BÖLÜM 8.2. Biyolojik Özellikler - Karasal

BÖLÜM 8.2. Biyolojik Özellikler - Karasal i

İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇİNDEKİLER... ii TABLOLAR... ii ŞEKİLLER... ix EKLER... x KISALTMALAR... xi 8.2. Biyolojik Özellikler - Karasal... 8.2-1 8.2.1. Orman Alanları... 8.2-1 8.2.2. Korunan ve Hassas Habitatlar... 8.2-1 8.2.3. Karasal Vejetasyon... 8.2-39 8.2.4. Sucul Vejetasyon... 8.2-72 8.2.5. Memeliler... 8.2-73 8.2.6. Kuşlar... 8.2-89 8.2.7. Sürüngenler...8.2-108 8.2.8. Amfibiler (İki Yaşamlılar)...8.2-123 8.2.9. Karasal Omurgasızlar...8.2-137 8.2.10. Tatlısu Balıkları...8.2-163 8.2.11. Sucul Omurgasızlar...8.2-176 TABLOLAR Sayfa No Tablo 8.2.2-1. Karasal habitat ve ekosistemler... 8.2-2 Tablo 8.2.2-2. Duyarlılık - Karasal habitat ve ekosistemler... 8.2-3 Tablo 8.2.2-3. Duyarlılık analizi Karasal habitat ve ekosistemler... 8.2-4 Tablo 8.2.2-4. Etki faktörlerinin karasal habitat ve ekosistemler üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması... 8.2-5 Tablo 8.2.2-5. Yüksek koruma önemine sahip karasal habitatların azalması/bozulması İnşaat aşaması... 8.2-7 Tablo 8.2.2-6. Karasal habitat ve ekosistemler Etki azaltıcı önlemler... 8.2-9 ii

Tablo 8.2.2-7. Etki faktörlerinin karasal habitat ve ekosistemler üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması... 8.2-11 Tablo 8.2.2-8. Yüksek koruma önemine sahip karasal habitatların azalması/bozulması İşletme aşaması... 8.2-12 Tablo 8.2.2-9. Etki faktörlerinin karasal habitat ve ekosistemler üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-13 Tablo 8.2.2-10. Yüksek koruma önemine sahip karasal habitatların azalması/bozulması İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-15 Tablo 8.2.2-11. Nehir geçişi tipleri... 8.2-17 Tablo 8.2.2-12. Duyarlılık Tatlısu habitatları ve ekosistemleri... 8.2-17 Tablo 8.2.2-13. Duyarlılık analizi Tatlısu habitat ve ekosistemleri... 8.2-18 Tablo 8.2.2-14. Nehir geçişi tiplerinin sayısı... 8.2-19 Tablo 8.2.2-15. Etki faktörlerinin tatlısu habitat ve ekosistemleri üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması... 8.2-20 Tablo 8.2.2-16. Koruma önemine sahip tatlısu habitatlarının azalması/bozulması İnşaat aşaması... 8.2-21 Tablo 8.2.2-17. Koruma önemine sahip tatlısu habitatının azalması/bozulması-yüksek etki -İnşaat aşaması... 8.2-22 Tablo 8.2.2-18. Etki faktörlerinin tatlısu balıkları üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması... 8.2-25 Tablo 8.2.2-19. Koruma önemine sahip tatlısu habitatının azalması/bozulması İşletme aşaması... 8.2-26 Tablo 8.2.2-20. Etki faktörlerinin tatlısu habitat ve ekosistemleri üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-26 Tablo 8.2.2-21. Koruma önemine sahip tatlısu habitatlarının azalması/bozulması İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-27 Tablo 8.2.2-22. Duyarlılık Korunan ve hassas alanlar... 8.2-29 Tablo 8.2.2-23. Duyarlılık analizi Korunan ve hassas alanlar Yüksek duyarlılık... 8.2-29 Tablo 8.2.2-24. Duyarlılık analizi Korunan ve hassas alanlar Orta duyarlılık 8.2-30 Tablo 8.2.2-25. Etki faktörlerinin korunan ve hassas alanlar üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması... 8.2-31 Tablo 8.2.2-26. Etki faktörlerinin korunan ve hassas alanlar üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması... 8.2-35 iii

Tablo 8.2.2-27. Etki faktörlerinin korunan ve hassas alanlar üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-37 Tablo 8.2.3.-1. SCC/Hedef tür listesi Gruplara ayrılmış olan karasal flora türleri... 8.2-40 Tablo 8.2.3-2. Duyarlılık Karasal flora... 8.2-42 Tablo 8.2.3-3. Duyarlılık analizi Karasal flora... 8.2-43 Tablo 8.2.3-4. Etki faktörlerinin karasal flora üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması... 8.2-49 Tablo 8.2.3-5. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 1 İnşaat aşaması... 8.2-50 Tablo 8.2.3-6. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 2 İnşaat aşaması... 8.2-51 Tablo 8.2.3-7. Ardahan ve Kütahya - Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 2- İnşaat aşaması Yüksek etki... 8.2-52 Tablo 8.2.3-8. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 3 İnşaat aşaması... 8.2-57 Tablo 8.2.3-9. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 4 İnşaat aşaması... 8.2-58 Tablo 8.2.3-10. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 5 İnşaat aşaması... 8.2-59 Tablo 8.2.3-11. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 6 İnşaat aşaması... 8.2-59 Tablo 8.2.3-12. Etki faktörlerinin karasal flora üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması... 8.2-62 Tablo 8.2.3-13. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 1- İşletme aşaması... 8.2-63 Tablo 8.2.3-14. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 2- İşletme aşaması... 8.2-63 Tablo 8.2.3-15. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 3- İşletme aşaması... 8.2-64 Tablo 8.2.3-16. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 4- İşletme aşaması... 8.2-64 Tablo 8.2.3-17. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 5- İşletme aşaması... 8.2-65 Tablo 8.2.3-18. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 6- İşletme aşaması... 8.2-65 Tablo 8.2.3-19. Etki faktörlerinin karasal flora üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-66 iv

Tablo 8.2.3-20. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 1- İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-67 Tablo 8.2.3-21. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 2- İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-68 Tablo 8.2.3-22. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 3- İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-69 Tablo 8.2.3-23. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 4- İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-70 Tablo 8.2.3-24. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 5- İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-71 Tablo 8.2.3-25. Seçilen karasal flora türleri için uygun habitatların azalması/bozulması Grup 6- İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-71 Tablo 8.2.4-1. SCC/Hedef tür listesi Tatlısu florası... 8.2-73 Tablo 8.2.5-1. SCC/hedef tür listesi Memeliler... 8.2-75 Tablo 8.2.5-2. Duyarlılık Memeliler... 8.2-76 Tablo 8.2.5-3. Duyarlılık analizi Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalmasına/ bozulmasına karşı memelilerin duyarlılığı... 8.2-77 Tablo 8.2.5-4. Etki faktörlerinin memeliler üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması 8.2-79 Tablo 8.2.5-5. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması İnşaat aşaması... 8.2-80 Tablo 8.2.5-6. İnşaat aşamasında memeliler üzerine etkilerin en aza indirgenmesi için etki azaltıcı önlemler... 8.2-83 Tablo 8.2.5-7. Etki faktörlerinin memeliler üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması8.2-84 Tablo 8.2.5-8. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması İşletme aşaması... 8.2-85 Tablo 8.2.5-9. İnşaat aşamasında memeliler üzerine etkilerin en aza indirgenmesi için etki azaltıcı önlemler... 8.2-86 Tablo 8.2.5-10. Etki faktörlerinin memeliler üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-87 Tablo 8.2.5-11 Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması İşletmeye kapatma aşaması... 8.2-88 Tablo 8.2.6-1. SCC/hedef tür listesi Kuşlar... 8.2-91 Tablo 8.2.6-2. Duyarlılık Kuşlar... 8.2-94 Tablo 8.2.6-3. Duyarlılık analizi Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalmasına/bozulmasına karşı kuşların duyarlılığı... 8.2-95 v

