2 Bütünleştirilmiş Kalite Sistemleri KALİTE GÜVENCE ve YÖNETİM SİSTEMLERİ Öğr. Grv. Dr. M. Volkan TÜRKER T.C. Marmara Üniversitesi İİBF - İşletme Bölümü Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı vturker@marmara.edu.tr vturker@gmail.com www.volkanturker.com.tr TANIMLAR TANIMLAR KALİTE GÜVENCE (Quality Assurance) Ürün veya hizmetin, kalite için belirlenen istekleri karşılamak amacıyla, yeterli güveni sağlamak için gerek duyulan planlama ve sistem kurma faaliyetlerinin bütünüdür. KALİTE SİSTEMİ (Quality System) Kalite yönetiminin uygulanması için gerekli olan kuruluş yapısı, sorumluluklar, prosedürler, süreçler ve kaynaklardan oluşan bütündür. 3 4 1
KALİTE GÜVENCE SİSTEMİNİN TEMEL İŞLEYİŞ SÜRECİ Standart Nedir? Kaydettiğini Gözden Geçir Yaptığını Yaz Yaptığını Kaydet Yazdığını Yap Üretimde, ölçmede ve deneyde beraberlik, aynılık manasına gelmektedir. Ör: Ürettiğiniz ilk ürün ile, bir milyonuncu ürünün aynı nitelikte olması. Ör: Verdiğiniz ilk hizmet ile, yüzüncü hizmetin aynı nitelikte olması. Ürün veya hizmette standart, süreçlerin standartlaşmasına bağlıdır. 5 6 Standart Türleri 1. Yapı karakterine göre standartlar Madde, mamül, mahsül, metod, hizmet, süreç 2. Uygulama şekillerine göre Tercihe bağlı, zorunlu (TS 863 Asansörler, TS 497 Kalorifer Kazanları) 3. Uygulama alanlarına göre İşletme, Endüstriyel, Ulusal (TS, DIN), Bölgesel (EN), Uluslararası (ISO) Standardizasyon Belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda sağlamak üzere bütün ilgili tarafların yardım ve işbirliği ile belirli kurallar koyma ve bu kuralları uygulama işlemidir. Esas itibariyle mal ve hizmet üretiminde aranacak özellikleri ortaya koymakla beraber, diğer alanlarda da (hukuk, yönetim, vbg.) kullanılmaktadır. 7 8 2
Standardizasyonun Üreticiye Faydaları Standardizasyonun Ekonomiye Faydaları Üretimde plan ve programlama Uygun kalite ve seri imalat imkanı Kayıp ve ıskartanın en aza inmesi Verimlilik ve karda artış Depolama ve taşıma kolaylığı, stokların azalması Maliyetlerin düşmesi Kaliteyi teşvik eder, İhracat ve ithalatta üstünlük sağlar, Rekabeti geliştirir, Kötü, kusurlu malı piyasadan kovar, Anlaşmazlıkları ortadan kaldırır, Yan sanayinin gelişmesini sağlar. 9 10 Standardizasyonun Tüketiciye Faydaları Standart Sistemlerinin Gelişimi SAVUNMA SANAYİ Can ve mal güvenliğini korur, Seçim kolaylığı sağlar, Fiyat ve kalite yönünden aldanmaları önler, (Maliyetleri düşürdüğü için), ucuzluk sağlar, Tüketicinin bilinçlenmesini sağlar, 1963 ABD Savunma Teknolojisi MIL-Q-9858 1968 NATO (Allied Quality Assurance Publication) AQAP ENERJİ SEKTÖRÜ 1970 1971 Quality Assurance Criteria for Nuclear Plants and Fuel Processing Plants Quality Assurance Program Requirements for Nuclear Facilities 10 CFR50 App.B ANSI N 45.2 1978 ASME III NCA 4000 Quality Assurance 1978 Quality Assurance for Nuclear Power Plants 11 12 3
