Alıcı organların çevredeki enerjinin etkisi altında uyarılmasıyla ortaya çıkan nörofizyolojik süreçlerdir. Beyin Uyarıcı (Dış çevre ya da iç çevre) duyu organı (alıcılar)
Birincil Duyular Görme İşitme İkincil Duyular Koklama Dokunma Tat Diğer Dr. Hacer HARLAK
Bir kişide herhangi bir duyum yaratabilmek için gerekli minimum enerji şiddetine MUTLAK EŞİK denir.
Görme: Açık havada, karanlık gecede 50km.den mum ışığı İşitme: Sessiz ortamda 6m.den bir kol saati sesi Tat: 8 litre suda 1 çay kaşığı şeker Koku: Üç odalı bir dairede bir damla parfüm Dokunma: Bir sinek kanadının bir cm. den yüzünüze çarpması
Tüm duyular belirli durumlarda otomatik olarak genel, ortalama uyum düzeyine uyum sağlar.
Zamanın %50 sinde farkedilebilen en düşük uyarıcı değişikliğine denir. Uyarıcı ne kadar büyük ise fark için gereken değişiklik o kadar büyük.
Weber yasası : k= i/i k= Sabit (duyulara göre değişen) i= uyaran yoğunluğunda ancak farkedilebilir bir fark yaratmak için gerekli en küçük değişim I= değişme meydana geldiği zamanki uyaran yoğunluğu
Fark eşiğinin altında kalan uyarılar Eşikaltı uyarılar insanı etkiler mi?
Gözün yapısı
Işık Kornea İris (gözbebeği) Göz merceği Retina Fovea Alıcı hücreler: çubukçuklar ve koniler
İnsan gözü yaklaşık 400-700 nanometre dalgaboyundaki ışığı görür. (1 nanometre = 1.0 10-9 metre)
Yetişkin bir insanda nöral retina. Fotoreseptör hücreler şeklin en dibinde (Image courtesy Janet Sparrow)
çubukçuklar koniler Çift kutuplu hücreler Çift kutuplu hücreler Çubukçuklar: Retina üzerinde bulunan ve gece görme ve parlaklık algısından sorumlu hücreler Koniler: Retina üzerinde bulunan ve renkli görmeden sorumlu hücreler Çift kutuplu hücreler: Sadece bir aksonu ve dendriti olan nöronlar; gözde retina üzerindeki alıcı hücreleri gangliyon hücrelerine bağlarlar.
İnce ayrıntıları ayırdetme yeteneğidir.
Karanlığa uyum: Karanlıkta çubukçuk ve konilerin duyarlılığının artması (yaklaşık 30 dak.) Aydınlığa uyum Aydınlıkta çubukçuk ve konilerin duyarlılığının azalması (yaklaşık 1 dak.)
Bağlayıcı nöronlar Gangliyon hücreleri (Gangliyon hücrelerinin aksonları birleşir) Kör nokta Görme siniri
Her koni türü belirli bir elektromanyetik dalgaboyu aralığına en çok duyarlıdır. Kısa dalgaboyları mavi olarak görülür. Orta dalgaboyları yeşil olarak görülür. Uzun dalgaboyları kırmızı olarak görülür. Renk görme kuramları
Üç koni türünün farklı dalgaboylarına duyarlılığı
Dr. Hacer HARLAK
Normal Renk Görme Kırmızı-yeşil renk körü Sol Sağ Sol Sağ Üstteki 25 29 Üstteki 25 Spotlar ortadaki 45 56 Ortadaki Spotlar 56 Alttaki 6 8 Alttaki Spotlar Spotlar Dr. Hacer HARLAK
Eğer miyopsanız (yakını görüyor uzağı iyi göremiyorsanız, görüntü retinaya ulaşmadan önce odaklanır (üstte). İçbükey (concave) bir mercek odağı geri itebilir (altta).
Eğer hipermetropsanız (uzağı görüyor yakını iyi göremiyorsanız, görüntü retinaya ulaştıktan sonra odaklanır (üstte). Dışbükey (convex) bir mercek odağı ileri getirebilir (altta).
SES İşitme duyumuna neden olan fiziksel uyarıcılara ses dalgaları denir. Dalgaların frekansı (sn) Hertz (Hz) ile ölçülür. İnsan kulağı ~20-20 000 Hz sese tepki verir.
Bir sesin algılanan yüksekliğine desibel denir. 85 desibelden yüksek sese uzun süre maruz kalmak hasara yolaçar.
Dış kulak Orta kulak İç kulak
Nöral bağlantılar Her kulak her iki beyin yarıküresine mesaj gönderir. Kulaklardan gelen sinir lifleri Medullada çaprazlanır. Beyne taşınır. İşitme kuramları İşitme bozuklukları
KOKLAMA Uyaran HAVA MOLEKÜLLERİ Koku bağlanma proteini Koku dokusu Koku yumrusu Temporal loblar Amigdala Hipokampus
KOKLAMA Duyarlı; tattan 10 000 kez daha fazla Koku yitimi Feromon
Dokunma
TAT Tat lezzet Dildeki tat tomurcukları Yetişkin insanda ~ 10 000 adet Temel tatlar: acı, ekşi, tatlı, tuzlu Acı Ekşi Tatlı Acı Tuzlu Ekşi Acı
Kinestetik duyular: Uzayda hareketlerimizin hızı ve yönü hakkında bilgi sağlar. Denge duyuları: Uzaydaki oryantasyonumuz veya pozisyonumuz hakkında bilgi sağlar.
Deri duyumları: Deri, en geniş duyu organı. Basınç, acı/ağrı duyumları.