Tablo 8.2.6-4. Etki faktörlerinin kuşlar üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması... 8.2-97 Tablo 8.2.6-5. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın küçülmesi/bozulması İnşaat aşaması... 8.2-99 Tablo 8.2.6-6. Ardahan ili - Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması Kuşlar- İnşaat aşaması Yüksek etki...8.2-101 Tablo 8.2.6-7. İnşaat aşamasında kuşlar üzerine etkilerin en aza indirgenmesi için etki azaltıcı önlemler...8.2-102 Tablo 8.2.6-8. Etki faktörlerinin kuşlar üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması...8.2-103 Tablo 8.2.6-9. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması İşletme aşaması...8.2-104 Tablo 8.2.6-10. Etki faktörlerinin kuşlar üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması...8.2-106 Tablo 8.2.6-11. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletmeye kapatma aşaması...8.2-107 Tablo 8.2.7-1. SCC/hedef tür listesi Sürüngenler...8.2-110 Tablo 8.2.7-2. Duyarlılık Sürüngenler...8.2-111 Tablo 8.2.7-3. Duyarlılık analizi Seçilen karasal fauna için uygun habitatların azalması/bozulmasına karşı sürüngenlerin duyarlılığı...8.2-112 Tablo 8.2.7-4. Etki faktörlerinin sürüngenler üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması. 8.2-114 Tablo 8.2.7-5. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması- İnşaat aşaması...8.2-115 Tablo 8.2.7-6. İnşaat aşamasında sürüngenler üzerine etkilerin en aza indirgenmesi için etki azaltıcı önlemler...8.2-117 Tablo 8.2.7-7. Etki faktörlerinin sürüngenler üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması 8.2-118 Tablo 8.2.7-8. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletme aşaması...8.2-119 Tablo 8.2.7-9. Etki faktörlerinin sürüngenler üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması...8.2-121 Tablo 8.2.7-10. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletmeye kapatma aşaması...8.2-122 Tablo 8.2.8-1. SCC/hedef tür listesi Amfibiler...8.2-125 Tablo 8.2.8-2. Duyarlılık Amfibiler...8.2-126 Tablo 8.2.8-3. Duyarlılık analizi Seçilen karasal fauna için uygun habitatların azalmasına/bozulmasına karşı amfibilerin duyarlılıkları...8.2-127 vi

Tablo 8.2.8-4. Etki faktörlerinin amfibiler üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması.8.2-129 Tablo 8.2.8-5. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - inşaat aşaması...8.2-130 Tablo 8.2.8-6. İnşaat aşamasında amfibiler üzerine etkilerin en aza indirgenmesi için etki azaltıcı önlemler...8.2-132 Tablo 8.2.8-7. Etki faktörlerinin amfibiler üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması8.2-133 Tablo 8.2.8-8. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletme aşaması...8.2-134 Tablo 8.2.8-9. Etki faktörlerinin amfibiler üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması...8.2-135 Tablo 8.2.8-10. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletmeye kapatma aşaması...8.2-136 Tablo 8.2.9.-1. SCC/Hedef tür listesi Karasal omurgasızlar...8.2-139 Tablo 8.2.9.-2. Duyarlılık Karasal omurgasızlar...8.2-145 Tablo 8.2.9.-3. Duyarlılık analizi Seçilen karasal fauna için uygun habitatların azalmasına/bozulmasına karşı karasal omurgasızların duyarlılıkları...8.2-146 Tablo 8.2.9-4. Etki faktörlerinin karasal omurgasızlar üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması...8.2-149 Tablo 8.2.9-5. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması- İnşaat aşaması...8.2-151 Tablo 8.2.9.-6. Ardahan ili - Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması SCC/hedef karasal omurgasız türleri - İnşaat aşaması - Yüksek etki...8.2-153 Tablo 8.2.9-7. Erzurum ili - Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması SCC/hedef karasal omurgasız türleri - İnşaat aşaması - Yüksek etki...8.2-154 Tablo 8.2.9-8. İnşaat aşamasında karasal omurgasızlar üzerine etkilerin en aza indirgenmesi için etki azaltıcı önlemler...8.2-157 Tablo 8.2.9-9. Etki faktörlerinin karasal omurgasızlar üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması...8.2-158 Tablo 8.2.9-10. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletme aşaması...8.2-159 Tablo 8.2.9-11. Etki faktörlerinin karasal omurgasızlar üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması...8.2-160 Tablo 8.2.9-12. Seçilen karasal fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletmeye kapatma aşaması...8.2-162 Tablo 8.2.10-1. SCC/Hedef tür listesi Tatlısu balıkları...8.2-163 vii

Tablo 8.2.10-2. Nehir geçişi tipleri...8.2-164 Tablo 8.2.10-3. Duyarlılık Tatlısu balıkları...8.2-164 Tablo 8.2.10-4. Duyarlılık analizi Tatlısu balıkları...8.2-165 Tablo 8.2.10-5. Etki faktörlerinin tatlısu balıkları üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması...8.2-166 Tablo 8.2.10-6. Seçilen tatlısu fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İnşaat aşaması...8.2-168 Tablo 8.2.10-7. Etki nin yüksek olduğu nehirler İnşaat aşaması...8.2-169 Tablo 8.2.10-8. Seçilen tatlısu balık türleri için uygun habitatın azalması/bozulması SCC/hedef tatlısu balıkları mevcudiyeti- İnşaat aşaması - Yüksek etki 8.2-170 Tablo 8.2.10-9. İnşaat aşamasında tatlısu balıkları üzerine etkilerin en aza indirgenmesi için etki azaltıcı önlemler...8.2-172 Tablo 8.2.10-10. Etki faktörlerinin tatlısu balıkları üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması...8.2-173 Tablo 8.2.10-11. Seçilen tatlısu fauna türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletme aşaması...8.2-174 Tablo 8.2.10-12. Etki faktörlerinin tatlısu balıkları üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması...8.2-175 Tablo 8.2.10-13. Seçilen tatlısu balık türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletmeye kapatma aşaması...8.2-176 Tablo 8.2.11-1. SCC/hedef tür listesi Tatlısu omurgasızları...8.2-177 Tablo 8.2.11-2. Nehir geçişi tipleri...8.2-177 Tablo 8.2.11-3. Duyarlılık Tatlısu omurgasızları...8.2-178 Tablo 8.2.11-4. Duyarlılık analizi Unio crassus...8.2-178 Tablo 8.2.11-5. Etki faktörlerinin tatlısu omurgasızları üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması...8.2-179 Tablo 8.2.11-6. Seçilen tatlısu omurgasız türleri için uygun habitatın azalması/bozulması - inşaat aşaması...8.2-180 Tablo 8.2.11-7. Etki nin yüksek olduğu nehirler İnşaat aşaması...8.2-181 Tablo 8.2.11-8. İnşaat aşamasında sucul omurgasızlar üzerine etkilerin en aza indirgenmesi için etki azaltıcı önlemler...8.2-182 Tablo 8.2.11-9. Etki faktörlerinin tatlısu omurgasızları üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması...8.2-182 Tablo 8.2.11-10. Etki faktörlerinin tatlısu omurgasızları üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması...8.2-184 viii

