0. İÇİNDEKİLER-ÖNSÖZ 1. TİRE 1.1. COĞRAFİ KONUM 1-2 1.2. ULAŞIM 3 1.3. TİRENİN TARİHSEL VE MEKANSAL GELİŞİMİ 4-8 1.4. DEMOGRAFİK YAPI 1.4.1.

0. İÇİNDEKİLER-ÖNSÖZ 1. TİRE 1.1. COĞRAFİ KONUM 1-2 1.2. ULAŞIM 3 1.3. TİRENİN TARİHSEL VE MEKANSAL GELİŞİMİ 4-8 1.4. DEMOGRAFİK YAPI 1.4.1. Yıllara Göre Nüfus Dağılımı 9-10 1.4.2. Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı 10-11 1.4.3. Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Medeni Durum 12 1.4.4. Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Okur-Yazarlık Durumu 13-14-15-16 1.5. EKONOMİK YAPI 1.5.1. Tarımsal Yapı ve Hayvancılık 17-23 1.5.2. Sanayi 24-32 1.6. TİRE DOĞAL, TARİHİ VE KÜLTÜREL DEĞERLER 1.6.1. Tarihi Değerler 33-49 1.6.2. Kültürel Değerler 49-52 2. STRATEJİK PLANLAMA YAKLAŞIMI 53-55 3. MEVCUT DURUM ANALİZİ 3.1. ODALARIN TARİHSEL GELİŞİMİ 56-58 3.2. TİRE TİCARET ODASI TARİHİ 59-61 3.3. YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER VE MEVZUAT ANALİZİ 62 3.4. FAALİYET ALANLARI İLE ÜRÜN VE HİZMETLER 62-64 3.5. PAYDAŞ ANALİZİ 3.5.1. İç Paydaş Analizi 65 3.5.2. Dış Paydaş Analizi 66-69 3.5.3. Paydaş Etki Ve Ürün/Hizmet Matrisi 70-71 3.6. KURUM İÇİ ANALİZ 3.6.1. Organizasyon Şeması 72 3.6.2. Altyapı Unsurları 73 3.6.3. İnsan Kaynakları 73 3.6.4. Mali Kaynaklar 74-75 3.7. SWOT ANALİZİ 76-78 4. GELECEĞE BAKIŞ 4.1. VİZYONUMUZ 79

4.2. MİSYONUMUZ 79 4.3. STRATEJİK AMAÇ VE HEDEFLER 80-82 4.4. PERFORMANS GÖSTERGELERİ 83-87 5. İZLEME DEĞERLENDİRME 88 6. SONSÖZ NOT: Stratejik Planın hazırlanmasında kullanılan veriler TÜİK den alınmıştır.

Tire Ticaret Odası, 1884 yılında İzmir ile birlikte Ege Bölgesinde kurulmuş olan ilk odalardan biridir. Köklü bir geçmişe sahip olan odamız; ilçemizin ekonomik hayatının geliştirilmesinde önemli roller üstlenmiştir. Üyelerimizi ve ilçemizi sürekli geliştirme, odamızın ana amaçlarından biri haline getirmiştir. Sürekli gelişmenin en önemli yapı taşlarından biri olan planlama, yıllarca göz ardı edilmiş ve işletmeler ağır sonuçlarla karşılaşmıştır. Günümüzde önemi her geçen gün artan stratejik planlama, tüm kuruluşlar için bir gereklilik halini almıştır. Stratejik planlama; bir yandan mali yönetime etkinlik kazandırırken, bir yandan da kurumsal kimliğin ve kültürün geliştirilmesine katkı sağlamaktadır. Stratejik planlama yoluyla hizmet kalitesi ve verimliliği arttırılmakta, bütçe planlaması daha etkin ve somut olarak yapılabilmekte, hedefler ve planlar somut iş programlarına dönüştürülebilmekte, düzenli aralıklarla yapılan gözden geçirme faaliyetleri ile problemler hızlı bir şekilde tespit edilerek gerekli önlemler alınabilmektedir. Tire Ticaret Odası olarak bizler de kurumsal yapılanma ve planlamanın, odamıza ve ilçemize yapacağı katkıların bilincinde, sürekli kendini geliştirmeyi ve yenilemeyi gündemimizde tutarak, verdiğimiz hizmetlerde standartlaşmayı sağlamak, verimliliği artırmak ve değişim sürecini başlatmak amacıyla 2008 yılında ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi kurulması yolunda gerekli adımları atarak süreci başarılı bir şekilde tamamladık. Kalite Yönetim Sisteminin getirdiği sürekli gelişme anlayışıyla her gün bir aşama daha kaydettik. Bir sonraki kurumsallaşma adımı olarak gördüğümüz TOBB Akreditasyon Sistemi çalışmalarına 2012 yılında başladık. Türk Oda Sisteminin, Avrupa Oda Sistemi ile

entegrasyonunun sağlanmasının hedeflendiği "Akreditasyon Sistemi", temelde; Odalar tarafından yerine getirilmesi gereken asgari hizmetleri ortaya koymakta, bu hizmetlerin gerektirdiği şekilde yerine getirildiğine ilişkin olarak ilgili Odaların her yıl kendi performanslarını değerlendirmeleri ve üç yılda bir de TOBB tarafından belirlenecek denetçiler tarafından Odaların değerlendirilmelerini öngörmektedir. Bu sistemin gerekliliklerinden biri de odaların belli bir plan çerçevesinde hareket etmelerini sağlamaktır. Bu gereklilik çerçevesinde gerçekleştirilen stratejik planlama faaliyetleri kapsamında üyeler, çalışanlar ve ilçemizin ihtiyaçlarını belirleyerek bu ihtiyaçların giderilmesi, mevcut yapının iyileştirilmesine yönelik belirlenen hedefler planlanmaktadır. Planlanan faaliyetler düzenli aralıklarla gözden geçirilerek uygulanmakta ve sonuçları değerlendirilmektedir. Odamızın stratejik planı kapsamındaki faaliyetler, iç ve dış paydaşlarımızın görüşleri alınarak, 2013 2016 yılları arasında Tire Ticaret Odasının hizmetlerini ve faaliyetlerini geliştirmeye yönelik olarak belirlenmiştir. Sonuçlarının ciddi katkılar sağlayacağını düşündüğümüz planın hazırlanmasında emeği geçen tüm kuruluşlara ve çalışan personelimize teşekkür ederim. Hüseyin Çapkınoğlu Yönetim Kurulu Başkanı

1.1. COĞRAFİ KONUM Tire ilçesi; Anadolu yarımadasının batısında, Ege Denizinin doğusunda 38'-39' enlem ve 27'-28' boylam arasında bulunmaktadır. İzmir iline bağlıdır. Küçük Menderes havzasının bereketli toprakları üzerinde bulunan ilçe, güneyindeki Güme Dağları'nın eteklerinde kurulmuştur. Yerleşim yeri ilk dönemlerde doğu, güney ve batıyı içine alırken, daha sonraları kuzeye doğru iniş göstermiştir. Yeni Tire, zengin tarihsel dokuya dokunmadan gelişmektedir. İlçenin kuzeyinde Küçük Menderes Ovası ve Bayındır ilçesi, güneyinde kestane, ceviz, zeytin, ağaçları ile örtülü Güme (Aydın) Dağları ve dağların arkasında Aydın ili, doğusunda Bozdağ ve Gölcük yaylası eteğinde kurulu Ödemiş ilçesi, batısında Boğaziçi yolu ile bağlanan Selçuk ilçesi bulunmaktadır. Selçuk ile dolaylı olarak İzmir- Aydın-Denizli Karayoluna bağlanmaktadır ve Kuşadası limanına yakındır. Yüzölçümü 802 km 2 olup, İzmir'e uzaklığı 80 km, deniz seviyesinden yüksekliği 92 metredir. İlçe sınırları içinde yer alan Güme dağları, 1.646 metre yüksekliğinde olup kıyıya dik paraleldir. Güme dağı etekleri kestane ve ceviz ağaçları ile örtülüdür. Klimatolojik yapısı Akdeniz ikliminin etkisi altında olup, yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçmektedir. Yazın en yüksek sıcaklık + 42 'ye kadar çıkmakta kışın ise + 3 derece olmakla beraber bazı yıllarda sıfırın altına düşmektedir. Ortalama yağış miktarı 600-650 mm'dir. Yağış en fazla Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarında görülmektedir. Nem oranı % 60-65 arasındadır. Tire İlçesinin toprak karakteristiği ovada kumlu, killi ve kır taban olmasına rağmen toprakları verimlidir ve her türlü ekime elverişlidir. Bitki örtüsü de Akdeniz bitki örtüsünün özelliğini taşıyan maki bitki topluluğudur. İlçenin tek akarsuyu 175 km. uzunluğundaki Küçük Menderes Irmağıdır. Sayfa-1

Şekil 1 Tire İlçesi Uydu Görüntüsü Şekil 2 İzmir İli İlçeleri Sayfa-2

1.2. ULAŞIM 1.2.1. KARAYOLU İLE ULAŞIM 1.2.1.1. Şahsi Araç ile Ulaşım İzmir-Tire arasında güzel ve yeşil manzaralı yol yaklaşık 1 saat sürmektedir. İstanbul ve Ankara istikametinden ilerlenirken İzmir'e vardıktan sonra Gaziemir istikametine doğru yol alarak Torbalı üzerinden Tire'ye ulaşılmaktadır. Ayrıca Manisa Salihli üzerinden gelen daha engebeli ve nispeten daha düşük kaliteli bir yol bulunmaktadır. Bu yol ile Birgi ve Ödemiş üzerinden yemyeşil doğal güzellikler arasında Tire ye ulaşılır. Otoyoldan Tire'ye ulaşmak için İzmir'den Aydın istikametine seyrederken Selçuk sapağından çıkarak otoyolun, Devlet Karayolu ile bağlantı noktasına varınca ilk kavşaktaki Ödemiş-Tire-Belevi tablelalarını takip ederek Tire'ye ulaşılmaktadır. Alternatif olarak Devlet Karayolu, İzmir-Aydın karayoluna girdikten sonra Gaziemir yönünden şehirden çıkarak Adnan Menderes Havaalanı yanındaki yoldan Torbalı-Aydın-Denizli tablelalarını takip etmekte; Torbalı ve Çaybaşı'nı geçtikten sonra Pamukyazı köyünün çıkışındaki dönemeçten Ödemiş-Bayındır-Tire istikametine devam ederek Tire ye ulaşmaktadır. 1.2.1.2. İzmir'den Otobüs ile Ulaşım S.S. Tire Otobüsleri Yolcu Taşıma Kooperatifi tarafından İzmir Otogar ve Gaziemir'den Tire'ye sık aralıklarla olan otobüs seferleri ile seyahat yaklaşık 1,5 saat sürmektedir. Hergün düzenli aralıklarla otobüs seferleri düzenlenmektedir. 1.2.1.3. Diğer İllerimizden Otobüs ile Ulaşım İzmir Turizm'in otobüs seferleri ile İstanbul, Ankara ve Alanya'dan karşılıklı olarak her gün Tire'ye ulaşım mümkün olmaktadır. 1.2.2. DEMİRYOLU İLE ULAŞIM İzmir (Basmane) - Tire arasında demiryolu ulaşımı Çatal istasyonundan aktarmalı olacak şekilde sabah ve akşam saatlerinde mevcuttur. Tren seferleri yaklaşık 1,5-2 saat sürmektedir. Şekil 1 İzmir-Tire Karayolu Sayfa-3

1.3. TİRENİN TARİHSEL VE MEKANSAL GELİŞİMİ Fotoğraf 1 Cumhuriyet Meydanı Tire, çağlar boyu zengin coğrafyasının sağladığı olanakla bir çok uygarlıklara sahne olmuştur. Bunlar; Hitit, Frigya, Lidya, Pers, Hellen, Roma ve Bizans dönemleridir. Ancak Türklerin Tire'yi ele geçirmesiyle çok zengin tarih kültürü birikmiştir. Tire, Tarihçi Pachmeres'in deyimi ile "Keşişler Yöresi", Şerafeddin'in Zafernamesinde "Rum'un Meş-hur Kenti", ünlü gezgin Evliya Çelebi'nin (1611-1682) Seyahatnamesi'nde "Şehr-i Muazzam Tire" olarak tariflenmiştir. Katip Çelebi, (1608-1656) Tire için "Eski Taht Şehri" derken, 1908 Aydın Vilayeti Salnamesinde "Ulemalar Yatağı" denilmektedir. Kentin ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmemekle beraber M.Ö. 2 bin yıllarında adının geçtiği ve Hititler dönemine uzanan kaynaklarda adının hisar-kale anlamına gelen Tyrha, Thyra, Thira, Thyroion, Apateira, Teira ve Roma döneminde şehir anlamına gelen Arkadiapolis adıyla anıldığı görülmektedir. Hitit arşiv belgeleri Kadeş savaşına katılanları sayarken Turşalardan (Tirha) söz etmektedir. Lidyalılar döneminde, Ephesos (Selçuk) ve Sardes (Salihli) arasında bulunan Kral Yolunun üzerinde bulunması ile önemini arttırmıştır. Kimi kaynaklarda Lidya Devletinin ünlü krallarından Giges'in Tire Prensi olduğu yer almaktadır. Thomos'dan (Bozdağ) inen Paktalos (Sart Deresi) çayının altın rezervleri Lidya'yı dünyanın en zengin devleti yapmış ve dünyadaki ilk madeni sikke burada basılmıştır. Lidyalılardan sonra M.Ö. 650'li yıllarda Pers egemenliğine giren Tire, kısa bir süre sonra tekrar Lidya'ya bağlanmıştır. Lidya kralı Krezüs'ün döneminde yeni ve büyük bir uygarlık ile büyük bir zenginlik oluşturulmuştur. Çok geçmeden Krezüs Farslara yenilmiş ve Tire Fars'ların eline geçmiştir. 213 yıl süren bir işgal devresinden sonra Tire Büyük İskender'in istilasına uğramıştır. M.Ö. 323 yılında yerine veliaht bırakmadan ölen İskender'in ardından, Menandros, Kaystros ovasının yöneticisi olmuştur. Daha sonra, sırayla Keitos, Antigonos, Lysimakhos ve Antiokhos'un eline geçen bölge, Antiokhos ile Pergamun (Bergama) Sayfa-4

kralı I. Attalos'un arasında Koleo çevresinde yapılan savaş sonucu Bergama Krallığına bağlanmıştır. Tire bu dönemde de çok gelişmiş ve özellikle bilim merkezi olmuştur. Bergama Kralı Attalos'un ölümü ile Tire Romalılara geçmiş, bu dönemde Anadolu'nun en seçkin şehri haline gelmiştir. Artemis kültürünün etkisi ile şehir gelişmiş ve Efes şehrinin zenginleri Güme dağının eteklerini şato ve saraylarla süslemişler ve Tire bir sayfiye merkezi olmuştur. M.S. 262 senesinde meydana gelen çok büyük depremden sonra bu yapılar yerle bir olmuştur. Roma döneminde, Tire önemli bir siyasi konuma da sahip bulunmaktaydı. Küçük Menderes yöresinin Kaystros Senatörlüğü, Roma Senatosunda temsil edilmekteydi. Bu dönemde Tire bir hristiyan şehri haline gelmiş ve her yerde kiliseler ve ayazmalar yapılmıştır. Bu dönemin eserlerinden Halkapınar Köyündeki II. Teos'un anıtsal mezarı dikkate değer bir örnektir. Roma'nın ikiye ayrılışı üzerine, Doğu Roma yani Bizans imparatorluğu sınırları içinde kalan Tire, dönemin önemli kentleri içinde yer almıştır. Hıristiyan dininin Ortodoks mezhebinin etkin rolü ortaya çıkmış, Kilise listelerinde Asya eyaletinin Başpiskoposluk merkezlerinden biri olmuştur. Bizans döneminde Kadıköy (İstanbul) ve Nikea (İznik) Meclislerinde etkin, karar sahibi bir kent olarak görülmektedir. Malazgirt savaşının ardından gerçekleşen Anadolu'nun Türkleşmesi süreci, Batı Anadolu'nun fethi ile tamamlanmıştır. Özellikle kıyı Ege'de fetih ve iskan 1300'lü yılların başında gerçekleşmiştir. Selçuklu devletinin yıkılış sürecine geçtiği bu dönemde, gerek Moğol otoritesinin zayıflaması, gerek Selçuklu Uç Beylerinin hareket alanı bulmaları fethin gerçekleşmesinde etkili olmuştur. Menteşe Bey, 1282 yılında Aydın'ı ele geçirmeyi başarmıştır. Daha sonra Menteşe Beyin Damadı olan Sasa Bey, 1304'de yardıma çağırdığı Germiyan Emiri Aydınoğlu Mehmet ile birlikte Tire, Ayasuluğ (Selçuk), Birgi ve Keles'i (Kiraz) ele geçirmiştir. Aydınoğlu Mehmet Bey 1308'de Birgi'yi ele geçirince daha önce Birgi'ye hakim olan Sasa Beyle arası açılmıştır. Bu olayla başlayan gelişmeler sonucu Mehmet Bey kumandasındaki Aydınoğlu kuvvetleri ile Sasa Bey yönetimindeki Menteşe Birlikleri Tire ovasında karşılaşmıştır. Mehmet Bey üstünlük kazanıp, Sasa Bey de savaş meydanında ölünce 1310 yılında Aydınoğlu Beyliği kurulmuştur. 1310 yılında Küçük Menderes yöresi toprakları üzerinde Aydınoğulları Beyliğinin kurulması ile Kent hızlı bir gelişim sürecine girmiş, yeni Türk kentine bu tarihten itibaren yüzlerce aşiret, oba ve oymağın yerleşmesi hem ekonomik büyümeyi hızlandırmış, hem de folklorik zenginliği sağlamıştır. Beylik döneminde Tire'de çarşı, zaviye, cami, medrese, han, hamam, su yolları, köprüler inşa edilerek kent yeniden yapılanmıştır. Aydınoğulları Tire ve Ayasuluğ'da (Selçuk) gümüş ve bakırdan para bastırmışlardır. Tire darphanesi Osmanlılara geçtikten sonra da XVI. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı paralarını basmaya devam etmiştir. 1425 yılında Tire Darphanesinde basılan ve Osmanlı mangırları içinde ilk defa kartal motifli paranın bulunması dikkatle izlenmesi gereken kent özelliğinin işaretini vermektedir. 1390 yılında Aydınoğulları Beyliği, Osmanlılara bağlanınca Beylik lideri İsa Bey Tire'de oturmaya zorunlu tutulmuş ve başkent Selçuk'tan çıkarılmıştır. Yıldırım Beyazıt Sayfa-5