Standart Sistemlerinin Gelişimi ULUSAL GENEL AMAÇLI STANDARTLAR 1978 Kanada CSA 229.1-4 ISO 9000 KALİTE GÜVENCE VE YÖNETİM SİSTEMİ 1979 İngiltere BS 5750 1979 ABD ANSI Z-1.15 ULUSLARARASI STANDARTLAR 1987 International Standardization Organization ISO 9000 13 1988 Avrupa Standartları Örgütü EN 29000 15 Sizin bir İSO 9001 belgeniz varmış Kaç paraysa hemen alalım, bir hafta sonra kamu ihalesine gireceğiz www.iso.org.tr İstanbul Sanayi Odası Üye İlişkileri Şubesi Yöneticisi www.iso.org 16 ISO (International Standards Organization) Uluslararası Standartlar Organizasyonunun kısaltmasıdır. Uluslararası standardizasyonu sağlamak amacıyla 23 Şubat 1947 tarihinde kurulmuştur. ISO, 135 ülkeden ulusal standart kuruluşlarının katılımıyla; Uluslararası ticareti arttırmak, tedarikçi ve müşteri arasındaki güveni oluşturmak amacıyla faaliyetlerini sürdürmektedir. 4
17 ISO 9000 Serisi Standartların Amacı Etkili bir yönetim sisteminin, nasıl kurulabileceği, dokümante edilebileceği ve sürdürülebileceği konusunda yol göstermek, Firmalar arasında güven ortamı yaratmak, Proseslerin yönetilmesiyle ürün/hizmet kalitesinin sağlanması, devam ettirilmesi ve iyileştirilmesi, Müşteriye ürün ve hizmetlerin tutarlılığının güveninin verilmesidir. ISO 9000 Kalite yönetim sistemi standartları tüm kuruluşlara; tipine, büyüklüğüne ve ürün cinsine bakılmaksızın uygulanabilir nitelikte hazırlanmıştır. 18 Kalite yönetim sistemine sahip olmanın yararları Uluslararası tanınan standarda uygun çalıştığınızı belgeleyerek yeni iş olanakları kazanırsınız. Etkin uygulama sayesinde müşteri şikayetinde azalma kaydedersiniz Ürün ve hizmetin kalitesini geliştirerek maliyetli hataları azaltırsınız Zaman ve malzeme kaybını azaltarak para kazanırsınız 19 Kalite yönetim sistemine sahip olmanın yararları Üretim, planlama ve problem çözme çalışmalarının etkenliğini arttırabilirsiniz. Çalışanların motivasyonunda ve kurum içi iletişimde iyileşme sağlarsınız. ISO 9000 KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ SÜREÇ YAKLAŞIMI İhtiyaçlar ve 20 Planla Uygula Düzelt Kontrol et 5
21 ISO 9000 Revizyonları ISO Protokolleri standartların her beş yılda bir uygunluğun devamı, revizyon ihtiyacı veya işlemden kaldırma amacı ile gözden geçirmeyi gerektirmektedir. İlk olarak 1987 yılında yayınlanan ISO 9000 Standardının mevcut içeriği 1994 ve 2000 yıllarında güncellenmiştir. Standardın son olarak 2008 yılında güncellemesi yapılmıştır. 22 ISO 9000 Revizyonları 1987 İlk yayınlanma 1994 İlk küçük değişiklikler revizyonu 2000 İlk büyük revizyon 2008 İkinci küçük değişiklikler revizyonu 2012-2014 İkinci büyük revizyon öngörüsü 1994 2000 2000 Revizyonuna Duyulan İhtiyaç 23 Ülkemizde de yaygın bir uygulama alanı bulmuş olan 1994 versiyonu, 2000 yılında tekrar gözden geçirilerek, revize edilmiş ve 15 Aralık 2000 tarihinde yayınlanmıştır. 2000 versiyonunu bu çerçevede ele alırsak, standartları kullanan kurumların değişen ihtiyaçlarını karşılayabilmek için ilgili standartların ISO tarafından gözden geçirilmesi ve çarpıcı değişikliklerin hayata geçirilmesi olarak tanımlayabiliriz. 24 Standartlar hakkında değişen ihtiyaçları daha iyi görebilmek için ISO, dünya çapında bir anket çalışmasında bulunmuş ve temel olarak aşağıda maddelenen unsurlar elde edilmiştir. 6
