BURDUR ĠLĠNDE EL DOKUMASI HALICILIK VE ĠL KALKINMASINA KATKILARI

BURDUR ĠLĠNDE EL DOKUMASI HALICILIK VE ĠL KALKINMASINA KATKILARI 1 Yard. Doç. Dr. Filiz Nurhan ÖLMEZ 2 Öğr. Gör. Ġhsan AKKUġ 1. GĠRĠġ Dokuz bin yıllık bir geçmişe sahip olan Burdur İli, zengin kültür varlığı ve güzel doğası ile Batı Akdeniz Bölgesinin güzel yörelerinden biridir. Burdur ili Güneybatı Anadolu'nun "Göller Yöresi " olarak bilinen bölgesinde 6.887 km²' lik bir alanı kapsayan, Güneyinde Antalya, batısında Denizli, güneybatısında Muğla, Kuzeyinde Afyon, Kuzey ve kuzeybatısında Isparta illeri bulunan, 256.803 nüfuslu kalkınmakta olan illerimizden biridir 3;4. Ekonomisi tarıma dayalı olan İlde, 746.100 hektarlık toplam arazinin 236.200 hektarı (%35 i) tarım, 128.004 hektarı sulanmaya elverişli olup 83.228 hektarlık bölümü sulanmaktadır. Yörede 43.100 aile tarımla uğraşmakta olup, %15 i (6.465) bitkisel ürün, %15 i (6.465) hayvan yetiştiriciliği ve %70 i (30.170) hem bitkisel, hem hayvansal üretim yapmaktadır. Ayrıca 21.477 adet hayvancılık işletmesi bulunmaktadır. Tarım arazilerinin % 73 ü hububat, bakliyat, sanayi ve yem bitkileri, % 5.85 i bağ, bahçe, % 4,6 sı nadasa bırakılan arazi ve % 16.68 i boş arazi şeklinde değerlendirilmektedir 5. Tarım ürünlerinden; anasonda ülke tüketiminin % 42 sini, havuçta % 15 ni karşılamaktadır. Topraklarının; %32 si tarım arazisi, %13 ü çayır ve meralar, % 41 i orman arazisi, % 4 ü su satıhları ve %10 u tarıma elverişsiz araziden oluşmaktadır. İlin 1999 yılı bitkisel üretim geliri 85 trilyon 880 milyar lira olup, hayvancılık 1999 yılı ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. Türkiye nin Hollanda sı olarak bilinen Burdur İli, 103.454 adet büyükbaş, 287.061 adet küçükbaş, 7.888 adet tek tırnaklı, 625.570 adet kanatlılar, 39.362 adet arı kovanı varlığına sahiptir. Hayvansal üretimde; 1 Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi 2 Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi 3 http://www.burdur.gov.tr/icerik.php?id=16 4 http://www.die.gov.tr/nufus_sayimi/2000tablo3.xls 5 http://www.die.gov.tr/turkish/istatis/esg2/15burdur/tarim.htm

süt Üretimi 217.316 ton, et üretimi 4.232 ton, yağ üretimi 70 ton, peynir üretimi 3.693 ton, bal üretimi 755 ton ve yumurta üretimi 156.000.000 adet olup, üretim gelirleri 39 trilyon 650 milyar dolayındadır. İldeki 76 tesisin 33 ü tarımsal ürün işlemektedir. Son yıllarda, mermer özellikle Burdur Beji üretimi artmış, 20 faal tesis 358.000 m²/yıl üretimde bulunmaktadır. Burdur Organize Sanayi Bölgesinde 25 tesis üretime geçmiş, 23 tesis inşa halindedir. Burdur Merkez 2. Bucak Organize sanayi çalışmaları yoğun şekilde devam etmektedir. Kişi başına düşen milli gelir (1997), 2734 Dolar olup,ülke genelinde 25.sırada yer almaktadır. Burdur un, ülke genelinde içe göçteki payı % 62 iken, dışa göçteki payı % 100 dür. Nüfusun % 50.90 u erkek, % 49.10 u kadın olup, yaşlara göre dağılımı 0-19 yaş % 37.99, 20-29 yaş % 17.40, 30-39 yaş % 14.95, 40-59 yaş % 19.12, 60 yaş ve üstü % 10.53 şeklindedir. Burdur ilinin genç bir nüfusa sahip olduğu dikkati çekmektedir. Nüfusun % 90.27 Okur yazar iken, % 9.73 ü okuma yazma bilmemektedir 6. Bu oran Türkiye ve Akdeniz Bölgesinin oldukça üstündedir. İlkokul ve Ortaokul düzeyinde nüfusun %85.86 sı mezun durumda, %11.95 Lise ve dengi okul, %4.56 Yüksekokul ve fakülte mezunudur. Burdur ilinin sosyo-ekonomik genel yapısını bu şekilde analiz ettikten sonra, el dokuması halıcılık faaliyetlerinin İl için önemini de incelemek gerekmektedir. Burdur ekonomisine azımsanmayacak katkıları olan halıcılık faaliyetleri Merkez İlçe, Bucak, Büğdüz, Yeşilova ve Senir ilçelerinde aktif olarak devam etmektedir. Bu bildirinin amacı, Burdur el dokuması halıcılık sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin il ekonomisine katkılarını belirlemek, sorunlarını tespit etmek ve çözüm önerileri geliştirmektir. 6 http://www.die.gov.tr/turkish/istatis/esg2/15burdur/nufus.htm 2

