedir; çünkü Otoyol un hiçbir inşaat sahası, elverişsiz rüzgar akımlarından dolayı kirleticilerin birikebileceği dağlık topoğrafyalar içerisinde yer almamaktadır. Ayrıca, toz emisyonlarından kaynaklanan etkilere örnek olarak bir taş ocağı şantiyesi seçilmiştir. Taş ocakları çoğunlukla dağlık bölgelerde bulunduklarından, yerel topoğrafya ve topoğrafyanın rüzgar sahasına etkisi bu durumda dikkate alınmıştır. Sakarkaya Taş Ocağı (Faz 2 de KM 326 da yer alacaktır; 6. Bölüm de Tablo 6.2 de 13-14 nolu Taşocağı) bir taş ocağı şantiyesini göstermesi bakımından temsili olarak seçilmiştir. Yakınlarda bir yerleşim yeri bulunmakta ve taş ocağının uzun bir zaman dilimi (31 ay) boyunca kullanılması planlanmaktadır. Bu örnek, taş ocaklarında, yerleşim yerleri yakınlarında işletildikleri takdirde etki azaltma önlemlerinin gerekli olduğunu gösterecektir (Kısım 12.2.5.4). Bu etki azaltma önlemleri diğer taş ocakları için de benimsenebilir. İnşaat alanlarından kaynaklanan hava emisyonları, EMEP/EEA Hava Kirliliği Emisyonu Envanter Kılavuzu 2009 veya US EPA AP42 dokümanlarında verilen ekipman ve faaliyete özgü emisyon faktörlerinin toplamı kullanılarak hesaplanmıştır (detaylar için bakınız Ek Q). Modelleme için meteorolojik veriler, Otoyol güzergâhı üzerindeki meteoroloji istasyonlarından alınmıştır. İstasyonların konumları Şekil 12.5 te gösterilmiştir. Rüzgar yönü dağılımları (rüzgar gülü) Şekil 12.1 de verilmiştir. 12-4

Şekil 12.1 Meteoroloji istasyonlarının rüzgâr gülleri (beş yıllık ortalama) Balıkesir 2005 2010 Bursa 2005 2010 İzmir 2005-2010 Genel olarak, Otoyol güzergâhı üstündeki bölgeler için tipik hakim rüzgar yönü kuzey civarıdır. Daha kıyı bölgelerde bulunan meteoroloji istasyonları ile daha düşük rüzgar hızları gösteren sıra dağlardaki istasyonlar arasında farklılıklar görülebilir. Güzergâh boyunca ve taş ocaklarında, rüzgar yönleri ve rüzgar hızları topoğrafik yapılar tarafından yerel olarak etkilenir ve değiştirilir. Modelleme için, yerel, üç boyutlu bir rüzgar sahasının hesaplanmasında Bursa istasyonuna ait veriler kullanılmıştır. Bu istasyon, bölgede hakim olan kuzey rüzgarlarını temsil ettiği için seçilmiştir. Rüzgar hızları bu istasyonda en düşük olduğundan, hava dağılımı bakımından diğer istasyonlara göre daha elverişsiz bir durum (daha temkinli bir yaklaşım) teşkil etmektedir. Bu yüzden, Bursa verileri en yüksek etki görülen durumu temsil etmektedir. Meteoroloji verileri, inşaat alanlarının genelleştirilmiş modellemesinde ve ayrıca, örnek saha olarak seçilmiş olan Sakarkaya taş ocağı için kullanılmıştır. 12.2.3.2 Önem Kriterleri İnşaatın etkisi süre bakımından kısıtlı olduğu halde, inşaata bağlı emisyonların önemini belirlemek için Kısım 12.4.5 te açıklanan ortam hava standartları uygulanmıştır. Bu hava kalitesi standartlarının, Türk Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYY, Resmi Gazete Tarih/Sayı: 06.06.2008/26898) uyarınca sağlanması zorunludur ve bunlar ortam hava kalitesi hakkındaki AB Konseyi Yönergesi 2008/50/EC ninkilere denktirler. 12-5

Etki öneminin değerlendirilmesinde, inşaata bağlı kirletici emisyonlara ilişkin hesaplanan hava etkisi katkıları temel alınmaktadır. Bir etkinin büyüklüğü, Tablo 12.1 de gösterilen yıllık ortalama ortam hava kalitesi standartları referans alınarak sınıflandırılmıştır. Büyük bir etki için, etki büyüklüğü standardın %75 i olarak belirlenmiştir; bunun amacı, yerel mevcut durumun kırsal arka plandan yüksek olması durumunda bir standardın önemli ölçüde aşılmasını önlemektir. İnşaat alanlarının çoğu kırsal bir çevrede bulunacaktır. Alıcıların duyarlılığı, etkilenme potansiyeli bulunan ve yerleşim amaçlı kullanılan binaların çeşitliliğine ya da özellikle duyarlı kullanımların varlığına (örneğin okul, hastane) bağlıdır. Otoyol güzergâhı üstünde bulunan yerleşim yerleri hakkındaki mevcut bilgiye göre, güzergâhın merkez hattından itibaren 500 m mesafe içerisinde hastane bulunmamaktadır; ancak bu bölgede bir okul binası (yaklaşık KM 14 civarında, Yalova Kavşağı na yakın bir ilköğretim okulu) tespit edilmiştir. Özellikle duyarlı başka alıcılar tanımlanmamıştır. Detaylı tasarım sırasında yapılacak olan ilave bir çalışma kapsamında (ve herhangi bir yerel inşaat çalışması öncesinde) duyarlı alıcıların olup olmadığını belirlemek ve eğer varsa, uygun etki azaltıcı önlemler uygulamak gerekli olacaktır. Tablo 12.1 İnşaat Kaynaklı Hava Emisyonlarının Etkilerine İlişkin Önem Değerlendirmesi Kaynağın/Alıcının Hassasiyeti/Değeri Etkinin Büyüklüğü - Katkı yıllık standardın belli bir yüzdesini aşarsa * Küçük Standardın %25 inin aşılması Orta Standardın %50 sinin aşılması Büyük Standardın %75 inin aşılması Düşük - Dağınık şekilde konumlanmış birkaç yerleşim binası (yaklaşık 20 den az) Önemsiz Az önemli Az önemli Orta düzeyde Köy ya da köyün parçası Az önemli Az önemli Orta derecede önemli Yüksek - Hassas kullanım Az önemli Orta derecede önemli Büyük ölçüde önemli * PM 10 ve NO 2 in yıllık ortalaması için Türk hava kalitesi standartları. 12.2.4 İnşaat Aşamasına ilişkin Mevcut Dış Ortam Hava Kalitesi Aşağıdaki kısımda sunulan inşaata bağlı emisyonlara ilişkin değerlendirme, sadece inşaat kaynaklı emisyon katkılarını temel almaktadır. Arka plan konsantrasyonları dikkate alınmamıştır (ancak bunlar, etki önemini belirlemek için yapılan etki büyüklüğü değerlendirmesi için önemlidir). Bu yaklaşım, önemin belirlenmesini mevcut durumdan bağımsız kılar. Duyarlı lokasyonlarda inşaatın gerçek etkisini belirlemek için, inşaat çalışmaları başlamadan önce mevcut durumun izlenmesi düşünülebilir. Bu, sadece, merkez şantiyeler ve taş ocağı işletmeleri gibi daha uzun vadeli sürekli faaliyetler için geçerli ve uygulanabilir olacaktır. 12-6