Tablo 8.2.11-11. Seçilen tatlısu omurgasızları için uygun habitatın azalması/bozulması - İşletmeye kapatma aşaması...8.2-185 ŞEKİLLER Sayfa No Şekil 8.2.3-1. Flora SCC/hedef tür Grup 2- İnşaat aşaması Yüksek etki - G1.1 Alnus, Betula, Populus veya Salix in baskın olduğu riparyan ve galeri ormanları (Ardahan) içerisinde KP 12+900 - KP 13+100 arası... 8.2-54 Şekil 8.2.3-2. Flora SCC/hedef tür - Grup 2 - İnşaat aşaması Yüksek etki - E3.4 Nemli ya da ıslak ötrofik ve mezotrofik çayırlar (Ardahan) içerisinde KP 43+200 KP 43+400 arası... 8.2-55 Şekil 8.2.3-3. Flora SCC/hedef tür - Grup 2- İnşaat aşaması Yüksek etki - G1.3 Akdeniz riparyan ormanları (Kütahya) içerisinde KP 1450+800 - KP 1451+000 arası... 8.2-56 Şekil 8.2.6-1. Kuşlar - SCC/hedef türler Ardahan ilinde etki nin yüksek olduğu alan...8.2-100 Şekil 8.2.9-1. Hedef arthropoda türleri Ardahan ilinde etki nin yüksek olduğu alan...8.2-152 Şekil 8.2.9-2. Hedef arthropoda türleri Erzurum ilinde etki nin yüksek olduğu alan...8.2-153 ix

EKLER Ek 4.5: Etki hesaplamaları x

KISALTMALAR CR ÇED D DD EA EN EUNIS G IFC IUCN KP LC m NT O ÖBA ÖÇKB ÖDA ÖKA ÖKEA R SCC TANAP TBKK TKK TKKK VU Kritik Çevresel Etki Değerlendirmesi Düşük Etki Seviyesi Yetersiz verili Etki Alanı Tehlikede Avrupa Doğa Bilgi Sistemi Genişlik Uluslararası Finans Kurumu Doğa ve Doğal Kaynakların Korunması İçin Uluslararası Birlik Kilometre Noktası Düşük Riskli Metre Tehdide Açık Orta Etki Seviyesi Önemli Bitki Alanı Özel Çevre Koruma Bölgesi Önemli Doğa Alanı Önemli Kuş Alanı Öncelikli Kelebek Alanı Bölgesel Endemik Tür Hedef Türler Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı Türkiye Kuşlarının Kırmızı Listesi Türkiye Kelebeklerinin Kırmızı Kitabı Duyarlı xi

W Y YÇA YYSK Geniş Dağılımlı Endemik Tür Yüksek Etki Seviyesi Yerel Çalışma Alanı Yüksek Yeraltı Suyu Koşulları xii

8.2. Biyolojik Özellikler - Karasal 8.2.1. Orman Alanları Orman alanları üzerine etkiler, Bölüm 8.2.2 de (Korunan ve Hassas Habitatlar) sunulmuştur. 8.2.2. Korunan ve Hassas Habitatlar 8.2.2.1. Karasal Habitat ve Ekosistemler Bu bölümde, TANAP Projesi nin inşaat, işletme ve işletmeye kapatma aşamalarında, projenin karasal habitat ve ekosistemler üzerine olası etkilerine ilişkin yapılan değerlendirme sunulmaktadır. Aşağıdaki değerlendirme unsuru, projenin karasal habitat ve ekosistemler üzerinde yaratabileceği etkileri anlamak için, değerlendirme sürecine rehberlik edecek parametreyi temsil etmektedir: koruma değerine sahip olan karasal habitatların azalması/bozulması. Etki değerlendirmesi, ÇED Raporu Bölüm 7 de sunulan, karasal flora ve fauna mevcut durum verileri ile Bölüm 3 te sunulan etki faktörlerinin tanımları çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Bileşenin duyarlılığı Duyarlılık, aşağıdaki parametrelere göre belirlenmektedir: karasal flora ve fauna türleri için gerçekleştirilen saha çalışmaları sırasında gözlemlenen SCC/hedef türlerin varlığı; güzergâh koridorunda potansiyel hedef türlerin varlığı; fauna türlerine ait göç yollarının ve göçmen ve/veya koloni oluşturan türlerin küresel açıdan önemli popülasyonlarını barındıran habitatların mevcudiyeti; ulusal ve/veya uluslararası açıdan tanınan yüksek biyoçeşitlilik değerine sahip alanların; örn. ÖDA, ÖKA, ÖBA, ÖKEA, Ramsar Alanları nın mevcudiyeti; Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı na göre Türkiye de habitatların ve ekosistemlerin koruma statüsünde önemli derecede düşüşe sebep olan tehdit ve tehlikelerin güncel. Duyarlılık analizi, mevcut durum tespiti çalışması sırasında toplanan ve yerel uzmanlar tarafından Bölüm 7 de değerlendirilen veriler ile IFC 2012 gereklilikleri uyarınca belirlenen ve yeniden gözden geçirilen hedef türler listesi çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Saha ve masabaşı çalışmalarının sonuçlarına göre, aşağıdaki karasal habitatlar tespit edilmiştir. 8.2-1

Tablo 8.2.2-1. Karasal habitat ve ekosistemler EUNIS KODU EUNIS ADI B1.6 Sahil kumulu çalılığı B2.2 Gel-git çizgisi üstündeki bitkisiz, hareketli çakıllı plaj B3.3 Angiospermli kayalık uçurum kaya tabakaları ve sahiller E1.00 Anadolu jipsli stebi E1.01 Marnlı step E1.22 Festucion valesiacae hâkim kurak alt kıtasal step E1.2B E1.2E Serpantin step İran-Anadolu stebi E2.1 Kalıcı mezotrofik meralar ve otlatma sonrası çayırlıklar E2.5 Step bölgesindeki çayırlıklar E3.4 Nemli ya da ıslak ötrofik ve mezotrofik çayırlar E4.4 Kalkerli alpin ve subalpin çayırlık E6.2 Kıtasal karasal tuzlu stepler F2.2 Her dem yeşil alpin ve subalpin fundalık ve çalılıklar F5.3 Yalancı maki G1.1 Alnus, Betula, Populus veya Salix in baskın olduğu riparyan ve galeri ormanları G1.3 Akdeniz riparyan ormanları G1.7 Termofil yaprak döken ormanlık G1.9 Nehir bulunmayan Betula, Populus tremula veya Sorbus aucuparia ormanları G1.A G1.C Mezo ve ötrofik Quercus, Carpinus, Acer, Tilia, Ulmus ağaçlarından oluşan orman Yüksek derecede suni, geniş yapraklı, yaprak döken orman ekim alanları G2.1 Akdeniz her dem yeşil Quercus ormanlığı G3.4 Tayganın güneyindeki Pinus sylvestris ormanlığı G3.5 Pinus nigra ormanı G3.75 Pinus brutia ormanı G3.9 Cupressaceae veya Taxaceae hâkim iğne yapraklı ormanlık G3.F G4.B Yüksek derecede yapay konifer plantasyonu Karışık Akdeniz Pinus ve termofil Quercus ormanlığı G5.1 Ağaç sırası H5.3 I1.1 Yoğun ve saf ekinler Son buzul faaliyetlerinden kaynaklanmayan mineralli yüzeylerdeki seyrek ya da vejetasyonsuz habitatlar I1.2 Pazar bahçelerinin ve bahçelerin karışık alanları I1.4 Pirinç tarlaları dâhil, su içindeki ekin tarlaları J1.2 Şehir çevresi ve köylerdeki konutlar J1.4 Halen kullanımda olan şehir ve banliyö sanayi ve ticaret merkezleri J2.3 Halen kullanımda olan kırsal endüstri ve ticaret alanları J2.43 Seralar J2.6 Terk edilmiş kırsal yapılar J3 Doğal madenleri işleyen endüstriyel alanlar J4.2 Otoyol ağları 8.2-2