2. BURDUR YÖRESĠNDE EL DOKUMASI HALICILIĞIN TARĠHĠ GELĠġĠMĠ Akdeniz Bölgesi'nde Toroslar, Çukurova, Döşemealtı, Alanya (Antalya), Karaman, Taşkale (Konya), İçel, Silifke, Mut (İçel), Fethiye (Muğla) yöresi, Göller Bölgesi'nde de Isparta ve Burdur birer halı dokuma merkezidir. Fransa'da, 1644 yılında Savonnorie'de, 1743 yılında da Abusson'da halı fabrikaları açılmıştır. Bu halılarda Türk düğüm tekniği ve Türk süslemeleri kullanılmıştır. Ancak, süslemeler barok ve rokoko tarzına yaklaştırılarak Avrupalıların zevkine uygun hale getirilmiştir 7;8. Türk halılarını taklit ederek dokunan bu halılar Avrupa piyasasında Türk halısı diye satılmıştır. Bu halıların benzer örnekleri, II. Mahmut döneminde, İstanbul'da açılan Feshane Halı Fabrikası'nda, feshane halıları adıyla dokunmuştur. XIX. yy. ın ortalarında, Şark Halı Kumpanyası tarafından, Burdur, Isparta, Eğridir yöresinde benzer desenli halılar dokutturulmuştur ve bunlar, Savonnorie ve Abusson halıları adıyla, Avrupa piyasasına sürülmüştür. Bu halılar, Anadolu'da, Burdur ve Bandırma halıları diye tanınmıştır. Bu tür halılar, daha çok, Batı Sanatı Tarihi'nde, dönemin modası olan tepsi motifi ve kıvrım dallardan meydana gelen bitki desenleriyle süslüdür. Anadolu halılarından farklı olarak, pastel renklere sahiptir. Şark Halı Kumpanyası İzmir, Burdur, Isparta, Urla, Kırkağaç'ta halı fabrikaları kurmuş, bunu Anadolu'nun değişik yerlerindeki halı fabrikaları takip etmiştir. 1913 yılı istatistiklerine göre, adı geçen bu şirketin kendi fabrikaları dışındaki Uşak, Gördes, Kula, Demirci (Manisa), Simav (Kütahya), Isparta, Eğridir, Burdur ve Buldan (Denizli) gibi merkezlerde toplam 8.165 tezgâhı vardı ve bu tezgâhlarda yaklaşık 25.257 işçi çalışmaktaydı. Aynı şirketin İzmir Limanı'ndan ihraç edilen halılarda % 90'lık payı mevcuttu 9. Batı Anadolu daki halıcılığın yeniden düzenlenmesi ile ilgili olarak yapılmış olan çalışmaları gösteren kaynaklara göre 1910 1914 yılları arasında Burdur ilinde 800 adet tezgâh, 2400 adet dokuyucu, bulunduğu ve halı üretiminin 3000 m 2, elde dilen gelirin ise 2,2 milyar kuruş olduğu belirtilmektedir 10. 7 H. Arseven "Feshane Halıları", Türkiye miz, Akbank yayını, S. 47, Ekim 1985, S.16-25ralık, 8 E. Kalender, "Türk Halı Sanatı Tarihinde Savonnorie ve Abusson Halıların Yeri", Arış, Y.1, S.3 9 Z, Sönmez. "Batı Anadolu Türk Halıcılığın 19. Yüzyıldaki Durumu Üzerine", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Türk Halıları özel Sayısı, S. 32, 1984, s. 95 106; 10 Ö. Küçükerman, Batı Anadolu daki Halıcılık Geleneği İçinde İzmir Limanı ve Isparta Halı Fabrikası. I. Basım, 1990, İstanbul. S.91 3

