Yıl:, Sayı: 13, Ağustos 1, s. 11-1 Asım ÇOBAN 1 KIYI ARDI ORTA KARADENĠZ BÖLÜMÜNÜN ĠKLĠM ÖZELLĠKLERĠ VE YILLARA GÖRE SICAKLIK ĠLE YAĞIġ DAĞILIġININ ANALĠZĠ Özet İnsanoğlunun dünya serüveninin başlangıcından beri oluşturduğu devamlı yerleşmelerin arazi seçiminde birincil çekicilik oluşturan iklim faktörü, değişen iklim koşullarına sebebiyle de toplumları daha uygun coğrafi sahalara yönelten itici faktörlerin başında yer almıştır. İçinde yaşadığımız çevrenin doğal boyutu üzerinde iklimlerin doğrudan veya dolaylı belirleyici olmasının yanında, çevrenin beşeri elemanlarının oluşturulmasında da en başta gelen etken tereddütsüz iklimdir. Sadece insan yaşamının tüm safhaları değil, diğer canlıların yaşamlarının da her safhasında en önemli etken olan iklimler, kaçınılmaz olan insan-çevre etkileşimi süresinde zamanla insana zarar verecek sonuçları beraberinde getirir ve doğal afet olarak nitelendirilir. Zorunlu etkileşim sürecinde bazen de insan faaliyetleri iklim koşullarını olumsuz etkileyerek günümüzde çevre sorunları olarak bilinen sonuçlara yol açabilmektedir. Dünya nüfusunun giderek artması, fosil enerji kaynaklarının tüketiminin artışı, ekonomik üretim sistemlerinde görülen değişime bağlı olarak yeni sorunların ortaya çıkması, orman tahribinin giderek yoğunlaşması, yanlış iskan politikaları ve arazi kullanımından doğan olumsuzluklara bağlı olarak atmosferdeki emisyon artışı iklimlerde değişikliğe yol açmaktadır. Sera gazlarının salınımını kontrol altına almak için tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de çeşitli önlemler alınmakta, muhtemel iklim değişiklikleri ve olası sonuçları ile ilgili de iklim senaryoları oluşturulmaktadır. 11 yılında Meteoroloji Genel Müdürlüğü, dünyadaki gelişmelere paralel olarak ülkemizin iklim değişikliğinin olası olumsuz etkilerine karşı daha donanımlı ve hazırlıklı olması gayesiyle Hükümetlerarası İklim Değişikliği Panelinin (IPCC) değerlendirme raporu kapsamında geliştirilen yeni 1 Doç.Dr., Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi., asim.coban@amasya.edu.tr Bu çalışma 18- Mayıs 1 de Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesinde yapılan ASOS.Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumunda sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
Asım Çoban nesil konsantrasyon senaryolarından yararlanılarak ülkemiz ve çevresi için km çözünürlüklü bölgesel iklim projeksiyonları üretme çalışmaları başlatmıştır. Bu çalışmada Merzifon, Amasya ve Çorum Meteoroloji İstasyonunun yıllar boyunca yaptığı özellikle sıcaklık ve yağış verileri incelenerek, araştırma sahasında zaman içinde sıcaklık ve yağış değerlerinde ortaya çıkan farklılıklar ve nedenleri ortaya konulacaktır. Muhtemel farklılıklar ile küresel ısınma olasılığı arasında bir ilişkinin olup-olmadığı ortaya konulacaktır. Anahtar Kelimeler: Merzifon, Amasya, Çorum, İklim, Sıcaklık ve Yağış Dağılışı, Küresel Isınma THE CLĠMATE FEATURES OF THE INNER MĠDDLE BLACK SEA REGĠON ANDANAYSĠS OF RAĠNAND TEMPERATURE DĠSTRĠBUTĠON RELATEDTOTHEYEARS Abstract Since thebeginning of human life, people preferplaces where the climate has beenattractiveforthemtolead a morepleasant life and it alsobecomes an important factortomakethemmovetonewplaceswhenclimatechangeshaveoccured. As the climate has director indirect effect in theen vironment where welive, them ostimportant factorto form a population in a certain environment is the climate of that place. Climatewhich is an important factor not in only theallphases of the human life but also in other livingthings can causesome problem sthatharm thehuman life bymeans of thisintreactionprocessandtheseproblemsresult in natural disasters. Insomecertaincircumstances, human activities can affect the climate in a negative wayand cause environmental problems. 