EUNIS KODU EUNIS ADI J4.6 Kaldırımlar ve düzenlenmiş alanlar J4.7 Mezarlık inşa edilmiş alanlar X18 Ağaçlık step Karasal habitat ve ekosistem duyarlılığı; EUNIS III. seviye habitat kategorileri için bir uygunluk (yüksek, orta ve düşük) belirlenmesi, daha sonra karasal habitat ve ekosistemler için habitat duyarlılığı haritaları hazırlanması ile ortaya konmuştur. Bu kriterlere göre, habitatlar aşağıdaki üç ana kategoride değerlendirilmiştir: yüksek duyarlılık ndeki habitatlar: korumanın öncelik olduğu habitatlar; orta duyarlılık ndeki habitatlar: özel dikkat ya da yönetim gerektiren habitatlar; düşük duyarlılık ndeki habitatlar: nadir olmayan ya da hassas özellikler taşımayan, miras, estetik ve ekonomik önemi sınırlı habitatlar. Bu habitatların özel muhafaza veya yönetim tedbirlerine gereksinimi yoktur. Bileşenin duyarlılık değerlendirmesi, aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Tablo 8.2.2-2. Duyarlılık - Karasal habitat ve ekosistemler Duyarlılık unsuru Yüksek koruma önemi olan habitatlar Duyarlılık Düşük Orta Yüksek Türkiye Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı na göre biyoçeşitlilik üzerine düşük seviyede tehdit oluşturan ekosistemlerin parçası olan habitatların (tarımsal ekosistemler) varlığı; G1.C G3.F G5.1 I1.1 I1.2 I1.4 X18 Türkiye Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı na göre biyoçeşitlilik üzerine orta seviyede tehdit oluşturan ekosistemlerin parçası olan habitatların (düzlük alanlardaki orman alanları) varlığı; B3.3 E2.1 E3.4 E4.4 E6.2 F2.2 F5.3 G1.1 G1.3 G1.7 G2.1 G3.75 G3.9 G4.B H5.3 Türkiye Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı na göre biyoçeşitlilik üzerine yüksek seviyede tehdit oluşturan ekosistemlerin parçası olan habitatların (step, kıyı kumulları ve dağ ormanı ekosistemleri) varlığı; B1.6 B2.2 E1.00 E1.01 E1.22 E1.2B E1.2E E2.5 G1.9 G1.A G3.4 G3.5 Mevcut durum verilerinin detayları, Bölüm 7 de sunulmuştur. Duyarlılık analizinin sonuçlarına ise aşağıdaki tabloda yer verilmektedir. Aşağıdaki tabloda, her duyarlılık için alanların büyüklüğü (hektar olarak), il bazında doğudan batıya, gaz akışı yönünde, değerlendirilen proje bileşenin 500 m çevresindeki YÇA içerisinde belirtilmektedir. 8.2-3

Tablo 8.2.2-3. Duyarlılık analizi Karasal habitat ve ekosistemler Duyarlılık unsuru Duyarlılık Ardahan Kars Erzurum Erzincan Bayburt Gümüşhane Giresun Sivas Yozgat Kırşehir Kırıkkale Ankara Eskişehir Bilecik Kütahya Bursa Balıkesir Çanakkale Tekirdağ Edirne [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] Yüksek koruma önemine sahip habitatlar yüksek 442 642 1.269 5.912 190 1.014 0 4.485 1.155 394 820 875 1.375 213 220 1.003 227 82 6 28 orta 3.850 2.368 555 209 14 229 0 433 220 16 23 16 353 156 878 1.948 414 1.267 4 295 düşük 983 2.209 7.041 1.657 127 1.264 6 7.016 6.097 2.252 1.672 5.296 7.810 787 1.272 2.626 3.252 2.891 43 2.424 8.2-4

Toz ve partikül madde emisyonu Gaz kirleticilerinin emisyonu Yerel morfolojik değişimler Üst toprak kalitesi/elverişliliğinin azalması Gürültü emisyonu Yeni binaların/altyapının inşası Doğal bitki örtüsünün kaldırılması Yabancı türlerin girişi TANAP DOĞALGAZ İLETİM A.Ş. Duyarlılık unsuru Yüksek koruma önemine sahip habitatlar Yukarıdaki tabloda sunulan verilere göre yüksek duyarlılık ne sahip karasal habitatlar, koridor boyunca yer alan illerin tümünde mevcuttur ve toplam 20.351 hektarlık bir alanı kaplamaktadır (YÇA da haritalandırılan karasal habitatların % 22 si). Yüksek duyarlılık ne sahip en geniş alanlar, Erzincan ve Sivas illerinde bulunmaktadır. Orta duyarlılık ndeki alanların toplam büyüklüğü 13.248 hektardır (YÇA da haritalandırılan karasal habitatların % 14 ü). Orta seviyede duyarlılığa sahip en geniş alanlar, Ardahan ve Kars illerinde yer almaktadır. Düşük duyarlılık ndeki alanların toplam büyüklüğü 56.725 hektardır (YÇA da haritalandırılan karasal habitatların % 61 i). Düşük seviyede duyarlılığa sahip en geniş alanlar Eskişehir, Yozgat, Erzurum ve Sivas illerinde bulunmaktadır. İnşaat aşamasındaki etkiler Etki faktörleri Proje analizine göre, inşaat aşamasında karasal habitat ve ekosistemler üzerinde etkileri olması muhtemel etki faktörleri ve etki alanları, aşağıdaki gibidir: toz emisyonu: 200 m; gaz kirleticilerinin emisyonu: 500 m; yerel morfolojik değişimler: proje bileşenlerinin ayak izi; üst toprak kalitesi/elverişliliğinin azalması: proje bileşenlerinin ayak izi; gürültü emisyonu: 500 m; yeni binaların ve altyapının inşası: proje bileşenlerinin ayak izi; doğal bitki örtüsünün kaldırılması: proje bileşenlerinin ayak izi; yabancı türlerin girişi: proje bileşenlerinin ayak izi. İnşaat aşamasında, etki faktörlerinin çeşitli proje bileşenleri açısından yoğunlukları, aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Etki şiddetinin hesaplanmasına ait detaylara ise Ek 4.5 te yer verilmiştir. Tablo 8.2.2-4. Etki faktörlerinin karasal habitat ve ekosistemler üzerindeki yoğunlukları İnşaat aşaması Proje bileşeni Boru hattı - karasal Boru hattı - denizel Yol geçişi - açık kazı Yol geçişi - kazısız Demiryolu geçişi Kanal geçişi - açık kazı O O O O O - Y O D O D - D - - D O O O D O - O O D D D O O - O D D D D O O - O O O O O D O - O O 8.2-5