1955 den 1958 e kadar Burdur ilinde ki el dokuması halı üretim miktarları ile ilgili rakamlar şu şekildedir 11. Çizelge 1. Burdur ilinde 1955 1958 yılları arasında el dokuması halı üretimine yönelik rakamlar Yıllar 1955 1956 1957 1958 Amil Tezgâhı sayısı 1.520 1.745 1865 1.872 Kendi hesabına çalışanların tezgâh - - 145 138 sayısı Toplam tezgâh sayısı 1520 1.745 2.010 2.010 Halı üretim miktarı (m 2 ) 22.908 27.324 26.762 24.958 Değer (TL) 1.736.000 2.332.000 2.925.000 3.230.000 Görüldüğü gibi 1950 li yıllarda Burdur ilinde tezgâh sayıları da üretim miktarları da artmıştır. Günümüzde Burdur yöresinde üretim faaliyeti gösteren işletmeler az da olsa varlığını sürdürmektedir. Ayrıca bazı kamu kurumları da yörede halıcığı geliştirmek adına girişimlerde bulunmaktadır. Türkiye İş Kurumu Burdur Müdürü İsmail Bıyık Burdur Kapalı Cezaevi nde düzenlenen meslek edindirme kurslarında hediyelik halı, kilim dokuma, dallarında da kurslar açmak için çalıştıklarını belirtmiştir. Bıyık, Burdur Kapalı Cezaevi nde düzenlenen meslek edindirme kurslarına 15 i kadın toplam 30 mahkûmun katıldığını ifade etmiştir. Kursun maliyetinin 10 milyon YTL olduğunu belirten Bıyık, Aktif İşgücü Programları kapsamında Burdur da 6 projeye imza attıklarını ve bunlardan 820.214 Euro kaynak sağladıklarını belirtmiştir 12 3. MATERYAL VE METOT Bu araştırmanın materyalini anket formları, çekilen fotoğraflar ve konuyla ilgili literatürler oluşturmuştur. Burdur İlinde faaliyet gösteren ve sadece el dokuması halı üretimi ve ticareti ile uğraşan 7 işletme araştırma kapsamına alınmıştır. Alan araştırması metotlarından yararlanılarak, 2005 yılı Mayıs-Ağustos ayları içerisinde işletme yetkilileri ile karşılıklı görüşme yöntemiyle anket formları doldurulmuş, üretilen 11 Anonim, Türkiye de Halıcılık. Türkiye Ticaret Odaları S.O. ve T.B. Yayın Birliği Yayınları. Doğuş Matbaası. 1959, Ankara. S.47. 12 İHA, Kent Haber Gazetesi Yayın Tarihi: 11 Mayıs 2005 Çarşamba 4

halılardan fotoğraflar alınmıştır. Anket sorularının oluşturulmasında 13 Anonim (1999) esas alınmıştır. Burdur İlinde halıcılık sektöründe üretim alanında Merkez ilçe, Bucak, Büğdüz ve Yeşilova ilçeleri faaliyet göstermektedir. Farklı kalite ve malzemelerde halıların dokunabildiği Burdur ilinde, Milas halısı; Merkez ilçe ve Bucak ilçesinde, Döşemealtı halısı; Bucak ilçesinde, Uşak ve Yörük halıları; Merkez ilçede, Hereke halısı; Yeşilova ve Büğdüz ilçelerinde dokunmaktadır. 4. BURDUR YÖRESĠNDE EL DOKUMASI HALICILIK ve ĠL KALKINMASINA KATKILARI Yörede el dokuması halı alanında faaliyet gösteren işletmelerin kuruluş şekli genellikle şahıs şirketi olup, bir işletme limited şirket olarak faaliyet göstermektedir. Bu işletmelerin ticaretini yaptığı halı tipi taban, kelle, karyola, seccade, yolluk, divan ve çeyrek gibi parça halılardır. İşletmelerin faaliyet gösterdiği sektörlere göre dağılımı Şekil 1 de verilmiştir. Faaliyet Gösterilen Sektör İmalat+ Toptan+ Perakende Satış 14% İmalat+Toptan Satış 29% İmalat 57% Şekil 1. İşletmelerin faaliyet gösterdiği sektörlere göre dağılımı Şekil 1 de görüldüğü gibi işletmelerin %57 si imalat sektöründe, %29 u imalat ve toptan satış sektöründe, %14 ü ise hem imalat hem de toptan ve perakende satış sektöründe faaliyet göstermektedir. 13 Anonim, İzmir de Halıcılık Sektörü Nerede?. İzmir Ticaret Odası Yayınları No:63, 1999, İzmir. 5

Burdur ilinde faaliyet gösteren işletmelerin kuruluş yıllarına göre dağılımı ise çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2. İşletmeların kuruluş yıllarına göre dağılımı KuruluĢ Yılı Sayı % 1960 1970 2 28.57 1971 1981 - - 1982 1992 2 28.57 1993 2003 3 42.86 Toplam 7 100.000 Çizelge 2 de görüldüğü gibi işletmelerin %42.86 sı 1993 2003 yılları arasında kurulmuştur, en eski işletmeler 1960 1970 yılları arasında kurulmuş olup, genellikle sektörde faaliyet gösteren işletmelerin 10 yıllık bir geçmişi bulunduğu dikkati çekmektedir. Burdur İlinde üretilen yıllık el dokuması halı miktarı ortalama, minimum ve maksimum değerler itibarıyla Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 3. Burdur ilinde el dokuması halı üretim miktarı (m 2 /yıl) Yıllar Üretim miktarı Min. (m 2 /yıl) Max. (m 2 /yıl) (m 2 /yıl) 2000 3185.71±565.86 1500 5000 2001 2600.00±537.19 1000 4500 2002 2321.43±626.10 750 5000 2003 2214.29±950.29 500 7500 2004 1646.43±765.75 300 6000 2005 1350.00±797.69 200 6000 Çizelge 3 de görüldüğü gibi son beş yıllık dönem içerisinde üretim miktarı en fazla ortalama 3185,71±565,86 m 2 /yıl ile 2000 yılında gerçekleşmiştir. Şekil 2 de üretim miktarlarının yıllara göre gösterdiği dağılım verilmiştir. 6

