Cenk Kılıç Toraks boşluğunda bulunan damarlar: Prekaval venler (vena cava kranialisler): Ratta diğer memelilerden farklı olarak sağ ve sol olarak 2 adet prekaval ven bulunur (Şekil 55). Bu venler v.subclavia ve v.jugularis interna nın birleşmesiyle oluşur. Baş, boyun ve ön ekstremitelerden topladığı oksijen bakımından fakir kanı kalbin sağ atriumuna getirir (Şekil 43). V.azygos sol prekaval venin kalble birleşme yerine yakın olarak sol prekaval vene açılır. V.subclavia, clavicula nın ortası yakınında v.cephalica ve v.jugularis externa nın birleşmesiyle oluşur. İnternal mammaryan venler (vena thoracica interna): İnternal mammarian arterlerle venler, birlikte yan yana seyir gösterirler. Bu venler sağlı sollu olarak kendi tarafındaki prekaval venlere drene olurlar. İnternal mammaryan damarlar anterior mediastenin ön sınırını oluşturan torkas ön duvarında başka ifadeyle toraks duvarının iç kısmında bulunurlar. V.cava caudalis: Diaphragma daki kendisine ait açıklıktan (foramen venae cavae) geçerek karın boşluğundan toraks boşluğuna girer (Şekil 40,41,43,56-59). Toraks kavitesinde sağ akciğere ait lobus caudalis ve lobus accessorius arasında kranyal yönde ilerleyerek sağ atriuma açılır (Şekil 43). Pulmoner venler: Oksijenden zenginleşen kan akciğerden dönen pulmoner venler yolu ile sol atriuma ve buradan da mitral kapaktan geçerek sol ventriküle dolar. Sol ventrikül ise kendisine gelen bu kanı aort damarı ile vücuda gönderir. Aort: Kalp kaynaklı en büyük atardamardır. Aort kalpten çıktıktan sonra kalp dahil çeşitli organlarımıza ve dokularımıza beslenmeleri ve oksijenlenmeleri için dallar vererek karnın alt taraflarına kadar devam eder. Aort, sol ventrikülden çıktıktan sonra yukarıya yönelir, sola ve sol akciğerin kökünün üzerinden dorsale doğru bir ark ya- 85
Şekil 55. Kalbin ön taraftan görünümü (taze rat diseksiyonu). 1: Prekaval ven. Şekil 56. Toraks boşluğunun ön taraftan görünümü (taze rat diseksiyonu). 1: V.cava caudalis. Şekil 57. V.cava caudalis in ön taraftan görünümü (taze rat diseksiyonu). par. Aort daha sonra toraksın içinde aşağıya inmeye başlar, bu seyri sırasında columna vertebralis in solunda kalır. Abdominal boşluğa diafragma daki hiatus aorticus u geçerek girer. Anatomik olarak aort; çıkan aort (aorta ascendens), arkus aorta, inen aort (torasik ve abdominal aort) olarak incelenebilir. Kalpten ilk çıkan bölümü olan çıkan aorta sol ana koroner arter (arteria coronaria sinistra) ve sağ koroner arter 86 Şekil 58. V.cava caudalis in ön taraftan görünümü (taze rat diseksiyonu).