Toz ve partikül madde emisyonu Gaz kirleticilerinin emisyonu Yerel morfolojik değişimler Üst toprak kalitesi/elverişliliğinin azalması Gürültü emisyonu Yeni binaların/altyapının inşası Doğal bitki örtüsünün kaldırılması Yabancı türlerin girişi TANAP DOĞALGAZ İLETİM A.Ş. Proje bileşeni Kanal geçişi - kazısız Nehir geçişi - açık kazı Nehir geçişi kazısız YYSK içinden boru hattı Kompresör istasyonları D D D D O - O D O O O D O - Y O D D D D O - O D O O O O O - Y O O O D Y O Y Y O Kamp sahaları Y Y - O O Y Y O Blok vana/pig/ ölçüm istasyonu Boru stok sahaları Boru hattı döşenmesi Geçici ulaşım yolları Kalıcı ulaşım yolları Etki değerlendirmesi D D D D O O O O O O - O O O Y O D O O - O - - D O D D D O - O D O D O D O - O D İnşaat faaliyetleri, inşaat öncesi saha hazırlık faaliyetleri ile ilgili olarak, doğal bitki örtüsünün kaldırılması sebebiyle karasal habitat ve ekosistemleri doğrudan etkileyecektir. Doğal bitki örtüsünün kaldırılması, özellikle inşaat koridorunda ağaçların kesilmesi ile çalılık ve otsu türlerin kazınarak kaldırılması şeklinde gerçekleştirilecektir. Toz emisyonları; hafriyat malzemesinin taşınması, toprağın depolanması ve asfaltlanmamış yollardaki araç trafiğine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Karasal habitatlar üzerine etkilerin lokal ve inşaat sahalarının çevresi ile sınırlı olması beklenmektedir. Gaz kirleticilerinin, özellikle NO x ve CO gazlarının emisyonları, araç ve makine egzozları ile elektrik üretim ekipmanı gibi sabit kaynaklardan çıkan emisyonlara bağlı olarak ortaya çıkabilir. Karasal habitatlar üzerindeki etkilere, kirleticilerin flora türleri üzerinde birikmesi sebep olabilir. Hava emisyonları, yaban hayatının sağlığını dolaylı olarak habitat üzerinde sebep olduğu değişim ile kontamine toprak ve vejetasyonun sindirilmesi yoluyla etkileyebilmektedir. Kazı ve dip tarama faaliyetleri ile alanların tesviyesi ve düzeltilmesi gereklilikleri sebebiyle, yerel morfolojik değişimler meydana gelmektedir. Bu durum, lokal mikrohabitatları (örn. hidrolojik koşulları) etkileyebilmektedir. Proje faaliyetlerine bağlı olarak üst toprak kalitesi/elverişliliğinin azalması toprak işlerine, toprağın ağır makineler tarafından sıkıştırılmasına, makine ve araçlardan kazara meydana gelen yakıt ve yağ döküntülerine veya atık suların uygunsuz şekilde deşarj edilmesine bağlı olarak toprağın doğrudan kontamine olması ve toprak erozyonunda artış nedeniyle (örneğin bitki örtüsündeki azalmanın sonucunda) ortaya çıkabilmektedir. İnşaat makinelerine ve inşaat malzemelerinin taşınmasına bağlı olarak, inşaat aşamasında gürültü emisyonu ortaya çıkmaktadır. Gürültü yaban hayatını, özellikle de 8.2-6

kuşları habitat uygunluğu açısından etkileyerek, karasal habitatlar üzerinde etkilere sebep olabilmektedir. Yeni binaların ve altyapının inşası, inşaat aşaması süresince geçici konaklama tesisleri, atölyeler ve yardımcı tesislerin inşası ile fiziksel ayak izi ile ilişkilendirilebilir. Yabancı flora ve fauna türleri, proje alanına kazara birçok farklı yolla girebilir. Bunlar arasında, bireylerin, tohumların ve üreme yapılarının farklı alanlardan gelen toprağa karışması veya inşaat malzemesi için kullanılan araçlara ve makinelere tutunması sıralanabilir. Bozulmuş ekosistemler, fırsatçı yabancı türlerin istilâsına özellikle hassastır. Birçok istilâcı yabancı tür, yerli türlerden daha hızlı büyümekte ve üremektedir. Böylelikle bu türler, yöreye özgü türlerin yerini alarak koloni oluşturdukları alanın kompozisyonunu bütünüyle değiştirirler. Karasal habitat ve ekosistemler için dikkate alınan değerlendirme unsuru, aşağıdaki gibidir: koruma önemi olan karasal habitatların azalması/bozulması. Etkinin önemi, etki faktörleri ile bileşenin duyarlılığı arasındaki ilişkinin sonucuna göre değerlendirilmektedir. Etkinin önemi, Bölüm 3 te sunulan kriterlere göre tanımlanmaktadır. Etki değerlerinin hesaplanmasına ilişkin detaylar ise Ek 4.5 te sunulmuştur. Doğudan batıya gaz akış yönünü takip ederek her il için (her bir etki nde etkilenen alanlar için hektar olarak) belirlenen duyarlı unsurlar açısından, proje bileşenlerinin karasal habitat ve ekosistemleri üzerine etkileri, aşağıdaki tablolarda özetlenmektedir. Koruma önemine sahip karasal habitatların azalması/bozulması Tablo 8.2.2-5. Yüksek koruma önemine sahip karasal habitatların azalması/bozulması İnşaat aşaması İl İhmal edilebilir etki [ha] Düşük etki [ha] Orta etki [ha] Yüksek etki [ha] Ardahan 174 5.018 82 - Kars 929 4.212 78 - Erzurum 644 8.158 63 - Erzincan 1.131 6.617 30 - Bayburt 73 258 - - Gümüşhane 212 2.152 143 - Giresun 6 - - - Sivas 3.053 8.682 199 - Yozgat 1.816 5.568 88 - Kırşehir 1.054 1.592 17 - Kırıkkale 1.011 1.495 9 - Ankara 2.354 3.775 58 - Eskişehir 3.434 5.977 127 - Bilecik 321 827 8-8.2-7

İl İhmal edilebilir etki [ha] Düşük etki [ha] Orta etki [ha] Yüksek etki [ha] Kütahya 603 1.765 3 - Bursa 1.165 4.295 116 - Balıkesir 1.197 2.645 50 - Çanakkale 613 3.621 6 - Tekirdağ 33 19 - - Edirne 354 2.388 5 - İhmal edilebilir etkiler, güzergâh koridoru boyunca yer alan bütün illerde mevcuttur. Etki nin ihmal edilebilir olduğu alanların toplam büyüklüğü 20.177 hektardır (YÇA da haritalandırılan karasal habitatların % 22 si). Bu alanlar, 6 hektar (Giresun) ile 3.434 hektar (Eskişehir) arasında değişmektedir. Düşük etki, Giresun hariç bütün illerde görülmekte ve inşaat aşamasında karasal habitat ve ekosistemler üzerindeki en önemli etki ni oluşturmaktadır. Etki nin düşük olduğu alanların toplam büyüklüğü 69.064 hektardır (YÇA da haritalandırılan karasal habitatların % 74 ü). Söz konusu alanlar 19 hektar (Tekirdağ) ile 8.682 hektar (Sivas) arasında değişmektedir. Orta seviyede etkiler Bayburt, Giresun ve Tekirdağ hariç bütün illerde görülmektedir. Orta etki ne sahip alanların toplam büyüklüğü 1.082 hektardır (YÇA da haritalandırılan karasal habitatların % 1 inden az). Bu alanlar, düşük etki ndeki alanlardan oldukça azdır ve büyüklükleri 5 hektar (Edirne) ile 199 hektar (Sivas) arasında değişmektedir. Yüksek etki nin öngörüldüğü alan bulunmamaktadır. Bulgular ve öneriler İnşaat aşaması etki değerlendirmesine ait yukarıda sunulan bulgular, aşağıda özetlenmektedir: koruma önemine sahip habitatların azalmasına ve/veya bozulmasına neden olan orta seviyedeki etkiler, daha çok boru hattının döşenmesi, yol ve demiryolu geçişleri, kamp sahaları ve YÜT lerle ilgili çalışmalara bağlı olarak doğal bitki örtüsünün kaldırılması (her ilde araştırılan alanların tamamında en yüksek değere sahip) ile ilgilidir. Bu habitatların duyarlılık seviyeleri orta (özellikle düzlük alanlardaki orman alanları ve çayırlar) ve yüksek (step, kıyı kumulları ve Ardahan, Erzurum ve Kars illerindeki ormanlık dağ ekosistemleri) olarak değerlendirilmiştir. etki faktörleri için kaydedilen en yüksek değer, genellikle farklı proje bileşenlerinin aynı toprak parçası üzerinde bulunmasına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durum, aynı coğrafi alanda gerçekleştirilen farklı faaliyetlerin birbirleriyle etkileşimi sonucu bileşik veya çoğalan etkilere sebep olabilmektedir. Yukarıda belirtilen alanlarda, bileşen üzerine etki eden başlıca etki faktörleri dikkate alındığında, inşaat faaliyetlerinin başlamasından önce alınması önerilen önlemler, aşağıda sunulmaktadır. Gerek duyulması halinde, flora ve fauna hedef türlerinin bulunması muhtemel alanların araştırılması önerilmektedir. Söz konusu çalışmalar, göz önünde bulundurulan takson üzerine uzmanlar tarafından gerçekleştirilmeli, inşaat faaliyetleri başlamadan ve 8.2-8