Üretim Miktarı (Metrekare) 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1998 2000 2002 2004 2006 Yıllar Şekil 2. Burdur da el dokuması halı üretiminin (m 2 /yıl) yıllara göre dağılımı Şekil 2 de görüldüğü gibi Burdur ilinde el dokuması halı üretimi 2000 yılından itibaren düzenli olarak azalma eğilimi göstermiştir. 2005 yılı rakamları ilk 6 aylık miktarı kapsamaktadır, yılsonuna kadar bu miktarın artacağı tahmin edilmektedir. İşletmelerin yıllık ürün satışlarının da üretim miktarları ile aynı paralelde olduğu yani üretilen halıların tamamının iç piyasada tüketildiği belirlenmiştir. 2005 yılı itibariyle üretilen halıların fiyatları malzeme ve kalitesi göz önüne alındığında 120 YTL ile 500 YTL arasında değişmektedir. İşletmelerin 2001 yılında yaşanan ekonomik krizden etkilenme durumlarını belirlemek için kriz öncesi ve kriz sonrası kapasite kullanım oranları sorulmuş ve bulgular çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4. İşletmelerin 2001 ekonomik krizi öncesi ve sonrası kapasite kullanım oranlarına göre dağılımı Kapasite %21 40 %41 60 %61 80 %81 100 Toplam kullanımı S % S % S % S % S % Kriz öncesi - - - - 6 85.71 1 14.29 7 100.00 Kriz sonrası 2 28.57 2 28.57 2 28.57 1 14.29 7 100.00 Çizelge 4 de görüldüğü gibi, kriz öncesi %80 kapasiteyle çalışan işletmelerin yarıdan fazlası kriz sonrası %21 40 ve %41 60 kapasiteyle çalışmaya başlamışlardır. Bu da krizden etkilendiklerini göstermektedir. 7

İşletmelere düşük kapasiteyle çalışmalarına neden olan temel etkenler sorulmuş işletmelerin beyan ettiği etkenlerin önem sırasına göre şunlar olduğu belirlenmiştir. Çizelge 5. Önem sırasına göre işletmelerin düşük kapasiteyle çalışma nedenleri Önem sırası Nedenler 1 Talep azlığı 2 Pazarlama sorunları 3 Dış pazarlara açılamama 4 Nitelikli eleman sağlamada karşılaşılan güçlükler 5 Kaliteli hammadde tedarikinde karşılaşılan sorunlar 6 Teknolojik yetersizlik 7 Yönetsel bilgi ve tecrübe eksikliği 8 Diğer nedenler İşletmeler, düşük kapasiteyle çalışmanın en önemli nedeninin ilk sırada talep azlığı, ikinci sırada pazarlamada karşılaştıkları çeşitli sorunlar ve üçüncü sırada da dış pazarlara açılamama olduğunu beyan etmişlerdir. Bu etmenlerde son yıllarda etkilerini derinleştiren küresel krizin getirdiği kısıtlamaların önemli bir rolü bulunmaktadır. Nitelikli eleman sağlamada karşılaşılan güçlükler ise 4. sırada yer bulmuş olup, işletmelerin gerek geleneksel aile şirketi yönetimi anlayışından çağdaş yönetim anlayışına geçememeleri, gerekse işletmenin bütçesinin nitelikli eleman istihdamına imkan vermemesi bu soruna yol açmaktadır. Burdur ilinde halıcılık faaliyetlerinde bulunan işletmelerin ihracata yönelik üretim yapmamaları dikkati çekmiştir. Ürünlerin tamamı, ildeki satış mağazalarında yöre halkına ve yöreyi ziyaret eden iç ve dış turistlere satılmaktadır. Buradan hareketle işletmelere ihracat yapmama nedenleri sorulmuş ve işletmelerin beyan ettiği nedenler önem sırasına göre verilmiştir. 8