111 Therise in the world'spopulation, the consumption of the fosil energy sources, the new problems causedbythechanges in economic production systems, the destruction of the forrests, mistakesmade in settlement plansand the increase of the emission in th eatmosphere can cause climate changes in the world. In our country, it is triedtocontroltherelease of thegreenhousegasesandvariousclimatescenariosarepredictedrelatedtotheclimatechan gesandtheirpossibleresults. In 11, Meteorology General Directoratestartedtoproduce km resolutionregionalclimateprojectsbyusingthenewgenerationconsantrationscenariosd eveloped at the Inter govermental Climate Changes Panel (IPCC) againts the negative effects of th eclimate changes that can possiblyoccur in our country. Inthisstudy, the data of Merzifon, Amasya and Çorum Meteorology Institutions about temperature andrainwasinvestigatedand it is tried to determine the differencesand thereasons of the temperature andrainvaluesoccured in the studyarea. It is also triedtofindoutwhetherthere is a relation between global warmingandpossibletemperaturedifferences. KeyWords: Merzifon, Amasya, Çorum, Climate, Distribution of Temperatureand Rain, Global Warming Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı:13, Ağustos 1, s. 11-1
Kıyı Ardı Orta Karadeniz Bölümünün İklim Özellikleri ve Yıllara Göre Sıcaklık İle Yağış Dağılışının Analizi GĠRĠġ Günümüzde modern coğrafyanın en önemli konu alanı şüphesiz insan ve doğal çevre etkileşimidir. Zorunlu olan bu etkileşim sürecinde gerek dünya nüfusunun hızla artması, gerekse çevrenin doğal rezervlerinin giderek tükenme sürecine girmesi konunun önemini daha da artırmakta, etkileşim sürecinde ortaya çıkan olumsuzlukların asgariye indirilmesi büyük önem taşımaktadır. Coğrafyanın başta gelen konularından birisi doğal çevredir. Çevrenin doğal boyutunu litosfer, hidrosfer ve atmosfer oluşturur. Bu üç kürenin kesişim alanında biyosfer yer almaktadır. Biyocoğrafyanın elemanlarından olan bitki ve hayvanların doğal çevre ile olan etkileşiminin doğal ortama zararı söz konusu değildir. Canlılar ve doğal ortam etkileşiminde zarar gören de, doğal ortama zarar veren de insandır. Zorunlu etkileşimde öncelikle zarar gören ve doğal yapısı bozulan en önemli etken iklimdir. İklim, dünyanın herhangi bir yerinde uzun bir zaman periyodunda belirli aralıklarla ölçülen ve gözlenen hava olaylarının ve özelliklerinin ortalama ifadesidir (Şahin,: 11). Günlük kullanımda daha çok hava durumu ile karıştırılan iklimler hava olaylarının genel ortalama karakterlerini oluştururlar (Erol, 13: 3).