Yem Konservasyonunda Mekanizasyon

Yem Konservasyonunda Mekanizasyon Nuray KAHYA 1, Uğur YEGÜL 2, Ahmet ÇOLAK 2 1 Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Ankara 2 Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Ankara yegul@ankara.edu.tr Özet: Hayvancılık işletmeleri üretimlerini daha kolay, kaliteli ve ekonomik yapmaları için hayvancılıkta mekanizasyon uygulamasına geçmek zorundadırlar. Hayvancılık mekanizasyon ile hayvan-insan-makine arasındaki üçlü ilişkiyle hem ekonomik üretim hem de optimum sağlık koşullarının gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Büyük sürülere sahip hayvancılık işletmelerinde daha az iş gücü kullanılarak ekonomik üretim yapılması hedeflenmektedir. Hayvancılık işletmelerinde sütün sağımından ahır temizliğine, yem üretimi ve hazırlanmasından hayvan bakım ve temizliğine kadar mekanizasyon uygulaması gereklidir. Ruminantların beslenmesinde kaba yemin önemli yeri bulunmaktadır. Özellikle süt sığırlarının yaşama payı ihtiyacı kaba yemlerden karşılanmaktadır. Süt yağının sentezi için gerekli karbon iskeleti kaba yemin fermentasyonundan karşılanmaktadır. Yeşil yemler çoğunlukla kurutma ve silolama yöntemleriyle muhafaza edilmektedir. Yeşil yem bitkilerinin havasız ortamda fermentasyona bırakılması sonucu elde edilen silo yemi (silaj) özellikle kış aylarında ruminantlar için vazgeçilmez bir yemdir. Son zamanlarda kuru ota kıyasla daha yüksek nem içeriğinde balyalanan ve plastik paketlerde depolanan kaba yemler haylaj olarak isimlendirilmektedir. Haylaj balyaları bu amaç için geliştirilmiş makinalardan faydalanılarak içine hava girmeyecek şekilde bir polietilen örtü ile sarılmaktadırlar. Hayvanların beslenmesinde önemli bir yere sahip olan gerek silaj gerekse haylaj yapımının her aşamasında mekanizasyonun önemli katkısı bulunmaktadır. Bu makalede yem konservasyonunda mekanizasyonun önemi vurgulanmıştır. Anahtar kelimeler: Mekanizasyon, kaba yem, silaj, haylaj, ruminant besleme Mechanisation in Feed Conservation Abstract: Livestock enterprises have to changeover mechanization in animal husbandry to be made more easily, quality and affordable of production. Mechanization in animal feeding is aimed to realization both economical production and optimum health conditions by among relationship with animal, human and machine. Livestock enterprises which have large herds plans to undertake economic production by using less labor. The mechanization practice is essential from milking to cleaning of barn and from feed production to animal maintenance and cleaning in livestock enterprises. The forage resources are important position in ruminant feeding. Especially, maintanence nutrition need of dairy cattle is met by roughages. Carbon skeleton which is necessary for the synthesis of milk fat is met by fermentation of roughages. Fresh forages are mostly conserved via drying or ensiling. Silage which is obtained as a result of anaerobic fermentation in the silo, is indispensable feed for ruminants especially in winter. Recently, the forages that have high moisture content compared with dry grass and are stored in plastic packages named as haylage. Haylage bales are wrapped with a polyethylene cover as making use of machines developed for this purpose. Mechanisation has a important contribution to make every stage of silage and haylage which are important in livestock nutrition. The importance of mechanisation was emphasized in this article. Key words: Mechanisation, forage, silage, haylage, ruminant feeding 349