(1360-1403) İsa Bey'in kızı Hafsa Sultanla evlenerek akrabalık sağlamış, bu olay Beyliğin ilk sona erişi olmuştur. Osmanlı Devletinin Ankara Savaşından yenik çıkması siyasi dengeyi değiştirdiği gibi Aydınoğulları Beyliğinin yeniden tarih sahnesinde görünmesini sağlamıştır. Beyliğin, Ankara Savaşından sonraki yönetim kenti Tire olmuş, Beylik lideri İsa Bey'in çocukları Musa ve II. Umur Beyler babalarının ölümünden sonra Beyliği Tire'den yönetmişlerdir. Ankara Savaşından sonra Timur kışı Tire'de geçirmiş ve Tire'de bir kaya üzerine Farsça bir kitabe kazdırmıştır ve bu konuda Fransız tarihçi Alphonse De Lamartine, Osmanlı Tarihi adlı eserinde şelalesi, gölü ve çam ağacı reçinesi kokan haliyle İsviçre kentlerine benzeyen Tire diye yazmıştır. 1402 Ankara Savaşı'ndan sonra Musa Bey in kısa süren bir liderliği olmuşsa da sonuçta Cüneyt Bey duruma hakim olmuş ve II. Umur Beyin kızını alarak Aydınoğulları Beyliğinin başına geçmiştir. 1426 yılına dek süren Cüneyt Bey - Osmanlı sürtüşmesi, Cüneyt Beyin öldürülmesi ile Aydınoğulları Beyliği ortadan kalkmıştır. Aydınoğulları Beyliği düşünsel üretim açısından oldukça dikkat çekici özelliklere sahiptir. Gezgin İbni Batuta'nın 1333 yılında Birgi'ye yaptığı ziyarette tanıştığı Başkent Kadısı İbni Melek den (İzzettin Abdüllatif Ferişte) üzerinde durulması gereken bir isim olarak bahsetmiştir. Din, fıkıh, hadis ve hukuk üzerine yazdığı eserler yalnız Aydın ili topraklarında değil, Osmanlı İmparatorluğu Medreselerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Kendi adını taşıyan Medresesi 1919 yılına kadar açık kalmıştır. 14. yüzyılda Tire İbni Batuta'nın ifadesi ile bir ahi kenti olup, gelişme ortamı bulan inanç özgürlüğü Mevlevi, Rufai, Halveti, Hurufi, Bektaşi, Nakşibendi, Şazeli ve Uşşaki gibi tarikatların gelişme ve büyümesini sağlamıştır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde şehirde yetmiş adet tarikat tekkesi bulunduğunu belirtmiştir. Bu dönemin eserlerinden günümüze kalan en önemli eserler Aydınoğlu Cüneyt Bey tarafından yaptırılan Ulu Cami, Kara Hasan Bey tarafından yaptırılan Kara Hasan Camii, Aydınoğlu İsa Bey tarafından yaptırılan İsa Bey Hamamı, Aydınoğlu Umur Bey'in kızı Gürcü Melek Hatun tarafından yaptırılan Gürcü Melek Hatun Mescidi ve Hafsa Hatun Zaviyeli Cami, hamamı ve imareti ile 14. yüzyılda İbni Melek tarafından yaptırılan Terziler hamamıdır. Bu hamam günümüzde de kullanılmaktadır. 1426 yılında kesin bir şekilde Osmanlı Devletine bağlanan Tire, gerek siyasi, gerek ekonomik ve gerekse kültürel varlığı nedeniyle Osmanlıların bu kente daha ciddi eğilmelerini sağlamıştır. Bu dönemde yeni kurulan Aydın Eyaletinin Sancak Merkezi de Tire olmuştur. Özellikle II. Murat (1404-1451) ve Fatih Sultan Mehmet (1432-1481) dönemlerinde girişilen imar hareketleri kenti kısa sürede İmparatorluk sınırları içinde birinci dereceden bir kent konumuna sokmuştur. Birçok ünlü sadrazamları eğiten kent, birçok devlet adamı yetiştirerek saraya sunmuş, İmparatorluğun gözde şehirleri olan Mekke, Medine, İstanbul, Şam, Bağdat, Kahire ve Bursa'da Tire'li kadı ve müftüler görev yapmışlardır. Bunların başlıcaları Bostani Mehmet Efendi (Kanuni Sultan Süleyman döneminde şeyhülislam), Bostanzade Yahya Efendi (İstanbul Kadısı, Bursa Hakimi), Bostani Mustafa Efendi (İstanbul Kadısı, Rumeli Kazaskeri), Bostanzade Mehmet Efendi (Selanik Hakimi), İbni Melek (Aydınoğullarının ve Osmanlıların Sayfa-6

padişah hocası), Dülgerzade Mehmet Efendi (Bağdat Kadısı), Nureddin Hamza Efendi (Padişah Defterdarı), Leyszade Pir Ahmet Çelebi (Üsküp Kadısı), Ethem Efendi oğlu Şeyhi Efendi (Manisa, Medine, Bursa Hakimi)'dir. İstanbul'un fethi ile Rum nüfusunu kırmak amacı ile Tire halkından yaklaşık 35.000 kişi Vefa semtine yerleştirilmiştir. Vefa semtine adını veren Muslihiddin Mustafa Vefa Bin Mehmet Tire'li olup Tire'den İstanbul'a giden beyin göçlerinden biridir. Ayrıca Üsküp ve Bayburt şehirlerinin kurulmasında Tire'nin pay sahibi olduğunu belgeler göstermektedir. Bu dönemde Tire iskan sağlayıcı kentler grubu içinde ilk sırada yer almıştır. Tire'ye 1868 yılında Sultan Abdülaziz (1830-1876) döneminde İngilizler tarafından demiryolu hattı döşenmiştir. XVII. asır sonlarında Osmanlı ülkesini ziyaret eden Polonyalı Ermeni Simeon, Seyahatnamesinde Tire'yi zengin ve ticareti canlı bir kent olarak belirterek her gün yük bağlandığını ve bir kervanın yola çıktığını belirtir. Evliya Çelebi 1671 yılında hacca giderken üzerinden geçtiği Tire'yi büyük ve canlı bir şehir olarak yazmıştır. Ona göre şehrin 68 mahallesi, 36 cami olmak üzere 144 mihrabı, 30 medresesi, 13 hamamı, 27 hanı, 60 okulu, 270 çeşmesi, kurşun kubbeli 5 sebili ve evden eve akan suları bulunmaktaydı. II. Murat'ın kumandanı ve Aydın Sancak Merkezi'nin Beyi Halil Yahşi Bey'in yaptırdığı Yeşil İmaret adıyla anılan zaviye, Anadolu'daki ilk yarım kubbeli zaviye olması ve mekanı paylaşan yan odaların Mevlevihane olması ile önemli bir eserdir. Bu özelliklerini günümüze dek koruması kentin turizmi açısından da önemlidir. Yavuz Sultan Selimin damadı ve Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1539 yılında Sadrazam olan Lütfi Paşa'nın yaptırdığı Paşa Cami, Yeni Han ve Kurşunlu Han, Eski Yeni Hamam, Çatal Çeşme, Yavuz Sultan Selim'in (1470-1520) Sadrazamlarından Lala Sinan Paşa'nın yaptırdığı Cami ve dükkanları, Fatih Sultan Mehmet'in Sadrazamlarından Rum Mehmet Paşa'nın yaptırdığı cami, hamam ve dükkanları, Kanuni'nin defterdarlarından Abdüsselam Efendi'nin yaptırdığı Ali Efe Hanı, Sultan II. Selim'in yaptırdığı (1524-1574) Dar-ül Kurra Medresesi, Yoğurtluoğlu Mehmet Beyin yaptırdığı cami, medrese ve rasathane, eski kaynak bilgilerine göre planı Mimar Sinan tarafından yapılan ve Sadrazam Ferhat Paşa'nın oğlu Mehmet Çavuş un yaptırdığı Yalınayak Cami, Yeniçeri Kethüdası Behram Paşa tarafından yaptırılan Yeni Cami, II. Mahmut (1786-1839) devri devlet adamlarından, Şam ve Bağdat valiliklerinde bulunmuş Necip Paşa tarafından 1827'de yaptırılan Necip Paşa Kütüphanesi, 1684 yılında Hacı Seyyid Hamza Ağa tarafından yaptırılan Yenice Köy Camii bu dönemin en güzel örnekleridir. Çağlar boyunca hem siyasi geçmişinden, hem de ekonomik gücünden yararlanan Tire tarih sahnesinde hep kalmıştır. Sürekli başkaldıran kentin, olaylardan uzak tutulması için hep güçlü kişiler atanmıştır. Kent tarihinde siyasi olay canlılığı ayrı bir birikim taşır. Kanuni Sultan Süleyman'ın hayran kalarak Rodos Seferi dönüşünde 40 gün konakladığı kent coğrafyası, Timur'un Ankara savaşından sonra kışı geçirdiği belde olmuş, Çelebi Mehmet Karamanoğullarını dize getirmek için karargah olarak Tire'yi seçmiştir. I. Fetret Devrinin en ciddi olaylarından Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedrettin'in (1368-1420) Batınılik hareketinin plan merkezi Tire olmuştur. 1624 yılındaki Celali Sayfa-7

Cennetkaroğlu (?-1625) ayaklanması Tire'yi etkilemiştir. 18. yüzyılda Mollalar harekatı ile sarsılan kent, 1832-1834 yılları arasında Mısır Seraskerliği geçici hükümeti'nin işgaline uğramış, Kavalalı Mehmet Ali Paşa (1769-1849) ve oğlu İbrahim Paşa'ya (1798-1848) Mısır, Suriye ve Adana'nın verilmesiyle sonuçlanan Kütahya antlaşması ile Mısır askerleri Anadolu'dan çekilmiştir. Osmanlı tarihinde II. Fetret Devri diyebileceğimiz siyasi, sosyal ve ekonomik otorite boşluğunu yaşamıştır. Bu dönemde İbrahim paşa ordunun giderlerini ve yiyecek gereksinimini Tire'den sağlamıştır. Mısır Seraskerliğince Kütahya'dan Tire'ye gönderilen buyrultular, kentin ne derece yüksek ekonomik güce sahip olduğunu göstermektedir. Osmanlı devletinin son dönemlerinde işgal gören kent 27 Mayıs 1919'da kente giren düşmanlara Zincirli kuyu Kurşunu ile karşılık vererek, 4 Eylül 1922'de özgürlüğüne kavuşmuştur. Mustafa Kemal'in Havza Bildirisi ile harekete geçen Efe grupları Tire'yi işgalden kurtarmış ve Kuvayi Milliye içinde haklı yerini almıştır. Küçük Menderes ovasının efeleri topraklarını ele geçirmeye çalışan emperyalizme boyun eğmemişlerdir. Tire, tarihinde sosyal olayların yanı sıra doğal felaketler ile de karşı karşıya kalmıştır. 1653 yılında şiddetli, 1739 Nisanı ile 1778 Haziran'ında orta şiddetli depremler olmuştur. 1880 Temmuzunda büyük bir yangın olmuş, 2 Temmuz 1916 yılındaki yangında Tire çok büyük zararlara uğramıştır. Tarih boyunca geçit yolu üzerinde bulunması nedeniyle çeşitli salgın hastalıklara maruz kalmıştır. 1866'da çıkan veba salgınında sayısız insan ölmüş, bir sürü deve miras yolu ile bir haftada yedi sahip değiştirmiştir. Türkiye'nin idari örgütlenmesinde önemli bir yer tutan Tire, 1922'de Kurtuluş Savaşı'nın kazanılması ve 1923'de Cumhuriyetin ilanı ile 20.Nisan.1924 tarihli Sancakların Kaldırılması ve Yerlerine İllerin kurulması kanunu ile yeni kurulan İzmir iline bağlanmıştır. Fotoğraf 2 Eski Tire Sayfa-8

1.4. DEMOGRAFİK YAPI ADNKS sonuçlarına göre ilçe nüfusu 79.519 dur. Nüfusun 53.692 si şehir merkezinde, 25.827 si ise köylerde yaşamaktadır. Merkezde yaşayan erkek nüfus sayısı 26.190, kadın nüfusu ise 27.502 dir. Köylerde yaşayan erkek nüfus sayısı 12.886, kadın nüfus sayısı ise 12.941 dir. 1.4.1. Yıllara Göre Nüfus Dağılımı Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) oluşturduğu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi nden (ADNKS) elde edilen bilgiler doğrultusunda Tire nin nüfus artış hızında bir azalma olduğu gözlenmektedir. Tire nin nüfus artış hızı Türkiye nin genel nüfus artış hızının da oldukça altındadır. Nüfus artışındaki bu düşüklüğün nedeni olarak gerekli istihdam olanaklarının yetersizliği sebebiyle yaşanan beyin göçü, ilçenin göç almaması ve aile planlamasına önem verilmesi gösterilebilir. 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 NÜFUS DEĞİŞİM GRAFİĞİ 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2012 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Erkek Kadın Toplam Nüfus Artış Oranı Türkiye Genel Nüfus Artış Oranı Tablo 1 Yıllara Göre Nüfus Değişimi 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2012 Erkek 30.284 31.039 33.856 34.783 36.368 38.462 38.889 39.076 Kadın 30.356 31.562 33.795 35.487 37.562 38.852 39.769 40.443 Toplam 60.640 62.601 67.651 70.270 73.930 77.314 78.658 79.519 Toplam Nüfus Artış Oranı Türkiye Genel Nüfus Artış Oranı 3,13% 7,46% 3,73% 4,95% 4,38% 1,71% 1,08% 25,20% 25,00% 20,70% 24,90% 17,00% 13,80% 12,80% Sayfa-9

60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 İLÇE NÜFUSUNUN YERLEŞİM YERLERİNE GÖRE DAĞILIMI Merkez Merkez Köyleri Boğaziçi Köyleri Gökçen Köyleri Kadın 27.502 7.741 1.424 3.776 Erkek 26.190 7.849 1.345 3.692 % 68% 20% 3% 9% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1.4.2. Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı Tire nin nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında 0-40 yaş arası nüfusun toplam nüfusun %54 ünü oluşturduğu görülmektedir ve bu oranla İzmir deki 30 ilçe içinde 21.sırada yer almaktadır. İş ve eğitim olanaklarının kısıtlılığı, genç nüfusun diğer il ve ilçelere göçüne neden olmaktadır. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 66% 65% 65% 65% 65% 64% 64% 64% 63% 62% 24% 24% 10% 11% İZMİR İLÇELERİ YAŞLARA GÖRE NÜFUS DAĞILIMI 26% 8% 21% 14% 54% 26% 24% 26% 26% 26% 27% 28% 9% 12% 10% 11% 11% 11% 18% 0-40 40-60 60+ Sayfa-10