tercihen araştırılan takson açısından uygun mevsimlerde (örn. flora türleri için çiçeklenme dönemi) gerçekleştirilmelidir. Hedef türlerin bulunması halinde, Bölüm 8.2.3, 8.2.5, 8.2.6, 8.2.7, 8.2.8 ve 8.2.9 da belirtilen öneriler uygulanmalıdır. Habitat kaybının en aza indirgenmesi için geçici çalışma alanlarının büyüklüğü, özellikle de yukarıdaki etki analizi sonucunda orta ve yüksek artık etkilerin bulunması muhtemel aşağıdaki YÜT lerde, mümkün olduğunca sınırlandırılmalıdır: Balıkesir deki kompresör istasyonu; Ardahan daki kompresör istasyonu; Bursa da KP1560+200 - KP 1560+600 arasındaki kamp sahaları; Sivas ta KP 580+800 - KP 581+100, Gümüşhane de KP 501+900 - KP 502+200 arasındaki blok vana/pig/ölçüm istasyonları. İnşaat faaliyetlerinin sonunda, habitat ve ekosistemlerin önceki ekolojik fonksiyonlarını yerine getirebilir hale dönüştürülmesi için Erozyon, Eski Haline Getirme ve Peyzaj Planı başlıklı dokümanda belirtilen düzeltme ve eski haline getirme tedbirleri uygulanacaktır. Belli alanlar için özel etki azaltıcı önlemler de Biyoçeşitlilik Eylem Planı (BEP) çerçevesinde ayrıntılı biçime ele alınacaktır. Proje tarafından etkilenmesi muhtemel farklı EUNIS habitatları için yerel uzmanlar tarafından önerilen etki azaltıcı önlemler aşağıdaki gibidir. EUNIS KODU Tablo 8.2.2-6. Karasal habitat ve ekosistemler Etki azaltıcı önlemler EUNIS HABİTATI ÖNERİLEN ETKİ AZALTICI ÖNLEMLER ÖNERİLER E1.00 Anadolu jipsli stebi E1.01 Marnlı stepler E1.22 E1.2B E1.2E E3.4 E4.4 E6.2 Festucion valesiacae hâkim kurak alt kıtasal step Serpantin step İran-Anadolu stebi Nemli ya da ıslak ötrofik ve mezotrofik çayırlar Kalkerli alpin ve subalpin çayırlık Kıtasal karasal tuzlu stepler Toprak, organik madde açısından oldukça fakirdir. Üst toprak kenarda depolanmalı, inşaat bittikten sonra yine üst katman olarak serilmeli, doğal tohumlar inşaat faaliyetleri başlamadan önce toplanmalı ve üst toprağa ekilmelidir. Toprak, organik madde açısından oldukça fakirdir. Ancak bu habitatlar birçok endemik ve sınırlı alanda dağılım gösteren türü barındırmaktadır. Üst toprak kenarda depolanmalı, inşaat bittikten sonra yine üst katman olarak serilmeli, doğal tohumlar inşaat faaliyetleri başlamadan önce toplanmalı ve üst toprağa ekilmelidir. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Bu habitatlarda toprak neredeyse yok gibidir. Dolayısıyla, mevcut üst toprak iyice sıyrılmalı, depolanmalı ve inşaat faaliyetleri bittikten sonra uygun şekilde yeniden serilmelidir. Bölgesel endemik türlerin bulunması halinde, inşaat faaliyetleri başlamadan önce yeterli miktarda tohum toplanmalı ve habitatın biyorestorasyonunda kullanılmalıdır. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Habitatın inşaat faaliyetlerine duyarlı olması sebebiyle, inşaat faaliyetleri, eğer mümkünse, kış mevsimi başlamadan bir mevsimde tamamlanmalıdır. Önceden depolanan üst Bu habitatlarda ortaya çıkması muhtemel etkilerin en aza indirgenmesi amacıyla, inşaat faaliyetleri Temmuz-Kasım döneminde gerçekleştirilmelidir. Bu habitatlarda ortaya çıkması muhtemel etkilerin en aza indirgenmesi amacıyla inşaat faaliyetleri Temmuz-Kasım döneminde gerçekleştirilmelidir. Kısıtlama yok. Güzergâhın bu habitattan geçtiği yükseklikte (Sivas ta 2.600 m), tohumlar Ağustos ayında olgunlaşmaktadır. Dolayısıyla, inşaat faaliyetlerinin Ağustos-Ekim döneminde gerçekleştirilmesi uygun olacaktır. Kısıtlama yok. Kısıtlama yok. Kısıtlama yok. Habitatın kış ve ilkbahar mevsimlerinde su ile kaplı olması sebebiyle, inşaat faaliyetleri Haziran-Ekim 8.2-9

EUNIS KODU F2.2 G1.1 G1.3 G1.7 G1.9 G1.A G2.1 G3.4 EUNIS HABİTATI ÖNERİLEN ETKİ AZALTICI ÖNLEMLER ÖNERİLER Her dem yeşil alpin ve subalpin fundalık ve çalılıklar Alnus, Betula, Populus veya Salix in baskın olduğu riparyan ve galeri ormanları Akdeniz riparyan ormanları Termofil yaprak döken ormanlık Nehir bulunmayan Betula, Populus tremula veya Sorbus aucuparia ormanları Mezo ve ötrofik Quercus, Carpinus, Acer, Tilia, Ulmus ağaçlarından oluşan orman Akdeniz her dem yeşil Quercus ormanlığı Tayganın güneyindeki Pinus sylvestris ormanlığı G3.5 Pinus nigra ormanı G3.F G4.B Yüksek derecede yapay konifer plantasyonu Karışık Akdeniz Pinus ve termofil Quercus ormanlığı G5.1 Ağaç sırası X18 Ağaçlık step toprak tekrar eski yerine serilmelidir. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Bu habitat nehir kıyılarında bulunmaktadır. Erozyonun önlenmesi amacıyla, her bir nehir geçişi için biyorestorasyon teknikleri araştırılmalı ve inşaatın bitiminden hemen sonra uygulanmalıdır. Bu habitat nehir kıyılarında bulunmaktadır. Erozyonun önlenmesi amacıyla, her bir nehir geçişi için biyorestorasyon teknikleri araştırılmalı ve inşaatın bitiminden hemen sonra uygulanmalıdır. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Bu habitat da hassastır. Toprak yönetimi uygun şekilde uygulanmalı ve inşaat faaliyetleri Ağustos-Ekim döneminde tamamlanmalıdır. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Bu habitatlar gerek habitat özellikleri, gerekse barındırdıkları sınırlı alanda dağılım gösteren türler açısından lokal öneme sahiptir. Dolayısıyla, bu habitat için de toprak yönetimi son derece önemlidir. Mevcut üst toprak iyice sıyrılmalı, depolanmalı ve inşaat faaliyetleri tamamlandıktan sonra uygun şekilde yeniden serilmelidir. Lokal endemik türlerin tohumları toplanarak habitatın biyorestorasyonunda kullanılmalıdır. Güzergâh boyunca Bursa ilinde bulunan serpantin kaya üzerinde gelişim gösteren Pinus nigra ağaçlıkları gerek habitat özellikleri, gerekse barındırdıkları sınırlı alanda dağılım gösteren türler açısından önemlidir. Dolayısıyla, bu habitat için de toprak yönetimi son derece önemlidir. Mevcut üst toprak iyice sıyrılmalı, depolanmalı ve inşaat faaliyetleri tamamlandıktan sonra uygun şekilde yeniden serilmelidir. Lokal endemik türlerin tohumları toplanarak habitatın biyorestorasyonunda kullanılmalıdır. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Güzergâh boyunca Bursa ilinde bulunan serpantin kaya üzerinde gelişim gösteren Pinus nigra ağaçlıkları gerek habitat özellikleri, gerekse barındırdıkları sınırlı alanda dağılım gösteren türler açısından önemlidir. Dolayısıyla, bu habitat için de toprak yönetimi son derece önemlidir. Mevcut üst toprak iyice sıyrılmalı, depolanmalı ve inşaat faaliyetleri tamamlandıktan sonra uygun şekilde yeniden serilmelidir. Lokal endemik türlerin tohumları toplanarak habitatın biyorestorasyonunda kullanılmalıdır. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. Bu habitat için üst toprak yönetimi yeterli olacaktır. döneminde gerçekleştirilmelidir Kısıtlama yok. İnşaat faaliyetlerinin suyun en az miktarda olduğu dönemde gerçekleştirilmesi önerilmektedir. İnşaat faaliyetlerinin suyun en az miktarda olduğu dönemde gerçekleştirilmesi önerilmektedir. Kısıtlama yok. İnşaat faaliyetlerinin Ağustos-Ekim döneminde gerçekleştirilmesi uygundur. Kısıtlama yok. Kısıtlama yok. İnşaat faaliyetlerinin Ağustos-Ekim döneminde gerçekleştirilmesi uygundur. Kısıtlama yok. Kısıtlama yok. İnşaat faaliyetlerinin Temmuz-Kasım döneminde gerçekleştirilmesi uygundur. Kısıtlama yok. Kısıtlama yok. 8.2-10