Giriş Hayvancılık işletmeleri üretimlerini daha kolay, kaliteli ve ekonomik yapmaları için hayvancılıkta mekanizasyon uygulamasına geçmek zorundadırlar. Hayvancılıkta mekanizasyon ile hayvan insan-makine arasındaki üçlü ilişkiyle gerek ekonomik üretim, gerekse optimum sağlık koşullarının gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır (Ayık, 1997). Mekanizasyonun hayvancılık işletmelerinde uygulanması hayvan sağlığı, çevre koruması ve bu işle uğraşan insanların sağlığı yönünden de önemlidir. Hayvansal üretimi artırmada hayvan ırkı ve ıslahının önemi tartışılamaz. Ancak hayvanların yaşam koşullarını iyileştirme ve hayvan beslemenin kolay yapılması ve hayvansal üretimi artırmak için mekanizasyon gereklidir. Büyük sürülere sahip hayvancılık işletmelerinde üretim maliyetinin düşürülmesi için daha az insan gücünün kullanılması hedeflenmektedir. Ahır kapasitesi ve iş verimi her şeyden önce bir iş gücü tarafından bakımı yapılabilen hayvan sayısına bağlıdır (Ayık, 1997). Hayvancılık işletmelerinde süt sağımından ahır temizliğine, yem üretiminden yem hazırlanmasına ve hayvanın bakım ve temizliğine kadar mekanizasyon gereklidir. Yem Mekanizasyonu Yem üretimi, yem hazırlama ve yemleme bir dizi iş kademelerinden oluşur. Zaman alıcı ve yorucu olan bu iş evrelerinin çoğunu makine kullanmadan gerçekleştirmek çok zordur. Hayvan beslemede kullanılan yem bitkilerinin çok çeşitli oluşu, kaba yem, yeşil yem, silo yemi ve kesif yemin hazırlanmasında, kullanılmak üzere çok çeşitli makine imal edilmiş olması, yem üretiminde mekanizasyonun önemini yeteri kadar ortaya koymaktadır (Anonim, 2009). Kaba Yem Mekanizasyonu Ruminant beslemede kullanılan kaba yemler; yeşil yem, kök ve yumru yemler, kuru ot, kavuz ve kesler, silaj ve haylaj olarak sıralanabilir. Kaba yem üretiminde; toprak işleme, ekim bakım dışında birbirini kesintisiz olarak izleyen iş aşamaları vardır. Bunlar; Biçme, Tarlada hazırlama, Yükleme, işletmeye taşıma ve boşaltma, Depolama, Yemlemedir (Anonim, 2011). Biçme İşlemi ve Biçme Makineleri Biçme yöntemine göre; çift bıçaklı veya tek bıçaklı git-gel hareketli biçme makineleri, tamburlu biçme makineleri ile diskli biçme makineleri yaygın olarak kullanılan makinelerdir. Biçilen Ürünün Tarlada Hazırlanması Yeşil yemin biçildikten sonra tarlada çevrilmesi, dağıtılması, namlu yapılması, namlunun çevrilmesi gibi işlemler genellikle tırmıkla yapılır. Tırmık olarakta, yıldız çarklı tırmıklar ile döner tip tırmıklar kullanılmaktadır. Yem Toplama ve Taşıma Biçilen ürünler tarlada geçirdiği hazırlık işlerinden sonra özel yükleme arabaları ile toplanarak işletme binasına taşınır. Yeşil yemin taşınmasında, boşaltılmasında ve depolanmasında kolaylık sağlamak için materyal küçük boyutlarda kıyılır. Yemin kıyılması tarla kıyıcıları (silaj makineleri) ile sağlanır. 350