(arteria coronaria dextra) olmak üzere iki dal verir. Pericardium, çıkan aort ve arkus aorta arasındaki sınırı oluşturur. Pericardium bitiminde arcus aortae başlar ve vücuda giden dalları sırasıyla verir. Truncus brachiocephalicus arcus aortae dan ayrılan ilk daldır. Bu dal karnyalde sağ sternoklavikular eklem seviyesinde a.subclavia dextra ve a.carotis communis dextra dallarına ayrılır. Arcus aortae brakiosefalik arterden sonra sol ana karotid arter (a.carotis communis sinistra) ve sol subklavyan arter (a.subclavia sinistra) olmak üzere iki dal daha verir. Arcus aortae, çıkan aortanın devamıdır ve superior mediastende yer alır. Superior mediastinum; arcus aortae nin başlangıç ve bitişini oluşturan seviyelerin birleştirilmesi ile oluşturulan hayali çizginin üst kısmını oluşturur. Bu hayali çizginin alt kısmı inferior mediastinumdur ve ön, orta ve arka mediastinum kısımlarına ayrılır. Arcus aortae sağ ikinci sternokostal eklemin üst kenarı hizasında başlar. Manubrium sterni nin arkasında, trachea nın ön yüzünü çaprazlayarak trachea nın hafif solundan kranyale, sola ve arkaya doğru kavis yaparak döner. Daha sonra trachea nın sol ön tarafından, sol rekürren laringeal sinir, oesophagus ve ductus thoracicus u çaprazlayarak columna vertebralis in önünde aşağıya doğru iner. Önde angulus sterni, arkada 4. ve 5. vertebralar arasındaki intervertebral disk hizasından sonra inen aorta olarak devam eder. Arkus aortanın hemen önünde sol brakiosefalik ven vardır. Yine ön tarafında plevra, sağ akciğer ve thymus ile komşudur. Daha derinde sol plevra, n.phrenicus ve n.vagus ile komşuluğu vardır. Sol rekurren laringeal sinir sol pulmoner arterin hemen üzerinde ve ligamentum arteriosum un hemen yanında seyreder. Arcos aortae den köken alan ana dallar takip edilirse toraks boşluğuna, boyun ve kafaya, ön bacağa ve ilgili organlara giden kollar rahatlıkla ayırt edilebilir. Brakiosefalik arter (İnnominat arteri) arcus aortae nin ilk dalıdır. Manubrium sterni nin ortası seviyesinde arcus aortae nin sağ konveks yüzünden çıkar. Trachea nın sağ tarafında yukarı doğru ilerler, sağ sternoklaviküler eklemin arkasında a.subclavia dextra ve a.carotis communis dextra olmak üzere iki dala ayrılır. Sol ana karotis arteri arkus aortanın ikinci büyük dalıdır. Arkus aortadan çıktığı lokalizasyonu brakiosefalik arterin hemen solu ve arkasıdır. Bu arter, trachea nın sol tarafında yükselerek sol sternoklaviküler eklemin arkasında boyuna girer. Torakstaki ilerleyişi boyunca trachea, sol rekürren laringeal sinir, oesophagus, ductus thoracicus ve sol subklavyan arterin önünden geçer. Sol subklavyan arter (a.subclavia sinistra) sol ana karotis arterinin yaklaşık 2.5 cm. distalinden, arkus aortadan çıkar. Boyun köküne doğru yönelişi trachea nın solunda ve vertikaldir. Sol vagus siniri, sol frenik sinir, sol superior kardiyak sempatik sinir ve sol brakiosefalik venin arkasında yer alır. Sol akciğer, plevra, oesophagus ve ductus thoracicus un önünde yer alır. A.subclavia nın ilk dalı a.thoracica interna dır (Şekil 3,4). Truncus costocervicalis, a.thoracica interna nın dorsalinden çıkar ve caudolateral seyir gösterir. A.vertebralis, servikal vertebraların canalis transversarius ları içinden geçecek şekilde a.subclavia dan kranyal yönde ayrılır. Diğer bir dal olan a.cervicalis superficialis, clavicula nın yakınından craniolateral yönde çıkarak omuz ve yüzeysel boyun kaslarını besler. A.subclavia, bu dalları verdikten sonra birinci kaburganın önünde kıvrılarak a.axillaris adıyla öndeki bacağa gider. A.carotis communis sinistra arcus aortae dan, a.carotis communis dextra truncus brachiocephalicus dan ayrıldıktan sonra kranyal yönde sulcus tracheooesophageus da seyreder. Bu seyri esnasında v.jugularis interna ve n.vagus ile karotis kılıfı denilen fibröz yapı ile çevrelenmiştir. Ana karotid arterler tiroid bezi seviyesinde internal ve external karotid arterlere ayrılır. Arcus aortae aorta descendens i oluşturduktan sonra interkostal aralıklara posterior 87