İşletme aşamasındaki etkiler Etki faktörleri Proje analizine göre, işletme aşamasında karasal habitat ve ekosistemler üzerinde etkileri olması muhtemel etki faktörleri ve etki alanları, aşağıdaki gibidir: toz ve partikül madde emisyonu: YÜT lerden 500 m uzaklıkta; gaz kirleticilerinin emisyonu: YÜT lerden 500 m uzaklıkta; üst toprak kalitesi/elverişliliğinin azalması: proje bileşenlerinin ayak izi; gürültü emisyonu: 500 m. Çeşitli proje bileşenleri için işletme aşamasındaki etki faktörlerinin yoğunlukları, aşağıdaki tabloda verilmiştir. Etki şiddetinin hesaplanmasına ait detaylara ise Ek 4.5 te yer verilmektedir. Tablo 8.2.2-7. Etki faktörlerinin karasal habitat ve ekosistemler üzerindeki yoğunlukları İşletme aşaması Proje bileşeni Toz ve partikül madde emisyonu Gaz kirleticilerinin emisyonu Gürültü emisyonu Üst toprak kalitesi/elverişliliğinin azalması Boru hattı - karasal - - - - Boru hattı - denizel - - - - Yol geçişi - açık kazı - - - - Yol geçişi - kazısız - - - - Demiryolu geçişi - - - - Kanal geçişi - açık kazı - - - - Kanal geçişi - kazısız - - - - Nehir geçişi - açık kazı - - - - Nehir geçişi kazısız - - - - YYSK içinden boru hattı - - - - Kompresör istasyonları D Y Y Y Kamp sahaları - - - - Blok vana/pig/ ölçüm istasyonu - - O O Boru stok sahaları - - - - Boru hattı döşenmesi - - - - Geçici ulaşım yolları - - - - Kalıcı ulaşım yolları - - O O Etki değerlendirmesi Projenin işletme aşamasında, karasal habitat ve ekosistemler üzerine etkilerin daha az olması beklenmektedir. Genel olarak, bileşen üzerinde etkisi olan başlıca etki faktörleri, kompresör istasyonlarının gaz türbinlerinden kaynaklı toz ve gaz kirleticilerinin emisyonları, özellikle NO x ve CO ile yine gaz türbinleri ile boru hattının rutin işletim bakım faaliyetlerine bağlı gürültü emisyonudur. Karasal habitatlar üzerine etkiler, toz ve kirleticilerin flora türlerinin yaprakları üzerinde birikmesi ile karasal türler üzerine doğrudan etkiler (örn. soluma yoluyla) şeklinde 8.2-11

ortaya çıkabilir. Hava emisyonları yaban hayatı sağlığını, habitatta sebep olduğu değişiklikler ile toprak ve vejetasyonun sindirilmesi yoluyla dolaylı olarak da etkileyebilir. İşletme aşamasında gürültü YÜT lerdeki, özellikle de kompresör istasyonlarındaki (örn. kompresör birimleri, gaz soğutma sistemleri) faaliyetlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Gürültü, yaban hayatını, özellikle de kuşlar açısından habitat uygunluğunu etkileyerek karasal habitatlar üzerinde etkilere sebep olabilir. İşletme aşamasında blok vana, pig istasyonları, ölçüm istasyonları, kompresör istasyonları ve yeni yollar tarafından kullanılan alanlarda doğal habitat kayıpları (üst toprak kalitesinin ve elverişliliğinin azalması) yaşanacaktır. Üst toprak kalitesi/elverişliliğinin azalması; toprağın gerekli işlevlerini yerine getirebilme kapasitesinde düşüşe sebep olarak toprak verimliliğinin azalması, doğal habitatların tükenmesi ve habitat parçalanması gibi etkiler sebebiyle karasal habitatları etkileyebilecektir. Karasal habitatlar ve ekosistemler için dikkate alınan değerlendirme unsuru, aşağıdaki gibidir: koruma önemine sahip olan karasal habitatların azalması/bozulması. Etkinin önemi, etki faktörleri ile bileşenin duyarlılığı arasındaki ilişkinin sonucuna göre değerlendirilme ve Bölüm 3 te sunulan kriterlere göre tanımlanmaktadır. Etki değerlerinin hesaplanmasına ilişkin detaylara ve etki değerlerine ise Ek 4.5 te yer verilmektedir. Doğudan batıya gaz akış yönünü takip ederek her il için (her bir etki nde etkilenen alanlar için hektar olarak) belirlenen duyarlı unsurlar açısından, proje bileşenlerinin karasal habitat ve ekosistemleri üzerine etkileri aşağıdaki tablolarda özetlenmektedir. Koruma önemine sahip karasal habitatların azalması/bozulması Tablo 8.2.2-8. Yüksek koruma önemine sahip karasal habitatların azalması/bozulması İşletme aşaması İl İhmal edilebilir etki [ha] Düşük etki [ha] Orta etki [ha] Yüksek etki [ha] Ardahan 1.420 177 0 0 Kars 1.010 0 0 0 Erzurum 1.591 0 0 0 Erzincan 3.118 0 0 0 Bayburt 0 0 0 0 Gümüşhane 992 0 0 0 Giresun - - - - Sivas 3.092 12 - - Yozgat 2.017 - - - Kırşehir 458 - - - Kırıkkale 634 - - - Ankara 1.589 - - - Eskişehir 3.026 - - - Bilecik 199 - - - 8.2-12