Balyalama ve Balya Makineleri Balya makineleri namlu halindeki ot veya sapı toplayarak, sıkıştıran ve bağlayan makinalarıdır. Kaba yemin, sap ve samanın balyalanmasında, çeşitli yapıya ve çalışma prensibine sahip balya makineleri bulunmaktadır. Dikdörtgen prizma veya yuvarlak balya yapan makineler, yüksek basınçlı ve alçak basınçlı olarak çalışan tipleri bulunmaktadır. Yem Taşıma Balya haline getirilen ürünün taşınması için normal tarım arabalarından yararlanıldığı gibi özel toplama düzenine sahip arabalarda kullanılmaktadır. Bunlar yükleme kızaklı balya arabası, balya fırlatıcılar ve otomatik balya toplama düzenli balya arabasıdır (Anonim, 2011a). Yem depolama ve Silolar Günlük tüketilen yeşil taze yem dışındaki yemlerin depolanması için çeşitli alet ve makinelerden faydalanılır. Bunlar traktör yükleyicileri, vinç düzenleri, götürücüler (elevatörler) ve kaba yem üfleçleridir. Kaba Yemin Depodan (Silodan) Alınması ve Yemleme Silo tipine ve silaj ürününün cinsine göre (uzun, kısa) kaba yemin depodan alınmasında el ile boşaltma dışında çeşitli makinelerden yararlanılmaktadır. Kaba Yem Dağıtıcıları Silodan boşaltılan yemin, yemlenecek hayvanların yemliklerine taşınarak dağıtılması için çeşitli yapı ve özellikte dağıtıcılar kullanılmaktadır. Sap parçalama makineleri Bu makineler, çeşitli ürünlerin hasadından sonra, tarlada kalan bitki artıklarını parçalayan çeşitli makinelerdir Ruminantlar İçin Kaba Yem Geviş getiren hayvanların yetiştirilmesinde yemle ilgili masraflar, üretim masraflarının %60-70 ini oluşturmaktadır. Ruminantların besin madde gereksinimlerini sadece kesif yemlerle karşılamak rumen fizyolojisi açısından mümkün olmamaktadır. Kesif yemlerin yanı sıra kaba yemlerin de rasyonlara girmesi, hem ekonomik besleme hem de rasyonel beslemenin yapılabilmesi açısından zorunludur. Ülkemizde mevcut çayır mer a alanlarının amacına uygun kullanılamaması ve yem bitkileri üretim alanlarının yetersiz olması gibi nedenlerle 11 milyon ton kaba yem açığı bulunmaktadır (Anonim, 2007). Bu nedenle ucuz ve kaliteli yem kaynaklarının bulunması, yeni yem saklama yöntemlerinin geliştirilmesi günümüzde büyük önem taşımaktadır. Yeşil yemler çoğunlukla kurutma ve silolama yöntemleriyle muhafaza edilmektedir. Ülkemizde yağışı bol olan bölgelerde ot kurutmada ve kuru otun muhafazasında sorunlar yaşanmaktadır. Bu tür yerlerde silaj yapımı ot kurutmaya kıyasla daha uygun olmaktadır. Silaj Silaj, su içeriği yüksek yeşil yem bitkilerinin, beton, taş, tahta veya plastik malzemeden hazırlanan silo kabı içinde havasız ortamda süt asidi (laktik asit) bakterilerinin etkinliğine bırakılarak fermentasyona uğratılmaları suretiyle elde edilen; bir nevi hayvan turşusu da denilebilecek yem çeşididir. Silaj yapımı günümüzden 3000-3500 yıl öncesine dayanmaktadır. 351

Silo yeminin hayvan beslemeye ve işletme ekonomisine getireceği yararlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir: 1. Yeşil yem üretiminin olmadığı dönemlerde, hayvanların suca zengin kaba yem gereksinimlerini karşılar. 2. Silolama ve yapay kurutma dışındaki ot kurutma yöntemlerine göre silajda, besin öğelerinin daha iyi korunması ve daha az besin maddesi kaybı olmaktadır. 3. Silajı yapılacak bitkilerin silajlık hasat zamanı erken yapıldığından, diğer ürünlerin ekimi için uygun zaman kalır. 4. Silaj hava almadan korunduğu sürece 1-5 yıl bozulmadan kalır. 5. Silaj sıkıştırılarak depolandığından birim hacimde daha fazla yem depolanmasını sağlar. 