Tablo 2 2012 Yılı Yaşlara Göre Nüfus Dağılımı-Tire Erkek Erkek % si Kadın Kadın % si Toplam Yaş % si 0-4 2.426 52% 2.243 48% 4.669 6% 5-9 2.511 51% 2.385 49% 4.896 6% 10-14 2.667 50% 2.653 50% 5.320 7% 15-19 2.688 51% 2.634 49% 5.322 7% 20-24 2.334 47% 2.591 53% 4.925 6% 25-29 2.804 51% 2.739 49% 5.543 7% 30-34 3.059 49% 3.123 51% 6.182 8% 35-39 2.970 50% 2.979 50% 5.949 7% 40-44 2.784 50% 2.763 50% 5.547 7% 45-49 2.770 50% 2.743 50% 5.513 7% 50-54 2.873 50% 2.851 50% 5.724 7% 55-59 2.653 51% 2.584 49% 5.237 7% 60-64 2.130 49% 2.194 51% 4.324 5% 65-69 1.575 47% 1.745 53% 3.320 4% 70-74 1.154 46% 1.376 54% 2.530 3% 75-79 905 42% 1.273 58% 2.178 3% 80-84 542 36% 975 64% 1.517 2% 85-89 185 28% 482 72% 667 1% 90+ 46 29% 110 71% 156 0% TOPLAM 39.076 49% 40.443 51% 79.519 2012 YILI CİNSİYETE GÖRE NÜFUS DAĞILIMI 40.443; 51% 39.076; 49% Erkek Kadın Nüfusun %51 lik kısmı kadın, %49 luk kısmı ise erkek nüfustan oluşmaktadır. Sayfa-11

1.4.3. Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Medeni Durum Tire ilçesinde yaş grupları ve cinsiyete göre medeni duruma bakıldığında 15 ile 24 yaş arasında evli kadın nüfusunun evli erkek nüfusundan yaklaşık %69 oranında, 25-29 yaş aralığında %25 daha fazla iken ve 30 yaş üstü yaş gruplarında ise evli kadın-erkek nüfusunun birbirine yakın olduğu görülmektedir. Yine aynı yaş grubunda kadın nüfusundaki boşanma oranının erkek nüfusundaki boşanma oranından %40 daha fazla olduğu görülmektedir. Bunun sebebi küçük yaşta aile isteğiyle yapılan evlilikler olarak açıklanabilir. Tablo 3 Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Medeni Durum 2012 Hiç evlenmedi Evli Boşandı Eşi öldü Toplam Yaş grubu Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam 15-19 2.679 2.411 9 220 1 1 2.688 2.633 5.321 20-24 2.074 1.361 250 1.198 8 26 1 1 2.333 2.586 4.919 25-29 1.441 411 1.322 2.233 37 79 2 10 2.802 2.733 5.535 30-34 670 208 2.297 2.758 90 130 1 20 3.058 3.116 6.174 35-39 309 133 2.524 2.641 133 161 2 40 2.968 2.975 5.943 40-44 175 93 2.439 2.416 160 158 7 94 2.781 2.761 5.542 45-49 141 81 2.465 2.374 151 134 13 153 2.770 2.742 5.512 50-54 113 67 2.600 2.384 133 127 24 273 2.870 2.851 5.721 55-59 76 41 2.406 2.034 133 103 38 406 2.653 2.584 5.237 60-64 46 46 1.951 1.519 78 74 54 555 2.129 2.194 4.323 65+ 73 65 3.704 2.248 116 173 511 3.474 4.404 5.960 10.364 Toplam 7.797 4.917 21.967 22.025 1.039 1.166 653 5.027 31.456 33.135 64.591 Oran % 12,07 7,61 34,01 34,10 1,61 1,81 1,01 7,78 48,70 51,30 Toplam 12.714 43.992 2.205 5.680 Oran % 19,68 68,11 3,41 8,79 2012 YILI MEDENİ DURUM GRAFİĞİ 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 Hiç evlenmedi Evli Boşandı Eşi öldü Kadın 4.917 22.025 1.166 5.027 Erkek 7.797 21.967 1.039 653 % 20% 68% 3% 9% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Sayfa-12

1.4.4. Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Okur-Yazarlık Durumu Okuma-yazma bilmeyen kadın nüfusu, okuma-yazma bilmeyen erkek nüfusundan yaklaşık %57 oranında daha fazladır. Okuma-yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen kişi sayısı toplam nüfusun yaklaşık %17 sini kapsamaktadır. Okuma-yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen kadın sayısının erkek sayısından fazla olmasının nedeni toplumda kadının eğitim almasına verilen değerin düşük olmasından kaynaklanmaktadır. İlköğretimin 1997 yılında zorunlu hale gelmesiyle ilköğretim mezunlarının ilkokul mezunlarından %50 daha az olmasının nedeni yine toplumda kadının eğitim almasına verilen değerin düşük olmasından dolayı aileleri tarafından okula gönderilmemeleri ya da eğitimleri tamamlanmadan okuldan alınmalarından kaynaklanmaktadır. 14 ile 21 yaş arasında lise ve dengi okul mezunu olan kadın sayısı erkek sayısından %9 daha fazla olmasına rağmen 21 yaş üstü gruplarda bu oran düşmektedir. Yüksekokul veya fakülte mezunu olan kişi sayısının toplam nüfusa oranı yaklaşık %7 olmakla birlikte yüksek lisans mezunu kişiler toplam nüfusun %0,30 luk, doktora mezunu kişiler % 0,07 lik ve Okur-yazarlık durumu açısından hiçbir bilgiye ulaşılamayan kısım ise %1 ini kapsamaktadır. MEZUNİYETE GÖRE NÜFUS DAĞILIMI 236; 2% 58; 0% 5.447; 35% 9.613; 63% Lise veya dengi okul mezunu Yüksek lisans mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Doktora mezunu Sayfa-13

Tablo 4 Yıllara Göre Eğitim Durumu 2008 2009 2010 2011 2012 Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Okuma yazma bilmeyen 998 4.120 5.118 932 3.899 4.831 795 3.381 4.176 433 1.673 2.106 345 1.270 1.615 Oran 2,62% 10,58% 6,65% 2,41% 9,86% 6,18% 2,07% 8,48% 5,33% 1,12% 4,16% 2,67% 0,88% 3,14% 2,03% Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 5.717 6.610 12.327 5.580 6.526 12.106 5.360 6.505 11.865 5.612 8.049 13.661 5.598 8.247 13.845 Oran 15,02% 16,97% 16,01% 14,44% 16,51% 15,49% 13,92% 16,32% 15,15% 14,47% 20,02% 17,30% 14,33% 20,39% 17,41% İlkokul mezunu 15.420 15.433 30.853 15.507 15.713 31.220 13.701 14.899 28.600 13.457 14.992 28.449 12.072 11.891 23.963 Oran 40,51% 39,62% 40,06% 40,13% 39,74% 39,94% 35,59% 37,39% 36,51% 34,70% 37,30% 36,02% 30,89% 29,40% 30,13% İlköğretim mezunu 3.411 3.319 6.730 3.704 3.500 7.204 5.138 4.571 9.709 5.781 5.003 10.784 6.326 5.306 11.632 Oran 8,96% 8,52% 8,74% 9,59% 8,85% 9,22% 13,35% 11,47% 12,39% 14,91% 12,45% 13,65% 16,19% 13,12% 14,63% Ortaokul veya dengi okul mezunu 1.344 781 2.125 1.343 809 2.152 1.541 937 2.478 1.524 938 2.462 1.522 923 2.445 Oran 3,53% 2,01% 2,76% 3,48% 2,05% 2,75% 4,00% 2,35% 3,16% 3,93% 2,33% 3,12% 3,89% 2,28% 3,07% Lise veya dengi okul mezunu 4.349 3.556 7.905 4.740 3.860 8.600 5.048 4.269 9.317 5.287 4.389 9.676 5.265 4.348 9.613 Oran 11,42% 9,13% 10,26% 12,27% 9,76% 11,00% 13,11% 10,71% 11,89% 13,63% 10,92% 12,25% 13,47% 10,75% 12,09% Yüksekokul veya fakülte mezunu 2.074 1.205 3.279 2.443 1.535 3.978 2.565 1.646 4.211 2.986 2.015 5.001 3.179 2.268 5.447 Oran 5,45% 3,09% 4,26% 6,32% 3,88% 5,09% 6,66% 4,13% 5,38% 7,70% 5,01% 6,33% 8,14% 5,61% 6,85% Yüksek lisans mezunu 56 32 88 71 45 116 135 72 207 142 70 212 154 82 236 Oran 0,15% 0,08% 0,11% 0,18% 0,11% 0,15% 0,35% 0,18% 0,26% 0,37% 0,17% 0,27% 0,39% 0,20% 0,30% Doktora mezunu 15 9 24 22 11 33 30 21 51 33 22 55 32 26 58 Oran 0,04% 0,02% 0,03% 0,06% 0,03% 0,04% 0,08% 0,05% 0,07% 0,09% 0,05% 0,07% 0,08% 0,06% 0,07% Bilinmeyen 1.809 1.255 3.064 1.348 946 2.294 1.196 875 2.071 539 347 886 500 315 815 Oran 4,75% 3,22% 3,98% 3,49% 2,39% 2,93% 3,11% 2,20% 2,64% 1,39% 0,86% 1,12% 1,28% 0,78% 1,02% TOPLAM 35.194 36.321 71.515 35.691 36.845 72.535 35.510 37.177 72.686 35.795 37.499 73.293 34.994 34.677 69.670 Nüfus 38.067 38.948 77.015 38.639 39.537 78.176 38.492 39.850 78.342 38.777 40.198 78.975 39.076 40.443 79.519 Sayfa-14

TİRE İLÇESİ YILLARA GÖRE EĞİTİM DURUMU GRAFİĞİ 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2008 2009 2010 2011 2012 Okuma yazma bilmeyen 5.118 4.831 4.176 2.106 1.615 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 12.327 12.106 11.865 13.661 13.845 İlkokul mezunu 30.853 31.220 28.600 28.449 23.963 İlköğretim mezunu 6.730 7.204 9.709 10.784 11.632 Ortaokul veya dengi okul mezunu 2.125 2.152 2.478 2.462 2.445 Lise veya dengi okul mezunu 7.905 8.600 9.317 9.676 9.613 Yüksekokul veya fakülte mezunu 3.279 3.978 4.211 5.001 5.447 Yüksek lisans mezunu 88 116 207 212 236 Doktora mezunu 24 33 51 55 58 Bilinmeyen 3.064 2.294 2.071 886 815 Sayfa-15

1400 KADIN 1200 1000 800 600 400 200 0 14-17 18-21 22-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 + Lise veya dengi okul mezunu Yüksek lisans mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Doktora mezunu 1600 ERKEK 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 14-17 18-21 22-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 + Lise veya dengi okul mezunu Yüksek lisans mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Doktora mezunu Sayfa-16

1.5. EKONOMİK YAPI 1.5.1. Tarımsal Yapı ve Hayvancılık Fotoğraf 1 Tütüncüler Çarşısı Tire nin kesinlikle bir tarım ilçesi olduğu söylenebilir. İlçede her türlü kültür bitkisinin üretimi yapılabilmektedir. Toplam alanı 891.000 dekar olan ilçenin 2012 yılında tarım yapılan alanı 277.393 dekardır. Doğu-Batı doğrultusundaki Kızılca havlu ve Gökçen'den itibaren Yeniçiftlik'e kadar devam eden Küçük Menderes havzası ile Tire-Selçuk yolu civarındaki arazilerin taban yapısı iyi drenajlı, şimdilik sorunu olmayan taban arazi niteliğindedir. Güme dağı eteklerindeki köyler orta ve yer yer şiddetli erozyona maruz kalan ve kesinlikle teraslama yapılarak bağ, meyvelik, zeytinlik tesis edilmesi zorunlu olan topraklardır. TİRE İLÇESİ TARIM ALANLARI DAĞILIMI 0% 0% 0% 0% 17% 12% 44% 1% 0% 26% Tarla Alanı Sebze Alanı Süs Bitkileri Alanı Bağ Alanı Meyve Alanı Narenciye Alanı Zeytin Alanı Kavaklık Alanı Nadas Alanı Tarıma Elverişli Boş Arazi İlçe tarımında en büyük sorun sulama konusunda yaşanmaktadır. 277.393 dekarlık tarım alanının 176.992 dekarlık (%64) kısmında sulama yapılmakta, Sayfa-17

100.401 dekarlık (%36) kısmında ise yapılamamaktadır. Sulama çiftçinin kendi imkanlarıyla açmış olduğu derin su sondajları ile yapılmaktadır. TİRE İLÇESİ TARIM ALANLARI DAĞILIMI 100.401; 36% 176.992; 64% SULANAN ALAN SULANMAYAN ALAN İlçe nüfusunun %80 i çiftçilikle uğraşmaktadır. Başlıca ürünleri Mısır, Patates, Şeftali, Zeytin, İncir, Domates, Karpuz, Salçalık Biber ve Kavundur. Yetiştirilen ürünler ilçe toptancı halinde değerlendirilmektedir. Ürünler ilçe içinde tüketildiği gibi civar il ve ilçelere de gönderilmektedir. Aşağıdaki tablolarda ilçede yetiştirilen ürünlere ilişkin bilgiler yer almaktadır. Tablo 1 Tire İlçesinde Üretilen Ürünlerin Ürün Gruplarına Göre Dağılımı 2010 2011 2012 Alan Ürün Miktarı (Ton) Alan Ürün Miktarı (Ton) Alan Ürün Miktarı (Ton) Saman Ve Ot 64.000 203.545 72.833 179.134 72.833 211.481 Patates-Kuru Baklagiller-Yenilebilir Kök Ve Yumrular 9.700 36.144 8.640 28.129 12.914 35.129 Tahıllar 65.445 27.404 52.739 25.868 50.804 30.865 Tekstilde Kullanılan Ham Bitkiler 15.000 5.032 6.000 10.634 6.000 1.973 Yağlı Tohumlar 7.500 2.157 3.000 4.595 3.000 852 Parfümeri-Eczacılık Vb.Bitkiler- Sekerpancarı Ve Yem Bitkileri Tohumları 250 38 302 38 302 37 İşlenmemiş Tütün 31 2 40 1 40 3 Sayfa-18

Tablo 2 Tire İlçesinde Üretilen Ürünler 2010 2011 2012 Grup adı Kök Ve Yumru Sebzeler Meyvesi İçin Yetiştirilen Sebzeler Diğer Sebzeler (Başka Yerde Sınıflandırılmamış) Ürün adı Ekilen Alan Üretim (Ton) Ekilen Alan Üretim (Ton) Ekilen Alan Üretim (Ton) Soğan (Taze) 1.800 2.750 2.000 3.000 2.000 3.000 Pırasa 500 1.250 500 1.250 550 1.375 Sarımsak (Taze) 700 1.050 800 1.200 800 1.200 Kırmızı Pancar 200 800 210 840 220 880 Turp (Kırmızı) 400 600 400 600 285 428 Kereviz (Kök) 150 225 150 225 170 255 Domates (Salçalık) 13.000 67.210 12.250 61.250 14.000 68.334 Karpuz 19.000 76.000 17.000 68.000 16.488 65.952 Biber (Salçalık) 11.000 27.500 11.790 29.475 12.000 30.000 Kavun 8.000 24.000 7.300 21.900 7.000 21.000 Fasulye (Taze) 6.000 6.000 6.500 6.500 6.500 6.500 Patlıcan 1.400 4.200 1.600 4.800 1.500 4.500 Domates (Sofralık) 550 2.200 500 2.000 550 2.148 Biber (Sivri) 1.300 1.950 1.350 2.025 1.400 2.100 Hıyar (Turşuluk) 1.000 2.500 750 1.875 700 1.750 Börülce (Taze) 1.100 880 1.750 1.400 1.750 1.400 Hıyar (Sofralık) 500 1.000 550 1.100 650 1.300 Kabak (Sakız) 300 750 450 1.125 500 1.250 Bezelye (Taze) 1.600 1.200 1.800 1.350 1.650 1.238 Biber (Dolmalık) 550 825 600 900 600 900 Bakla (Taze) 800 640 700 560 650 520 Barbunya Fasulye (Taze) 900 540 700 420 700 420 Bamya 550 275 600 300 650 325 Acur 20 60 75 225 80 240 Lahana (Beyaz) 1.000 3.000 2.500 7.500 2.300 6.900 Karnıbahar 600 900 900 1.350 1.000 1.500 Ispanak 600 600 600 600 550 550 Marul (Göbekli) 350 525 320 480 350 525 Brokoli 55 83 76 114 100 150 Pazı 25 38 25 38 35 53 Enginar 25 38 25 38 25 38 Sayfa-19

