KEMOTERAPİ ODASI, İLAÇLARIN LARIN HAZIRLANIŞI VE UYGULAMA ARAÇLARI Doç.. Dr. Ferah Ece İstanbul Bilim Üniversitesi Göğüs s Hastalıklar kları Anabilim Dalı
Onkoloji Tedavi Merkezi Onkoloji hemşireli ireliği i konusunda spesifikleşme, Terminal bakım m ve destek tedavilerinin verilebiliyor olması, Psikososyal hizmetlerin verilebilmesi, Eczane hizmetlerinin ideal düzeyde d olması,, merkezi ilaç hazırlama şartlarının n sağlanmas lanması,
Onkoloji Tedavi Merkezi Kemoterapi ve destek tedavi uygulanması konusunda temel eğitim e almış hekimin bulunması, Kemoterapi hazırlama, onkolojik hasta bakımı ve onkolojik hastaya yaklaşı şım m konusunda eğitim e almış hemşirelerin bulunması, Standart kemoterapi hazırlama şartlarının n bulunması
Onkoloji Tedavi Merkezi İlgili tüm t m branşlar ların n ve aktif Multidisipliner Tümör r Konseyi nin nin bulunması, Ayaktan ve yatarak kanser tedavisinin gerçekle ekleştirilebilmesi, Temel ve klinik araştırmalar rmaların yapılabilmesi, Veri toplama ve saklanması şartlarının n ideal düzeyde d olması,
Antineoplastik ilaçlarla larla tedavi uygulamaları sırasında hastaların ve bu tedaviyi uygulayan sağlık çalışanlarının n güvenlig venliği önemlidir ve bu ilaçlarla larla maruziyet riskinden korunması gereklidir
12 servis hemşiresi 13 onkoloji hemşiresi 5 eczane çalışanı (KT hazırlayan) 30 sağlıkl klı birey (kontrol) genotoksisite değerlendirmesi erlendirmesi Buccal hücrelerde DNA hasarı
120 sağlık çalışanı 60 onkoloji hemşiresi, genotoksisite değerlendirmesi erlendirmesi Lenfositlerde DNA hasarı
Mutat Res 2007 Mar 30;628(1):11-8. Epub 2007 Jan 16. Micronucleus induction and FISH analysis in buccal cells and lymphocytes of nurses administering antineoplastic drugs. Cavallo D, Ursini CL, Omedeo-Sale E, Iavicoli S. Department of Occupational Medicine, ISPESL-National Institute for Occupational Safety and Prevention, Monteporzio Catone, Rome, Italy. 23 hemşire 10 servis hem. 13 onkoloji hem. 20 sağlıkl klı birey Buccal hücrelerde genetik hasar
Sağlık k Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel MüdürlM rlüğü ü nün 10.05.2005 tarih ve 9260 sayılı genelgesinde Antineoplastik ilaçlarla larla güvenli çalışma rehberi mevcut
Günlük antineoplastik ilaç uygulama sayısı 7 ve daha fazla olan hastanelerde ilaçlar; lar; yalnız z ilaç hazırlama işleminin i yapıld ldığı ve tercihen eczanenin bu işi için in ayrılm lmış bir bölümünde, b eczanenin fiziki şartları uygun değilse yataklı tedavi kurumunun uygun bir bölümünde kurulacak Antineoplastik İlaç Hazırlama Merkezinde hazırlan rlanır