6. Silaj ile yıl içerisinde yeşil yem tüketiminde süreklilik sağlanır. 7. Silaj maliyeti düşük olduğundan karlı bir hayvancılık için imkan sağlar. 8. Yemin sindirilebilme özelliğini arttırır. 9. Depolama ve depo bakım masrafları azalır. 10. Hava olaylarına daha az bağımlılık sağlar. 11. Hasat, depolama ve beslenmedeki mekanizasyonun artmasını sağlar (Kılıç, 1986). Silo Yemlerinin Silolanma Yetenekleri Açısından Sınıflandırılması Tarımı yapılan yem bitkileri: Mısır, sudanotu, sorgum, ayçiçeği, buğday, arpa, yulaf v.b buğdaygiller yem bitkileri ile fiğ, yonca, korunga, tırfıl v.b baklagiller yem bitkileri, her türlü fabrika ve konserve yan sanayi ürünleri, pazar artıkları ve bitkisel atıklar silajı yapılan materyal olarak sayılabilmektedir (Akyıldız, 1997). Suca zengin yemler kimyasal yapılarına göz önüne alınarak silolanma yeteneklerine göre 3 grup altında incelenir. 1. Grup: Kolay silolanabilen yeşil yemler 1. Mısır 2. Lahana yaprakları 3. Şeker ve hayvan pancarı yaprakları 4. Darı hasılı 2. Grup: Orta derecede silolanabilen yeşil yemler 1. Çavdar hasılı 2. Ayçiçeği (körpe) 3. Çayır otu 3. Grup: Silolanmaları güç olan yeşil yemler (zor silolanan yemler) Proteince zengin 1.Yonca 2.Üçgül Türkiye' de silaj daha çok mısır, buğdaygil ve baklagil karışımlarından (arpa+fiğ, buğday+fiğ, tritikale+fiğ) veya sadece tahıllardan yapılmaktadır (Akyıldız, 1986). Silo Silaj makinesi ile biçilip parçalanan silajlık yeşil yemlerin depolandığı yerlere silaj deposu (yeri) veya silo denir. Silolar kullanılan yapı malzemesinin cinsine göre; kargir (taş, tuğla, briket, betonarme), çelik, ahşap silolar şeklinde sınıflandırılmaktadır. 352

Silo Çeşitleri 1. Kule Tipi Beton veya Çelik Silolar. 2. Silaj tankı: Kapalı fermentasyonun gerçekleştiği metal yapılardır. 3. Yer Üstü Beton Silolar: U-tipi ve hendek silolar, tabanı betondan yapılmış yer üstüne yapılan silolardır. Ülkemizde yaygın olarak kullanılan silo tipidir. 4. Toprak Üstü Silolar: Küçük işletmelerde uygulanan basit ve ucuz maliyeti olan silolardır. 5. Plastik Sosis Silolar: Kıyılmış olan materyal özel bir makine ile tünel şeklindeki siloya püskürtülerek veya bir paletli merdane ile sıkıştırılarak doldurulur. 6. Tüp ya da Sosis silo: Vakumla doldurulan silolar, uzunluğu işletme kapasitesine göre değişir. 7. Torba silolar: Son zamanlarda ticari olarak değerlendirilen 50-60 kg lık torbalara sıkıştırılan taşıma ve depolama kolaylığı olan silolardır. Torbalara paketleme yapan makinalar geliştirilmiştir. Konvenyör vasıtasıyla dolum bunkerine yükleme yapılan silaj ya da küspe sıkıştırılarak paketlenmektedir. Bu yöntemle besi hayvanlarına daima taze ve bozulmamış silaj ya da küspe yedirilebilmektedir. 8. Büyük Balyalar: Yem bitkilerinin biçilip balya makineleri ile balya yapıldıktan sonra, tamamen bu iş için özel olarak geliştirilmiş makinelerde balyaların ince bir plastik film tabakası ile sarılması esasına dayanmaktadır. Silaj Yapımı İçin Gerekli Olan Malzeme, Ekipman Ve İşgücü Nedir? Silajlık yem bitkisi, Silaj makinası, Silaj deposu, Silo, Traktör, İşgücü (en az üç işçi), Plastik örtü, Katkı maddesi (bazı silajlarda) ve Topraktan oluşmaktadır. Silaj Nasıl Yapılır? 