İklim bir yerde uzun yıllar etkili olan hava olaylarının ortalama genel durumu şeklinde tanımlanır. Burada uzun yıl ifadesi, en az birkaç yüzyıllık süreyi kapsar (Koca, : 138). Uzun süreli atmosfer koşullarının, meteorolojik gözlem ve ölçmeler sonucu elde edilen sayısal verilerine dayanılarak açıklanmasına da iklim özellikleri denilmektedir (Doğanay & Sever, 11: 1). İklimler bir atmosfer olayı olmasına rağmen, atmosfer dışında yer alan hidrosfer, litosfer ve biyosfer gibi sistemler dikkate alınmadan iklimlerin anlaşılması mümkün değildir (Çoban,1: 3). Doğal çevrenin en önemli faktörü olan iklimlerin sıcaklık, rüzgar ve yağış olmak üzere 3 elemandan ibaret olduğu belirtilse de, gerçekte iklim elemanları belirleyici faktör sırasına göre sıcaklık, basınç, rüzgar, nem ve yağış olmak üzere elemandan meydana gelir. Dolayısıyla iklimin ilk elemanı sıcaklık olup, basınç farklılaşmasına yol açan temel etken de sıcaklıktır. Basınç farkı rüzgarı meydana getirirken, rüzgarlar atmosferin nem kazanmasında ve nemli havanın farklı sahalara taşınmasında birincil etkendir. İklimlerin meyvesi ise tereddütsüz yağışlardır. İklimler ve bu arada iklim tiplerinin belirlenmesinde, genel olarak sıcaklık ortalamaları (yıllık, aylık ve mevsimlik ortalamalar ve yıllık sıcaklık farkı gibi), basınç ve rüzgarlar ile nem ve yağış ortalamaları gibi iklim elemanları ve bunların uzun yıllık ortalamaları esas alınır (Dönmez, 18: ). Bu ortalamaların az çok benzerlik gösterdiği, yani homojen olduğu bölgeler, bir iklim bölgesi olarak kabul edilir (Christensen, J. H, Hewitson, B. ). 11 Amac: Araştırmanın amacı doğal çevrenin en önemli elemanı olan ve diğer doğal olaylar üzerinde en çok etkili olan iklim konusuna dikkati çekmektir. Başta insan olmak üzere diğer tüm canlıların her türlü faaliyetlerinde temel belirleyici olan iklim, zorunlu olan etkileşime bağlı olarak her zaman değişim tehdidi altındadır. Biyocoğrafya da insan dışındaki diğer etkenlerin iklimler üzerinde hiçbir zaman olumsuz etkileri söz konusu değildir. Özellikle insan çevre etkileşimi, iklim özellikleri üzerinde etkilidir. Türkiye coğrafyası, insanlık tarihinin başından beri doğal çevre-insan etkileşiminin en yoğun yaşandığı, halen de yaşanmakta olduğu bir kuşakta yer alır. Kuzey Anadolu nun Orta Karadeniz Bölümünde kıyı ardında yer alan 3 istasyon iklim özellikleri bakımından incelenmiştir. Bu dar alanda ortaya çıkması muhtemel Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı: 13, Ağustos 1, s. 11-1
Asım Çoban olan iklimsel değişikliklerin dünyamızın geleceğini nasıl etkileyebileceği, bununla ilgili hangi önlemlerin alınması gerektiğine önemli katkılar sağlayacağı düşünülmüştür. Yöntem: Bu çalışmada betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Bu araştırma yöntemi, bir konuyla ilgili var olan durumun araştırılarak yorumlanması esasına dayanır. Bu tarz araştırmalar, olgular hakkında sistemli ve düzenli bilgiler elde edilerek yapılır. Betimleyici bir araştırmada herhangi bir durumun varlığı veya yokluğu ortaya konulmaya çalışılır. Örneklemden yola çıkarak bütün evren hakkında genel bir değerlendirme yapılır. Yeni hipotezlerin geliştirilmesi ve gelecekle ilgili daha sağlıklı kararların alınması sağlanır. Betimleyici araştırmalar bize o olgunun niçin öyle olduğunu, o ilişkinin niçin öyle kurulduğunu açıklamazlar, onun yerine olgularda neyin olduğunu, nelerin neler ile birlikte olduğunu bildirirler. Betimleyici araştırmaların sonuçları, tablo, grafikler yorumlanır ve değişkenler arasında korelasyonun varlığı veya yokluğu saptanır. (Arseven, 1;13) Betimsel araştırmalarda çeşitli çalışmalara ve gözlemlere dayalı olarak elde edilen verileri yansıtan grafiklerden ve oransal değerlerden yararlanılabilmektedir. Betimsel araştırmalar (survey) olayların insan gruplarının bazı özelliklerinin tek tek ne olduğunu veya iki ve daha çok özelliğinin ilişkisel düzeyde nasıl olduğunu açıklamaya çalışır. Betimsel araştırmalarda, deneysel araştırmada