12.2.5 İnşaat sırasında Dış Ortam Hava Kalitesi üzerindeki Etkiler Partiküler madde (yani toz, PM 10 ), inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan başlıca kirleticidir. Araçların ve ekipmanın içten yanmalı motorlarının çalışması; azot oksitler, karbon monoksit, uçucu organik bileşikler ve kükürt dioksit emisyonları için bir kaynak teşkil eder. Türk yönetmelikleri, kükürt seviyesi düşük dizel yakıtların kullanılmasını gerekli kılmaktadır (öte yandan yüksek kükürt düzeyine sahip yakıtların ticari satışı hâlâ yapılmaktadır). Projenin inşaat araçlarında düşük kükürt seviyesine sahip yakıtların kullanması istenecektir. Bu çerçevede, kükürt dioksit emisyonları düşük seviyede olacaktır (1). Modern, çoğunlukla dizel yakıtlı ekipmanın kullanılması, önemsiz miktarda organik bileşik oluşturur. Karbon monoksit emisyonları da, göreceli olarak düşük olan toksik etki düzeyi nedeniyle (nispeten yüksek ortam hava kalitesi standardı değerinin de işaret ettiği üzere) önemsiz sayılabilir. Bu yüzden, inşaat kaynaklı hava kirletici emisyonların değerlendirmesi azot oksitler ve partikül maddeye odaklanmaktadır. Dış ortamda kullanılan mobil ekipmanların içinde bulundurduğu içten yanmalı motorların neden olduğu hava emisyonları, ilgili AB Yönergesi 97/68/EC nin koşullarıyla uyumlu olacaktır. İnşaat alanlarından yayılan toz, geniş bir boyut dağılımına sahiptir. Çapı 100 µm den daha büyük olan partiküllerin, kaynaklarından 10 ila 20 m uzakta çökmesi olasıdır. Çapı 30 ila 100 µm olan partiküller 100 m den fazla mesafe kat edebilir. Bu fraksiyonlar, inşaat faaliyetlerinden yayılan partiküler maddenin çoğunluğunu oluşturur. Çapı 10 µm in altında olan daha küçük partiküller (PM 10 ) de oluşabilir ve geniş mesafeler boyunca havada asılı kalabilirler. Bu küçük partiküller solunduğu takdirde insan sağlığı üzerinde olumsuz etkilere sebep olabilirler. Daha büyük partiküller, solunum sistemi tarafından yutuldukları boğaza aktarılır ve tutulur. Sonuç olarak büyük partiküller sağlık için genellikle önemli bir endişe kaynağı değildir. Fakat yüzeyleri ve bitki örtüsünü kirletmek suretiyle rahatsızlığa sebep olabilirler. İngiltere de yapılan araştırmalar, toz çökmesi hakkında şikayetlerin genellikle inşaat alanlarına 50 m mesafe içinde yaşayan insanlardan geldiğini göstermiştir. Mesafenin artmasıyla şikayetler azalmaktadır ve yaklaşık 100 m nin ötesinde toz çökmesinden rahatsızlık duyulması olasılığı düşüktür. İnsan sağlığının PM 10 dan korunmasına yönelik standartlar, AB ve Türk yönetmeliklerinde verilmiştir. Türkiye de, AB nde ya da IFC Kılavuzları nda toz çökmesine ilişkin standartlar bulunmamaktadır. Ancak, Hava ile ilgili Alman Teknik Kılavuzu ( TA Luft ), insanları toz kaynaklı rahatsızlıktan korumak için metrekare başına günlük ortalama 0,35 gram lık bir değer öngörmektedir. Bu değer, bu Proje için toz çökmesini değerlendirmek üzere referans olarak kabul edilmiştir. Toz emisyonları; malzemenin türü, partikül boyutu dağılımı, malzemenin nemi ile faaliyetin türü ve işlemin doğasına bağlı olarak değişir. EMEP/EEA Emisyon Envanter Kılavuzu belli ekipman ve faaliyetler için kirleticilerin (1) 1 Ocak 2008 tarihi itibarı ile, Benzin ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği (Resmi Gazete sayı: 25489) uyarınca dizel yakıtlarda izin verilen maksimum kükürt seviyesi 10 ppm olarak tanımlanmıştır; ancak, piyasada halen yüksek seviyede kükürt içeren dizel yakıt Kırsal Motorin olarak mevcuttur ve bundaki sülfür oranı 10-1000 ppm arasında değişmektedir. Kaynak = UNEP (Birleşmiş Milletler Çevre Programı) Raporu http://www.unep.org/transport/pcfv/pdf/matrixcee_fuelsapril_2010.pdf 12-7

emisyon faktörlerini vermektedir. Bir ek kaynak olarak, ABD Çevre Koruma Ajansı nın Hava Kirliliği Emisyon Faktörleri Derlemesi (US EPA AP42) dikkate alınmıştır. Modelleme için kullanılan emisyon faktörleri Ek Q da özetlenmiştir. Tahmini emisyon miktarları, belli emisyon faktörleri ve ÇSED in Kısım 2.5 inde özetlenmiş olduğu gibi, kullanılacak ekipman ve gerçekleştirilecek faaliyetlere dayanılarak hesaplanmıştır. Ek Q, genelleştirilmiş inşaat alanları ve faaliyetleri için detaylı emisyon faktörlerini sunmaktadır. Türk yönetmeliklerinin (1) taş ocağı çalışmalarında, konkasör/eleklerde ve asfalt üretiminde kullanılan makineler için geçerli olan başlıca gereklilikleri şunlardır: Asfalt plentleri modern emisyon kontrol donanımlarına sahip olacaktır; atık gazlarda 50 mg/m³ lük toz emisyonu sınırı ve ayrıca uçucu organik bileşikler için emisyon sınır değerleri (sınıf I: 0,1 kg/sa lik kütle akışı aşıldıysa 20 mg/m³, sınıf II: kütle akışı 3 kg/sa üzerinde ise 50 mg/m³; sınıf III: kütle akışı 6 kg/sa in üzerinde ise 300 mg/m³) karşılanacaktır; Konkasör/eleklerden kaynaklanan toz emisyonları kontrol edilecektir; Konkasörlerin boşaltma noktasının etrafı çevrilecektir; Taşıyıcı bantlar örtülecektir; Dış mekanda bulunan depo yığınlarından kaynaklanan toz miktarı, rüzgar perdeleri, duvarlar ya da ağaçlarla en aza indirilecektir. 12.2.5.1 Otoyol İnşaat Alanları Otoyol inşaat alanları güzergâh boyunca ilerleyecektir. Bu nedenle, belli bir noktadaki faaliyetler orada ancak sınırlı bir süre boyunca devam edecektir. Genel bir varsayım olarak, hafriyat işlerinin en fazla bir ay süreceği ve yol kaplaması için de bir ay daha gerekli olacağı kabul edilmektedir. 1 km lik yol inşası için bir ila iki ay sürecek olan çalışmalar, yol çalışmaları farklı aşamalardan oluştuğu için, süreklilik arz etmeyecektir. Kısım 12.2.3 te tarif edilen hava dağılım modellemesi düz bir arazide konumlanmış genel bir inşaat alanı için gerçekleştirilmiştir. İnşaat sahasının yerleşim detayları Ek Q de verilmektedir. Dış ortam hava kalitesi üzerinde etki oluşturabilecek yol inşaatı aşamaları, hafriyat işleri ve yol kaplama çalışmalarıdır ve belli bir konumda bunlar farklı zamanlarda yapılır. Şekil 12.2, hafriyat işlemleri sırasında bir inşaat alanında tipik olarak gözlenen hava kirletici konsantrasyonlarının genel profilini göstermektedir. Kontürlerin üzerindeki damlaya benzer şekiller, kuzeyden (yani şeklin üst kısmından) esen hakim rüzgârların etkisini yansıtmaktadır. PM 10 nun kısa mesafelerdeki atmosferik dağılımı bir gazınki ile hemen hemen aynı olduğundan, konsantrasyon profili her iki durumda benzerdir; ancak konsantrasyon ölçeğinde hafif farklılıklar gözlenebilir. Şekil 12.3, 5 kg/sa lık bir alansal (1) 2872 sayılı Çevre Kanunu, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (Resmi Gazete Tarih/Sayı: 16.08.1983/18132) 12-8