Tablo 3 Tire İlçesinde Üretilen Bahçe Bitkileri 2010 2011 2012 TİRE İZMİR % TİRE İZMİR % TİRE İZMİR % ZEYTİN (Yağlık) ŞEFTALİ (Diğer) 17.152 301.955 5,68% 17.152 249.236 6,88% 17.152 401.128 4,28% 12.160 56.566 21,50% 12.160 59.049 20,59% 16.000 65.290 24,51% İNCİR 4.560 24.391 18,70% 3.648 22.534 16,19% 3.648 22.196 16,44% CEVİZ 748 3.368 22,21% 748 3.331 22,46% 756 3.448 21,93% KESTANE 714 9.214 7,75% 714 9.097 7,85% 714 9.617 7,42% ARMUT 700 5.175 13,53% 700 5.185 13,50% 700 5.252 13,33% KAYISI 468 2.760 16,96% 468 2.723 17,19% 468 2.535 18,46% ELMA (Diğer) 288 575 50,09% 288 585 49,23% 288 605 47,60% ZERDALİ 83 150 55,33% 83 149 55,70% 83 148 56,08% ELMA (Amasya) 60 60 100,00 % 60 60 100,00 % 60 60 100,00 % VİŞNE 58 441 13,15% 58 496 11,69% 58 503 11,53% ZEYTİN (Yağlık) ÜRETİMİ (Ton) 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1% 828 86.920 21.440 7% 7% 6% 6% 4% 319.194 10.291 180.447 17.152 301.955 17.152 249.236 17.152 401.128 2007 2008 2009 2010 2011 2012 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Tire İzmir % Sayfa-20

ŞEFTALİ ÜRETİMİ (Ton) 70.000 30,0% 60.000 50.000 40.000 30.000 19% 16% 20% 21% 21% 25% 25,0% 20,0% 15,0% 20.000 10,0% 10.000 0 10.400 53.596 8.960 55.380 11.120 54.486 12.160 56.566 12.160 59.049 16.000 65.290 2007 2008 2009 2010 2011 2012 5,0% 0,0% Tire İzmir % İNCİR ÜRETİMİ (Ton) 30.000 25.000 18% 17% 16% 19% 16% 16% 20,0% 18,0% 16,0% 20.000 14,0% 12,0% 15.000 10,0% 10.000 8,0% 6,0% 5.000 0 3.648 19.894 3.648 21.085 3.648 23.453 4.560 24.391 3.648 22.534 3.648 22.196 2007 2008 2009 2010 2011 2012 4,0% 2,0% 0,0% Tire İzmir % Sayfa-21

Tire de ağırlıklı olarak büyükbaş hayvancılık olmak üzere küçükbaş hayvancılık, kümes hayvancılığı ve arıcılık da yapılmaktadır. Hayvancılığa verilen önemle çiftçilerin elinde bulunan yerli ırkların yöreye adapte olan kültür ırklarına dönüşümü sağlanmaktadır. İlçede ağırlıklı olarak süt sığırcılığı yapılmaktadır. Üretilen süt ilçede ve civar il ve ilçelerdeki mandıracılar ile büyük kapasiteli süt ve süt ürünleri üreticileri tarafından değerlendirilmektedir. Tablo 4 Tire-İzmir Hayvan Sayıları ve Kıyaslama Büyükbaş Hayvan Sayısı Küçükbaş Hayvan Sayısı Tire İzmir % Tire İzmir % 2007 50.802 369.477 14% 25.005 614.805 4% 2008 58.142 368.591 16% 28.000 561.079 5% 2009 55.913 368.295 15% 23.450 519.545 5% 2010 54.800 398.526 14% 28.800 546.390 5% 2011 51.581 433.029 12% 28.120 580.421 5% 2012 55.203 473.878 12% 32.835 668.296 5% Tablo 5 Tire-İzmir Süt Üretimi ve Kıyaslama Büyükbaş Süt Üretimi-Ton Küçükbaş Süt Üretimi-Ton Tire İzmir % Tire İzmir % 2007 147.190 1.046.701 14% 1.949 54.958 4% 2008 177.564 1.041.623 17% 1.915 43.831 4% 2009 164.245 1.010.884 16% 1.538 40.689 4% 2010 149.494 1.086.461 14% 1.911 42.203 5% 2011 126.944 1.173.141 11% 1.585 42.162 4% 2012 153.460 1.311.781 12% 555 22.545 2% Sayfa-22

1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 Tire-İzmir Büyükbaş Hayvan Süt Üretimi-Ton 17% 16% 14% 14% 12% 11% 18% 16% 14% 12% 10% 600.000 400.000 200.000 0 147.190 1.046.701 177.564 1.041.623 164.245 1.010.884 149.494 1.086.461 126.944 1.173.141 153.460 1.311.781 2007 2008 2009 2010 2011 2012 8% 6% 4% 2% 0% Tire İzmir % 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 Tire-İzmir Küçükbaş Hayvan Süt Üretimi-Ton 5% 4% 4% 4% 4% 2% 1.949 54.958 1.915 43.831 1.538 40.689 1.911 42.203 1.585 42.162 555 22.545 2007 2008 2009 2010 2011 2012 5% 5% 4% 4% 3% 3% 2% 2% 1% 1% 0% Tire İzmir % Sayfa-23

1.5.2. Sanayi Tire; Hitit, Frigya, Lidya, Pers, Roma ve Bizans'a ev sahipliği yapmış, tarihin zengin kültür mirasına sahip bir kenttir. Roma Senatosunda; Kaystros Senatörlüğü yani, Küçük Menderes Senatörlüğü adıyla temsil edilmiş; Bizans tarihi boyunca, bu parlak dönemini sürdürmüştür. 1308 yılında Küçük Menderes yöresi toprakları üzerinde Aydınoğulları Beyliği'nin kurulmasıyla Tire hızlı bir gelişim sürecine girmiştir. Bir süre Aydınoğulları Beyliğinin merkezi olmuştur. 1426 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na kesin olarak bağlanmıştır. Osmanlı döneminde kurulan Aydın eyaletinin Sancak Merkezi de Tire olmuştur. Özellikle II. Murat ve Fatih Sultan Mehmet dönemlerinde girişilen imar hareketleri, kenti İmparatorluğun diğer önemli kentleri arasına sokmuştur. Osmanlı döneminde, yönetim merkezi olarak hem siyasi geçmişinden, hem de ekonomik gücünden yararlanmak suretiyle, tekrar tarih sahnesine çıkmıştır. 15. yüzyıldan 18. yüzyıla sahip olduğu darphanede mangır (bakır) ve akçe (gümüş) adı verilen paralar kesilmiştir. Özellikle, nakışlı mangırları Osmanlı Dönemi bakır paraları içinde değerli kabul edilmektedir. 1838 yılında yapılan ticaret anlaşmalarıyla Kara Gümrüklerinin kaldırılmasından sonra önemli gelişmeler meydana gelmiş ve Tire de bir çok şirket kurulmaya başlamıştır. Bu tüccarlar içinde İngiliz uyruklu girişimciler, ekonominin önemli payına sahip olmuşlardır. Kentin kırsal kesiminde her türlü maden ocakları ile Avrupa nın hammadde sorununu gidermede önemli etken olmuştur. Tanzimat döneminde yaşanan ekonomik gelişmelerin sonucu olarak 1884 yılında Ticaret Odası kurulmuştur. Kuruluş, bu tarihten itibaren Ticaret Odası, Ticaret ve Sanayi Odası ve Ticaret ve Ziraat Odası gibi isimlerle kentin ekonomik hayatına yön vermiştir. Cumhuriyet in kurulmasından sonra kentin sosyal, ekonomik ve kültürel yapısında önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Kent yaşamında önemli görevler üstlenen Rumların, 1922 de kentten ayrılmasıyla ortaya çıkan boşluklar Müslüman ve Yahudi unsurlarca yeniden yapılandırılmıştır. Bir çok iş kolu ve işlev bu iki unsur tarafından doldurulmuş ve kent tarihinde yeni bir sürece girilmiştir. Ticaret ve Sanayi Odası 1926 yılından itibaren Ticaret Odası olarak varlığını sürdürmüş ve ekonomik yapılanmaya katkıda bulunmuştur. Sayfa-24

Tire nin ekonomik gelişimindeki temel taşlarından biri olan Tire Organize Sanayi Bölgesi 1993 yılında kurulmuştur. Toplam 4.100.000 m 2 alan üzerine kurulmuş olan Organize Sanayi Bölgesi nde ilk firma 1997 yılında faaliyete geçmiştir. Bugün 38 firma Tire Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet göstermektedir. Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren firmalardan 8 adedi yabancı ortaklıdır. Adet Alan-m 2 % Aktif Firma 38 1.021.321 37% Faaliyetini Durduran Firma 4 45.000 2% İnşaat Halindeki Parseller 24 256.610 9% Satılmış Boş Parseller 35 518.029 19% İzmirgaz 1 2.869 0,10% Maliye Hazinesi 2 2.130 0,08% Tire Belediyesi 1 56.942 2% Tire Organize Sanayi Bölgesine Ait Boş Parseller 43 362.622 13% Vakıflar Genel Müdürlüğüne Ait Boş Parseller 38 517.284 19% Toplam 2.782.807 TİRE ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ ALAN DAĞILIMI-m 2 517.284; 18% 1.021.321; 37% 362.622; 13% 56.942; 2% 2.869; 0% 2.130; 0% 518.029; 19% Aktif Firma İnşaat Halindeki Parseller İzmirgaz Tire Belediyesi Vakıflar Genel Müdürlüğüne Ait Boş Parseller 45.000; 2% 256.610; 9% Faaliyetini Durduran Firma Satılmış Boş Parseller Maliye Hazinesi Tire Organize Sanayi Bölgesine Ait Boş Parseller Sayfa-25

Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtlarına bakıldığında Tire de faaliyet gösteren 1.427 işletme bulunmaktadır. İşletmelerin faaliyetlerine göre dağılımları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. SGK kayıtlarına göre ilk sırayı 281 adet (%20) ile perakende ticaret yapan işletmeler almaktadır. Perakende ticaret yapan firmaları, 141 adet %10 luk payla Bina İnşaatı yapan firmalar almaktadır. Tarım ve hayvancılığın yaygın olarak yapıldığı ilçede gıda üretim işletmelerinin azlığı dikkat çekmektedir. Organize Sanayi Bölgesinin faaliyete geçmesinden sonra özellikle süt ve süt ürünleri üreten firmaların sayısında ve kalitesinde artış sağlanmışsa da özellikle tarım ürünlerinin değerlendirilmesi konusunda ciddi bir boşluk olduğu görülmektedir. İlçede üretilen ürünlerin işlenmesi çoğunlukla çevre il ve ilçelerdeki işletmelerde yapılmaktadır. Sıra No Faaliyet Firma Adedi % 1 Perakende ticaret(motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) 281 20% 2 Bina inşaat 141 10% 3 Kara taşımacılığı ve boru hatta taşımacılığı 113 8% 4 Yiyecek ve içecek hizmetleri faaliyetleri 113 8% 5 Gıda ürünlerinin imalatı 73 5% 6 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 65 5% 7 Toptan ticaret, motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç 62 4% 8 Toptan ve perakende ticaret ve motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı 46 3% 9 Özel inşaat faaliyetleri 37 3% 10 Hukuki ve muhasebe faaliyetleri 35 2% 11 Büro yönetimi, büro desteği ve iş destek faaliyetleri 34 2% 12 Binalar ve çevre düzenlenmesi faaliyetleri 28 2% 13 Mobilya imalatı 24 2% 14 Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri 23 2% 15 Makine ve techizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 23 2% 16 Eğitim 18 1% 17 Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler 18 1% 18 Tekstil ürünlerinin imalatı 16 1% 19 Diğer hizmet faaliyetleri 15 1% 20 Üye olunan kuruluşların faaliyetleri 15 1% Sayfa-26

300 SOSYAL GÜVENLİK KURUMU KAYITLARINA GÖRE FİRMALARIN SEKTÖREL DAĞILIMI 25% 250 20% 20% 200 15% 150 100 10% 8% 8% 10% 50 5% 5% 4% 3% 3% 2% 2% 5% 2% 2% 2% 2% 1% 1% 1% 1% 1% 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Firma Adedi % 0% Not: Tablonun x ekseninde bulunan numaralar yukarıda bulunan tablodaki sıra numaralarıdır. Sayfa-27

Tire Ticaret Odası na kayıtlı 998 üye bulunmaktadır. Bunlardan 655 adedi faal durumdadır. 655 üyenin sektörel dağılımları incelendiğinde 81 adet (%12) ile inşaat sektörünün ilk sırayı aldığı görülmektedir. Aşağıdaki tabloda Tire Ticaret Odası faal üyelerinin sektörel dağılımlara göre en çok faaliyet gösterilen ilk 20 sektör görülmektedir. Sıra No Sektör Firma Adedi % 1 İnşaat 81 12% 2 Gıda Ticaret 63 10% 3 Gıda İmalat 42 6% 4 Market 24 4% 5 Giyim 23 4% 6 Sigortacılık 23 4% 7 Taşımacılık 23 4% 8 İnşaat Malzemeleri Satışı 21 3% 9 Zirai Ürünler Satış 19 3% 10 Akaryakıt 18 3% 11 Otomotiv Ticaret 17 3% 12 Kuyumculuk 15 2% 13 Bankacılık 12 2% 14 Hayvancılık 12 2% 15 Ağaç İşleri 11 2% 16 Dekorasyon 11 2% 17 Eğitim 11 2% 18 Mobilya Ticareti 11 2% 19 Restoran 11 2% 20 Emlakçılık 9 1% Sayfa-28

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 12% 10% TİRE TİCARET ODASI FAAL ÜYELER SEKTÖREL DAĞILIMI (İlk 20 Sektör) 6% 4% 4% 4% 4% 3% 3% 3% 3% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 1% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Firma Sayısı % Ege İhracatçı Birliklerinden alınan bilgilere göre Tire de ihracat yapan 32 firma bulunmaktadır. Tire den yapılan ihracat rakamları incelendiğinde her yıl düzenli bir artış olduğu gözlenmektedir. 2007 yılından bu yana ağırlıklı olarak ihraç edilen ürünlerin Ağaç ve Orman Ürünleri olduğu gözlenmektedir. Ağaç ve Orman Ürünlerini; meyve sebze mamulleri, hububat bakliyat ile tütün ve tütün ürünleri izlemektedir. TİREDEN İHRAÇ EDİLEN ÜRÜNLERİN DAĞILIMI- 2007-2012 TOPLAM TL 27% 19% 9% 2% 2% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 0% 34% AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERİ MEYVE SEBZE MAMULLERİ HUBUBAT BAKLİYAT TÜTÜN VE TÜTÜN MAMULLERİ DEMİR VE ÇELİK MAMULLERİ KİMYEVİ ÜRÜNLER KONFEKSİYON MAKİNE VE AKSAMLARI TOPRAK SANAYİ ÜRÜNLERİ TEKSTİL ZEYTİN ZEYTİNYAĞI İKLİMLENDİRME SANAYİ CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER KURU MEYVE VE MAMULLERİ Sayfa-29