1.Silolanacak yem bitkisinin ekimi 2.Hasat zamanı 3.Soldurma 4.Parçalama 5.Katkı maddeleri ile zenginleştirme 6.Taşıma ve doldurma 7.Sıkıştırma 8.Kapatma 9.Açma-Kullanma 10.Sevk ve İdare Bölgeye ve işletmeye uygun yem bitkisinin ekimi yapılır. Silaj için uygun hasat zamanı: Silaj hasadına gelen bitkiler, silaj makineleri ile mümkün olan en kısa sürede biçilip siloya konmalıdır. Silajlık biçim zamanı her bitki türüne göre değişiklik gösterir. Bitkiler besin maddelerince zengin oldukları dönemde hasat edilmelidir. Hasat zamanının belirlenmesinde bitkinin nem oranı dikkate alınmalıdır. 353

En çok silajı yapılan bitki olan mısırda en uygun biçim zamanı danelerin süt olumundan sonraki hamur olum veya diş olum dönemidir. Mısır silolanırken ideal olarak %28-42 KM (kuru madde) ve %40-50 dane içermelidir. Fiğ-Arpa, Fiğ-Yulaf karışımları ve diğer çayır otları silolarında en uygun biçim dönemi, çiçeklenme başı veya çiçeklenme ortasıdır. Her türlü doğal çayır ve mer a otları, çiçek dönemi sonuna doğru hasat edilmelidir (Akyıldız, 1986). Gelişmiş bitki yapısına sahip mısır, sorgum ve ayçiçeği gibi bitkilerde sıraya biçen silaj makinaları kullanılmaktadır. Fiğ-tahıl karışımları veya çayır otları için ise vurmalı tip (ot silaj makinaları) kullanılmaktadır. İyi bir silo yem yapabilmek için yeşil yemlerin su içeriklerinin bir miktar düşürülmesi gerekmektedir. Bunun için de bu yemlerin bir miktar soldurulması veya pörsütülmesi gerekir. Bitkinin KM düzeyi % 30-35 olacak şekilde soldurulur. İyi bir sıkışmanın sağlanması için silajlık bitki 1-1,5 cm uzunluğunda kesilmeli, 3 cm den büyük parça oranı fazla olmamalıdır. Zor silolanan bitkiler için katkı maddesi kullanılabilir. Silajın besin değerini ve dayanıklılığını artırmak için her römorkta eşit olarak 3-5 kg/ton öğütülmüş kaya tuzu, protein değeri artırmak için, her tona 40-50 kg arpa ezmesi veya kırması, N kaynağı olarak üre kullanılabilir. Kıyılan materyal silo alanına taşınır. Silaj yapılacak alan (%1-2 meyilli) temizlendikten sonra, üzerine 10-15 cm kalınlıkta sap-saman serilmelidir. Hasat edilip, silaj alanına getirilen materyal 40-50 cm kalınlıkta serilmelidir. İyi kalitede bir silaj için iyi sıkıştırma şarttır. Bu sebepten sıkıştırma işlemine önem verilmelidir. Bu çalışmaya 150-180 cm yükseklikte, balıksırtı şekline gelinceye kadar devam edilir. Dolum işlemine ara verilmeden, en kısa sürede tamamlanmalıdır. Tamamlanan silajın üzeri; kalın, güneş ışınlarına ve olumsuz hava şartlarına dayanıklı örtü malzemesi (naylon) ile kapatılır. Kenarlar hava almayacak şekilde sıkıştırılır ve üzerine toprak veya araba lastikleri konur. Silajın açılması: Silajın açılması için silajın olgunlaşmasını tamamlamış olması gerekir. Olgunlaşma 4-21 gün arasında tamamlanır. Ancak silaj en erken 45 gün sonra açılmalıdır (Kılıç, 1986). İyi Bir Silo Yemi Nasıl Olmalıdır? İyi bir silo yeminin rengi yapıldığı bitkiye göre değişmekle birlikte açık yeşilden daha koyu tonlara kadar değişebilir. Silajın hoşa gidecek bir kokusu olmalıdır. Küf kokusu gibi fena kokular olmamalıdır. Bitkilerin sap ve yaprak kısımları bozulmadan kalmış olmalıdır. Yapışkan bir görünümde olmamalıdır. Silaj pis kokulu, küflü, koyu kahverenginde ise hayvanlara kesinlikle yedirilmemelidir. Her çeşit bozuk, küflü yemi yiyen hayvanda sindirim bozukluğu, meme hastalığı, tırnak