Antineoplastik İlaç Hazırlama Merkezinde Giriş çıkışlar sınırls rlı olmalı Sadece ilaç hazırlama için i in kullanılmal lmalı Diğer sağlık k personeli ile teması en aza indirmek amacıyla diafon sistemi olmalıdır Girişte yalnız z görevli g personelin girebileceğini ini belirten uyarı işaretleri bulunmalıdır İlaçlar lar Kemoterapi Teslim Formu ile teslim alınıp p verilmelidir İlaç dökülmesi ya da kazalar gibi acil durumlarda kullanılacak lacak maddeler kolay ulaşı şılabilecek bir yerde hazır r bulundurulmalı Uygun özellikte biyolojik güvenlik g kabini bulunmalıdır
Antineoplastik İlaç Hazırlama Merkezinde, çalışan kişileri ileri korumak amacıyla kabin içindeki indeki havayı dışarı verme özelliğine ine sahip olan Sınıf f II B tipi ya da Sınıf S f III Biyolojik Güvenlik G Kabinleri (BGK) kullanılmal lmalıdır Sınıf f I tip BGK leri kabin içindeki i indeki havayı dışarı verme özelliğine ine sahip olmadığı için in tercih edilmez
Sınıf f II BGK Bu kabinlerde aşağıa doğru hava akışı ile beraber HEPA filtreler bulunmaktadır
A tipi kabinler, kabin havasının yaklaşık %70 i HEPA filtresi aracılığıyla tekrar kabin içine geri verilmekte; geri kalanı HEPA ile filtre edildikten sonra hazırlanan oda içine atılmaktadır. B1 tipi kabinler, yüksek hava akımına sahiptir. Kabindeki havanın % 30 u geri dönüşlüdür. Geri kalanı HEPA ile filtre edildikten sonra dışarı atılır. B2 tipi kabinler, kabin içindeki hava HEPA ile filtre edildikten sonra, kabin ya da oda içine geri dönüş olmadan havanın hepsi dışarı atılır. B3 tipi kabinler, kabindeki havanın yaklaşık %70 nin geri dönüşlü olması nedeniyle A tipi kabinlere benzer. Ancak geri kalan %30 u negatif basınç altında dışarıya ve borulara yollanır.
Sınıf f III BGK Bu kabinler, tamamen gaz çıkışına kapalı yapılm lmıştır. Tüm T m kabin negatif basınç altındad ndadır r ve tüm t çalışmalar eldiven takılarak yapılır. Havanın hepsi HEPA ile filtre edilir
BGK 24 saat 7 gün sürekli çalışır. Fan ya da pervane her zaman çalıştırılmalıdır. Pervane kapatılırsa yeniden kullanılmadan önce başlık temizlenir. BGK içinde, yeterli hava akışını ve kabin işleyişini gösteren, devamlı izleme aracı bulunur. Kabin, oda içi hava turbulansının çok az olduğu bir alana yerleştirilir.
Kabinlerin güvenirliği ve denetiminin devamlılığı sağlanmalıdır. Kabinin düzenli olarak altı ayda bir teknik bakımı kalifiye bir teknisyen tarafından yapılır. Kazayla kabin/borular ilaçla kontamine olduğunda HEPA filtreleri değiştirilir. Kabinlerin temizliği, üretici firmanın kabinin temizliğine ilişkin hazırladığı yönergeye göre yapılır. Yüzeyler su ve herhangi bir deterjanla temizlenir.
Antineoplastik ilaç hazırlama merkezi min. 6-8 m2 olabilir. Hazırlık alanında yeme-içme, sigara içme, ciklet çiğneme ve makyaj yapma gibi işlemlerden kaçınılmalıdır. Hazırlama ortamı depo ya da başka amaçlarla kullanılmamalıdır. Hazırlama ortamında yiyecek bulundurulmamalıdır.