İl İhmal edilebilir etki [ha] Düşük etki [ha] Orta etki [ha] Yüksek etki [ha] Kütahya 225 - - - Bursa 830 - - - Balıkesir 985 132 - - Çanakkale 1.403 - - - Tekirdağ 53 - - - Edirne 611 - - - İhmal edilebilir etkiler, güzergâh koridoru boyunca Bayburt ve Giresun hariç bütün illerde mevcuttur. Etki nin ihmal edilebilir olduğu alanların toplam büyüklüğü 23.253 hektardır (YÇA da haritalandırılan karasal habitatların % 25 i). Söz konusu alanlar 53 hektar (Tekirdağ) ile 3.092 hektar (Sivas) arasında değişmektedir. Düşük etki Ardahan, Sivas ve Balıkesir illerinde beklenmektedir. Etki nin düşük olduğu alanların toplam büyüklüğü 321 hektardır (YÇA da haritalandırılan karasal habitatların % 0,3 ü). Söz konusu alanlar 12 hektar (Sivas) ile 177 hektar (Ardahan) arasında değişmektedir. Orta ve yüksek etki seviyelerinin görüldüğü alan bulunmamaktadır. Bulgular ve öneriler Yukarıda belirtilen alanlarda bileşen üzerindeki ihmal edilebilir ve düşük seviyede etkiler dikkate alınarak, Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı kapsamında açıklanan standart etki azaltıcı önlemlere ilave herhangi bir etki azaltıcı önlem alınması önerilmemektedir. İşletmeye kapatma aşamasındaki etkiler Proje analizine göre, işletmeye kapatma aşamasında karasal habitat ve ekosistemler üzerinde etkileri olması muhtemel etki faktörleri ve etki alanları, aşağıdaki gibidir: toz ve partikül madde emisyonu: 200 m; gaz kirleticilerinin emisyonu: 500 m; saha restorasyonu: proje bileşenlerinin ayak izi; gürültü emisyonu: YÜT lerden 500 m uzaklıkta; yabancı türlerin girişi: proje bileşenlerinin ayak izi. Çeşitli proje bileşenleri için işletmeye kapatma aşamasındaki etki faktörlerinin yoğunlukları, aşağıdaki tabloda verilmiştir. Etki şiddetinin hesaplanmasına ait detaylara ise Ek 4.5 te yer verilmiştir. Tablo 8.2.2-9. Etki faktörlerinin karasal habitat ve ekosistemler üzerindeki yoğunlukları İşletmeye kapatma aşaması Proje bileşeni Toz emisyonu Gaz kirleticilerinin emisyonu Gürültü emisyonu Saha restorasyonu Yabancı türlerin girişi Boru hattı - karasal - - - - - Boru hattı - denizel - - - - - Yol geçişi - açık kazı D D D - D Yol geçişi - kazısız D D D - D 8.2-13

Proje bileşeni Toz emisyonu Gaz kirleticilerinin emisyonu Gürültü emisyonu Saha restorasyonu Yabancı türlerin girişi Demiryolu geçişi D D D - D Kanal geçişi - açık kazı D D D - D Kanal geçişi - kazısız D D D - D Nehir geçişi - açık kazı D D D - O Nehir geçişi kazısız D D D - O YYSK içinden boru hattı D D D - D Kompresör istasyonları O O O O O Kamp sahaları - - - - - Blok vana/pig/ ölçüm istasyonu O D D D O Boru stok sahaları - - - - - Boru hattı döşenmesi - - - - - Geçici ulaşım yolları - - - - - Kalıcı ulaşım yolları O D O D O Etki değerlendirmesi Atmosferdeki toz emisyonları, çorak topraklardan veya araçların geçişi sebebiyle oluşan türbülans gibi rüzgâr etkisinden kaynaklanabilir. Ancak karasal habitatlar üzerine etkilerin lokal ve inşaat sahalarının çevresi ile sınırlı olması beklenmektedir. Bu değerlendirmede dikkate alınan gaz kirleticileri, hidrokarbon yakılmasının yan ürünü olan NO x ve CO gazlarıdır. Emisyonlar, araçlar ile sabit kaynaklar için farklı teknikler kullanılarak hesaplanmıştır. Karasal habitatlar üzerine etkiler, flora türleri üzerinde toz ve kirleticilerin birikmesine bağlı olarak ortaya çıkabilir. Hava emisyonları, yaban hayatının sağlığını dolaylı olarak habitat üzerinde sebep olduğu değişim ve kontamine toprak ile vejetasyonun sindirilmesi yoluyla etkileyebilmektedir. Gürültünün ana kaynağı, işletmeye kapatma faaliyetleri sırasında kullanılan ekipman ve araçlar ile yıkım malzemelerinin (örn. ekskavatör, hidrolik çekiçli ekskavatör, vinç, kamyon) taşınması olacaktır. Gürültü yaban hayatını, özellikle de kuşlar açısından habitat uygunluğunu etkilemek suretiyle karasal habitatlar üzerinde etkilere sebep olabilir. Genel olarak işletmeye kapatma faaliyetleri, karasal habitat ve ekosistemleri inşaat aşaması için tanımlanan mekanizmaya benzer şekilde etkileyecektir. İşletmeye kapatma aşaması, özellikle YÜT lerde gerçekleştirilecektir. Dolayısıyla, olası etkilerin inşaat aşamasındakilerle benzer olması ve en yakındaki ekolojik alıcılarla sınırlı kalması beklenmektedir. Yabancı flora ve fauna türleri, proje alanına kazara, örneğin farklı alanlardan gelen toprakla birlikte bireylerin, tohumların ve üreme yapılarının girişi gibi, birçok farklı yolla girebilir. Saha restorasyonu, tüm yerüstü ekipman ve yapılarını içeren YÜT lerin sökülmesini takiben gerçekleştirilecek olan üst toprak kalitesi/elverişliliğinin yeniden kazandırılması ile bağlantılıdır. Söz konusu çalışmalar, toprak erozyonu ile yabancı türlerin yayılmasını azaltmak suretiyle doğal bir yeniden kolonileşme sürecini başlatır, korunan ve duyarlı alanlar üzerinde olumlu etkilere sebep olur. 8.2-14

Karasal habitatlar ve ekosistemler için dikkate alınan değerlendirme unsuru, aşağıdaki gibidir: koruma önemi olan karasal habitatların azalması/bozulması. Etkinin önemi, etki faktörleri ile bileşenin duyarlılığı arasındaki ilişkinin sonucuna göre değerlendirilme ve Bölüm 3 te sunulan kriterlere göre tanımlanmaktadır. Etki değerlerinin hesaplanmasına ilişkin detaylar ve etki değerleri ise Ek 4.5 te sunulmaktadır. Doğudan batıya gaz akış yönünü takip ederek her il için (her bir etki nde etkilenen alanlar için hektar olarak) belirlenen duyarlı unsurlar açısından, proje bileşenlerinin karasal habitat ve ekosistemleri üzerine etkileri aşağıdaki tablolarda özetlenmektedir. Koruma önemine sahip karasal habitatların habitatlarının azalması/bozulması Tablo 8.2.2-10. Yüksek koruma önemine sahip karasal habitatların azalması/bozulması İşletmeye kapatma aşaması İl İhmal edilebilir etki [ha] Düşük etki [ha] Orta etki [ha] Yüksek etki [ha] Ardahan 553 4.722 - - Kars 177 5.026 - - Erzurum 369 8.492 - - Erzincan 838 6.910 - - Bayburt - 331 - - Gümüşhane 382 2.118 - - Giresun - 6 - - Sivas 750 10.855 - - Yozgat 271 7.125 - - Kırşehir 136 2.502 - - Kırıkkale 650 1.857 - - Ankara 161 5.905 - - Eskişehir 322 9.190 - - Bilecik 2 1.141 - - Kütahya 19 2.330 - - Bursa 343 5.226 - - Balıkesir 248 3.639 - - Çanakkale 48 4.138 - - Tekirdağ - 52 - - Edirne 21 2.719 - - İhmal edilebilir etkiler, Bayburt, Giresun ve Tekirdağ hariç bütün illerde görülmektedir. Etki nin düşük olduğu alanların toplam büyüklüğü 5.290 hektardır (YÇA da haritalandırılan karasal habitatların % 6 sı). Söz konusu alanlar 2 hektar (Bilecik) ile 838 hektar (Erzincan) arasında değişmektedir. Düşük etki, güzergâh boyunca yer alan bütün illerde mevcuttur. Etki nin ihmal edilebilir olduğu alanların toplam büyüklüğü 84.284 hektardır (YÇA da 8.2-15