kaynaktan salınan 10 µm den daha büyük partiküllerin çökme miktarını göstermektedir. Asfalt plenti gibi noktasal kaynaklar için yerel konsantrasyonlar çok daha düşüktür; çünkü, sıcak atık gazlar emisyonları daha yükseklere taşır (kaldırma etkisi nedeniyle) ve bu da daha yüksek miktarda dağılıma sebep olur. Ek Q, genelleştirilmiş bir örnek için modelleme sonuçlarını sunmaktadır. İnşaat sahası sınırında, örneğin bir asfalt plentinden kaynaklanan maksimum yer seviyesi konsantrasyonu, aynı emisyon oranına sahip bir alansal kaynağın neden olduğu konsantrasyonun %2 sinden daha azdır. Bu nedenle alansal kaynakların sebep olduğu emisyonlar, etkinin öneminin değerlendirilmesinde daha fazla ağırlık taşır. Şekil 12.2 Genelleştirilmiş bir Otoyol inşaat alanı örneği - yıllık ortalama PM 10 konsantrasyonu kontürleri µg/m³ Ölçek 12-9

Şekil 12.3 Genelleştirilmiş bir Otoyol inşaat alanı örneği yıllık ortalama toz çökelmesi kontürleri g/(m²*d) Ölçek Tablo 12.2 de, hafriyat işleri veya yol kaplama çalışmaları (ilgili kirleticiye ilişkin hangisi daha yüksek etkiye neden olacaksa) için modelleme sonuçları özetlenmektedir. Tablo, 100 m ve 200 m mesafelerindeki ve ayrıca, uygulanan önem kriterinin karşılanıyor olacağı 'ilgili mesafe' için etki seviyelerini göstermektedir. Asfalt plentinde asfalt kurutması amacıyla farklı yakıtlar kullanabilme olanağı nedeniyle, SO 2 için petrol ve gaz şeklinde yakıt seçenekleri düşünülmektedir. 12-10

Tablo 12.2 Düz arazi üzerinde ilerleyen bir yol inşaat alanı için değerlendirme ve ilgili mesafeler Madde Sahanın merkez hattına belli mesafedeki etki *) Etkinin büyüklük seviyesine göre, saha sınırından ilgili mesafe (km) *) **) 100 m 200 m Ufak Orta seviyede Büyük PM 10 (işlemler 18-60 8-33 µg/m³ 0,17 0,75 0,09 0,37 0,06 0,25 dahil) NO 2 15 55 7 30 µg/m³ 0,16 0,7 0,08 0,32 0,04 0,2 CO < 210 < 110 µg/m³ Saha Saha Saha SO 2 (petrol < 2 < 1 µg/m³ 0,05 Saha Saha yakıtlı kurutucu) SO 2 (gaz < 0,1 < 0,05 µg/m³ Saha Saha Saha yakıtlı kurutucu) VOC (Uçucu 18 60 8 33 µg/m³ n. a. n. a. n. a. Organik Bileşikler) Benzen 0,005 0,003 µg/m³ Saha Saha Saha Toz (>10µm) 0,04 0,08 0,015 g/(m²*d) 0,06 0,09 0,04 0,05 0,02 0,03 0,024 n.a. : mevcut değil (ulusal ya da uluslararası bir standart belirlenmemiştir) *) Güneye doğru hakim rüzgâr yönü için daha yüksek değer ve buna dik olan (Doğuya) için daha ufak değer. **) Tablo 12.1 (etkinin öneminin değerlendirilmesi) uyarınca, belli bir dış ortam hava kalitesi standardı yüzdesinin aşıldığı ilgili mesafe. Tablodan, CO, benzen (organik bileşikler için gösterge) ve kükürt (gaz yakıtlı) parametreleri için, sahanın sınırları dışında hiçbir standardın aşılmayacağı anlaşılmaktadır. Bu maddelerin saha dışı etkileri önemli olmayacaktır. Petrol yakıtlı kurutucu için, etki yaklaşık 50 m lik mesafeye dek az önemli olacaktır. Toz çökmesi için mesafe 90 m dir. Genelde, 170 m nin altındaki mesafelerde, PM 10 ve NO 2,, az önemli etkilere neden olacaktır; bununla beraber, kuzeyden esen hâkim rüzgârların güneyde daha büyük mesafeleri kapsayan bir dağılımı ifade etmesi sebebiyle, güney yönünde 750 m ye uzanan bir kısım içerisinde etki gözlenebilir. Güneye doğru yaklaşık 60 m ila 250 m nin altındaki mesafeler için etkiler orta derecede önemlidir. Bu mesafede duyarlı alıcılar belirlenmesi durumunda ve etki azaltmaya yönelik tedbirler alınmazsa, büyük ölçüde önemli etkiler beklenmektedir. Mevcut bilgiylere göre, duyarlı alıcılar bulunma olasılığı azdır. Ancak, bu durum, detaylı inşaat planlamasında ele alınmalıdır. Belli bir konumdaki yol inşaatı sırasındaki ilgili faaliyetlerin süresinin sınırlı olduğu (birkaç gün ila birkaç hafta) vurgulanmalıdır. Bu nedenle, bahsedilen etkilerin önem değerlendirmesi, emisyon kaynaklarının bir tam yıl boyunca sürekli çalıştığını varsaydığı için, temkinli sonuçlar vermektedir. Az önemli etkileri önemsiz seviyeye indirmek için, standart etki azaltma önlemlerinin uygulanması yeterli olacaktır. Güzergâhın güneyine doğru, bir kısmı merkez hattından 250 m lik mesafe içerisinde kaldığı için, orta derecede önemli bir etki tespit edilen sadece birkaç köy bulunmaktadır: 12-11