2000 Revizyonuna Duyulan İhtiyaç ISO 9000:2000 Revizyonu ISO 14001 e uygunluk Süreç odaklı bir yapı Sürekli gelişme Verimlilik ve performans Tüm paydaşlara yönelik olma Standartlarının tüm sektörlerde uygulanabilirliliğinin arttırılması Kullanım kolaylığı ve öz değerlendirme Bu unsurlarlarla birlikte ISO nun standartların kullanımına yönelik geçmiş tecrübeleri de dikkate alması sonucu, 2000 versiyonunun, hem müşteri ihtiyaçlarını daha etkin bir biçimde karşılaması hem de kalite güvence ve yönetim sistemine yapılan yatırımların işletmelere daha yüksek performans ve aynı zamanda ürün ve hizmet kalitesinde artış sağlaması amaçlanmıştır. 25 26 ISO 9000:2000 Revizyonu ISO 9000:2000 versiyonu ile seri, 4 temel standarda indirgenmiştir. Böylece önceki versiyonda bulunan fazla sayıda standart ve dokümanın oluşturduğu kargaşa ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. ISO 9000:2000 Serisi Standartlar ISO 9000:2000 : Kalite Yönetim Sistemleri Temel Terimler ve Sözlük ISO 9001:2000 : Kalite Yönetim Sistemleri Şartlar* ISO 9004:2000 : Kalite Yönetim Sistemleri Performansın İyileştirilmesi İçin Kılavuz ISO 19011 : Çevre ve Kalite Yönetim Sistemleri Tetkik Kılavuzu 27 28 * Ayrıntılı bilgi için bkz.; TÜRK STANDARDI, TS EN ISO 9001:2000 KALİTE YÖNETİM SİSTEMLERİ ŞARTLAR, Türk Standartları Enstitüsü yayınları, Kasım 2001. 7
29 ISO 9000:1994 ISO 9000:2000 Yeni versiyon ile gündeme gelen önemli bir konu, standart kapsamları ile ilgilidir. Bilindiği gibi 1994 versiyonunda, standardı kullanan kuruluş, sahip olduğu faaliyetler ve verdiği hizmetler doğrultusunda farklı kapsamlardaki standartlardan birisini seçip buna göre belgelendiriliyordu. Söz konusu farklı kapsamlı standartlar; 9001, 9002 ve 9003 tü. 30 ISO 9000:1994 ISO 9000:2000 ISO 9001 : Tasarım, Geliştirme + Üretim + Kurulum + Servis ISO 9002 : Üretim + Kurulum + Servis ISO 9003 : Son muayene ve test ISO 9000:2000 ISO 9000:1994 - ISO 9000:2000 Arasındaki Temel Farklar Yeni versiyon ile birlikte bu durum ortadan kaldırılarak belgelendirme modeli tek e indirilmiş, bununla beraber sahip olunmayan bir proses ile ilgili maddeyi kapsam dışında tutabilme kolaylığı getirilmiştir. ISO 9000:1994 ISO 9000:2000 Kalite Güvence Standardı Kalite Yönetim Sistemi Prosedür odaklıdır Sipariş yönlendirmelidir Madde temellidir Süreç odaklıdır Pazar yönlendirmelidir Süreç temellidir 31 Ancak kapsam dışı tutma sebebi kuruluşun Kalite El Kitabında gerekçeli olarak belirtilmek durumundadır ve kapsam dışı bırakılan proses, müşteri tatminini ve ürün/hizmet kalitesini olumsuz yönde etkilemeyecek durumda olmalıdır. 32 Eğitim gerektirir Raporlama gerektirir Ürünün planlanması Düzeltici faaliyet İmalat sektörü unsurları Beceri gerektirir İletişim gerektir İşin planlanması Sürekli iyileştirme Her sektöre uygulanabilme kolaylığı 8