2007 2008 2009 2010 2011 2012 TOPLAM AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERİ 20.405.491,75 22.057.850,56 20.731.287,93 24.054.801,39 23.609.329,30 29.285.428,37 140.144.189,30 MEYVE SEBZE MAMULLERİ 18.195.395,67 20.673.057,56 16.592.942,78 17.777.433,52 20.850.816,49 14.746.388,75 108.836.034,77 HUBUBAT BAKLİYAT 14.770.429,45 12.064.629,16 14.033.923,72 12.729.335,95 14.471.205,72 10.077.132,37 78.146.656,37 TÜTÜN VE TÜTÜN MAMULLERİ 0,00 1.124.134,38 6.857.550,33 7.108.499,65 10.035.170,28 11.453.022,11 36.578.376,75 DEMİR VE ÇELİK MAMULLERİ 412.306,79 1.135.049,35 984.013,84 1.005.798,42 2.796.675,54 3.037.147,29 9.370.991,23 KİMYEVİ ÜRÜNLER 539.914,79 1.185.064,55 1.587.268,61 1.852.958,86 1.658.330,60 2.732.454,73 9.555.992,14 KONFEKSİYON 976.491,68 870.312,54 696.762,87 619.715,97 1.262.241,80 944.928,28 5.370.453,14 MAKİNE VE AKSAMLARI 120.820,91 355.245,47 381.755,55 1.994.318,59 1.089.942,85 792.327,70 4.734.411,07 TOPRAK SANAYİ ÜRÜNLERİ 48.384,63 571.045,67 933.091,15 839.733,23 572.243,32 951.760,72 3.916.258,72 TEKSTİL 205.041,21 605.640,92 273.594,92 526.631,79 849.918,92 1.325.488,12 3.786.315,88 ZEYTİN ZEYTİNYAĞI 801.233,51 852.424,14 420.052,59 659.125,91 382.572,65 38.361,10 3.153.769,90 İKLİMLENDİRME SANAYİ 312.129,37 48.249,39 416.036,32 379.251,13 994.097,71 837.695,25 2.987.459,17 CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER 195.520,00 0,00 0,00 1.032.966,00 575.253,50 1.016.292,92 2.820.032,42 KURU MEYVE VE MAMULLERİ 67.354,93 533.133,34 430.841,07 314.585,93 142.406,42 196.884,63 1.685.206,32 ELEKTRİK-ELEKTRONİK 10.176,70 65.445,50 111.923,19 357.320,52 168.453,35 180.713,20 894.032,46 SAVUNMA VE HAVACILIK SANAYİ 0,00 0,00 0,00 64.573,93 125.840,65 286.441,60 476.856,18 YAŞ MEYVE SEBZE ÜRÜNLERİ 140.515,97 149.752,84 40.291,91 96.206,46 2.370,06 46.401,55 475.538,79 OTOMOTİV SANAYİ 1.660,40 15.252,64 56.701,10 133.202,37 43.908,40 93.686,38 344.411,29 MADENCİLİK ÜRÜNLERİ 1.053,31 21.930,52 100.746,50 67.759,61 8.135,09 67.826,48 267.451,51 DERİ VE DERİ MAMULLERİ 1.960,33 7.795,91 2.623,70 2.721,47 35.610,87 43.941,78 94.654,06 HALI 0,00 8.648,86 3.038,07 2.760,72 3.219,22 484,50 18.151,37 DEĞERLİ MADEN 0,00 14.875,55 0,00 0,00 0,00 0,00 14.875,55 GEMİ YAN SANAYİ 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 126,48 126,48 GENEL TOPLAM 57.205.881,40 62.359.538,85 64.654.446,15 71.619.701,42 79.677.742,74 78.154.934,31 413.672.244,87 Sayfa-30

2007-2012 TİRE İHRACAT RAKAMLARI -ÜRÜNLER 160.000.000,00 140.000.000,00 120.000.000,00 100.000.000,00 $ 80.000.000,00 60.000.000,00 40.000.000,00 20.000.000,00 0,00 AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERİ MEYVE SEBZE MAMULLERİ HUBUBAT BAKLİYAT TÜTÜN VE TÜTÜN MAMULLERİ DEMİR VE ÇELİK MAMULLERİ KİMYEVİ ÜRÜNLER KONFEKSİYON MAKİNE VE AKSAMLARI TOPRAK SANAYİ ÜRÜNLERİ TEKSTİL ZEYTİN ZEYTİNYAĞI 2012 29.285.428,37 14.746.388,75 10.077.132,37 11.453.022,11 3.037.147,29 2.732.454,73 944.928,28 792.327,70 951.760,72 1.325.488,12 38.361,10 2011 23.609.329,30 20.850.816,49 14.471.205,72 10.035.170,28 2.796.675,54 1.658.330,60 1.262.241,80 1.089.942,85 572.243,32 849.918,92 382.572,65 2010 24.054.801,39 17.777.433,52 12.729.335,95 7.108.499,65 1.005.798,42 1.852.958,86 619.715,97 1.994.318,59 839.733,23 526.631,79 659.125,91 2009 20.731.287,93 16.592.942,78 14.033.923,72 6.857.550,33 984.013,84 1.587.268,61 696.762,87 381.755,55 933.091,15 273.594,92 420.052,59 2008 22.057.850,56 20.673.057,56 12.064.629,16 1.124.134,38 1.135.049,35 1.185.064,55 870.312,54 355.245,47 571.045,67 605.640,92 852.424,14 2007 20.405.491,75 18.195.395,67 14.770.429,45 0,00 412.306,79 539.914,79 976.491,68 120.820,91 48.384,63 205.041,21 801.233,51 Sayfa-31

Tire ilçesi ödediği vergiler açısından değerlendirildiğinde 2007 yılından bu yana düzenli bir artış sergilemektedir. Ayrıca İzmir İli vergi tahakkuk rakamları kıyaslaması sonucunda tahakkuk eden vergi payında da artış gözlenmektedir. 180.000.000 160.000.000 140.000.000 120.000.000 100.000.000 80.000.000 60.000.000 40.000.000 20.000.000 0 TİRE VERGİ TAHAKKUK-TAHSİLAT RAKAMLARI- TL 65.000.000 52.000.000 75.000.000 57.000.000 85.000.000 63.000.000 100.000.000 70.000.000 150.000.000 105.000.000 170.000.000 133.000.000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 82% 80% 78% 76% 74% 72% 70% 68% 66% 64% Tahakkuk Tahsilat Tahsilat Oranı 2.500.000.000 2.000.000.000 1.500.000.000 1.000.000.000 500.000.000 0 VERGİ TAHAKKUK KIYASLAMASI 65.000.000 1.171.378.528 75.000.000 1.373.480.205 85.000.000 1.398.244.131 100.000.000 1.579.856.414 150.000.000 1.983.611.079 170.000.000 2.175.362.463 2007 2008 2009 2010 2011 2012 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Tire İzmir Payı Sayfa-32

1.6. DOĞAL, TARİHİ VE KÜLTÜREL DEĞERLER Tire tarihi, kültürü ve doğal güzellikleri ile Türkiye'nin en gözde kentlerinden biridir. Yüzlerce tarihi yapısı, müzesi, el sanatları, evleri, çarşısı ve yemek çeşitleri ile zengin turizm değerlerine sahiptir. İzmir'e 80 km, Selçuk'a 40 km. uzaklıktadır. Günlük turlar için her türlü olanağa sahip olan kent, ilginç tarihi ve doğal değerleri ile bir açık hava müzesidir. Ekolojik dengenin henüz bozulmadığı dağlarındaki restoranları ve piknik yerleri anılardan silinmeyecek güzelliktedir. Camileri, medreseleri, hanları, hamamları, çeşmeleri, türbeleri, tekkeleri ve daracık sokaklarıyla tarihsel mirası, doğal konumlarında paylaşmak tüm insanların beklentisidir dört bin yıllık bir şehirden... Böylesine zengin tarih, doğa ve kültür varlıklarının tümünü görmek bir kaç güne sığmaz, anılarda Tire adının yaşaması için mutlaka gezilmesi, görülmesi ve yaşanması gereken bu değerlerin bazılarından söz etmek gerekir. 1.6.1. TARİHİ DEĞERLER Abdüsselam Hanı (Ali Efe Hanı) Kanuni'nin defterdarlarından Abdüsselam Efendi vakfından olan han Tire'de daha çok Ali Efe Hanı olarak bilinmektedir. 1525 yılında yaptırılmış olup, hala han olarak çalışan tek yapıdır. Diğer adı Serban Hanı'dır. Mısır Memlukluları tarafından önce Mısır'dan, Fatih Sultan Mehmet döneminde İstanbul'dan Tire'ye sürülen Halveti-Melami Şeyhi ünlü Seyyid Sultan Alaaddin'in; blok mermerlerden ve antik malzemelerden yapılan türbesi, Tire'de daha çok Alamadan Dede türbesi olarak bilinmektedir. 15. yüzyıl dinsel düşünce dünyasına adını yazdıran bu ünlü, daha çok tarihçiler tarafından Alaaddin Abdal olarak anılmaktadır. Alaaddin Sultan Türbesi Sayfa-33

Horasan erenlerinden Hacı Bektaşi Veli'nin arkadaşlarından Bahaddin Baba'nın oğlu Ali Baba adına yaptırılmıştır. Yüksek ve geniş bir arazide Tire ovasına hakim bir yerde bulunan iki hücreli tekkede Ali Baba'nın sembolik mezarı vardır. Tire'nin en ünlü ahi önderlerinden olup türbesi günümüzde Bektaşi Tekkesi diye tanınmaktadır. Halk inancına göre biri malını kaybettiğinde Ali Baba ya dua ederse derhal malını bulur. Ali Baba Tekkesi Ulu Cami doğusunda yer alan mescit, buradaki Orta medrese bahçesinde bulunmaktadır. Alihan, Batı Anadolu'nun özellikle Büyük ve Küçük Menderes havzalarının en kayda değer adlarının başında yer almaktadır. Beylik devrinin efsanevi isimlerindendir. Zaviyenin alt katındaki türbe kitabesi esas alınacak olunursa; Alihan Zaviyesi Ulucami ile birlikte kitabesel anlamda en eski ve öncül yapılardan olması gerekir. Ali Han Mescidi Balım Sultan Türbesi 1496 yılında yapılan türbe Bektaşiliğin kurucularından Balım Sultan'a aittir. Hisarlık köyü eteklerinde yer alan Balım Sultan Türbesi geleneksel Sultan Nevruz törenlerinin kaynağını oluşturması bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Balım Sultan Türbesi'nin biraz altındaki küçük türbede ise 1500 yılında öldüğü mezar yazıtından anlaşılan Gül Hatun yatmaktadır. Sayfa-34

Buğday Dede Türbesi Dede nin ismi ile anılan semtte bir tepenin üzerinde mescidi ve mezarı bulunmaktadır. Yatır hakkında kesin bir bilgi bulunmamakla beraber yöredeki halkın anlattığına göre bugün Tire nin batı ucunda bulunan ve aynı zamanda semte adını veren Kesikbaş la birlikte XV. yüzyılda Tire yi Cenevizlilere karşı savunmuş bir kahramandır. 1339 yılında Selçuklu ailesinden Bahadır Bey tarafından yaptırılan Mescit Tire'nin bilinen ilk dini yapısıdır. Mescit bugün kullanılmamaktadır. Çanakçı Mescidi Sultan II. Selim'in Mescidi ve Medresesi'dir. Medrese güneyindedir. Külliye II. Selim'in şehzadeliği sırasında 16. yüzyılda yapılmıştır. 1916 Tire yangınında hasar görmüş, kütüphanesi yanmış ve bir çok değerli belge yitirilmiştir. Dar-ül Kurra Mescidi ve Medresesi Eski-Yeni Hamamı 16. yüzyıl eserlerinden olup Sadrazam Lütfi Paşa vakfındandır. Osmanlı Klasik dönemi yapılarından olup hala çalışmaktadır. Klasik hamam planına sahip olan hamamda erkekler ve kadınlar bölümü vardır. Sayfa-35

Karakadı Külliyesi nin güney doğusunda yer alan Gucur Cami nin Gucur Bey vakıflarından olduğu, Gucur Baba nın da Horasanilerden bilinmektedir. Zaviye, Leyse Camii nde olduğu gibi sekizgen planlı bir imara uygun olarak inşa edilmiştir. Zaviyenin batısında yer alan üniteler yıkılmış olup, mescit görevi gören ana giriş bölümü ile doğu tarafındaki minaresi ayaktadır. Gucur Cami (Zaviye) Hafsa Hatun Çeşmesi Aydınoğlu İsa Beyin kızı Hafsa Hatun tarafından yaptırılmıştır. Aynı zamanda Osmanlı Sultanı Yıldırım Beyazıt'ın eşi olan Hafsa Sultan, su yolları, hamam ve çeşmeleri ile yöreye büyük hizmetler getirmiştir. Hüseyin Ağa Köprüsü Hüseyin Ağa tarafından tahmini 1680'li yıllarda, Tire'ye 5 km. uzaklıkta Küçük Menderes üzerine yaptırılmıştır. Köprü suların şiddeti ile 1812 ve 1907'de hasar görmüş ve yaptırılmış olup 1941 yılındaki sele dayanamayarak yıkılmıştır. Yıkıldığı zamanlarda Tire'nin ticari ve iktisadi hayatını felce uğratmıştır. Bugün hemen yanında yeni bir köprü vardır. Sayfa-36

Tire'nin yetiştirdiği büyük isim, Aydınoğullarının Başkent Kadısı ünlü tefsirci İbni Melek takma adlı İzzettin Ferişte'ye ait olan türbenin içinde, ayrıca Mevla na Nizameddin, İbni Melek oğlu Mehmet Efendi, Alaybey ailesinden Evliya Ali Efendi yatmaktadır. Tire Belediyesi tarafından restore edilen türbe kesme blok mermerlerden oluşmuştur. Üstü açıktır. Türk Kültürü ve Türk Diline yapmış olduğu katkı bakımından en önemli eseri "Feritezade Manzumesi" veya "Lugat-ı İbni Ferişte gibi adlarla anılan Arapça-Türkçe sözlüğüdür. Kaynaklara göre İbni Melek, sadece fakıh yani hukukçu olmayıp aynı zamanda hadis, usul ve tasavvuf alanında söz sahibidir. Bazı eserleri Bedr ul vaizin, Şerhu Tuhfeti l müluk, Risali fi t-tasavvuf, Şerhu l-mecma, Mebariku l-ezhar, Şerhu l Vikaye ve Şerhu l Menar dır. İbni Melek ve Türbesi Karakadı Cami 14. yüzyılda yapılmış cami altıgen planlı olup, ilk Rumeli Beylerbeyi Mecdeddin tarafından yaptırılmıştır. Timur Ankara savaşından sonra Tire'de kışladığı süre içinde Cuma namazlarını burada kılmıştır. Allah ve Bismillah sözcüklerinin ustaca yerleştirildiği plaketler, yivler arasında dik olarak minare gövdesini süsler. Sayfa-37

Karahasan Cami Bu cami Aydınoğlu Cüneyt Beyin kardeşi Karahasan tarafından 1440 tarihlerinde yaptırılmıştır. Minare gövdesi özgün formunu mısır koçanındaki dizileri andıran yivli yapısından almaktadır. Tire nin girişindeki Maltepe mevkiinde bulunan Laletepe de yer alan kaya mezarların Irmak Tanrısı Kayıstiros a ait olduğu sanılmaktadır. Roma dönemine denk gelen 3 bin yıllık bir geçmişe sahip olan kaya mezarlar, ünlü coğrafyacı Strabon un M.Ö. 50 li yıllarda yaptığı gezilere ait notlarına göre Küçük Menderes bölgesinde yaşayan Irmak Tanrısı Kayıstiros a ya da önceleri bölgeye daha sonra da Ege ve Asya kıtasına adını veren Aisa ya ait olabileceği düşünülmektedir. Görünen şekliyle mezarlar, çok tanrılı döneme aittir. Tek tanrılı dinler döneminde de Bizanslılar tarafından soyulmuş olma olasılığı çok yüksek. Tarihin bir dönemine ışık tutacak olan bu mezarlarda ciddi bir arkeolojik inceleme yapılması gerekiyor. Tepenin güney kısmında bulunan ve bugün sadece kolonlarının bulunduğu Rum Agias Gianis (Aya Yani) Şapel'i bölgenin önemini farklı bir biçimde ortaya koymaktadır. Kaystros Kaya Mezarları Sayfa-38