Antineoplastik ilaç hazırlama merkezinde Konu ile ilgili eğitim e almış ış,, sertifika programlarına katılm lmış yeterli sayıda eleman çalışmalıdır Çalışanların n yılly llık k tekrarlanan yazılı ve/veya sözls zlü değerlendirmelerle erlendirmelerle yetkinlikleri güncellenmelidir* g Eczane bünyesinde b kurulmuş ise eczacı, hastanenin başka bir biriminde ise hemşire ve sağlık k memuru görev g yapar Gebe, bebeğini emziren ve çocuk sahibi olmak için i in tedavi gören g personel bu birimde çalıştırılmaz *Moore C, et al. J Infus Chemother. 1996; 164-70
Antineoplastik ilacın n hazırlan rlanışı İlacı hazırlayan personel içini in önlük eldiven maske gözlük kapalı ilaç hazırlama aparatı gereklidir. örtü
ÖNLÜK Tek kullanıml mlık Önü geçirgen olmayan ve kapalı Uzun kollu,manşetleri elastik Yüksek dansiteli polietilen lifli olmalıdır Standart ameliyat önlükleri ya da diğer tek kullanıml mlık önlükler emici özelliklerinden dolayı uygun değildir
ELDİVEN Pudrasız z ve uygun kalınl nlıkta (3-4mm) olmalıdır Uygun kalınl nlıkta eldiven yoksa çift eldiven kullanılır Düzenli olarak saatte bir, yırty rtılma ya da ilaçla kontamine olma durumunda derhal değiştirilir Lateks yada nitril içeren eldivenler kullanılır Nitril içeren eldiven yoksa alta polivinil klorürl rlü (PVC) eldiven, üste lateks eldiven olacak şekilde iki eldiven giyilir
MASKE Zararlı ilaçlar ların inhalasyon yolu ile kontaminasyonu önlemek için i in maske kullanılmal lmalıdır Yüksek derecede toksik olan katı ve sıvıs aerosol partikül l yoğunlu unluğunun unun olduğu ortamlarda koruma sağlar Cerrahi maskeler aerosol inhalasyonunu önleyemediği i için i in uygun değildir Uygulamada ve atıklar kların n yok edilmesi sırasında maske kullanılmal lmalıdır
GÖZLÜK Zararlı ilaçların göz ile kontaminasyonunu önlemek için gözlük kullanılmalıdır yan korumalı, havalandırmalı, gözlük üstü kullanımlı, yüzü saran dizaynı olmalıdır
ÖRTÜ Tek kullanıml mlık k olmalıdır Sitotoksik ilaçlar ların n hazırlanmas rlanması veya hasta uygulamasında olası ilacın etrafa saçılmas lması durumunda üst tabaka tarafından emilmesini ve alt tabakasının polyetilen türevi malzemeden oluşmas ması sayesinde ilacın n alt zemine geçmesini engelleyen ürünler olmalıdır
Antineoplastik ilaç hazırlayan personelin koruyucu önlük,eldiven,maske ve gözlg zlük kullanmasına na rağmen sitotoksik ilaçlardan lardan korunması mümkün olmayabilir Kemoterapi Kapalı İlaç Hazırlama Aparatı kullanılmal lmalıdır
Mediflex tipi Şişe e tipi KAPALI İLAÇ HAZIRLAMA APARATI Gerek hazırlamada, gerekse uygulamada, ilaç transfer işlemi i esnek, sıkı oturmuş iki membran kanalıyla gerçekle ekleşmektedir Hangi formda olursa olsun (sıvı, aerosol veya gaz) ilaç,, hiçbir şekilde sistemden atmosfere karış ışmaz İlaç şişesinden enjektör aracılığıyla infüzyon torbasına, ya da direkt olarak hastaya, güvenli bir şekilde ilaç transferini temin eder
İLAÇ HAZIRLAMA Kabin içine i ine hava akımını kapatmayacak şekilde örtü serilir İlaç uygun süre s içinde i inde hazırlan rlanır Ampulleri açmadan a önce tepe kısmında ilaç olup olmadığı kontrol edilir Ampulün n tepe kısmk smı gazlı bez ile desteklenir ve kırma k işlemi i kesinlikle kabin içinde i inde yapılır İlaç hazırl rlığında büyük b k boy enjektör ve kapalı sistem malzeme kullanılır