olduğu gibi bir değişkeni diğerinin fonksiyonu gibi inceleme söz konusu değildir (Türksever vd. 1: 11). Bu tip araştırmalarda da önce hipotez oluşturulur. Daha sonra gözleme dayalı elde edilen veriler analiz edilir ve yorumlama aşamalarından geçilir. Bir nevi durum değerlendirmesi yapılarak sonuçlar ortaya konulur. Betimsel araştırma yönteminin uygulandığı bu çalışmada öncelikle literatür çalışması yapılmış, daha sonra da Meteoroloji Genel Müdürlüğünden araştırmaya konu olan saha yer alan istasyonlara ait gözlem rasat değerleri elde edilerek mukayese yoluyla yorumlanmaya çalışılmıştır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü nden 1 yılı ve sonrasına ait veriler elde edilmiştir. Çorum, Amasya ve Merzifon a ait yıllık veriler yorumlanarak çalışılmıştır. Bu döneme ait veriler, bu yıllık süreç ikiye bölünerek incelenmiştir. Birinci 3 yıllık süreçle ikinci 3yıllık süreç karşılaştırılmıştır. Meteoroloji istasyonlarında günün 3 vaktinde (sabah saat :, öğleden sonra saat 1: ve akşam saat 1:) yapılan ölçüm sonuçlarının kaydedilmesiyle elde edilen verilerden günlük, aylık, yıllık ve uzun yıllar ortalama değerleri hazırlanır. Araştırmaya konu olan üç yerleşmenin sıcaklık ve yağış değerleri dikkate alınarak dönemsel olarak karşılaştırılacak. Önce ortaya çıkan farklılıklar tespit edilecek, daha sonra nedenleri cevaplandırılmaya çalışılacaktır. Son safhada da ortaya çıkabilecek olan bu değişimden çevrenin doğal elemanlarının ve beşeri hayatın nasıl etkileneceği üzerinde durulacaktır. 113 Bulgular ve yorum: Araştırma sahasında bulunan üç meteoroloji istasyonundan birisi olan Çorum il merkezinde 1-18 yılları arasında kalan 3 yıllık sürede ortalama yıllık sıcaklık değeri 1, C, 18-1 arasında kalan 3 yıllık sürede ise yıllık ortalama sıcaklık değeri 1, C dir. İki dönem arasının ortalama sıcaklıklarına göre, ilk devre ile II.devre arasında +, C sıcaklık artışının gerçekleştiği görülmektedir. İki dönem arasında sıcaklıkların mevsimlik değerlerine bakıldığında kış dönemi (aralık-ocak-şubat) sıcaklık ortalaması -,1 C, ilkbahar Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı:13, Ağustos 1, s. 11-1
Kıyı Ardı Orta Karadeniz Bölümünün İklim Özellikleri ve Yıllara Göre Sıcaklık İle Yağış Dağılışının Analizi Veriler Aylar Yıllık ortalam a 1 1 3 8 1 11 sıcaklık C 1-18 sıc. Ort C., -,3 1,1, 1 1, 1,8 3 18,,,8 1,8 11,8,3 1, 183-1 sıc. Ort. C 1, -,1,, 1, 1,8 3 18, 1 1, 1, 1,3 11,, 1, Aylık farkı C sıc -, -, -,1,,11,1,8,, -,13 -,8 Mevsimsel ort.sıcfarkı C -,1 -, +, -,1 Tablo: 1 Çorum il merkezinde 1-18 ile 183-1 dönemleri arasında aylara ve mevsimlere göre sıcaklık değiģimi (DMĠGM). 11 1 1 1-18 183-1 - Grafik: 1 Çorum da 1-18 ile 183-1 dönemlerine ait sıcaklık grafiği dönemi (mart-nisan-mayıs) -, C ve sonbahar döneminde (eylül-ekim-kasım) -,1 C sıcaklık düşüşü görülürken; yaz döneminde (haziran-temmuz-ağustos) +, C sıcaklık artışı gerçekleşmiştir (Tablo:1). İki döneme göre ortalama sıcaklıklarda en fazla düşüş sonbahar ve kış döneminde (-,1 C), en fazla artış ise yaz döneminde (+, C) gerçekleşmiştir. Bu Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı: 13, Ağustos 1, s. 11-1