Türkiye tarihinin önemli adlarından olan Kızıl Deli Baba adlı Seyyid Ali Sultan'ın Boynuyoğun Köyündeki zaviyesi 14. yüzyıl eserlerindendir. Kızıl Deli Sultan, Aydınoğullarının Osmanlılara bağlanmasının ardından Yıldırım Beyazıt tarafından onurlandırılarak Edirne ye götürülmüş, Balkanların Türkleştirilmesinde etkili olmuştur. Kızıl Deli Baba Zaviyesi Kurt ve Doğancıyan Zaviyesi 14. yüzyılda Kurt Bey ve Doğancılar Aşireti tarafından yaptırılmış olan zaviye; iki sahipli olup, Tire'nin ilk zaviyesi olması açısından önemlidir. Tire tuğla sanatının eşsiz örneklerinden biri olan minaresi çam ağacı kozalağı şeklinde olup, çevrede daha çok Güdük Minare olarak tanınır. Kurşunlu Han (Bakırhanı) Sadrazam Lütfü Paşa vakfından olan han, Kurşunlu Han olarak da anılmakta olup 16. yüzyıl eserlerindendir. Yapıldığında 53 odası bulunurken, batısından Atatürk Caddesinin geçmesi nedeniyle orijinal yapısını yitirmiştir. Günümüzde restore edilerek hizmete açılmıştır. Sayfa-39

Kurtuluş Anıtı Tire'nin 1922'de düşman işgalinden kurtuluşunu sembolize eden Kurtuluş Anıtı 1953 yılında mimar Can Egeli'ye yaptırılmıştır. Kutu Hanı Tahtakale Meydanında bulunan han, 15. yüzyılda Halil Yahşi Bey tarafından yaptırılmıştır. Hanın konaklama bölümleri harap durumda olup, dükkanları bugün için Tire Çarşısının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Özellikle doğu cephesinde bulunan Kapalı Çarşısı (Arasta) dikkati çeken bir yapıdadır. Tire Paşa Camii, Kanuni Sultan Süleyman'ın Sadrazamı Tarihçi Mustafa Lütfü Paşa tarafından, 1500'lü yılların başında, Aydın Sancak Bey'i iken yaptırılmıştır. Caminin 1543 tarihli vakfiyesine göre, kurşun kubbeli bir harem'e Beş kubbeli, sekiz mermer direkli son cemaat yerine sahiptir. Osmanlı klasik dönemi eserlerinden olan caminin avlusunda altı sütunlu bir kubbe altında sekiz lüleli şadırvan yer almaktadır. Camide kubbeye geçiş, Tire camilerinin bir kısmında görüldüğü gibi tromplarla sağlanmıştır ve bu geçişler oldukça dikkat çekici özelliklere sahiptir. Lütfi Paşa Cami Sayfa-40

Mehmet Bey Cami, Tire nin Dere Mahallesi Alacamescit semtinde yer almaktadır. Caminin adı da kayıtlarda Alacamescit olarak geçmektedir; Caminin asıl banisi bilinmemekle birlikte asıl bani olarak, camiyi onaran Hüsam Dede'nin (Hüsamettin) oğlu Mehmet Bey'in adı geçmektedir. Tüm vakıf kayıtlarında caminin Emir Mehmet tarafından onarıldığı bilgisinin bulunması, camiyi daha önceki bir tarihe götürmektedir. Son cemaat yeri iki kubbeli olan caminin son cemaat yerinin bir duvarı çeşmedir. Caminin yanında taş ve tuğla işçiliği bir arada görülmektedir. Minaresi tek şerefelidir. Mehmet Bey Cami Molla Arap Cami İlçemizin 2 km kuzeybatısında yer alan cami, II. Beyazıt'ın Şeyhülislamı Molla Arap takma adlı Ali Arabi tarafından yaptırılmıştır. Cami, hamam ve medreseden oluşan külliyenin medresesi Kanuni Devrinin ünlü kişilerini yetiştirmiştir. Kayıtlar bu medresenin yüksek okul statüsünde olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda Yedi Kardeşler Türbesi diye de anılan Türbe 14. yüzyılın sonlarında yapılmış olup, üst katı zaviyedir. Alt katında Buğday Dede'nin kızları yatmaktadır. Yedi yatırın bulunduğu türbe Bursa kemerli oluşu ile dikkati çekmektedir. Sır Hatunlar Türbesi Sayfa-41

Tanzimat dönemi sadrazamlarından Mehmet Nedim Paşa'nın oğlu, II. Mahmut Devri devlet adamlarından ve Bağdat Valiliğine kadar yükselmiş XIX. yüzyıl alimlerinden Mehmet Necip Paşa nın, Baruthaneler Nazırlığı sırasında Tire'de kendi adına yaptırmış olduğu kütüphanedir. Kütüphanenin 1827 tarihli inşa kitabesi, 1829 tarihli vakfiyesi vardır. Zengin gelirleri bulunan Kütüphanede çok değerli yazma ve basma kitaplar mevcuttur. Sosyal bilimlerle ilgilenen yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından ziyaret edilmektedir. Necip Paşa Kütüphanesi Süleyman Şah Türbesi İbni Melek türbesi ile aynı bahçede bulunan türbede Aydınoğulları'ndan Mehmet Bey in oğlu Tire Emiri Süleyman Şah ve aile bireyleri yatmaktadır. Diğer türbelerden özellikle malzemesi ile farklılık gösteren eser kübik gövdenin sekizgen bir kasnak üzerinde yükselen kiremit kaplamalı bir kubbeyle örtülmesinden ibaret taş bir yapıdır. Şanizade Anıtı II. Mahmut döneminde 1826 yılında Tire'ye sürgün olarak gelen ve büyük hizmetler veren Türk tarihinin ünlü hekim ve tarihçilerinden Şanizade Muhammed Ataullah Efendi adına 1973 yılında Tire'li ressam Seha Gidel tarafından yapılmıştır. Sayfa-42

Şemsi Mescidi ve Ayazma Derekahve semtinde bulunan mescit 15. yüzyıl yapılarındandır. İki katlıdır. Alt katı Hıristiyanlarca kutsal olan ayazma, üst katı ise mescittir. Çevresi tarihi köprüler ve doğal güzelliklerle kaplıdır. Tahtakale Camii, 1499 yılında, Hoca Emir tarafından yaptırılmıştır. İki katlı olan caminin alt katında dükkânlar vardır. Yol zemininden, yaklaşık 3 metre yükseklikteki caminin son cemaât yerine, kuzeyden dönüşümlü bir merdivenle ulaşılır. Minare kaidesinin dükkânlar arasında bulunuşu nedeniyle, halk bu Camiye, Temelsiz Minare adını vermiştir. Tire'deki Tahtakale Külliyesi,nefis plânıyla, kenti merkeze çekerek, bugün bile, ilçenin Merkez Çarşısı özelliğini taşıyan eşsiz bir uygulamadır. 1426 tarihinde Yenipazar olarak anılan Tahtakale Meydanı na, kuzeyde, kervansarayı, doğuda Kutu Hanı'yla bağlantılı olan Kapalı Çarşı ve batıdaki hamamı, 15. yüzyılda bile, Türk Mimarisinde plân kavramının ciddiyetini ortaya koyan kanıtlardır. Bugün dükkân olarak kullanılan bu hamam, Tire hamamları içinde seçkin bir yere sahiptir. Hamamın erkekler soyunma yeri nişleri, tek kelimeyle hayranlık uyandıracak güzellikte olup, günümüzde halvetleri depo, dükkânları ise işyeri olarak kullanılmaktadır. Tahtakale Cami Sayfa-43

Sicil kayıtlarına göre, Tire Kent Çarşısı, Bizans Döneminde Bedesten Semti'dir. Reifchtal, Bedesteni 8 veya 9. yüzyıl yapısı olarak nitelendirir. Fetihle birlikte Aydınoğulları nın da, bu çarşıyı merkez olarak ele aldıkları anlaşılıyor. Kısacası, Bedesten çevresi 14. yüzyılda Çarşı konumu özelliğini taşırken, Beylik Devri Çarşısı, Yukarı Çarşı dır ki, burası kentin Türkler öncesi çarşısıdır. Bizans Bedesten inin çevresinden kuzeye doğru oluşan bu çarşı ve pazar yeri, Osmanlı larca da kullanılmıştır. Sekiz kubbeli Bedesten, dört yöne açılan kapıları ile, kentin yüzyıllar boyu, ana çarşısı olmuştur. İç dükkânları, Rum Bezazların Ticarethaneleri olarak çalışmıştır. Bedesten'in toplam 28 dükkânı bulunmaktadır. İlk Osmanlı çarşı plânı, Halil Yahşi Bey tarafından uygulamaya konulmuş olup, 600 yıldır çalışmakta olan Tahtakale Çarşısıdır. Tahtakale Çarşısı Tahtakale Hamamı, Sultan II.Murat ın ünlü emirlerinden Abdullah oğlu Halil Yahşi Bey tarafından yaptırılan Yeşil İmaret Zaviyesi nin vakfıdır. Tahtakale Hamamı, plan anlayışı, tuğla zenginliği ve estetik özellikleri nedeniyle Tire nin en seçkin hamamlarının başında yer almaktadır. Tahtakale Hamamı Sayfa-44

Terziler Hamamı Dünyanın çalışan en eski hamamlarından biridir. 700 yıldır çalışmaktadır. Çok küçük olan bu hamam İbni Melek vakfındandır. Tire nin Halkapınar Köyü yakınlarında yer alan Mezar Anıtının kime ait olduğu bugün halen arkeologlar arasında tartışma konusu olmakla beraber, M.Ö. 246 Efes'te ölen Selevkos Devleti Krallarından II. Theos adına yaptırıldığı görüşü ağır basmaktadır. Mezar civarında ayrıca arkaik çağa tarihlenen bir tümülüs bulunmaktadır. Bir kaide üzerine tapınak formunda inşa edilen Anıt Mezar, korint nizamındaki sütun başlıkları süslemekte idi. Ayrıca mezar çatısında dekoratif grifonlar ile taş vazo tasvirleri yer almaktaydı. Lahtin üzerinde yarı uzanmış kişi, mezarın sahibini temsil etmektedir. Theos Mozolesi Ulu Cami Tire'nin en geniş haremli camisi olup Aydınoğlu Cüneyt Bey tarafından yaptırılmıştır. Belgelerde Camii-üş Şehir (Şehir Camisi) diye geçmektedir. Evliya Çelebi'nin 2 kapısı vardır dediği caminin bugün üç kapısı bulunmaktadır. Kentin en büyük camisi olup, Bizansın metropol kilisesi iken camiye çevrilmiştir. Sayfa-45

Banisi Kanuni ve II. Selim devri Sadrazamlarından Ferhat Paşa'nın oğlu Hasan Çavuş'tur. Kimi kaynaklarda cami planının Mimar Sinan tarafından yapıldığından söz edilmektedir. 16. yüzyıl eserlerindendir. Camide görülen mihrap, minber ve kalem işçiliği yanında, şadırvanındaki bordür halindeki çiçek bezemeleri dikkati çekmektedir. Yalınayak Cami Yeğenağa Çeşmesi Sadrazam Es-seyyid Yeğen Mehmet Paşa tarafından 1798 yılında yaptırılmıştır. Tire İtfaiye meydanı önünde bulunan anıtsal çeşme, 1912 yılında tamir görmüştür. Yeni Han Sadrazam Lütfi Paşa vakfından olup, esir ticaretinin yapıldığı yer olarak ünlüdür. Leyse caminin batısında yer alır. Paşanın 1543 yılındaki vakfiyesine göre üstte 37, altta 24 odası ile 100 at alacak ahırı ve şadırvanı vardı. Hanın kuzey cephesi dışındaki dükkanlar hala çalışmaktadır. Sayfa-46

Tire'nin Yeniceköy semtindeki cami Hamza Ağa tarafından 1684 yılında yaptırılmıştır. Evliya Çelebi Yeniceköy den Yenice kasabası diye söz eder. Yeniceköy'ü anlatırken Kurşunlu Cami, medrese, han, hamam, tekke, mektep, imaret ve çeşmelerle süslü, ikibin kiremit örtülü evli şirin bir kasabadır. Kırım'ın bahçe sarayından ve Kaçı Bağlarından bile güzeldir demiştir. Yeniceköy Cami Yeniceköy Hamamı Aydınoğulları Beyi İsa Bey tarafından Yeniceköy semtinde 14. yüzyılda yaptırılmıştır. Bu hamam aynı zamanda Yeniceköy semtinin kuruluşunu yansıtması bakımından önemlidir. Hamamın pek az bölümü ayaktadır. Aydınoğulları Beyliğine son veren II. Murat'ın kumandanlarından Halil Yahşi Bey tarafından yaptırılmıştır. Kentteki ilk Osmanlı eseridir. 1441 tarihli vakfiyesi bulunan zaviyenin en önemli özelliği ibadet mekanlarının yarım kubbe ile büyütülen ilk örneği olmasıdır. Ana bölümün doğu ve batısındaki bölümler Mevlevihanelerdir. Bu zaviyenin vakıfları içinde yer alan Tahtakale Çarşısı halen Tire'nin kullanılan Merkez Çarşısı konumundadır. Yeşil İmaret Zaviyesi 1936-1971 yılları arasında Müze olarak kullanılmıştır. Yeşil İmaret Zaviyesi Sayfa-47

Yoğurtluoğlu Külliyesi 1441 yılında Yoğurtlu Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Aynı avluyu paylaşan cami, medrese, imarethane ve rasathaneden oluşmaktadır. Hamamı yıkılmıştır. Özellikle rasathanesi Osmanlı Tarihi açısından önemlidir. Bir yapılar topluluğu özelliği taşıması bakımından ilginçtir. Her yıl 5 Mayıs'ı 6 Mayıs'a bağlayan günün sabahı Dere kahve semtinde baharın gelişi sade törenlerle kutlanır. Adaklar adanır ve dualar edilir. Hızır-İlyas olarak da bilinir. Halk inanışında ölümsüz sayılan Hızır ile İlyas kişiliklerinin ilişkilendirilmesi Hıdrellez kutlamalarının temelini oluşturur. Bahar Bayramı niteliği taşımakla birlikte Hızır'ın olağanüstü özelliklerinden yardım sağlama inancıyla birleşmiştir. Zenginlik, sağlık, bereket elde etme, hastalık ve kötülük kovma amacına yöneliktir. Rumi takvime göre İlkbaharın başlangıcı sayılan 23 Nisan, Miladi takvime göre 6 Mayıs, Hristiyan dininde Ortodokslarda Aya Yorgi, Katoliklerde Aziz Georgius adıyla kutlanır. Hıdrellez Kutlamaları Sultan Nevruz Kutlamaları Bektaşiliğin kurucusu Balım Sultan için Hisarlık Köyü yakınlarında ve kendi adıyla anılan türbe civarında yüzlerce yıldır yapılan kutlamalardır. Her yıl 21 Mart'ta yapılan törenler Tirelilerce coşkuyla kutlanır. Kutlama son yıllarda Taştepe, Maltepe ve Toptepe gibi semtlere taşınmıştır. Piknik niteliğindedir. Sayfa-48

Salı günleri kurulan ve neredeyse ilçenin tüm sokaklarına yayılan Tire pazarı, her salı sabahı belediye hoparlörlerinden okunan Pazar Duası yla başlar. 1700 den fazla tezgahı olan Tire Salı Pazarı nda mevsimine göre kuzukulağı, şevketibostan, turpotu, hardal, pazı, mellengeç, çobandüdüğü gibi ot ve sebzeler satılmaktadır. Peynir, çökelek ve yağların dışında iğne oyaları, kanaviçeler ve keçe, nalın, semer, kalay, urgan gibi az bulunur ürünleri de bulmak mümkündür. Tire Pazarı Tire'de Halkevinin sanat kolu olarak 1935 yılında açılmış olup, 1936 yılında Halil Yahşi Bey'in yaptırmış olduğu Yeşil İmaret Camii'ne taşınarak ziyarete açılmıştır. Zengin arkeolojik ve etnografik eserlere sahiptir. 1971 yılında yeni binasında hizmete girmiştir. Etnografik malzemeler içinde Rufai tarikatının eşyaları, Urgancı esnafının Ahi Sancağı, Bismillahirrahmanirrahim yazılı pirinç taneleri ve tezhibli el yazması Kuranlar ilginç malzemelerdir. Müzede 3.231 adet arkeolojik, 3.165 adet etnografik eser ile 20.218 adet sikke bulunmaktadır. Tire Müzesi 1.6.2. KÜLTÜREL DEĞERLER Tire'nin kültür tarihinden söz ederken, yüzyıllardır onun folklorunu zenginleştiren, yaşantısını biçimlendiren, çevresiyle ve devletle olan ilişkilerini etkileyen, sosyal ve ekonomik hayatına yön veren el sanatlarından bahsetmemek mümkün değildir. Teknolojinin gelişmesi, yeni ham maddelerin bulunması ve ihtiyaç alanlarının daralması nedeniyle bugün artık eski parlaklığını yitirmiş olan Tire'deki el sanatları içinde urgancılığın, beledi dokumacılığının, nalıncılığın ve keçeciliğin ayrı bir yeri vardır. Sayfa-49