Faz 1 Orta derecede önemli etki Kesim I: Gebze - İznik Güney Kavşağı KM 14: Çavuşçiftliği KM 55: Gedelek Faz 2 Orta derecede önemli etki Kesim II: İznik Güney Kavşağı- Bursa Kesim III: Bursa - Balıkesir yok Kesim IV: Balıkesir - İzmir KM 388: Aşağı Sütçüler KM 397: Ulucak KM 407: İzmir 12.2.5.2 Merkez ya da Yan Şantiyeler Merkez/yan şantiyeler uzunca süre (6 ay ile 2,5 yıl) sürekli çalışıyor olacaktır ve bunlar güzergâh boyunca birbirlerinden 20 km ila 60 km arasında değişen mesafelerde konumlandırılacaktır. Bu tür şantiyeler için de emisyon modellemesi gerçekleştirilmiştir ve sonuçları Ek Q de sunulmaktadır. Emisyonlar, Kısım 2.5 te tanımlanmış olan ekipman türleri ve sayılarına göre belirlenmiştir. Tüm ekipmanın eşzamanlı işletileceği varsayılmaktadır. Bu da temkinli bir yaklaşımı ifade etmektedir. Tablo 12.3, 100 m ve 200 m mesafelerindeki ve ayrıca, uygulanan önem kriterinin karşılanıyor olacağı 'ilgili mesafe' için etki seviyelerini göstermektedir. Asfalt plentinde asfalt kurutması amacıyla farklı yakıtlar kullanabilme olanağı nedeniyle, SO 2 için petrol ve gaz şeklinde yakıt seçenekleri düşünülmektedir. 12-12

Tablo 12.3 Düz arazi üzerindeki bir merkez şantiye için değerlendirme ve ilgili mesafeler Madde Sahanın merkez hattına belli mesafedeki etki *) Etkinin büyüklük seviyesine göre, saha sınırından ilgili mesafe (km) *) **) 100 m 200 m Ufak Orta seviyede Büyük PM 10 (işlemler 18 60 8 33 µg/m³ 0,2 0,8 0,1 0,35 0,05 0,23 dahil) NO 2 20 67 9 37 µg/m³ 0,2-0,9 0,09 0,38 0,07 0,27 CO <260 <140 µg/m³ Şantiye Şantiye Şantiye SO 2 (petrol < 2 < 1 µg/m³ 0,07 0,04 0,01 yakıtlı kurutucu) SO 2 (gaz < 0,1 < 0,05 µg/m³ Şantiye Şantiye Şantiye yakıtlı kurutucu) VOC (Uçucu 22 74 10 40 µg/m³ n.a. n.a. n.a. Organik Bileşikler) Benzen 0,008 0,004 µg/m³ Şantiye Şantiye Şantiye Toz (>10µm) 0,04-0,08 0,015 - g/(m²*d) 0,06 0,09 0,04 0,05 0,02 0,03 0,024 n.a. : mevcut değil (ulusal ya da uluslararası bir standart belirlenmemiştir) *) Güneye doğru hakim rüzgâr yönü için daha yüksek değer ve buna dik olan (Doğuya) için daha ufak değer. **) Tablo 12.1 (etkinin öneminin değerlendirilmesi) uyarınca, belli bir dış ortam hava kalitesi standardı yüzdesinin aşıldığı ilgili mesafe. Tablodan, CO, benzen (organik bileşikler için gösterge) ve kükürt (gaz yakıtlı) parametreleri için, şantiyenin sınırları dışında hiçbir standardın aşılmayacağı anlaşılmaktadır. Bu maddelerin şantiye dışında oluşturduğu etkiler önemli olmayacaktır. Petrol yakıtlı kurutucu, yaklaşık 70 m lik mesafeye dek az önemli etkilere neden olacaktır. Büyük boyutlu bir etki, sadece hiçbir alıcının bulunmasının beklenmediği 10 m lik kısa mesafede hesaplanmıştır. Toz çökmesi için, az önemli bir etkinin öngörüldüğü ilgili mesafe ise 90 m dir. Şantiyeye 30 m mesafede bulunan ve alıcı varlığının muhtemel görülmediği yerlerde orta derecede önemli etkilerin meydana gelmesi mümkündür. NO 2, 200 m nin altındaki mesafelerde yer alan köylerde (köylerin bölümleri), az önemli etkilere neden olabilir; öte yandan kuzeyden esen hâkim rüzgârların güneyde daha büyük mesafeleri kapsayan bir dağılımı ifade etmesi nedeniyle, güney yönünde 900 m ye uzanan bir alan içerisinde NO 2 az önemli etkilere neden olabilir. Güneye doğru yaklaşık 270 m den düşük ve diğer yönlerde 70 m den düşük mesafeler için etkiler orta derecede önemlidir. Mevcut bilgiler çerçevesinde, Merkez/Yan şantiyelere bu kadar yakın mesafelerde duyarlı alıcıların bulunması ihtimali azdır. PM 10 için ilgili uzaklıklar yukarıdakilerle hemen hemen aynıdır; ancak yaklaşık %10 oranında daha kısadır. Az önemli etkileri önemsiz seviyeye indirmek için, standart etki azaltma önlemleri yeterli olacaktır. Planlanan şantiyelerin mevcut koşullarda öngörülen KM konumları temel alındığında, aşağıdaki orta derecede ya da az önemli etkilerin mümkün olduğu düşünülmektedir: 12-13

Faz 1 Orta Derecede Önemli Etki: Kesim I: Gebze-İznik Güney Kavşağı KM 13+500: Şantiyenin yakınlarında dağınık konumda birkaç bina bulunmaktadır; şantiyeye yakın yerlerde konumlanmış olanların üzerinde orta derecede önemli etkiler öngörülmektedir. Faz 1 Az Önemli Etki: Kesim I: Gebze-İznik Güney Kavşağı KM 2+300: Diliskelesi nin en yakın yerleşim birimleri doğuda, 250 m mesafededir ve güneybatı yönünde 150 m mesafede bir bina topluluğu yer almaktadır. KM 4+100: Kuzey yönünde yaklaşık 100 m lik mesafede, Diliskelesi nin güney ucunda, ikamet edilen binalar yer almaktadır. KM 15+500: Havuzdere köyünün dış mahalleleri yaklaşık 400 m güneydoğuda konumlanmıştır. KM 23+000: Kılıç köyünün dış mahalleleri yaklaşık 400 m güneyde konumlanmıştır. KM 57+500: Binalar (ticari alanlar) şantiye sınırlarının doğusunda, 50 m lik mesafede bulunmaktadır. Faz 2 Orta Derecede Önemli Etki: Kesim II: İznik Güney Kavşağı-Bursa Yok Faz 2 - Az Önemli Etki: Kesim II: İznik Güney Kavşağı-Bursa Yok. Kesim III: Bursa-Balıkesir Yok Kesim IV: Balıkesir İzmir KM 398 +500: Binalar şantiyenin güneyinde, yaklaşık 300 m mesafede bulunmaktadır. 300 m lik bir mesafenin, Türk standartlarının karşılanması için yeterli olacağı düşünülmektedir. Bunun yanısıra, alınacak etki azaltma tedbirleriyle, en kötü senaryoda dahi az önemli etkilerin ortaya çıkması sağlanacaktır. Ekosistemlerin uzun süreli olarak etkiye maruz kalma durumuna karşı korunması için uygulanan 30 µg/m³ (yıllık ortalama) değerinde bir NOx standardı mevcuttur. Yapılan modelleme baz alındığında, bu standardın 350 m ye (doğu/batı/kuzey) ve 1.700 m ye (güney) uzanan mesafelerde aşıldığı görülmektedir. KM 390 da yer alan bir şantiye haricinde, herhangi bir doğa koruma alanı içerisinde ya da yakınında kurulması planlanan merkez/yan şantiye yoktur (KM 390 da konumlanmış olan şantiye ile ilgili seçenekler halen incelenmektedir). Tarım mahsullerinin, ormanların ve doğal bitki örtüsünün korunmasına yönelik (30 µg/m³) ve yosunların korunmasına yönelik (10 µg/m³) SO 2 hedef limitleri, UNECE (BM Avrupa Ekonomik Konseyi) nin tespit ettiği Kritik Seviyeler i 12-14