İLAÇ HAZIRLAMA Sulandırılması gereken toz ilaçlarda larda sulandırıcı flakonun iç duvarından aşağıya doğru verilir ve iğne i ilaca değdirilmez dirilmez İlacın n erimesi için i in flakon yavaşça dairesel hareketlerle çevrilir Solüsyon halindeki ilaçlar ları flakondan çekerken tercihen kapalı sistem yardımc mcı malzemeler kullanılmal lmalıdır
İLAÇ HAZIRLAMA İlaç uygulama setleri BGK içinde i inde birleştirilir Herhangi bir sıvıs kaçışı olup olmadığı kontrol edilir İlacı seruma ilave etmeden önce set seruma takılır r ve setin havası çıkartılır İğneler bükülmeden b ve enjektörden çıkartılmadan plastik tıbbi t atık kutusuna atılır
İLAÇ HAZIRLAMA Enjektör r ve serumların n dışd yüzeylerine ilaç bulaşmış ise dışd kısmı nemli bir bez ile silinir Işıktan korunması gereken koyu renk koruyucularla kapatılır İlaç hazırlama işlemi i sonunda ilacın üzerine,kemoterapi teslim formundaki hasta bilgileri,hazırlanan rlanan ilacın n bilgileri ile hazırlayan kişinin inin adı-soyad soyadı ve tarih yazılı etiket yapış ıştırılır
Kemoterapi hazırlama ve uygulamada eksiklik olmasını önlemek amacıyla hastane yönetimi y bir kitapçık k yayınlayabilir ve ilgili çalışanlara dağı ğıtabilir* Toksik ajanlara maruziyet durumunun kayıt t altına alınmas nması, özellikle epidemiyolojik çalışmalara veri kaynağı olduğundan undan teşvik edilmelidir *Scott SA, et al. Am J Hosp Pharm. 1983; 40(7):1179-82
İLAÇLARIN LARIN UYGULANIŞI Girişimlerden önce ve sonra eller yıkanır Uygulama için eldiven ve önlük giyilir, koruyucu gözlük takılır Uygulama yaparken ilacın verildiği ekstremitenin altına, dökülmelere karşı emici örtü serilir
İLAÇLARIN LARIN UYGULANIŞI Tedavi öncesi hastanın kan değerleri mutlaka kontrol edilmelidir Hastaya uygun pozisyon verildikten sonra damar yolu açılır, ancak eklem üzerindeki damarlar tercih edilmemelidir Büyük çaplı venöz damar ve mümkün olan en büyük kateter seçilmelidir Tedaviye başlamadan mutlaka damar yolu SF ile kontrol edilmelidir
KT infüzyon pompası Ambulatuar infüzyon pompası
Disposable infüzyon pompası
Disposable infüzyon pompası Diğer infüzyon pompalarına göre g daha ucuz Kolaylıkla doldurulabilir hazne Hasta ve hemşire eğitimine e ihtiyaç yok Antineoplastik ajanların n veriliş hızına uygun seçenekler enekler Depolamada yer kaplamaz İnfüzyon sonrası tıbbi atık k kutusuna atılır
İLAÇLARIN LARIN UYGULANIŞI Damar yolu zor bulunan hastalarda port açılması düşünülmelidir Port sistemi kalıcı olarak implante edilebilen vene giriş aracıdır Silikondan kılıfık olan bir port gövdesi ve kendi kateter hattından oluşur ur Geniş damarlara lokal anestezi altında yerleştirilir, sıkls klıkla kla internal jugular, subklavian veya brakial venler seçilir Lam S, et al. Arch Intern Med 1994; 154; 1833-7
Port cilt altına yerleştirildikten sonra steriliteye özen gösterilerek g gövde hissedilir Huber iğnesi denen özel bir iğne i ile girilir Yeri doğrulamak için i in önce kan aspire edilir, sonrasında nda kullanıma hazırd rdır İnfüzyon tamamlandıktan sonra iğne i çekilir
İnfüzyon sonrasında nda özel bir bakıma gerek yoktur Hasta yüzebilir y ve banyo yapabilir
Sonuç olarak, Kemoterapötiklerin tiklerin hazırlan rlanım ve uygulanımında nda personelin eğitimi gereklidir Bu eğitim e yılly llık k değerlendirmelerle erlendirmelerle güncellenmelidir
Teşekk ekkür r ederim