hastalığı ve yavru atma gibi problemlerin olabileceği unutulmamalıdır. Bozuk-küflü yemi yiyen hayvanın etine ve sütüne geçen toksinlerin insan sağlığı için de tehlike oluşturduğu bilinmelidir (Kılıç, 1986). Haylaj Silolama ve kurutma yanında son zamanlarda farklı bir kaba yem muhafaza yöntemi ortaya çıkmıştır. İlk kez İngiltere de 1950 li yıllarda yapılmaya başlanmış olan ve adını hem kuru ot (hay) hem de silajdan (silage) alan haylaj (haylage), değişik kaynaklarda balya silajı, 354

yuvarlak balya silajı, düşük nemli ot silajı gibi isimlerle de anılmaktadır (Anonim, 1997). Haylaj sayesinde yüksek kaliteli yemlemede atık miktarı daha az olmaktadır (Clarke and Eng, 2001). Haylaj, kuru otlara kıyasla daha yüksek nem içeriğinde balyalanan ve plastik paketlerde depolanan kaba yemlerdir. Yeşil otlar, kuru ot ya da silaj yapımında olduğu gibi biçilmektedirler. Kuru otlar %16-20, silajlar genellikle %60 ın üzerinde nem içeriğine sahip olduklarında depolanırken, haylajlar %40-60 nem içeriğinde balyalanmaktadırlar (Clarke and Eng, 2001). Haylaj balyaları bu amaç için geliştirilmiş makinalardan faydalanılarak içine hava girmeyecek şekilde bir polietilen örtü ile sarılmaktadırlar (Kılıç ve Garipoğlu, 2008). 1909 yılında fenol formaldehidin (Bakelit) keşfiyle başlayan plastiğin kullanımı 1930 lu yılların sonuna doğru gelişme göstermiş ve naylon, üretan, florokarbon gibi plastikler geliştirilmiştir. Günümüzde 50 tür altında 600 farklı bileşime sahip plastik üretilmektedir. Ancak genel ve yaygın üretimi olanlar genel amaçlı plastikler olarak adlandırılan plastiklerdir. Büyük oranda petrolden üretilen plastik, birçok endüstri dalında çok amaçlı olarak kullanılmaktadır (Askeland, 1998). Genel amaçlı plastikler grubuna giren polietilen (PE), alçak (AYPE) ve yüksek yoğunluklu (YYPE) olarak üretilmektedir. PE malzeme termoplastik grubunda yer alan ve bir defa üretildikten sonra teorik olarak tekrarlanabilir şekilde eritilip yeniden şekil verilebilen bir malzemedir. Bu nedenle bir kez kullanılan malzemenin tekrar kullanımı mümkün olabilmektedir. Sanchez ve arkadaşları (1991) özellikle tarımsal uygulamalarda alçak yoğunluklu PE malzemenin tekrarlı kullanımında en az 5 ay sorun yaşanmayacağını bildirmiştir. Tarımsal çalışmalar sonunda plastik malzeme atıklarının geri dönüşüm için alandan toplanarak değerlendirilebileceği bazı araştırıcılar tarafından vurgulanmaktadır (Bartok, 1992). İçine silajlık ürün konulan PE malzemeden yapılan torbaların da silaj ve haylaj kullanıldıktan sonra çevre kirliliği yaratmadan toplanıp tekrar kullanımı mümkün olabilmektedir (Çakmak ve Yalçın, 2005). Temelde sıkı bir kapak oluşturmak için kullanılan bu plastik örtüler yapışkan bir katkı maddesi içeren düşük yoğunluklu polietilen filmlerdir. Bir haylaj balyasında en önemli sorunlardan birisi de hava deliklerinin geniş olması sonucu oluşan bozuşmalardır. Hatta bir iğne deliği bile haylajın tamamen atık hale gelmesine sebep olabilmektedir (Clarke and Eng, 2001). 