benimsemiş olan WHO (Dünya Sağlık Örgütü Hava Kalitesi Kılavuzu -2005) tarafından belirlenmiştir. Eğer asfalt plenti petrol yakıtlı ise, merkez/yan şantiyeden 50 m mesafe içerisinde 10 µg/m³ standardının aşılması mümkündür. Gaz yakıtlı asfalt plenti alanının dışında standardın aşılmayacağı öngörülmektedir. Bu WHO standardının aşılması bitki örtüsüne yönelik zarar anlamına gelmediği ve standart kısa mesafede karşılandığı için, etki az önemli olarak sınıflandırılmıştır. 12.2.5.3 Yapılar Yapı inşaatları arasında, basit yapılar, viyadükler ve en büyüğü İzmit Körfezi Köprüsü olan köprüler bulunmaktadır. Ancak, yapıların inşasında kullanılan ekipman sayısı ve emisyonları yol inşasında kullanılanlardan az/düşük ya da karşılaştırılabilir miktarda olduğundan, yukarıda örneklenen yol inşaat alanlarının, yapıların inşasını da kapsadığını düşünmek mantıklıdır. İzmit Körfezi Köprüsü nün inşası için, KM 3,5 da konumlanacak olan merkez şantiyede büyük ölçekli kıyı faaliyetleri gerçekleştirilecektir; bu şantiye için yukarıda ilgili emisyonlar ve etkiler modelleme örneği çerçevesinde değerlendirilmiştir. Diğer emisyon kaynakları, yanma prosesi kaynağı olarak gemiler ve kıyıdan uzakta çalışan ekipmandır (örneğin dip tarayıcı, çekiciler, malzeme taşıma amaçlı kullanılan römorkörler). Bir merkez şantiyenin kaynakları ile karşılaştırıldığında, deniz vasıtalarının motor kuvveti (ortalama 5 MW ila 6 MW) iki misli yüksek olabilir. Böylelikle, ufak bir etki için ilgili uzaklıklar batı, doğu ve kuzey yönünde 0,4 km ve güney yönünde 1,6 km olabilir. Kuzey ya da güney yönündeki köylerden hiçbiri üzerinde etki gerçekleşmeyecektir. Bu nedenle, deniz ortamı kaynaklı emisyonlara bağlı etkinin önemli azdır. 12.2.5.4 Taş Ocakları ve Malzeme Ocakları Taş ocaklarında kaya ve minerallerin kırılması çok geniş boyut aralığı olan partiküler madde emisyonuna neden olur. Diğer toz üreten faliyetler patlama, ara depolama, yükleme ve boşaltma, eleme ve nakliyedir. Malzeme ocağı işletmesi de, taş ocağı şantiyesi modellemesinin sonuçlarına ve etki azaltma önlemlerine tabi olacaktır. Şekil 12.4, yerel topoğrafyanın kirleticilerin dağılımını nasıl değiştirebildiğini göstermektedir. Örnekte, kuzey rüzgârının ilgili hiçbir etkisi yoktur ve kirleticilerin çoğunluğu batıya taşınmaktadır. Sakarkaya taş ocağı örneğinde, en yakın köy (Işıkköy) örnek taş ocağı alanının 800 m güneyinde yer almaktadır. Yerel rüzgâr sahası ve dağılımdan dolayı, köy için öngörülen etki seviyelerinin yıllık ortalama konsantrasyonun sadece % 0,2 si ve şantiyenin sınırındakiyle karşılaştırılan çökmenin %0,04 ü olacak kadar azalması beklenmektedir. Yukarıdaki kısımlara benzer şekilde, örnek taş ocağı için ilgili uzaklıklar Tablo 12.4 te verilmektedir. 12-15

Şekil 12.4 Örnek bir taş ocağı alanı - Sakarkaya Taş Ocağı nda yıllık ortalama PM 10 konsantrasyonlarının kontürleri µg/m³ Ölçek Tablo 12.4 Örnek Sakarkaya taş ocağının değerlendirilmesi ve ilgili mesafeler Madde Sahanın merkez hattına belli mesafedeki etki *) Etkinin büyüklük seviyesine göre saha sınırından ilgili mesafe (km) *) **) 100 m 200 m Ufak Orta seviyede Büyük PM 10 (işlemler 20 82 10 42 µg/m³ 0,2 0,8 0,1 0,38 0,08 0,3 dahil) NO 2 10 40 5-21 µg/m³ 0,1 0,38 0,07 0,2 0,05 0,12 CO <150 <80 µg/m³ Saha Saha Saha SO 2 < < µg/m³ n.a. n.a. n.a. VOC (Uçucu 10 40 5-21 µg/m³ n.a. n.a. n.a. Organik Bileşikler) Benzen < < µg/m³ Saha Saha Saha Toz (>10 µm) 0,04 0,09 0,01- g/(m²*d) 0,07 0,1 0,04 0,05 0,01 0,04 0,03 n.a. : mevcut değil (ulusal ya da uluslararası bir standart belirlenmemiştir) * Batıya doğru hâkim rüzgâr yönü için daha yüksek değer ve buna dik olan yön (Güneye) için daha ufak değer. ** Tablo 12.1 (etkinin öneminin değerlendirilmesi) uyarınca, belli bir dış ortam hava kalitesi standardı yüzdesinin aşıldığı ilgili mesafe. Yukarıdaki örnek, 380 m (bu mesafeye kadar orta derecede önemli etki) ve 800 m (az önemli etki) olan ilgili uzaklıkları belirtir ve düz arazi üzerindeki inşaat alanları için geçerli uzaklıklara benzediği için diğer taş ocakları için de adapte edilebilir. Bu varsayımla, aşağıdaki taş ocakları orta derecede önemli ya da az önemli etkiye neden olabilir (Taşocağı numaraları, 6. Bölüm deki tabloları temel almaktadır): Faz 1 Orta Derecede Önemli Etki: Kesim I: Gebze- İznik Güney Kavşağı 12-16