Çizelge 6. Önem sırasına göre işletmelerin ihracata yönelmeme nedenleri Önem Nedenler sırası 1 İhracatı finanse edecek kredi olanaklarına sahip olmama 2 Dış Pazar hakkında yeterli bilgi sağlayamama 3 Halı fiyatlarının rakip ülkelerle karşılaştırıldığında yüksek düzeyde olması 4 Orta vadede fiyatların ($ ve bazında) istikrarlı bir şekilde tespit edilememesi 5 Satış geliştirme ve tanıtım faaliyetlerinin mali açıdan külfetli olması 6 İhracat formalitelerinin fazlalığı 7 İç piyasa koşullarının dış piyasa koşullarına göre daha cazip olması 8 Üretim miktarını büyük siparişleri karşılayacak düzeyde olmaması 9 Dış ticaret organizasyon eksikliği 10 İhracat pazarlama maliyetinin sınırlı kaynaklar nedeniyle karşılanamaması 11 İhracat Pazar araştırmasının zor olması Çizelge 6 dan anlaşıldığı gibi işletmelerin ihracata yönelmesini engelleyen birinci sıradaki en önemli faktör ihracatı finanse edecek kredi olanaklarına sahip olmamalarıdır. Türk halı işletmelerinin dünyadaki rakipleri ile yarışında en öneli sıkıntılarından biri ihracatı finanse edecek miktarlarda olan vade ve faizde kredi temin edememesidir. Ülkemizde uygulanan istikrar programı ile enflasyon belli bir düşme eğilimi göstermişse de, gerek kamu iç borçlanmasının ve dış borçlanmaların baskısından gerekse, enflasyon beklentilerinin tam olarak kırılamamasından kredi faizlerinin yüksek düzeyde seyretmesi işletmeleri zor durumda bırakmaktadır. İşletmelerce beyan edilen İkinci önemli neden ise Dış Pazar hakkında yeterli bilgi sağlayamama olup, bu durum işletmelerin bilgi sağlamada izlemeleri gereken yol konusunda yönlendirilmeleri ve eğitilmeleri gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Doğu kişilerle zamanında iletişim kurmalarını sağlayacak aracılara ihtiyaç vardır. Yerel yönetimler zaman zaman halı dokuma kursları düzenlemektedir, ancak üretici işletmelerin bilgi eksikliğini gidermek amacıyla düzenlenecek eğitim seminerleri ya da pazarlama, satışı geliştirme, ürün tutundurma kurslarına da ihtiyaç olduğu bu konuda eğitim eksikliği bulunduğu göze çarpmaktadır. Halı fiyatlarının rakip ülkelerle karşılaştırıldığında ülkemizde yüksek düzeyde olması da üçüncü önemli engel olarak beyan edilmiştir. Bu konuda hatırlanacak ilk husus Çin ve Nepal halılarının oldukça rağbet görmesidir. Çin ucuz işgücü avantajını çok iyi değerlendirmektedir. 9

Çalışan sayısı Burdur yöresinde el dokuması halıcılık alanında faaliyet gösteren işletmeler yöre halkının istihdamına da önemli katkılar sağlamaktadır. 2005 yılı itibarıyla işletmelerde çalışan dokuyucu ve işçi sayıları şu şekildedir. Çizelge 7. İşletmelerin ortalama dokuyucu ve işçi sayıları Dokuyucu ve iģçi Ortalama Min. Max. Kadın 175.71±18.11 100 250 Erkek 21.43±16.44 3 120 Çizelge 7 de görüldüğü gibi işletmeler ortalama 175,71±18.11 bayan, 21.43±16.44 erkek, toplam ortalama 197 kişi istihdam etmektedir. İşletmelerde çalışan kadınlar genellikle dokucuyu olup erkek çalışanlar diğer alanlarda görev yapmaktadır. Bu nedenle kadın çalışanların ağırlıkta olduğu dikkati çekmektedir (Şekil 3). Dokuyuculara 2005 yılı itibarıyla halının kalitesine, malzemesine ve düğüm tekniğine göre 0.50 YTL ile 1.00 YTL arasında bin düğüm üzerinden ücret ödenmektedir. 300 250 200 150 100 50 0 1 2 3 4 5 6 7 Firmalar Kadın Erkek Şekil 3. İşletmeların kadın ve erkek çalışanlara göre dağılımı İşletmelerde mevcut tezgâh sayıları da incelenmiş ve en az 45, en fazla 150, ortalama 94.57±11.00 adet tezgâh varlığına sahip oldukları belirlenmiştir. İşletmelerin tezgâh varlığına göre dağılımları şekil 4 de verilmiştir. 10

Tezgah sayısı (adet) Tezgah sayıları 200 150 100 50 0 1 2 3 4 5 6 7 Firmalar Tezgah sayıları Şekil 4. İşletmeların tezgâh sayılarına göre dağılımı İşletmelerle görüşmelerde tanıtım faaliyetleri konusunda fazla girişimci ve istekli olmadıkları görülmüştür. Uluslar arası fuarlara katılma durumları sorulduğunda işletmelerin %57.14 ü katılmadığını, %42.86 sı katıldığını beyan etmiş ancak, en son hangi tarihte ve hangi fuara iştirak ettikleri sorulduğunda net bir yanıt alınamamıştır. Buradan işletmelerin iç piyasa tanıtımlarının tatminkâr olası nedeniyle dış tanıtıma ağırlık vermek istemedikleri sonucuna varılmaktadır. Ancak, Burdur da uluslar arası bir halı fuarı düzenlenmesi gerektiği konusunda görüşleri sorulduğunda %57.14 ü bu görüşe katılmış, %42.86 sı katılmamıştır. Buradan da uluslar arası tanıtıma kesinlikle karşı olmadıkları ancak il sınırları dâhilinde ya da yakın civarda yapılacak uluslar arası organizasyonları tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Ayrıca Uluslar arası Isparta Gül Halı ve Turizm Festivaline katılan işletmelerin oranı %57.14, katılmayanların oranı ise % 42.86 olup, sonuç bu görüşü destekler niteliktedir. 11