1970 li yıllarda büyük hacimli balya makinalarının kullanılmasıyla; büyük silindirik haylajlar, 1990 lı yıllarda dikdörtgen prizma şeklinde büyük haylajlar yapılmaya başlanmıştır. Büyük balyaların taşınması ve paketlenmesi için makina ve ekipmanlar geliştirilmiştir (Bilgen ve ark. 1997). Bu alanda kombine silaj paketleme makinesi kullanılmaktadır. Kombine Silaj Sarma ve Paketleme Makinası; Mobil Silaj Sarma Makinası ile Mobil Balya Paketleme Makinasının bir araya getirilerek tek gövde üzerinde bütünleştirilmiş halidir (Clarke and Eng, 2001). Bütün baklagiller, çayırlar ve mera kaba yemleri başarıyla silolanabilirler. Kaba yemler %25-50 arasında KM içeriğine (%50-75 nem) sahipken haylaj için biçilmektedirler. Haylaj yapımında materyalin KM oranı yüksek (%35-55) olmalıdır. Bunun için otların KM içeriği yüksek olduğu dönemde hasat edilmeli veya biçildikten sonra bir süre soldurulmalıdır. Haylaj geleneksel olarak kuru ot yapılabilen herhangi bir üründen yapılabilir (Schroeder, 2004). 355

Balyalama ve Ambalajlama Haylaj geleneksel kuru ot yapımından farklı olarak kıyılma işlemi olmaksızın balyalanır. Haylaj yığın (istiflenerek) halinde depolanır. Taşınması ve yüklemesi kolaydır. Balyalama, nem %60-40 arasında iken gerçekleştirilir (Schroeder, 2004). Balyalar en kısa sürede oksijensiz koşullarda fermentasyona bırakılmalıdır. Aksi halde kızışma ve bozulmalar başlar. Bu nedenle silonun etrafını kaplayan malzeme kaliteli polietilen malzemeler olmalı, ultraviyole ışınları geçirmemeli, beyaz renkli olmalıdır (Bilgen ve ark. 1997). Kaplanmış balyalarda delik bulunması durumunda mümkün olduğunca kısa sürede kapatılmaları gerekir, (Brown, 2006). Son yıllarda balyalamayı takiben paketleme işlemini de yapan kombine makinalar üretilmiştir (Bilgen ve ark. 1997). Tartışma ve Sonuç Avantajları Haylaj yapımı kaba yemlerin daha uygun zamanda hasat edilmesine imkan verir, tarlada hasattan sonra ve depolama esnasındaki besin maddesi kayıplarının en aza indirilmesini sağlar ve geleneksel silaj yapımına göre işgücü ve pahalı ekipman yatırımlarından tasarruf ettirir. Hasattan balyalamaya kadar geçen süre kısa olduğundan iklimin hasat üzerindeki etkisi azalmaktadır. Haylajın geleneksel silolara göre yatırım maliyeti daha düşüktür. Geleneksel silolara göre geliştirilmiş balya makinaları ile daha kolay sıkıştırılabilmektedir (Anonim, 2011b). Haylaj balyalarının tarladan hayvanın tüketimine sunulmasına kadar taşıma işlemleri kolaydır. Balyalar küçük olduğundan ziyan daha az olmaktadır. Otların kurutularak saklanmasında kullanılan makinalardan faydalanılarak haylaj yapılabilmektedir (Kılıç ve Garipoğlu, 2008). Haylajda kaba yem depolama kayıpları silajlara göre; hasat kayıpları ise kuru otlara göre daha azdır. Haylaj yapımında, mekanik muameleye ve kurutma işlemine daha az ihtiyaç duyulması nedeniyle bitkinin en yüksek sindirilebilirliğine sahip kısmı olan yaprakların kayıp oranı azalmaktadır. Kuru otlara kıyasla haylajlar; toz içermez, daha sağlıklıdır ve özellikle atların beslenmesinde ihtiyaç duyulan yıkama işlemine ihtiyaç yoktur. Haylaj balyaları daha sıkıdır, daha az depolama alanı gerektirir, polietilen (naylon, fiberglas vb.) ambalajlıdır. Yüksek kaliteli yem elde edilmektedir (Clark, 2001). Dezavantajları Kuru ot yapımına göre balya yapımı maliyetini artırmaktadır. Plastik örtü malzemesi kullanılması da maliyeti artırmaktadır. Yırtılmış balyalardan içeri hava girmesi nedeniyle haylajlar bozulabilmektedir (O Brien, 1997). Depolama kaybı fazla olmaktadır. Ruminantların beslenmesinde önemli yeri olan silaj ve haylaj gibi kaliteli yemlerin konserve edilmelerinde ve hayvana sunulmasında işletme ekonomisi bakımından mekanizasyon kaçınılmazdır. Literatür Listesi Akyıldız, R. 1986. Yemler Bilgisi ve Teknolojisi. A. Ü. Zir. Fak. Yay: 974, Ders Kitabı:286, Ankara. Akyıldız, R. 1997. Silaj ve dane yem olarak sorgum. Yem Magazin Dergisi. 