1.6.2.1. Urgancılık Tire'nin sembolü olup urgancılık deyince kenevirden üretilen kendir urgancılığı akla gelmektedir. Tarihi, antik çağa kadar uzanan el urgancılığının Tire kültür tarihinde oldukça eskiye dayanan bir geçmişi vardır. Küçük Menderes ovasının verimli topraklarında yüzyıllar boyunca bölgenin en kaliteli kendiri yetiştirilmiştir. Beyazlığı ve sağlamlığı ile tüm yurtta ün kazanmıştır. Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethederken, Tire'li ustaların ördüğü urganla gemilerini karadan Haliç'e çektirdiği rivayet edilmektedir. Osmanlı Donanması'nın halatları da Tire'de dokunmaktaydı. Bu nedenle kent yüzyıllar boyu Kendir Vergisi'nden muaf tutulmuştur. Osmanlı döneminde binden fazla olan çark sayısı, 1951 yılında Tire Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yayınlanan kitapta 600 çark olarak geçmekte iken günümüze 50 çark kalmıştır. Tire Müzesinde urgancı esnafının dokuduğu atlas üzerine işlenmiş ve üzerinde İmam-ı Gazali'nin adı yazılı klaptanlı Urgancılar Sancağı bulunmaktadır. Şu anda 50 kadar aile evlerinde urgancılıkla geçinmektedir. 1.6.2.2. Beledi Dokumacılığı Sayfa-50

1.6.2.3. Nalıncılık Osmanlıların erken dönemlerinde Tire'den Bursa'ya ulaşan dokuma sanatlarından biri de Beledi Dokuması'dır. Tire'nin Ekinhisarı ve Karacaali semtlerinde yoğunlaşan üretimin hammaddesi olan ipeğin elde edilmesi için vakıf dutluklar oluşturulmuştur. Araştırmalarda en eski Beledi dokumalarına 16. yüzyılda Tire'de, daha sonra Bursa'da rastlanmıştır. Tezgah adedinin bir zamanlar 500 olduğu bazı kaynaklarda yer almaktadır. 1908 yılında 60 el tezgahına sahip olan Tire'de bu sayı, 1930'da 38'e, 1951'de 26'ya, günümüzde tek tezgaha düşmüştür. Bademye ve Süleymaniye adlı iki ayrı tezgahı vardır. Başlıca motifleri Bademli, Kutulu, Celepiş, Tireiş, Aynalı ve Yıldızlı'dır. Çift kat olan Beledi Dokumasının alt kısmı beyazdır. Üst kısımları beyaz, sarı, kırmızı, mavi ve lacivert renklerde olmaktadır. Tire Ticaret Odası 1996 Mayıs ayı içinde Tire Çıraklık Eğitimi Merkezine Beledi tezgahı alarak Tire'nin bu kültürünü yaşatmak ve gelecek nesillere aktarmak amacıyla bağışta bulunmuştur. Beledi Dokuması yorgan, minder ve pencere örtüsü olarak yüzlerce yıl kullanılmıştır. Tire'de el sanatları içinde nalıncılığın farklı bir yeri vardır. Kadife üzerinde sim-sırma ile işlenmiş nalınların ilk defa Tire'de yapıldığı söylenmektedir. Nalın yapımında kavak ağacı kullanılması işçiliğini de kolaylaştırmıştır. İmal edilen nalınlar kına rengine boyandıktan sonra sim, sırma ve pullarla işlenir. Bu sanatın uzun yıllar yaşamasına, nişan ve düğün hediyesi olarak genç kızlara bu nalınlardan hediye edilmesinin gelenek haline gelmesi neden olmuştur. Sayfa-51

1.6.2.4. Keçecilik Esnaf teşkilatı ve gelenekleri ile Tire'nin sosyal hayatında önemli izler bırakan keçecilik, yıllarca geniş bir halk kitlesinin geçim kaynağı olmuş ve Tire folklorüne renk katmıştır. Yoğun bir emek gerektiren bu el sanatı teknolojiye yenik düşmüş, unutulmaya ve kaybolmaya yüz tutmuştur. Keçe hazırlanışı zor, kullanışı rahat ve sağlıklı bir el sanatı ürünüdür. Koyun ve kuzu yününden yapılır. Keçede daha çok kırmızı ve lacivert renk kullanılır. 1.6.2.5. Yorgancılık Oldukça zengin motif çeşitlerine sahiptir. İlçemizde Yorgancılar Çarşısı olarak bilinen Uzunçarşı'da 25 civarında işyeri varlığını sürdürmektedir. El sanatları içinde, kent içi ve dış pazarlardaki yeri nedeniyle önemli bir yere sahiptir. Sayfa-52

Tire Ticaret Odası, planlı hizmet sunumu, politika geliştirme, belirlenen iş programlarına ve bütçelere dayandırma ile uygulamayı etkili bir şekilde izleme ve değerlendirmeyi sağlamak üzere Stratejik Planlama yı temel bir araç olarak benimsemiştir. Stratejik planlama; bir yandan mali yönetime etkinlik kazandırırken diğer yandan kurumsal kültür ve kimliğin gelişimine ve güçlendirilmesine destek olur. Stratejik planlama ile; TİRE TİCARET ODASI nın genel değerlendirilmesi gerçekleştirilerek, Paydaşlar belirlendikten sonra, zayıf ve kuvvetli yönler ile önündeki fırsatlar ve karşılaşılabilecek olası tehditler ortaya çıkarılmıştır. Böylece Kurum olarak; KİMİZ?, NEREDEYİZ? ve NEREYE ULAŞMAK İSTİYORUZ? sorularının cevabının verilmesi hedeflenmiştir. Belirlenen Amaçlar çerçevesinde; ulaşmak istenen yer için Hedefler; bu hedeflere nasıl ulaşılacağı da Stratejilerle ortaya konulmuştur. Bu bütünlük içerisinde hazırlanacak olan rapor; uzun dönemli (4 ve daha fazla yıllık) hedeflerin yanısıra; kaynak, zamanlama ve sorumluların belirlendiği iş planlarına temel oluşturmuştur. Stratejik Planın hazırlanması çalışmaları için bir Stratejik Planlama Ekibi oluşturulmuştur. Stratejik plan ekibi, stratejik yönetim kavramları konusunda yönetim ve çalışanların bilinçlendirilmesi, iç ve dış paydaşlarla koordinasyonun artırılması amacına yönelik olarak faaliyetlerini yürütür. Stratejik plan döneminde Genel Sekreter başkanlığında gerçekleştirilen toplantıda her bölümü temsilen en az bir kişi olmak üzere gönüllülük esasına dayanılarak personel seçimi yapılmıştır. Ayrıca Yönetim Kurulundan en az bir kişi stratejik planın hazırlanması çalışmalarına katılmıştır. Stratejik planın oluşturulması aşamasında ekip üyeleri, iki haftalık aralıklarla toplanarak planı hazırlamıştır. Stratejik planın hazırlanmasından sonra; plan onaylanmak üzere yönetim kuruluna sunulmuştur. Planın onayından sonra stratejik plan çeşitli yollarla (Basılı materyal, web vb.) üyelere duyurulmuştur. Stratejik planın yönetim kurulu tarafından onaylanmasından sonra aylık periyotlarla toplanarak plan gözden geçirme toplantıları yapılmaktadır. Gerekli durumlarda yönetim kurulu onayı ile planda değişiklik yapılabilir. Toplantı tutanakları raportör tarafından hazırlanarak ilgili birimlere iletilmektedir. Tüm toplantılar Genel Toplantı Tutanağı ile kayıt altına alınmıştır. Ekip Üyesinin Adı Kurumdaki Görevi Ekipdeki Görevi Hüseyin ÇAPKINOĞLU Lemi ERGENLİOĞLU Yönetim Kurulu Başkanı Yönetim Kurulu Üyesi Stratejik Plan doğrultusunda belirlenmiş olan faaliyetlerin gerçekleştirilmesinden sorumludur Yönetim Kurulunun Stratejik Plan Hazırlık çalışmaları konusunda bilgilendirilmesi, Yönetim Kurulu tarafından talep edilen faaliyetlerin Sayfa-53

Aydın TAŞAN Sibel ERGİ Betül YILDIRIM BURGAZ Olcay TAŞLI Birsen BAŞTAN TIRIS Genel Sekreter Ar-Ge Sorumlusu Genel Sekreter Yardımcısı Basın ve Halkla İlişkiler Sorumlusu Oda Danışmanı Stratejik Plan Ekibi ne bildirilmesinden sorumludur. Stratejik Plan Ekibi Başkanı- Stratejik Plan Ekibinin yönetiminden sorumludur. Raportör- Stratejik Planın hazırlanması ve takibi ile ilgili faaliyetlerin organize edilmesi ve kayıt altına alınmasından sorumludur. Tire Ticaret Odası tarafından düzenlenen toplantı, seminer, eğitim vb. Faaliyetlerin organizasyonu ve kayıt altına alınmasından, bu konulardaki istatistiki çalışmaların ve ekonomik analizlerin yapılmasından sorumludur. Yazılı ve görsel medyanın takibi, bu konudaki istatistik çalışmalarının ve anket çalışmalarının yapılmasından sorumludur. Stratejik Planın hazırlanması konusunda gerekli yönlendirmelerin yapılmasından sorumludur. Sayfa-54

STRATEJİK PLAN HAZIRLIK ÇALIŞMALARI DÖNEM REVİZYON NO REVİZYON TARİHİ SAYFA NO 2013-2016 00 10.06.2013 1/1 FAALİYET Stratejik Plan Ekibinin seçilmesi SORUMLU Genel Sekreter HAZİRAN HAFTALAR TEMMUZ AĞUSTOS NOTLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Stratejik Plan Ekibi Başkanının Seçilmesi Stratejik Planlama Ekibi Stratejik Plan Hazırlık Toplantısı Stratejik Planlama Ekibi Başkanı Mevcut Durum Analizi Tarihi Gelişimin yazılması Yasal Yükümlülük ve Mevzuat Analizi Sunulan Ürün ve Hizmetlerin Belirlenmesi Paydaş Analizinin yapılması Kurum İçi Analizin Yapılması Basın Ve Halkla İlişkiler Sorumlusu- ARGE Stratejik Planlama Ekibi Başkanı Stratejik Plan Ekibi Stratejik Plan Ekibi Stratejik Plan Ekibi Vizyon-Misyon Bildirisinin hazırlanması Yönetim Kurulu Geleceğe Bakış Temel Değerlerin hazırlanması Stratejik Amaçların belirlenmesi Hedeflerin belirlenmesi Stratejilerin Belirlenmesi Yönetim Kurulu Stratejik Plan Ekibi Stratejik Plan Ekibi Stratejik Plan Ekibi Performans Göstergelerinin belirlenmesi Stratejik Plan Ekibi Stratejik Plan Maliyetinin çıkarılması Stratejik Planın Yönetim Kurulu tarafından gözden geçirilip onaylanması Stratejik Plan Ekibi Yönetim Kurulu FORM KODU: FR.147.R00 Sayfa-55

3.1. ODALARIN TARİHSEL GELİŞİMİ Osmanlı ekonomisinin 19. yüzyılda girdiği gelişme sürecinin göstergelerinden biri de ticaret odalarıydı. İç ve dış ticaretin gelişmesi yolunda hizmet veren ticaret odalarının kurulma girişimi, Abdülaziz döneminin (1861-1876) son aylarında gündeme gelmiştir. Fakat Dersaadet (İstanbul) Ticaret Odası ancak 1882'de faaliyete geçebilmiştir. Dersaadet Ticaret Odası öncesinde Osmanlı Ülkesinde benzer bir kuruluş olarak "Ticaret ve Ziraat Meclisi" bulunuyordu. 25 Haziran 1875 tarihli bir kararname ile bu meclisin ziraaat, sanayi ve ticaret alanlarındaki görevleri belirlenmiş, Meclis'e "Ziraat ve Ticaret Cemiyetleri" kurma görevi verilmiştir. Bir süre sonra bu meclis feshedilmiş, görevi yeni oluşturulan sanayi, ticaret ve ziraat müdürlüklerine devredilmiştir. Türkiye'de ilk ticaret odası, 1870 yılında kendi ülkesine ihracat yapan bir Fransız firmasının özel gereksinimine yanıt vermek üzere, İnebolu'da kurulmuş, ancak ekonomik ve yasal dayanaktan yoksun olan bu kuruluş bir süre sonra dağılmıştır. Aynı yılda Avusturyalı ve Macar tacirlerin çıkarlarını gözetmek üzere İstanbul'da "Avusturya-Macaristan Ticaret ve Sanayi Odası" kurulmuştur. Ticaret alanındaki bazı boşlukları doldurmak amacıyla 1876 yılında "Ticaret ve Ziraat Bakanlığı" kurulmuştur. Bakanlığa bağlı "Ticaret ve Ziraat Meclisi"nin desteği ile bir "Ziraat ve Ticaret Derneği" açılmıştır. 1800'lerde hızla gelişen Avrupa tekstil endüstrisinin pamuk gereksiniminin bir bölümüne yanıt veren Çukurova'da dışarıya gönderilen pamuğun ihraç işlemlerini yapacak ve Avrupadaki benzerlerinin işlevlerini görebilecek bir örgüte duyulan lüzumun bir sonucu olarak, Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası kurulmuştur (1879). Ülkemizde resmen örgütlenen ilk oda ise İstanbul Ticaret Odası'dır. Yukarıda da belirtildiği üzere, İstanbul Ticaret Odası, Ticaret ve Ziraat Bakanlığı'nın girişimiyle 1882 yılında açılmıştır. Sayfa-56

Ticaret ve sanayi odalarına ilişkin, ilk yasal düzenlemenin yapıldığı 1910 yılına dek odalar Ticaret ve Ziraat Bakanlığı'nın buyruğu ile "Ticaret, Ziraat ve Sanayi Odaları" adı altında örgütlenmişlerdir. Bu dönemde Tire ve Trabzon (1884), Muğla (1885), İzmir, Antalya ve Mersin (1886), Balıkesir, Bursa (1889), Adana (1884), Şanlıurfa (1894), Eskişehir (1895), Kayseri, Siverek (1896), Giresun, Antep (1898), Fethiye (1901),Bafra(1903), Isparta (1905), Bartın (1906), Samsun (1907), Manisa, Silifke ve Sivas (1908) Odaları kurulmuştur. 31 Mayıs 1910 tarihinde yayınlanan "Ticaret ve Sanayi Odaları Nizamnamesi" ile ziraat odası bünye dışı bırakılmış, ticaret ve sanayi odaları yalnız ticaret ve sanayi mensuplarının örgütü durumuna getirilmiştir. Tüzüğün örgütlenme açısından getirdiği yenilik yöneticilerin odaya üye tüccar ve sanayiciler tarafından seçimle işbaşına getirilme imkanıdır. Tüzüğün yürürlük süresi içinde Afyon (1910), Çorum (1911), İzmit (1913), Kırşehir, Ödemiş (1914), Bayburt (1915), Zonguldak (1919), Edirne, Elazığ (1920), Milas (1912), Ceyhan, Erzurum, Kilis (1922), Aksaray, Niğde, Burhaniye, Çankırı, Artvin, Çanakkale, Fatsa ve İnegöl Ticaret ve Sanayi Odaları (1923) kurulmuştur. Örgütsel açıdan en önemli gelişme 22 Nisan 1925 tarih ve 655 sayılı Ticaret ve Sanayi Odaları Yasası ile sağlanmıştır. 655 sayılı yasa ve bu yasaya istinaden yürürlüğe konulan tüzük, odaların kuruluş ve işleyişlerini belirli ilkelere bağlamıştır. Yasanın getirdiği diğer önemli yenilik, odaların tüzel kişiliğe sahip mesleki kuruluşlar olduğunun kabul edilmesidir. Yasa, ticaret ve sanayi ile uğraşanların odalara girmesini zorunlu tutmuştur. Yasanın bir diğer önemli yanı da odaların çalışma alanlarını yerel olmaktan çıkartıp yöresel duruma getirmesidir. 18.11.1943 tarihinde çıkartılan 4355 sayılı Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları ve Ticaret Borsaları Yasası, 655 sayılı yasayı yürürlükten kaldırmıştır. 4355 sayılı yasa, Sayfa-57

odalardaki organ sayısını üçe çıkartmıştır. 25.04.1949 tarih ve 5373 sayılı Esnaf Dernekleri ve Esnaf Dernekleri Birliği Yasası, esnaf niteliğindeki küçük tacir ve sanayicilerin odalardan çıkıp, dernek kurmalarını sağlamıştır. 8.3.1950 tarih ve 5590 sayılı yasa ile odalar, borsalar ve birlik bugünkü durumlarını kazanmışlardır. 1943 tarih ve 4355 sayılı yasa yürürlüğe girinceye dek ticaret ve sanayi odalarının bir şubesi olarak kurulan ve çalışan ticaret borsaları, bu yasayla birlikte ayrı birer tüzel kişilik şeklinde örgütlenme imkanı bulmuşlardır. 5590 sayılı yasayla bugünkü düzenine kavuşan borsalar da hızlı bir gelişme ortamı bulmuşlardır. Zaman içinde üyelerinin hak ve menfaatlerini daha iyi temsil edebilmek için tek bir çatı altında toplanma ihtiyacını duyan oda ve borsalar, 8 Mart 1950 tarihinde 5590 sayılı TOBB Kuruluş Kanunu'nun yürürlüğe girmesinden sonra mevcut 32 ticaret ve sanayi odası, 8 ticaret odası, 1 sanayi odası ve 20 ticaret borsasının temsilcileri bir araya gelmek suretiyle 7 Şubat 1952 tarihinde Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'ni kurup faaliyete geçirmişlerdir. Sayfa-58