5. BURDUR YÖRESĠNDE FAALĠYET GÖSTEREN EL DOKUMASI HALICILIK FĠRMALARININ KARġILAġTIKLARI SORUNLAR Burdur ilinde faaliyet gösteren işletmelere 2001 yılı şubatında yaşanan ekonomik krizden sonra gözlenen ekonomik durgunluktan etkilenme durumları sorulmuş ve işletmelerin %85.71 i etkilendiklerini, %14.29 û ise etkilenmediklerini beyan etmişlerdir. Ekonomik durgunluktan etkilenen işletmelere hangi yönde etkilendikleri sorulmuş ve bulgular çizelge 8 de veriliştir. Çizelge 8. İşletmeların ekonomik durgunluktan etkilenme durumları Etkilenme Yönü Azaldı Arttı DeğiĢme Toplam Olmadı s % s % s % s % Üretim 6 85.71 - - 1 14.29 7 100.00 Satışlar 6 85.71 - - 1 14.29 7 100.00 Yatırımlar 6 85.71 1 14.29 - - 7 100.00 Personel Sayısı 6 85.71 - - 1 14.29 7 100.00 Alacak tahsilâtları 6 85.71 - - 1 14.29 7 100.00 Çizelge 8 de görüldüğü gibi işletmelerin büyük çoğunluğunun, 2001 yılı şubatında yaşanan ekonomik krizden sonra gözlenen ekonomik durgunluktan, üretim, satışlar, yatırımlar, personel sayısı ve alacak tahsilâtlarında azalma yönünde etkilendikleri belirlenmiştir. Burdur ilinde faaliyet gösteren işletmelere pazarlama alanında en sık karşılaştıkları sorunların neler olduğu sorulmuş ve beyanları önem sırasına göre çizelge 9 da verilmiştir. 12

Çizelge 9. Önem sırasına göre işletmelerin karşılaştığı pazarlama sorunları Önem Pazarlama Sorunları sırası 1 İthal malın haksız rekabeti 2 Turizm acentelerinin turistleri belli işletmelere yönlendirmesi 3 Pazar oluşturmanın yüksek düzeyde harcama gerektirmesi 4 Hedef pazarların araştırılması ve değerlendirilmesinde karşılaşılan güçlükler 5 Nitelikli pazarlama elemanı istihdam etmekte karşılaşılan güçlükler 6 Ürünün dağıtımında yaşanan zorluklar 7 Satışı geliştirme, pazarlama, ürün tutundurma faaliyetlerinin yeterince uygulanmaması 8 Halı fiyatlarının istikrarlı bir şekilde uzun vadede tespit edilememesi Çizelge 9 da görüldüğü gibi, işletmelerin beyan ettiği en önemli pazarlama sorunu birici sırada ithal malın haksız rekabeti, ikinci sırada turizm acentelerinin turistleri belli işletmelere yönlendirmesi ve üçüncü sırada pazar oluşturmanın yüksek düzeyde harcama gerektirmesi gelmektedir. Bunlara ek olarak işletmelere karşılaştıkları finansal sorunlar da sorulmuş ve beyanları önem sırasına göre çizelge 10 da verilmiştir. Çizelge 10. Önem sırasına göre işletmelerin karşılaştığı finansal sorunları Önem sırası Finansal Sorunlar 1 Satışların düşük olması 2 Satış karlılığının düşük olması 3 Alacak tahsilâtında karşılaşılan güçlükler 4 Öz sermaye yetersizliği 5 Kredi kullanım imkânlarının sınırlı olması 6 Kredi faiz oranlarının yüksek olması 7 Maliyetlerin kontrol edilememesi Çizelge 10 da görüldüğü gibi, işletmelerin beyan ettiği en önemli finansal sorun birici sırada satışların düşük olması ve ikinci sırada satış karlılığının düşük olmasıdır. Son yıllarda satışlarda ve satış karlılığında yaşanan azalma ülkemizin yaşadığı ekonomik sorunlar ile yakından ilişkili bulunmaktadır. İşletmeler, satışlardan elde edilen gelirlerin maliyetleri bile zor karşıladığını ifade etmektedir. Bunun sonucunda 13