Yok Faz 1- Az Önemli Etki Kesim I: Gebze - İznik Güney Kavşağı Yok Faz 2 Orta Derecede Önemli Kesim II: İznik Güney Kavşağı - Bursa Kapaklı Diyabaz Taş Ocağı (No. 3a), Kapaklı Köyü ne bakan batı tarafında maden faaliyetleri yapılması halinde; Kesim III: Bursa - Balıkesir Yok Kesim IV: Balıkesir - İzmir Kızılören Taş Ocağı (No.11), güneybatı köşesinde maden faaliyetleri yapılması halinde Faz 2- Az Önemli Etki Kesim II: İznik Güney Kavşağı - Bursa Narlı Diyabaz Taş Ocağı (No.3) (Narlı Köyü ne en yakın mesafe yaklaşık 500 m dir), Kesim III: Bursa - Balıkesir Taşlık Taş Ocağı (No.4) (Taşlık a 450 m mesafedeki güney doğu kısmı), Karapürçek Taş Ocağı (No.5,6,7) (Bostandere ye 600 m mesafedeki kuzey kısmı), Söve Taş Ocağı (No.8) (Söve Köyü ne 700 m mesafedeki kuzeydoğu kesimi), Kesim IV: Balıkesir - İzmir Göktaş Taş Ocağı (No.10) (Göktaş Köyü ne 400 m mesafedeki kuzeydoğu kesimi). Küçükgüney Taş Ocağı (No.12) (Küçükgüney Köyü ne 400 m mesafedeki güneydoğu kesimi), Sakarkaya Taş Ocağı (No.13,14) (Sakarkaya Köyü ne 550 m mesafedeki kuzey kesimi). Not: Belirtilen mesafelerin tamamının köy sınırı ve taş ocağı sınırı arasındaki en kısa mesafe olduğunu belirtmekte fayda görülmektedir. Bu da temkinli bir yaklaşımı ifade etmektedir; çünkü taş ocağı faaliyetlerinin fiili olarak yapıldığı alan, taş ocağı sınırında bulunmayabilir. Kısım 12.2.6 da verilen etki azaltıcı önlemlerin alınmasıyla, en kötü senaryoda dahi az önemli etkilerin ortaya çıkması beklenmektedir. 12.2.5.5 Nakliye İnşaat sahasında hafriyatı yapılmış malzemenin nakliyesi için saatte ortalama yaklaşık 10 ila 40 seferlik (20 ile 80 hareket) (1) bir kamyon trafiği gereklidir ki (1) Tüm inşaat süresi boyunca her bir kesim için 25 tonluk kamyonlarla taşınan malzeme miktarı her bir kamyon için saatte bir ila dört sefer gerektirir. Her inşaat sahasında, 10 kamyonun yüklenmesi için 1 kepçe çalışacaktır. Bir kamyon için, saatte 1 ila 4 seferle, 10 kamyon için yaklaşık 10 ila 40 sefer (20 ila 80 hareket) gerçekleşecektir. 12-17

motor emisyonları açısından bakıldığında, bu kamyon sayısı Otoyol un işletilmesi aşamasında yolu kullanacak olan kamyon sayısından (500 kamyon/saat üzeri) daha azdır. Bu nedenle, kamyon motorlarından kaynaklanan emisyonlar işletme için öngörülen etki seviyesini aşmayacaktır. İnşaat sırasındaki en önemli etki, kamyonların kaplamasız yollarda ilerlemesinden kaynaklanacaktır. Asfaltlanmamış yollarda taşıt kullanmaktan kaynaklanan partiküller, etki azaltma önlemlerinin uygulanmaması halinde, US EPA AP42 ye göre katedilen kilometre ve araç başına 0,5 ila 2 kg lık emisyonlara neden olabilir. Bu nedenle servis yolları kullanılan araçların yanısıra rüzgâr kaynaklı erozyonlardan da kaynaklanabilecek toz emisyonlarını engelleyecek şekilde, mümkün olabilecek yerlerde, kaplanacak ya da asfaltlanacaktır. Hafriyat işleri yapılan alanların yakınlarındaki, taşıtların kullanıldığı asfaltsız kısımlar mümkün olduğunca kısa tutulacaktır. Toz emisyonlarını en aza indirmek için asfaltsız yollar gerektiğinde sulanacaktır. Otoyol Projesi sırasında kamyonların köylerden geçişinin engellemesi planlanmaktadır. Ancak bazı güzergâhlarda bu başarılamayabilir. Sınırlı sayıda kamyon kullanılacağı için, motorlardan kaynaklanan emisyonlar, önemli hava emisyonu etkilerine neden olmayacaktır (buralarda gürültü ve titreşim geçici rahatsızlıklara neden olabilir, bu konular 13. Bölüm de ele alınmaktadır). Yolların kaplanmamış olması halinde, toz erozyonu bir sorun teşkil edebilir. Ayrıca, örtülmemiş araç yükleri de toz emisyonuna neden olabilir. Kısım 12.2.6 da etkiye maruz kalan köylerdeki taş ocaklarına hizmet veren servis yolları için etki azaltıcı önlemler ele alınmaktadır. 12.2.6 İnşaattan Kaynaklanan Hava Emisyonlarına ilişkin Etkileri Azaltıcı Önlemler T.C. kanunları kapsamında, Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, kazı çalışmalarından kaynaklanan toz emisyonlarının en aza indirilmesini sağlayacak önlemlerin alınmasını gerektirmektedir. Hava emisyonlarını kontrol altına almak amacıyla, kaynağa en yakın hassas alıcıların bulunduğu noktalarda yürürlükteki ulusal standartları sağlayacak şekilde, gerektiğinde aşağıdaki önlemler uygulanacaktır: daima bakımlı ekipman ya da makine kullanılması; makine ve araçların düzenli kontrolü ve bakımı; inşaat alanlarına gidip gelen kamyonlar için hız sınırları uygulanması (genel hız sınırı 50 km/sa; yerleşim alanlarında ve kötü koşullara sahip köy yollarında hız sınırı 30 km/sa olacaktır); Proje trafiğinin toplumsal alanlardan geçişinin mümkün olan yerlerde azaltılması; ve Spesifik ekipman kullanımı ya da operasyonların (Örneğin kamyonlar ya da makinelerin toplumsal alanlarda çalışması ya da oralardan geçişinin) sürelerinin sınırlandırılması. 12-18