33 ISO 9000:2008 Revizyonu 15 Kasım 2008 tarihinde ISO tarafından yayınlandı ve bu tarihten itibaren yürürlüğe girdi. 2008 İkinci küçük değişiklikler revizyonudur. Örnek: 34 2000: Kuruluşun kalite yönetim sisteminin tasarımı ve uygulanması çeşitli ihtiyaçlardan, özel hedeflerden, sunulan ürünlerden, çalışılan proseslerden ve kuruluşun büyüklüğü ve yapısından etkilenir. 2008: Kuruluşun kalite yönetim sisteminin tasarımı ve uygulanması çeşitli ihtiyaçlardan, kurumsal çevreden, çevredeki değişikliklerden, veya çevreden kaynaklanacak risklerden, özel hedeflerden, sunulan ürünlerden, çalışılan proseslerden ve kuruluşun büyüklüğü ve yapısından etkilenir. 35 Rakamlarla Türkiye de ISO 9000 KYS nin yayılımı 1990 yılı; Ülkemizde ilk ISO 9000 belgesi TSE tarafından verilmiştir; Demirdöküm (ISO9002) 1992 yılı; ISO9001 belgesini ilk alan; Brisa ISO nun 2000-2008 yılları arasında yayımlamış olduğu ISO Survey raporları incelendiğinde görüleceği üzere; 90 lı yılların başından bugüne kadar kadar ülkemizde ISO 900x KYS ni benimseyen işletmelerin sayısı sürekli olarak artış göstermiştir. Revizyon 36 ISO 9000:1994 revizyonu[1] ISO 9000:2000 revizyonu[2] Yıl Sürdürülen ISO 900x Belge Sayısı (Kümülatif) 1993 65 1994 106 1995 434 1996 606 1997 1,284 1998 1,607 1999 1,672 2000 2,287 2001 72 2002 911 2003 3,248 2004 5,009 2005 10,929 2006 12,350 2007 12,802 [1], http://www.iso.org/iso/en/iso9000-14000/pdf/survey10thcycle.pdf [2], http://www.iso.org/iso/survey2007.pdf 9
2000 ile 2001 yılları arasında görülen kopukluğun nedeni, 2000 revizyonuna geçiş olarak yorumlanmaktadır. Bu geçiş sürecinde, yeni belge alımları hızını kaybetmiş, 1994 revizyonuna sahip işletmeler 2000 revizyonuna uyum sürecine önem vermişlerdir. 2004 yılından 2005 yılına geçişe baktığımızda, bir yıl gibi kısa bir sürede, ülke genelinde sahip olunan belge sayısının ikiye katlanması altı çizilmesi gereken bir husustur. Yabancı Sermayeli Kuruluşların Türkiye de ISO 9000 KYS nin yayılımına etkisi 80 li yılların ikinci yarısında Oyak-Renault, Brisa, Simko, Türk Siemens, Arçelik, Türkiye Şişe Cam, Netaş şirketleri Arçelik haricinde yabancı sermaye paylı şirketlerdi. Benimseme süreçlerine bakıldığında, hepsinin, yabancı ortaklarının inisiyatifi ile harekete geçtikleri görülmektedir. 37 38 Yabancı Sermayeli Kuruluşların Türkiye de ISO 9000 KYS nin yayılımına etkisi Peki Neden? Rekabet / Farklılık? Aynı Dili Konuşan, Örgütsel Topluluklar? Güncel Örnek TS (Teknik Spesifikasyon) 16949:2002 Ara.04 Ara.05 Ara.06 Ara.07 Türkiye* 98 265 384 504 ve bir e-posta 39 * http://www.iso.org/iso/survey2007.pdf 40 10