Asım Çoban durumda Çorum da sonbahar ve kış döneminde yıllık ortalama sıcaklıklar düşerken, sıcak devrede ise yıllık ortalama sıcaklıklar artış göstermektedir. Veriler Aylar Yıllık ort.sıc. 1 1 3 8 1 11 C 11-18 sıc.ort. C 188-1 sıc.ort. C Aylık sıc. farkı C Mevsimsel ort.sıc farkı C,,, 8,3 13, 1, 1,3 3,1 3,3 1, 1, 8, 13,,8,,3 8,1 13, 18,8 1,8,8,, 1,3 8, 13,88 -,1 -, -,38,1,1,31,3,8 1,8,, -, -,,,83,8 Tablo: Amasya il merkezinde 1-18 ile 188-1 dönemleri arasında aylara ve mevsimlere göre sıcaklık değiģimi (DMĠGM). 3 11 1 1 11-18 188-1 Grafik: Amasya da 11-18 ile 188-1 dönemlerine ait sıcaklık grafiği. Amasya da 11-18 yılları arasındaki yıllık sürede ortalama sıcaklık değeri 13, C, 188-1 yılları arasındaki yıllık sürede ise ortalama sıcaklık değeri 13,88 C dir (Tablo: ). Son yıllık periyotta Amasya nın yıllık sıcaklık ortalamasında,8 C lik bir artış gerçekleşmiştir. İki döneme ait sıcaklıkların mevsimsel dağılışına bakıldığında Amasya da sıcaklık değerlerinin kış döneminde önceki döneme nazaran -, C azaldığı, ilkbahar döneminde +, C, yaz döneminde +,83 C ve sonbahar döneminde ise +,8 C sıcaklık artışının gerçekleştiği görülmektedir. İki dönem arasında yıllık ortalama sıcaklık değerinde Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı:13, Ağustos 1, s. 11-1
Kıyı Ardı Orta Karadeniz Bölümünün İklim Özellikleri ve Yıllara Göre Sıcaklık İle Yağış Dağılışının Analizi görülen artışın en çok olduğu dönem yazdır. Dolayısıyla Amasya da 11 den günümüze kadar olan sürede sıcaklık değerleri soğuk devrede düşerken, diğer dönemlerde artmıştır. Veriler Aylar Yıllık ort.sıc. 1 1 3 8 1 11 C 1-18sıc.ort. C 183-1 sıc.ort. C 3,,3,, 11, 1,3 18, 1, 1, 1, 13,,1 11,, 1,,, 11, 1,3 18,8 1, 1, 18, 1,,3 11,3 Aylık farkı C sıc. -,, -,33,1,1,,,,1,3 -, -,8 Mevsimsel ort.sıc. farkı C -,,18,3 -, Tablo: 3 Merzifon ilçesinde 1-18 ile 183-1 dönemleri arasında aylara ve mevsimlere göre sıcaklık değiģimi (DMĠGM). 11 1 1 1-18 183-1 Grafik: 3 Merzifon da 1-18 ile 183-1 dönemlerine ait sıcaklık grafiği. Merzifon da 1-18 yılları arasındaki 3 yıllık sürede ortalama sıcaklık 11, C, 183-1 yılları arasındaki 3 yıllık sürede ise ortalama sıcaklık 11,8 C olarak tespit edilmiştir (Tablo: 3). 1 yılından 1 e kadar olan zamanın II. yarısında, bir önceki döneme göre ortalama sıcaklık +,8 C artmıştır. İki devreye ait ortalama sıcaklıkların mevsimsel dağılışlarına bakıldığında kış devresinde bir önceki döneme göre ortalama sıcaklık -, C, sonbahar döneminde -, C azalma görülürken; ilkbaharda ortalama sıcaklık bir önceki döneme göre +,18 C, yaz devresinde ise +,3 C artış gözlenmiştir. Buna göre Merzifon da Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı: 13, Ağustos 1, s. 11-1
Asım Çoban soğuk devrede sıcaklık ortalamasında düşüş, sıcak devrede ise sıcaklık ortalamasında artış görülmektedir. Kıyı ardı Orta Karadeniz bölümünde araştırmaya konu olan yerleşmelerden Çorum da iki devre arasında sadece yaz döneminde ortalama sıcaklıklarda artış görülürken, Merzifon da hem yaz, hem de ilkbahar dönemlerinde sıcaklık ortalamasında artış dikkati çeker. Amasya da ise kış mevsimi hariç, diğer mevsimlerde önceki döneme nazaran ortalama sıcaklıklarda artış gözlemlenmiştir. Sahada yer alan üç yerleşmede de sıcak devrede ortalama sıcaklıklarda artış, kış devresinde ise düşüş görülmektedir. Bu durumda zaman içinde sıcak devrede ortalama sıcaklıklar daha da artarken, soğuk devrede de sıcaklıklar giderek daha da düşmektedir. Oysa toplumda iklimlerin dünü ve bugünü konusunda yaygın olan kanaat kış mevsiminin özelliğini giderek yitirdiği, mevsimlerin niteliklerinde çok ciddi değişmelerin gerçekleştiği şeklindedir. Meteorolojik verilere bakıldığında kış mevsiminin de, yaz mevsiminin de mevsimsel özelliklerini koruduğu, iddia edildiği