Ek olarak,, yerleşim birimleri yakınlarındaki inşaatlardan toz ya da başka emisyonların salınımını kontrol altına alacak şekilde aşağıdaki tedbirleri benimseyecektir: Daha uzun süreli kullanımda olacak olan taş ocağı bağlantı yollarının bakımları yapılacak; elverişli ve uygulanabilir durumlarda asfaltlanmamış olan yollar kaplanacaktır. Köylerden geçiş, mümkün olabildiğince, projeye özel açılmış bağlantı yollarının kullanımıyla engellenecektir. Mümkün olan hallerde taşıma amaçlı olarak Otoyol güzergâhı kullanılacaktır. Kaplamasız yollar ve tozlanmaya sebep olan alanlar, özellikle kuru hava koşullarında, sulama ile kontrol altına alınacaktır. Toz üretim potansiyelini en aza indirgemek için depo yığınları hakim rüzgâr yönleri ve hassas alıcıların bulundukları yerler göz önüne alınarak planlanacak ve konumlandırılacaktır. Gerektiğinde, depo yığınları rüzgâr erozyonuna karşı korunacaktır (Örneğin rüzgar siperleri, kuru dönemlerde sulama yoluyla). Uygulanabilir hallerde, depo yığınları alıcılardan uzağa konumlandırılacaktır. Toz üretme potansiyeline sahip malzemelerin boşaltım yüksekliği olabildiğince düşük tutulacaktır. İnşaat malzemelerinin ya da yıkım sonucu oluşan molozun kırılması gerekiyorsa, konkasörler alıcılardan olabildiğince uzağa yerleştirilecektir. Kaplamasız yüzeylerden geçen kamyonlar için hız sınırlamaları getirilecek ve uygulanması zorunlu olacaktır (20 ila 30 km/sa). Toprak ve başka tozlu malzeme taşıyan kamyonların kasaları inşaat sahasından ayrılmadan önce örtülecektir. Sahaya girmeyi bekleyen ya da sahada bekleyen inşaat araçlarının motorlarının çalışır halde bırakılmasına izin verilmeyecektir. Sahayı terk eden araçların komşu yollara toz saçmaması için, inşaat sahalarında tekerlek yıkama tesisleri bulunacak ve bunlar kullanılacaktır. Asfalt plenti, beton santralı ya da agrega hazırlama ünitesi gibi tesisler, T.C. 2872 sayılı Çevre Kanunu, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği nin Kontrolü Yönetmeliği (1) uyarınca (bkz. Kısım 12.2.5 ve Ek C) toz emisyonlarını en aza indirmek için etkin toz kontrol sistemlerine sahip olacaktır. Merkez/yan şantiyeler seçilirken, en yakın yerleşim birimlerine üzerlerindeki hava emisyonlarını en aza indirmek için yeterli mesafede olmaları sağlanacaktır. Taş ocağı ve malzeme ocağı sahalarında, grup II (a) (2) ve I (b) tipi madenlerde izin verilen alanlar dahilinde, toz azaltma sistemlerinin (1) Resmi Gazete Tarih/Sayı: 16.08.1983/18132 (2) Grup II (a): Kalsit, dolomit, kireçtaşı, granit, andesit, bazalt gibi kayalardan kırılmış taşlar ya da agrega; karayolları, barajlar, göletler ve limanlar gibi yapılarda kullanılan taşlar (geometrik şekil verilmemiş); dolgu, istinad duvarları ya da diğer yapı duvarları için kullanılan (dekoratif amaçlı kullanılanlar hariç) yapı kayaları. Grup I (b): Tuğla ve seramik kilinde kullanılan kayalar, çimento kili; barajlar, göletler ve benzer yapılar için kullanılan kil, 12-19

kurulmasını ve depoların, konkasörlerin, eleklerin ve konkasör ve eleme tesislerindeki malzeme toplama alanlarının tamamının örtülmesini zorunlu kılan Madencilik Faaliyetleri Uygulama Yönetmeliği ne (Resmi Gazete Tarih /Sayı: 6.11.2010/27751) (geçici madde 7; bkz. Ek C) uygun hareket edilmesini sağlamak üzere tedbirler alınacaktır. Ruhsat alma işlemleri için, taş ocağı ile onaylanmış yerel/bölgesel imar planı dahilindeki alanlar arasında en az 300 m lik (yatay) mesafe bulunması gerekmektedir. 300 m mesafe kuralı kültürel varlıklar (1. derece arekeolojik alanlar) için de geçerlidir (Madde 24). Yukarıdaki kısımlarda orta derecede önemli etkilere neden olacağı belirlenmiş lokasyonlarda, aşağıdaki ilave spesifik etki azaltma önlemleri uygulanarak, etkiler önemsiz ya da az önemli seviyesine indirilecektir. 12.2.6.1 Otoyol Boyunca İlerleyen İnşaat Alanları (bkz. Kısım 12.2.5.1) Yukarıda Kısım 12.2.6 nın başında belirtilmiş olan önlemlere ek olarak, belirlenmiş konumlardaki inşaat alanlarının ilerletilmesi sırasında aşağıdaki etki azaltma önlemleri uygulanacaktır: Boşaltım yerlerinde ya da inşaat faaliyetlerinin toz üretebileceği başka yerlerde oluşan toza karşı, ikâmet edilen binaları koruyucu, hareketli perdeler bulundurulacaktır. Yukarıda belirtilen önlem, aşağıdaki konumlarda uygulanacaktır (Detaylı planda KM olarak konumların değişebileceğini lütfen dikkate alınız): Faz 1 Kesim I: Gebze - İznik Güney Kavşağı KM 14 (12+500-15+000): Güzergâh Çavuşçiftliği Köyü nün batı sınırından 35 ila 250 m lik mesafede geçer. KM 55 (54+800-55+200): Güzergâh Gedelek Köyü nün güneydoğusundan, 150 m lik bir mesafede geçer. Faz 2: Kesim II: İznik Güney Kavşağı - Bursa Yok Kesim IV: Balıkesir İzmir KM 388 ve 397 (387+500-398+000): Güzergâh Aşağı Sütçüler in kuzey bölümünden (KM 388), Ulucak ın güney bölümünden (KM 397) ve ticari alanlardan 50 m ila 250 m lik mesafelerde geçer. KM 407 (403+500 - son): Güzergâh İzmir in, Otoyol a komşu yerleşim ve ticaret alanlarını kapsayan, kuzeydoğudaki dış mahallelerinden geçer. marn; puzolanik kaya (tras); çimento ve seramik endüstrileri; diğer maden gruplarında bulunmayan kayalar; başka kil çeşitleri. 12-20

12.2.6.2 Merkez/Yan Şantiye Alanları (bkz. Kısım 12.2.5.2) Yukarıda Kısım 12.2.6 nın başında belirtilmiş olan önlemlere ek olarak, belirlenmiş konumlardaki merkez/yan şantiyeler için aşağıdaki etki azaltma önlemleri uygulanacaktır: Toz üreten alanlar (boşaltım yerleri, stoklar, beton santralı, asfalt üretim tesisi) için perdeleme sağlanacaktır; Ofis ve barınma konteynerleri emisyon kaynaklarıyla saha dışındaki meskenler arasında kurulacaktır; Konveyörler, konkasörler ve elekler örtülecektir; Arazi makineleri 26558 sayılı, 20.06.2007 tarihli Türk Yönetmeliğine (1) uygun tipte olacaktır (AB Yönergesi 97/68/EC benimsenmiştir). Yukarıda belirtilen önlem, aşağıdaki lokasyonlarda uygulanacaktır. Faz 1 Kısım I: Gebze - İznik Güney Kavşağı KM 13+500: İnşaat sahası dağınık bir şekilde konumlanmış olan binalarla çevrilidir. KM 57+800: Binalar (işçi barınma tesisleri) şantiye sınırına 50 m lik bir mesafede konumlandırılmıştır. Ofis ve konaklama konteynerleri perdeleme görevi üstlenecek şekilde doğu sınırında konumlandırılacaktır. 12.2.6.3 Taş ocakları ve servis güzergâhları Aşağıdaki önlemleri kapsayan ve bunlarla sınırlı kalmayan, bir Taş Ocağı İşletme Prosedürü geliştirilecektir: Kalabalık bölgelerden geçiş ihtiyacını en aza indirmek için, Yüklenici nakliye güzergâhını tasarlarken sosyal konuları da göz önünde bulunduracaktır. Özellikle ufak köylerin içerisinden geçerken toplumun güvenliğini sağlamak için tüm kamyon sürücüleri, emniyetli sürüş eğitimi alacaktır. Taş ocağı erişim yolları bakımlı tutulacaktır. Asfaltsız yollar toz emisyonları miktarlarını en aza indirmek için sulanacak veya elverişli durumlarda stabilize malzemeyle kaplanacaktır. Yüklenici, erişim yollarının, özellikle köylerde, yeterince geniş olmasını sağlayacaktır. nin doğrudan işletim sorumluluğu taşımadığı taş ocağı ya da malzeme ocağı şantiyelerinde, şantiyeyi işleten alt yükleniciler denetlenecektir. (1) Karayolu Dışında Kullanılan Hareketli Makinalara Takılan İçten Yanmalı Motorlardan Çıkan Gaz ve Parçacık Halindeki Kirletici Emisyonlara Karşı Alınacak Tedbirlerle İlgili Tip Onayı Yönetmeliği (97/68/EC). Resmi Gazete Tarih ve Sayı: 20.06.2007 / 26558 12-21