Toraks / Toraks Boşluğunda Bulunan Damarlar Toraks / Toraks Duvarı Kasları Şekil 59. Toraks boşluğunun sağ taraftan görünümü (taze rat diseksiyonu). 1: V.cava caudalis. Şekil 60. Toraks boşluğunun sağ taraftan görünümü (taze rat diseksiyonu). 1: Aorta descendens, 2: Oesophagus. Şekil 61. Toraks boşluğunun sol ön taraftan görünümü (taze rat diseksiyonu). 1: Aorta descendens. Şekil 62. Toraks boşluğunun sol ön taraftan görünümü (taze rat diseksiyonu). 1: Aorta descendens. interkostal arterleri verir. Arcus aortae superior mediastende bulunurken sola ve geriye doğru hareket etmesiyle devamı olan descenden aort posterior mediastende bulunur (Şekil 60-62). Aorta descendens in torakal bölümü seyri esnasında toraks duvarına ve toraks boşluğundaki organlara dallar verir. 88 4
İnen aortanın torakal bölümü; posterior interkostal arterler (Şekil 63), subkostal arterler, bronşiyal arterler, özofageal arterler ve perikardiyal arterleri verir. Posterior interkostal arterler, her iki tarafın alt dokuz interkostal aralıkta uzanırlar. İlk iki posterior interkostal arter a.subclavia nın bir dalı olan truncus costocervicalisten orijin alır. Subkostal arterler, her iki tarafta 12. kaburganın alt kenarı boyunca seyrederek abdominal duvara girerler. Bronşiyal arterler, aorta veya interkostal arterlerden çıkarak akciğer hilusuna yönelirler. Ana bronş kökünde dal vererek trachea nın alt bölümlerini, akciğer dışındaki hava yollarını ve destek dokuları beslerler. Genel olarak sağda 1 solda 2 adet bronşiyal arter bulunur. Bronşiyal dolaşımın bir kısmı sağ kalbe sistemik venler yoluyla drene olur. Bronşial venler genel olarak sistemik venlere drene olurlar ancak derinlerde olan kısımları pulmoner venler aracılığıyla sol atriuma dökülür. Özofageal ve perikardiyal arterler isimlendirildikleri organlarda dağılırlar. İnen aortanın torakal bölümü dördüncü torakal vertebra gövdesinin sol alt kenarı hizasından başlayarak, vertebral kolonun sol ön yanında aşağıya doğru uzanır. Aşağıya doğru indikçe mediale doğru yönelir ve columna vertebralis in ön yüzüne geçer. 12. torakal vertebranın alt sınırı seviyesindeki diafragmanın aort açıklığından (hiatus aorticus) geçerek abdomen e girer. Buradan sonra abdominal aorta adını alır. İnen torasik aort, arka tarafta sol plevra, sol akciğer, columna vertebralis ve hemiazygos venleri ile komşuluktadır. Anterior komşuluğunda ise yukarıdan aşağıya sol akciğer hilusu, perikard, oesophagus ve diafragma yer alır. Sağında azygos veni ve ductus thoracicus, solunda ise sol akciğer ve plevra bulunur. Kaynaklar 1. Hebel R, Stromberg MW, editors. Anatomy and embryology of the laboratory rat. Baltimore: BioMed Verlag; 1986. 2. Greene EC, editor. Anatomy of the Rat. London: Hafner Publishing Company; 1963. 3. Chiasson RB, editor. Labarotory Anatomy of the White rat. 5. edition. Ed. Robert B Chiasson. Wm C. Iowa: Brown Publishing Company; 1987. 4. Reznik-Shuller HM, editor. The respiratory tract in rodents. Florida: CRC Press; 1983. 5. Walker, WF, Homberger, DG, editors. Anatomy and dissection of the rat. edition. England: Publishing W. H. Freeman Company; 1998. Şekil 63. Toraks boşluğunun sol ön taraftan görünümü (taze rat diseksiyonu). 1: Aorta descendens, 2: Posterior interkostal arterler. 89