gibi mevsimlerde çok belirgin değişmelerin yaşanmadığı görülmektedir. Veriler Aylar Yıllık ortalama 1 1 3 8 1 11 yağış 1-18yağış ortalaması 183-1yağış ortalaması Aylık yağış farkı Mevsimsel ort.yağış farkı,,13 31,8,,3,, 1,88 11,8 1,,33 8,3 3,,3 3, 8, 38,, 1, 8,3 1, 1,3, 31, 38,3 3,1-1,13 -,3-3,33 -,,, 1,,1 3,,,3 1, -3,3 -,,8, 11 Mevsimlere göre yağış oranları I.devre: % 8,3 II.devre: %,1 I.devre:% 3,1 II.devre: % 33,33 I.devre: % 18, II.devre: % 1,1 I.devre: % 1, II.devre: % 1,3 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı:13, Ağustos 1, s. 11-1
Kıyı Ardı Orta Karadeniz Bölümünün İklim Özellikleri ve Yıllara Göre Sıcaklık İle Yağış Dağılışının Analizi Tablo: Çorum il merkezinde 1-18 ile 183-1 yılları arasında aylara ve mevsimlere göre ortalama yağıģ değiģimi (DMĠGM). 3 1-18 183-1 1 Grafik: Çorum da 1-18 ile 183-1 yıllarına ait yağıģ grafiği Çorum un yağış rejimine bakıldığında hem 1-18 döneminde en fazla yağışın ilkbahar, en az yağışın ise sonbaharda düştüğü görülmektedir (Tablo: ). 183-1 döneminde ise en fazla yağışın yine ilkbaharda, en az yağışın ise yazın düştüğü görülür. Dolayısıyla yağış rejiminde her iki döneme göre en fazla yağış alan dönem değişmezken, en az yağışın düştüğü dönem değişiklik göstermektedir. Ayrıca Çorum da yağışların mevsimlere dağılış oranlarında da her iki dönem arasında önemli farklılıklar dikkati çekmektedir. 1-18 arasındaki dönemle 183-1 arasındaki dönemde yağışların mevsimlere dağılış oranlarına göre kış ve ilkbahar yağış oranlarında düşüş, yaz ve sonbahar yağış oranlarında artış görülmektedir. 118 Çorum da kış ve ilkbahar dönemlerinde bir önceki dönemle, sonraki dönem arasında mevsimsel yağış değerlerinde azalma (kışın -3,3, ilkbaharda -,), yaz ve sonbahar dönemlerinde ise artış ( yazın,8, sonbaharda,) görülür. Dönemsel olarak ortaya çıkan yağış oranlarındaki azalma veya artışın çok önemli miktarlarda olmadığı, değerlerin birbirine yakın oranlarda seyrettiği görülmektedir. 1-18 arasındaki dönemde toplam yağış ortalaması 3, mm dir. 183-1 arasındaki dönemde toplam yağış ortalaması ise 3,1 mm dir. Önceki devre ile sonraki devre arasında toplam yağış ortalaması, mm artış vardır. Bu miktardaki artışın yağış faktörü bakımından iklimde köklü bir değişimin belirtisi olduğunu ifade etmek, çok iddialı bir yaklaşım olacaktır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı: 13, Ağustos 1, s. 11-1
Asım Çoban Veriler Aylar Yıllık ortalam 1 1 3 8 1 11 a yağış 11-18 yağış ort. 8,,1 3, 3,,3, 3, 1,,3 1,1 3,38 38,11 38, 188-1 yağış ort.,8, 3,1 8,,, 1, 1, 1,1 3, 1,, 3,3 Aylık yağış farkı -8, - 1, -,1-1,, 1,,3-3,3,, 1,8 1, Mevsimsel ort.yağış farkı -8, -1,31,8 1, Mevsimler e göre yağış oranları I.devre % 33,31 II.devre %,3 I.devre % 3, II.devre % 3, I.devre % 1, II.devre % 1, I.devre % 18,8 II.devre %,3 Tablo: Amasya il merkezinde 11-18 ile 188-1 yılları arasında aylara ve mevsimlere göre ortalama yağıģ değiģimi (DMĠGM). 11 3 11-18 188-1 1 Grafik: Amasya da 11-18 ile 188-1 yıllarına ait yağıģ grafiği. Amasya da 11-18 ile 188-1 yılları arasında kalan dönemlerde yağış rejimine bakıldığında en fazla yağışın ilkbaharda (11-18 arasında yıllık yağışların % 3, si, 188-1 döneminde ise yıllık yağışların %3, si) düşer. Yağışların en az düştüğü dönem ise yazdır (11-18 de % 1,si, 188-1 de % 1. ü). Karşılaştırma yapılan iki dönemde Amasya yağış rejiminde değişiklik görülmez (Tablo: ). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı:13, Ağustos 1, s. 11-1