Önlemler özellikle içinden geçilmesi gereken köylerin de belirtildiği, aşağıdaki mekânlarda uygulanacaktır (ayrıca, gerekirse belli yerlerde uygulanmak üzere ek önlemler de tarif edilmektedir). Faz 1 Kesim I: Gebze - İznik Güney Kavşağı Yok Faz 2 Kesim II: İznik Güney Kavşağı- Bursa Kapaklı Diyabaz Taş Ocağı: Köye yakın konumu göz önüne alındığında, taş ocağının batı bölümündeki çalışmaların köyü önemli ölçüde etkileyebileceği düşünülmektedir. Etki azaltma önlemi olarak, taş ocağının bu bölümü işletilmeyecektir. Taş ocağının doğu bölümü dağ sırtının ardında kalmaktadır ve buradaki çalışmalar köyü önemli ölçüde etkilemeyecektir. Narlı Diyabaz Taş Ocağı, Kapaklı ya alternatif olarak düşünülmektedir ve hava kirliliği etkisi açısından, Kapaklı nın batı bölümüyle karşılaştırıldığında daha iyi bir seçenektir. Ancak, Kapaklı nın doğu bölümü ile karşılaştırıldığında ise, Narlı daha az tercih edilen bir taş ocağıdır. Kapaklı ve Narlı Diyabaz Taş Ocaklarından nakliye işlemleri, yükü taş ocaklarına yakın iskelelerden tekneler kullanılarak doğrudan Gemlik Limanı na göndererek yapılacaktır. Kesim III: Bursa - Balıkesir Taşlık ve Şahinköy Taş Ocaklarının servis yolları Karacabey in batı kısımları boyunca ilerler. Karapürçek Taş Ocağının servis yolu ise Karapürçek ve Bostandere den geçecektir. Kesim IV: Balıkesir - İzmir Göktaş ve Kızılören Taş Ocaklarının servis yolu Kızılören köyünden geçecektir. 12.2.6.4 Malzeme ocakları ve servis güzergâhları Faz 1 ve Faz 2 Kısım 12.2.6 da sunulan etki azaltıcı önlemler, tüm malzeme ocağı sahalarının servis yollarında uygulanacaktır. Ekipman operatörlerine ve kamyon sürücülerine faaliyetlerinin hava kirletme potansiyeli hakkında eğitimler verilerek, tedbirlerin başarıyla uygulanmasının sağlanmasına katkıda bulunulacaktır. 12.2.7 Kalıcı Etkiler İnşaat Aşaması Otoyol inşaatı güzergâh boyunca yer alan yerleşim birimlerini, inşaatın ilerlemesine paralel olarak, genellikle birkaç hafta süreyle etkileyecektir. Merkez/yan şantiyelerin ve inşaat çalışmalarına tedarik sağlamak amacıyla kullanılacak olan taş ocakları ile malzeme ocaklarının işletimi ise birkaç aydan 12-22

2,5 yıla dek sürecektir, bu doğrultuda, bu ocaklara yakın konumlanmış köyler de aynı süre boyunca etkiye maruz kalacaktır. İnşaat sırasında hava emisyonlarından kaynaklanacak etkiler iyi yönetim uygulamaları ve sağlam yapılandırılmış teknik çözümlerle efektif bir şekilde azaltılabilir. Kısım 12.2.6 da belirtilmiş olan etki azaltma önlemlerinin uygulanması, projenin inşası sonucunda, büyük ölçüde ya da orta derecede önemli olarak kabul edilen oluşabilecek kalan etkileri engelleyecektir (inşaat aşamasına yönelik olarak büyük ölçüde önemli potansiyel etkiler tespit edilmemiştir). 12.3 İNŞAAT AŞAMASINDA ORTAYA ÇIKAN SERA GAZI EMİSYONLARI İnşaat aşamasında sera gazı emisyonları nakliye, dip tarama, asfalt, beton ve çelik üretimi gibi faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. Karbondioksit (CO 2 ) bu faaliyetler çerçevesinde en belirgin sera gazıdır. Yol inşaatındaki en ilgili faaliyet ise malzeme nakliyesinde kullanılan araçların neden olduğu CO 2 emisyonlarıdır. Asfalt, çimento ve çelik üretiminden kaynaklanan CO 2 emisyonları da ele alınmaktadır. İnşaat kaynaklı CO 2 emisyonlarının bir tahmini Ek Q de verilmiştir. Tüm inşaat süresi için toplamda, yaklaşık 600.000 ila 740.000 ton CO 2 emisyonu ortaya çıkacağı tahmin edilmektedir ki bu da yıllık ortalama 85.000 ila 105.000 ton arasında bir emisyon miktarı demektir. Bu rakamtürkiye nin yıllık CO 2 emisyonlarının (1) yaklaşık 0,03% ü gibi çok ufak bir bölümünü oluşturmakta ve ayrıca, Kısım 12.6.2 de açıklanmakta olduğu üzere, Otoyol un işletme aşamasına yönelik öngörülen yıllık emisyonlarla karşılaştırıldığında da oldukça ufak bir miktar olarak değerlendirilmektedir. 12.4 İŞLETME SIRASINDA HAVA KALİTESİ ÜZERİNDEKİ ETKİLER 12.4.1 Genel Bakış Önerilen Proje, yolu kullanan araçlardan kaynaklanan emisyonlar nedeniyle hava kalitesinin geniş bir alanda etkilenmesine neden olabilir. Jacobs Danışmanlık tarafından yapılmış olan ekonomik değerlendirme (bkz. Ek P), araç trafiğinin mevcut yollardan Otoyol a kayacağını belirlemiştir. Sonuç olarak, trafiğin yönlendirildiği yollarda pozitif etkiler gözlemlenecektir; ancak bu mevcut yollarda olumsuz etkiler de oluşabilir. Önerilen Otoyol un güzergâhı çerçevesinde, güzergâh boyunca konumlanmış olan duyarlı alıcılar için yeni bir emisyon kaynağı ortaya çıktığından, bu gelişme hava kalitesi üzerindeki olumsuz etkilerle ilişkilendirilebilir. Bu bağlamda, işletme aşamasındaki trafiğin değerlendirilmesi iki temel unsurdan oluşmaktadır: (1) Bkz. BM Milenyum Gelişim Hedefleri Göstergeleri, 2006 için yıllık emisyonlar; http://mdgs.un.org/unsd/mdg/seriesdetail.aspx?srid=749&crid^ 12-23