alacak tahsilâtında da ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Ancak alacak tahsilâtındaki sorunlar diğer sektörlerin yaşadığı sıkıntılarla da ilişkilidir. Örneğin turizm ve inşaat sektörünün sorunları halıcılık sektörünü doğrudan etkilemektedir. Kredi kullanım olanaklarının sınırlılığı ise diğer önemli bir sorundur. Bankaların kredi verirken yüksek düzeyde ipotek ve faiz talepleri işletmeleri kendi imkanlarıyla faaliyet göstermeye yönlendirmekte yani küçültmektedir. Bu nedenle, devletin halıcılık sektörünü geliştirmek için önlemler alması çeşitli banka kaynaklarından uzun vadeli ve düşük faizli kredi kullanımına imkân vermesi gerekmektedir. Burdur da faaliyet gösteren el dokuması halıcılık işletmelerine yaşadıkları genel sorunlar da sorulmuş ve beyanları önem sırasına göre çizelge 11 de verilmiştir. Çizelge 11. Önem sırasına göre işletmelerin karşılaştığı genel sorunları Önem Genel Sorunlar sırası 1 Vergi kanununda, vergi muafiyetiyle ilgili olarak halıcılık sektörünün konumun tam olarak netleştirilmemiş olması 2 İş gücü maliyetinin yüksek olması 3 İşletmeler arasında birlik içinde hareket etme olgusunun yeterince yaygınlaşmamış olması 4 Halıcılılık ile ilgilenen kuruluşları koordine edecek sorumlu ve yetkili tek bir birimin bulunmaması 5 Devletin uluslar arası düzeyde Türk halı motif ve desenlerini koruma altına almada duyarlılık göstermemesi 6 Sektörde rakip ülkelerin mukayeseli üstünlüğe sahip olması 7 Makro ekonomik politikalardaki tutarsızlık 8 Yöresel özellik taşıyan el halılarının yatırım indirimi gibi teşviklerden yararlanma imkânının olmaması 9 Atölyeciliğin yeterince yaygınlaşmamış olması 10 Yöresel imajlara önem veren ve markalı halılara eğilimin olmaması Çizelge 11 de görüldüğü gibi, işletmelerin beyan ettiği en önemli genel sorun birici sırada vergi kanununda, vergi muafiyetiyle ilgili olarak halıcılık sektörünün konumun tam olarak netleştirilmemiş olması, ikinci sırada iş gücü maliyetinin yüksek olması ve üçüncü sırada işletmeler arasında birlik içinde hareket etme olgusunun yeterince yaygınlaşmamış olması gelmektedir. Anketin uygulanması esnasında da birebir görüldüğü üzere işletmeler sorunlarının çözümü konusunda çok fazla çaba sarf 14

etmekten yana görünmemektedir. Ayrıca işletmelerin, Burdur ilinde el dokuması halıcılık sektörüne orta vadede yatırım yapmayı planlamadıkları tespit edilmiştir. 6.SONUÇ VE ÖNERĠLER Burdur halıcılığının gerek il, gerekse ülke ekonomisine katkıları şüphesizdir. Bu katkıların arttırılabilmesi için sorunların tespit edilmesi ve ortadan kaldırılması gerekmektedir. Ayrıca, dokuma sektöründe bir kişinin istihdam maliyeti 500 $ iken, bu rakamın sanayi sektöründe 50.000 $ çıkması istihdam konusunda büyük sıkıntılar yaşanan ülkemizde halıcılık sektörünün önemini artırmaktadır. Sektörün sorunlarını ana başlıklar altında toplayacak olursak; 1- Ar-Ge: Yörede edinilen izlenimler, işletmelerin araştırma geliştirme faaliyetlerinin yetersizliğini ve ciddi desteğe ihtiyaç gösterdiğini ortaya koymaktadır. Nitekim bu eksiklik işletmeler tarafından da beyan edilmiş ancak ar-ge yönünde mevcut plan ve projeleri olduğu konusunda net bilgi alınamamıştır. Konuyla ilgili şikâyetler dile getirilmekte ancak sorunu çözme aşamasında girişim olmadığı ve tereddütler olduğu görülmektedir. Bu sorunun çözümü için Süleyman Demirel Üniversitesi ve Sümer-Halıdan yararlanılabilir. 2- Malzeme: Dokumalarda kullanılacak malzemelerin kalitesi TSE standartlarında olmalıdır. Gerek görsel etki açısından, gerekse mukavemeti açısından kamgarn malzeme kullanılmalıdır. 3- Desen-Tasarım: Üretimin en önemli aşaması olan tasarım konusunda yaşanan sorunların çözülmesi verimliliği artıracaktır. Bunun için, müteşebbislerin yeni tasarımlarını, koleksiyonlarını oluştururken destek alabilecekleri ve yöresel kültürümüzün zengin kaynaklarından yararlanarak yeni tasarımlar yaratmakta önderlik edecek bir kuruluşun faaliyete geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca geleneksel desenlerin dışında modern desenlerin oluşmasında da bu kuruluştan yararlanılmalıdır. Bu kuruluşlar Üniversite ve Sümer-Halı olabilir. 4- Atölye Sistemi: Dokumada kalite ve standardın sağlanabilmesi için sağlıklı bir atölye sisteminin oturtulması birincil koşuldur. Çünkü sağlıklı bir atölye sistemi uygulanabilirse hem dokuyucular sigorta kapsamına alınabilecektir, hem de 15