Kıyı Ardı Orta Karadeniz Bölümünün İklim Özellikleri ve Yıllara Göre Sıcaklık İle Yağış Dağılışının Analizi Amasya da mukayesesi yapılan iki dönem arasında yağışların azaldığı aylar ocak, şubat, mart, temmuz ve aralıktır. Diğer aylarda bir önceki döneme göre yağış miktarında artış gözlenmiştir. İki dönemin karşılaştırılmasında ortalama yağışların en çok azaldığı ay ocak (-1, mm), ortalama yağışların en çok arttığı ay ise kasım (+1,) dır. Amasya da 11-18 döneminde yıllık ortalama yağış tutarı 3, mm, 188-1 döneminin yıllık yağış ortalaması ise,1 mm dir. Dolayısıyla Amasya da gerek yıllık yağış ortalamalarında, gerekse yağış rejiminde farklılık görülmemektedir. Amasya da mevsimsel ortalamalarda 11-18 dönemine nazaran 188-1 döneminde kış ve ilkbahar yağış ortalamalarında düşüş, yaz ve sonbahar ortalamalarında ise artış görülür. Kış mevsimi ortalama yağış düşüşü -8, mm, sonbahar dönemi yağış artışı ise +1, mm dir. Bu durumda Amasya yağışlarında önemli bir değişikliğin olmadığı söylenebilecektir. İki dönemin aylık ortalamaları arasında sadece, mm fark bulunmaktadır. Ayrıca yağışların mevsimlik oranlarına bakıldığında ilk dönemle, ikinci dönem arasında kış ve ilkbahar dönemlerinde düşüş, yaz ve sonbahar ortalama yağış tutarlarında ise artış görülmektedir. Veriler Aylar Yıllık ortalam 1 1 3 8 1 11 a yağış 1-18 yağış ort. 181-11 yağış ort. 38,1,3 3, 3,, 3 8, 3, 3,1 8,,,,8 38,1, 1 13, 1 1,8 3,8 1, 1,,1, 8 3,, 8 3, 31,1 3,3 1 Aylık yağış farkı 8, -1, -1,8 -,1 1, 1,8 1,3,1,3, 11, 11, Mevsimsel ort.yağış farkı 1,8,1, 8, Mevsimler e göre yağış oranları I.devre % 8,33 II.devre %,8 I.devre % 3, II.devre % 33, I.devre % 1.8 II.devre % 1, I.devre % 1,8 II.devre % 1,1 Tablo: Merzifon ilçe merkezinde 1-181 ile 181-11 yılları arasında aylara ve mevsimlere göre ortalama yağıģ değiģimi (DMĠGM). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı: 13, Ağustos 1, s. 11-1
Asım Çoban 3 1-18 181--11 1 Grafik: Merzifon da 1-18 ile 181-11 yıllarına ait yağıģ grafiği. Merzifon un 1-18 ile 181-11 yılları arasındaki dönemde yağış rejiminde değişiklik görülmemektedir. Merzifon da en fazla yağışın düştüğü mevsim ilkbahar, en az yağış alınan mevsim ise yazdır (Tablo: ). 1-18 yılları arasında ortalama yağışların % 3, u, 181-11 döneminde ise ortalama yağışların % 33, si ilkbaharda düşmektedir. 1-18 yılları arasında ortalama yağışların % 1,8 i, 181-11 arasındaki devrede ortalama yağışların % 1, sı yazın düşer. 11 Merzifon da yağış dağılışının mukayese edildiği 1-18 ile, 181-11 yılları arasında aylık ortalamaların azaldığı aylar ocak, şubat ve mart aylarıdır. Diğer aylarda önceki dönemle, sonraki dönem arasında aylık yağış ortalamalarında artış görülmektedir. Aylık yağış artışının en fazla olduğu ay +11, mm lik artışla kasım ayıdır. Merzifon da yağışların mevsimsel dağılışına bakıldığında 1-18 dönemi ile, 181-11 dönemi arasında bütün mevsimlerde ortalama yağışlarda artış görülmektedir. İki dönem arasında mevsimsel yağışların en fazla arttığı mevsim +, mm lik artışla yaz mevsimidir. Merzifon da 1-18 ile 181-11 arasındaki yıllarda ortalama yağışlarda görülen artış +- dur. Araştırma sahasında bulunan 3 şehrin yağış ortalamaları incelendiğinde mukayesesi yapılan iki dönem arasında yağış tutarlarında en fazla artışın görüldüğü yer Merzifon dur. Merzifon da 1-18 arasındaki dönemde yıllık ortalama yağış tutarı 38,1 mm, 181-11 arasındaki dönemde yıllık ortalama yağış tutarı, mm dir. SONUÇ ve