18:28-30. Anonim 1987. Big Bale Silage, ADAS (P3096). Anonim, 2007. Türkite İstatistik Kurumu. Tarım İstatistikleri. Ankara. Anonim, 2009. Hayvancılık mekanizasyonu. http://www.ziraatciyiz.biz/hayvancilik-mekanizasyonut1569.html?s=7be5127fedce60845d84326eddd9a088& 356

Anonim.2011a.http://www.tarim.gov.tr/files/hizmetler/yayinlar/e-kitap/tarimsal_mekanizasyon /hayvancilik_mekanizasyonu.htm Anonim, 2011b. FIRST PRIZE, At the Royal Berkshire Show for Best Haylage. http://www.amnersfarm.co.uk/haylage.html Anonim, 2010. Hayvancılıkta Mekanizasyon. Kod No: 286., izmir.www.egetar.com.tr, Zirai Yayınlar, HAYVANCILIK SERİSİ Askeland, D.R., 1998. The Science and Engineering of Materials, Volume 2, ISBN: 975-591-106-5, Yayın No:128, 712 s. Ayık, M. (1997). Hayvancılıkta Mekanizasyon. A.Ü. Zir. Fak. Yay. No:1463, Ders kitabı:433. Ankara. Balbian,D.R., 2002. What is Haylage Worth for Lactating Cows http://www.nwnyteam.org/dairy/haylageworth.pdf Bartok J.W., 1992, Recycling Film Plastic. An ASAE Meeting Presentation, Paper No: 92-4031, Charlote North Carolina USA. Bilgen, H., H. Öz ve H. Yalçın. 1997 a. Ot Balya Silajı. S.277-281, Türkiye Birinci Silaj Kongresi, Eylül 1997 Bursa, Hasat Yayıncılık, İstanbul. Bilgen, H., H.Yalçın, H.Öz. 1997. Ot Balya Silajı Yapımı Üzerinde Bir Araştırma. Tarımsal Mekanizasyon 17. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, S. 585-591, 17-18 Eylül 1997, Tokat. Brown, B.D., 2006. Winter cereal corn duble crop forage production P removel. Soil.Sci. Society of America Journal. 70:1951-1956. Clarke, S. and Eng, P. 2001. Harvesting and Storing Big Bale Haylage. Engineer, Rural Environment /OMAFRA Replaces OMAFRA Factsheet, Order No. 88-094, 01-073. October-2001.Ministry of Agriculture, Food and Rural Affairs. http://www.omafra.gov.on.ca/english/engineer/facts/01-073.htm. Çakmak B., Yalçın H., 2005. Silaj Yemin Paketlenmesi Mekanizasyonunda Kullanılan Farklı PE (Polietilen) Malzemelerin Mekanik Özelliklerinin Belirlenmesi. Ege Üniv. Ziraat. Fak. Derg., 42(3):67-76 Kılıç, A. 1986. Silo Yemi (Öğretim Öğrenim ve Uygulama Önerileri). Bilgehan Basımevi, Bornova-İzmir. Kılıc, U., Garipoğlu, A.V., 2008. Haylaj. Yem Magazin Dergisi. 52: 15-20. O Brain, M., O Kiely, P., Forristal, P.D., Fuller, H.T.,2007. Quantification and identification of fungal propagules in well managed baled grass silage and in normal on-farm prodused bales. Anim. Feed Science and Tech. Vol:132,(3-4), 283-297. Raymond, R., Shepperson, G. and Waltham, R. (1982). Forage Conservation and Feeding. Farming Press LTD. Iverness. Scottland. Sanchez-Lopez S. H.L.Pardo. 1991. Recycling of Waste Agricultural Polyethylene Film. Plasticulture, No:99/4 P:49-53. Schroeder, J.W. 2004.Extension Dairy Specialist. Haylage and Other Fermented Forages, AS-1252, June- 2004. Yıldız, Y. Karaca, C.,Dağtekin, M. 2008. Hayvancılıkta Mekanizasyon. Hasad Yayıncılık, 202 s. 357