üretim aşamaları sürekli denetim altında tutulabileceğinden dokuma sırasında oluşan hatalar ortadan kalkacak ve kaliteli halılar üretilebilecektir. 5- Eğitim: Sektör temsilcileri ve bu alanda faaliyet gösteren kişi ve kuruluşlar eğitilmeli ve bilinçli bir üretim yapılmalıdır. 6- Kalite Standardı: Başta malzeme olmak üzere, desen, dokuma tekniği ve apre işlemlerinde yöreye ait kalite standardı oluşturulmalıdır. Burdurlu dokuma işçisi, bıçaklı dokumaya alışık olmasından dolayı, mukavemeti yüksek malzemeyi kullanırken zorlanmayacaktır. 7- Apre İşlemleri: Dokumanın tezgâhtan sonra kullanım aşamasına kadar gördüğü işlemler (yıkama, kırkım ve sunum) uzman kişiler tarafından yapılmalı ve ürüne cazibe kazandırmalıdır. 8- Tanıtım ve Pazarlama: Ürün ne kadar kaliteli olursa olsun, iyi bir şekilde tanıtılıp pazarlanmadığı sürece hiçbir değeri yoktur. Bu konuda özellikle üniversite mezunları yetiştirilmeli ve bu alanda istihdam sağlanmalıdır. 9- İşbirliği: Bütün bu işlemlerin yapılabilmesi ve uygulanabilmesi için kamu kurumları, sivil toplum örgütleri, belediye, üniversite ve sektör temsilcilerinden oluşan bir konsorsiyum oluşturulmalı ve birliktelik sektörün önünü açacak projeler üretmeli ve sektöre destek olmalıdır. 10- Sigorta ve Teşvik: Devlet mutlaka bu sektöre sahip çıkmalıdır. Başta sosyal risk altında bulunan çalışabilir durumdaki işsiz bayanları meslek sahibi yapmak, üniversitelerin sektörle ilgili bölümlerinden mezun olan genç işsizlere istihdam sağlamak ve bu sektörde çalışan kişileri tarım sektöründe uygulanan düşük ücretli sigorta sistemine dâhil etmeli veya benzer bir sigorta sistemini oluşturmalıdır. Burdur ilinde 15 20 yıl öncesine kadar Büğdüz ve Yeşilova ilçelerinde 100x100 kalitede ipek halının, 80x80 kalitede Hereke halısının dokunduğu, yine son birkaç yıl öncesine kadar 60x60 kalitede Hereke halısının dokunduğu göz önüne alınırsa, kaliteli dokuma işçisi konusunda bir sorun olmadığı anlaşılmaktadır. Halıcılık bizim ata sanatımız ve kültürel mirasımızdır, bu mirası kazançlı gelir getiren ve yoğun istihdam sağlayan bir seviyeye getirmek üniversitelerin, sektör çalışanlarının ve hükümetlerin birincil amacı olmalıdır. 16

KAYNAKLAR Anonim, Türkiye de Halıcılık. Türkiye Ticaret Odaları S.O. ve T.B. Yayın Birliği Yayınları. Doğuş Matbaası. 1959, Ankara. S.47. Anonim, İzmir de Halıcılık Sektörü Nerede?. İzmir Ticaret Odası Yayınları No:63, 1999, İzmir. Arseven, H., "Feshane Halıları", Türkiyemiz, Akbank yayını, S. 47, Ekim 1985, S.16-25 E. Kalender, "Türk Halı Sanatı Tarihinde Savonnerie ve Abusson Halıların Yeri", Arış, Y.1, S.3, http://www.burdur.gov.tr/icerik.php?id=16, Er.Tar. 10.06.2005 http://www.die.gov.tr/nufus_sayimi/2000tablo3.xls Er. Tar. 10.06.2005 http://www.die.gov.tr/turkish/istatis/esg2/15burdur/tarim.htm Er. Tar. 10.06.2005 http://www.die.gov.tr/turkish/istatis/esg2/15burdur/nufus.htm Er. Tar. 10.06.2005 İHA, Kent Haber Gazetesi Yayın Tarihi: 11 Mayis 2005 Çarşamba Küçükerman, Ö., Batı Anadolu daki Halıcılık Geleneği İçinde İzmir Limanı ve Isparta Halı Fabrikası. I. Basım, 1990, İstanbul. S.91 Sönmez, Z., "Batı Anadolu Türk Halıcılığın 19. Yüzyıldaki Durumu Üzerine", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Türk Halıları özel Sayısı, S. 32, 1984, s. 95-106; 17

BURDUR ĠLĠ VE ĠLÇELERĠNDE DOKUNAN HALILARDAN ÖRNEKLER Resim 1. Burdur ilinin Büğdüz ilçesinde dokunan Kaftan desenli Yün halı Resim 2. Burdur ilinin Merkez ilçesinde dokunan Kaftan desenli Yün halı 18

Resim 3. Burdur ilinin Yeşilova ilçesinde dokunan Uşak desenli Yün halı Resim 4. Burdur ilinin Merkez ilçesinde dokunan Uşak desenli Yün halı 19

Resim 5. Burdur ilinin Bucak ilçesinde dokunan Döşemealtı halısı Resim 6. Burdur ilinin Bucak ilçesinde dokunan Döşemealtı halısı 20

Resim 7. Burdur ilinin Merkez ilçesinde dokunan Yörük halısı Resim 8. Burdur ilinin Merkez ilçesinde dokunan Milas halısı 21