TARTIġMA: Orta Karadeniz Bölümünün kıyı ardında yer alan Çorum, Amasya ve Merzifon şehirlerinin 1 ile 1 arasındaki yıllık dönemde gerek sıcaklık, gerekse yağış değerlerinde dikkat çekici değişiklikler görülmektedir. Her üç şehirde mukayese edilen 1-18 dönemine nazaran 183-1 döneminde özellikle yaz döneminde ortalama sıcaklıklarda belirgin bir artış görülmektedir. Sıcak devrede sıcaklık değerlerinde artış görülürken, soğuk devrede ise sıcaklık Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı:13, Ağustos 1, s. 11-1
Kıyı Ardı Orta Karadeniz Bölümünün İklim Özellikleri ve Yıllara Göre Sıcaklık İle Yağış Dağılışının Analizi değerlerinde düşüşler dikkati çekmektedir. Her üç şehirde soğuk dönemde sıcaklıklar azalırken, sıcaklık düşüşünün en belirgin olduğu şehir Çorum dur. Araştırma sahasında bulunan Çorum, Amasya ve Merzifon şehirlerinde mukayese edilen ilk dönemle, sonraki dönem arasında yıllık yağış tutarlarında artış görülmektedir. Önceki devre ile sonraki devre arasında yıllık yağış ortalaması en fazla artan şehir Merzifon dur (1-18 ortalaması 38,1 mm, 181-11 ortalaması, mm). Diğer şehirlerde de yıllık yağış tutarları ilk devreye nazaran artmakta (Çorum ilk devre 1,31 mm, son devre, mm; Amasya ilk devre 3, mm, son devre,1 mm), yağışların mevsimsel dağılışlarında da çok önemli farklılıklar görülmemektedir. Araştırma sahasında yaklaşık yıllık dönemde soğuk devrede sıcaklıkların giderek azalması, sıcak devrede ise sıcaklıkların giderek artması dönemler arasındaki sıcaklık farkını artıracak, yörede yapılan tarım faaliyetleri olumsuz etkilenecektir. Ayrıca yaz döneminde artan sıcaklıklar soğutma sistemlerinde daha fazla enerji tüketimine, soğuk dönemde giderek düşen sıcaklılar ise ısınmak için daha fazla enerjinin sarf edilmesine yol açacaktır. Türkiye nin enerjide dışa bağımlı bir ülke olduğu, nüfusunun giderek artmakta olduğu, fosil enerji kaynaklarının da giderek tükenmekte olduğu dikkate alındığında, gelecekte ortaya çıkacak sorunun boyutları tahmin edilebilecektir. Yaz sıcaklıklarının giderek artması aynı zamanda buharlaşmayı artıracak, yüzey suları daha fazla su kaybedecek, zaman içinde giderek artan su talebinin karşılanmasında zorluklar baş gösterecektir. Bulunduğumuz coğrafyada su rezervi dikkate alındığında, artan nüfusun her geçen gün artacak olan su talebi de göz önüne alındığında tehlikenin boyutları daha net görülebilmektedir. Bu durumda olası bir dünya savaşının sebebinin su olacağını ortaya koyan senaryolar daha gerçekçi bir nitelik kazanmaktadır. 1 KAYNAKLAR Arseven, A, D. (1) Alan Araştırma Yöntemi İlkeler, Teknikler, Yöntemler Gündüz Eğitim Yayıncılık Ankara. Çoban, A. (1) Türkiye Fiziki Coğrafyası. Pegem Akademi Yayıncılık Ankara. Doğanay, H. Sever, R. (11) Genel ve Fiziki Coğrafya Pegem Akademi Yayıncılık Ankara. Dönmez, Y. (18) Umumi Klimatoloji ve İklim Çalışmaları İ.Ü. Yayın No: Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 1 İstanbul Erol, O. (13) Genel Klimatoloji. Gazi Büro Kitabevi Ankara. Koca, H. () Genel Coğrafya. PegemA Yayıncılık I.Baskı Ankara. Şahin, C. () Türkiye Fiziki Coğrafyası. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık Ankara. Türksever, Ö. Sözen, E. Çetin, T. (1) Akdeniz Kıyı İllerinin Son Yıllık Sıcaklık ve Yağış Ortalamalarının İklim Değişiklikleri Açısından İncelenmesi. S, 113-11 Geomed Bildiriler Kitabı Antalya. ISBN 8---1-. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl:, Sayı: 13, Ağustos 1, s. 11-1