3.2. TİRE TİCARET ODASI TARİHİ Tire Ticaret Odası, kurulus itibariyle (miladi 1884-hicri 1301) İzmir Ticaret Odası ile birlikte Ege Bölgesi'nin en eski ticaret odasıdır. Tanzimat süreci ile yeni bir döneme giren Osmanlı Devleti, ekonominin işlevselliğini özellikle Ticaret ve Ziraat Odası gibi kurumsal yapılar ile kontrol altına almayı düşünmüştür. XIX. YY'in son çeyreğinden itibaren ilk kez ekonominin iki ayağı yapısal bir konuma taşınmış olmaktadır. Bu yapılanma gereksinimi daha sonra Cumhuriyet Devleti tarafından da tespit edilmiş ve yaşama geçirilmistir. Daha da önemlisi Osmanlı sürecinde sadece Ticaret Odası oluşumu öngörülmüş iken Cumhuriyet Devleti kurumun adını "Sanayi ve Ticaret Odası" olarak değiştirerek kurumsal yapıya "Sanayi" sözcüğünü de ekleme gereği duymuştur. Sayfa-59

Kurum, "Sanayi ve Ticaret Odası" olarak 1926 yılından başlayarak ticari unsurları sicil kayıtlarına almaya başlamıştır. Ticaretle uğraşan kişi, şirket ve kooperatifler böylece resmi bir kimlik elde etmişlerdir. Odamız, ekonominin ticari yapısını çok yönlü izleyerek, işlevselliğini büyütmüştür. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren kent yapılanmasını, gereksinimlerini ve organizasyonlarda yol gösterici olarak önemli görevler üstlenmiştir. Odamız ayrıca; kentin her türlü gereksinimi ile ilgili sorunları ilgili makamlara taşıyarak, çözümü konusunda çareler üretmiştir. Bu işlevi ile kentte tüccar ve iş adamları üretiminin de öncüsü olmustur. Günümüzde 900'ü aşkın ticari unsurun kaydını tutan Odamız, bir bakıma yapısal gelişimin lokomotifi olmuştur. MECLİS BAŞKANLARI ADI-SOYADI GÖREV YILLARI Faik Karaoğlan 1953-1954 Fahri Bilgin 1954-1958 Mehmet Kurşaklıoğlu 1958-1959 Mahmut Aşık Gürçen 1959-1960 Refik Afyonlu 1960-1963 Şükrü Hattatoğlu 1963-1964 Hüsnü Özkantur 1964-1966 Mehmet Aktuğ 1966-1969 İskender Başargan 1969-1972 Erol Ağustos 1972-1987 Levent Yatkın 1987-1992 Hüseyin Zincirci 1992-1999 Necdet Ekinci 1999-2001 Fikret Görceğiz 2001-2005 İbrahim Şentürk 2005- Sayfa-60

YÖNETİM KURULU BAŞKANLARI ADI-SOYADI GÖREV YILLARI Hidayet Helvacıoğlu 1926-1935 Rıza Ayarcıoğlu 1935-1936 Cevat Gökçeoğlu 1937-1939 Nihat Gidel 1940-1943 Hayri Yörükoğlu 1944-1945 Sadık Giz 1947-1950 Sabri Kurtoğlu 1950-1951 Şükrü Hattatoğlu 1951-1953 Mehmet Kurşaklıoğlu 1954-1955 Tevfik Urgancıoğlu 1955-1957 Mahmut Aşık Gürçen 1958-1959 Mithat Kıvanç 1959-1960 Süleyman Keresteci 1960-1961 Cemil Kocabey 1961-1963 Faik Yorgancı 1964-1974 Ahmet Sezen 1975-1977 İhsan Kahvecioğlu 1977-1987 Sahip Bilgin 1987-1992 Mehmet Fikri Namlı 1992-1999 Kürşad Yuvgun 1999-2001 Necdet Ekinci 2001-2005 Hüseyin Çapkınoğlu 2005- ADI-SOYADI GENEL SEKRETERLER GÖREV YILLARI Hidayet Helvacıoğlu 1926-1958 Vehbiye Sezgin 1958 Cahit Çağlar 1958-1969 Ahmet Kıran 1969-1988 Aydın Taşan 1988- ADI-SOYADI DİSİPLİN KURULU BAŞKANLARI GÖREV YILLARI Ceyhan Boyacıoğlu 2005-2009 Mehmet Çeltikcoğlu 2009-2013 Mehmet Nadir Delikanlı 2013- Sayfa-61

3.3. YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER VE MEVZUAT ANALİZİ Tire Ticaret Odası üyelerinin müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslekî disiplin, ahlâk ve dayanışmayı korumak ve ilgili mevzuatla odalara verilen görevleri yerine getirmek amacıyla kurulan tüzel kişiliğe sahip kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşudur. Tire Ticaret Odası nın sorumlulukları ve yükümlülükleri Anayasa'nın 135'inci maddesine dayanmaktadır. Bu kapsamda toplumsal yaşam açısından taşıdığı önem ışığında Odanın temel nitelikleri normlar hiyerarşisinin en üst basamağı olan Anayasa'da düzenlenmektedir. Bu doğrultuda, mesleki örgütlenmenin birincil kaynağı Anayasa'dır. Tire Ticaret Odası'nın faaliyet alanları ve verilen hizmetler 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu, ilgili yönetmelikler, Iş Kanunu, Devlet Memurları Kanunu ve Oda Iç Yönergesi'nde belirtilen esaslar göz önünde bulundurularak yerine getirilmekte ve tüm paydaşlara daha iyi ve kaliteli hizmet verilmesi amaçlanmaktadır. Öte yandan, Tire Ticaret Odası bünyesinde bulunan Tire Ticaret Sicili Müdürlüğü, Türk Ticaret Kanunu, Ticaret Sicili Yönetmeliği ve Harçlar Kanunu hükümlerine göre ticari işletmelerin ticaret sicili hizmetlerini yerine getirmektedir. 3.4. FAALİYET ALANLARI İLE ÜRÜN VE HİZMETLER YÜKÜMLÜLÜK İLGİLİ BÖLÜM YASAL DAYANAK Meclis Kararları Yönetim Kurulu Kararları Meslek Komitesi Kararları Ticaret Sicili tescil, terkin ve tadil işlemleri Ticaret Sicili Belge Hizmetleri Ticaret Sicili Yazışmaları Oda Sicili Kayıt, Tadil ve Terkin İşlemleri Oda Sicil Belgelerinin Düzenlenmesi Oda Sicil Memurluğu Oda Sicil Memurluğu Oda Sicil Memurluğu Ticaret Sicili Müdürlüğü Ticaret Sicili Müdürlüğü Ticaret Sicili Müdürlüğü Oda Sicil Memurluğu Oda Sicil Memurluğu 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler Türk Ticaret Kanunu, Ticaret Sicili Yönetmeliği, Harçlar Kanunu Türk Ticaret Kanunu, Ticaret Sicili Yönetmeliği, Harçlar Kanunu Türk Ticaret Kanunu, Ticaret Sicili Yönetmeliği, Harçlar Kanunu, İcra İflas Kanunu 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler Sayfa-62

Üye Bilgilerinin Güncellenmesi Rayiç Bedel Tespiti Organ Toplantılarının Sekreteryası İhracat Belgelerinin düzenlenmesi İş Makinesi Tescillerinin Yapılması Oda Sicil Memurluğu Oda Sicil Memurluğu Oda Sicil Memurluğu Oda Sicil Memurluğu Oda Sicil Memurluğu 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler Oda Muamelat Yönetmeliği Dış Ticaret Mevzuatı İş Makinesi Tescil Esasları Evrak Kayıt Oda Sicil Memurluğu Oda Muamelat Yönetmeliği Kapasite ve Ekspertiz Raporu İşlemleri Kalite yönetim sisteminin ve akreditasyon şartlarının uygulanması Ekonomik Analizlerin Yapılması ve Raporlanması KOSGEB kayıtlarının yapılması KOSGEB Destek ve Teşvikleri Hakkında bilgilendirme Oda personeline yönelik eğitimlerin düzenlenmesi Oda Üyelerine yönelik eğitimler düzenlenmesi Odaya ve Ticaret Siciline ait her türlü davayı ve icra takibini yapmak, yürütmek Hukuki konular hakkında görüş bildirmek Disiplin Kurulu Sekreterya işlemlerini yürütmek WEB Sitesinin yönetimi Oda Sicil Memurluğu Kalite Yönetim Temsilcisi- Akreditasyon Ekibi Dış Ticaret Sorumlusu-Bilgi İşlem Sorumlusu-Ar-Ge Ar-Ge Sorumlusu Ar-Ge Sorumlusu İnsan Kaynakları Sorumlusu Ar-Ge Sorumlusu Hukuk Danışmanı (Dışardan alınan hizmet) Hukuk Danışmanı (Dışardan alınan hizmet) Genel Sekreter Bilgi-İşlem Sorumlusu Kapasite Raporu Esasları Oda Borsa Akreditasyon Kılavuzu, ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Şartlar 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler KOSGEB Kanunu KOSGEB Kanunu 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler Yürürlükte bulunan tüm mevzuat Yürürlükte bulunan tüm mevzuat Oda ve Borsa Üyelerine verilecek disiplin ve para cezaları ile disiplin kurulu ve yüksek disiplin kurulu hakkında yönetmelik 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler Sayfa-63

Oda yayınlarının hazırlanması Oda tarafından düzenlenen tüm toplantı ve etkinliklerin fotoğraf çekimlerini yapmak Oda alacaklarının tahsilatı Oda ödemelerinin yapılması Oda işlemlerinin muhasebeleştirilmesi Bütçenin hazırlanması Oda Personelinin Yasal Kayıtlarının Tutulması Basın ve Halkla İlişkiler Basın ve Halkla İlişkiler Muhasebe Muhasebe Muhasebe Muhasebe-Genel Sekreter İnsan Kaynakları 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler 5174 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 4857 sayılı İş Kanunu Sayfa-64

3.5.1. İÇ PAYDAŞ ANALİZİ Tire Ticaret Odası, İç Paydaşları olan personelinin oda ile ilgili görüşlerini almak amacıyla düzenli olarak Haziran ve Aralık aylarında Personel Memnuniyet Anketi düzenlemektedir. Düzenlenen anket sonuçlarından yola çıkılarak gerekli iyileştirme faaliyetleri stratejik plan kapsamında belirlenerek uygulanır. Son yapılan anket çalışması sonuçları aşağıdaki gibidir. BÖLÜM NO BAŞLIK BÖLÜM PUANI BÖLÜM 1. BÖLÜM 2. BÖLÜM 3. BÖLÜM 4. BÖLÜM 5. BÖLÜM 6. BÖLÜM 7. BÖLÜM 8. ALINAN PUAN OLMASI GEREKEN SONUÇ DEĞERLENDİRME Kurum Hakkındaki Genel Düşünceler 36 199 216 92,13 Çok Memnun Kurumsal İmaj 12 66 72 91,67 Çok Memnun Misyon, Vizyon, Politika Ve Stratejiler 32 169 192 88,02 Çok Memnun Yönetim Şekli 32 176 192 91,67 Çok Memnun Yapılan İş 28 158 168 94,05 Çok Memnun Yetki, Sorumluluk Dengesi Ve Karar 20 112 120 93,33 Çok Memnun Alma Süreci Fiziksel Çalışma Ortamı 8 42 48 87,50 Çok Memnun İletişim Sistemi 16 89 96 92,71 Çok Memnun BÖLÜM 9. BÖLÜM 10. BÖLÜM 11. BÖLÜM 12. BÖLÜM 13. Kariyer Olanakları 8 36 48 75,00 Çok Memnun Prosedür 8 39 48 81,25 Çok Memnun Motivasyon-Ödüllendirme Ve Takdir 16 79 96 82,29 Çok Memnun Çalışanlara Verilen Değer Ve Eşitlik 12 59 72 81,94 Çok Memnun Takım Çalışması 20 96 120 80,00 Çok Memnun BÖLÜM 14. Ürün/Hizmet Kalitesi Ve Müşteri 12 69 72 95,83 Çok Memnun Memnuniyeti BÖLÜM 15. Kişisel Gelişim Ve Eğitim Olanakları 12 61 72 84,72 Çok Memnun BÖLÜM 16. Ekonomik Ve Sosyal Olanaklar 8 29 48 60,42 Memnun GENEL ORTALAMA 85,78 Çok Memnun Sayfa-65

Sıra No 3.5.2. DIŞ PAYDAŞ ANALİZİ Dış Paydaş Analizi çalışmaları öncelikle personelden alınan Paydaş Bildirimleri ile başlamıştır. Paydaş bildirimlerinden faydalanılarak Paydaş Listesi belirlenmiş ve üyeler dışındaki paydaşlara Dış Paydaş Anketi gönderilerek görüşlerine başvurulmuştur. Anket sonuçları aşağıda belirtilmiştir. Soru Ortalama Puan 1 Oda ile sürdürdüğüm ilişkilerde beklentilerim dikkate alınıyor. 93% 2 Oda, değişen koşullara uyum sağlama konusunda başarılıdır. 93% 3 Oda, kamuoyu ile bilgi paylaşan bir kurumdur. 90% 4 Oda, koordinasyon ve işbirliğine açık bir kurumdur. 95% 5 Oda, diğer kurum ve kişilerle iletişim kurmada başarılıdır. 90% 6 Oda, kurumsal ve idari anlamdaki sorumluluklarını yerine getirme 92% konusunda başarılıdır. 7 Oda, paydaşlarının görüşlerini ifade edebilecekleri ortamların 90% oluşmasını sağlayan bir kurumdur. 8 Oda ile ilgili soru ve sorunlar için odanın ilgili birimine kolay 93% erişilebilir. 9 Oda, yaptığı iş ve işlemlerde tutarlıdır. 93% 10 Odamızdan aldığınız hizmetler beklentilerinizi ne ölçüde karşılıyor 83% 11 Her yönüyle mükemmel bir Ticaret Odası düşündüğünüzde Tire 85% Ticaret Odası bu mükemmelliğe ne kadar uygun/yakındır? 12 Odamız hakkında sahip olduğunuz imaj ve görüşünüzü aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. 83% Anketlerde ayrıca odanın gelişimine yönelik olarak da görüşler alınmıştır. Bu görüşler sorular bazında aşağıdaki gibidir. Soru 13. Tire Ticaret Odası sizce hangi hizmetlere öncelik vermelidir? Eğitim, Bilgilendirme AB Projeleri, Kosgeb, Oda Mensuplarının belirli peryotlarla eğitime ağırlık vermesi, yurtiçi ve yurtdışı pazarlara ulaşımda öncülük etmesi Tarımsal ürün ambalajlama, paketleme, ürün tasnifi yapacak olan firmaların kazandırılması Ticaret odası asli görevini yerine getirmekle birlikte eğitim, sosyal ve kültürel etkinliklerde de katkısını göstermektedir. Tire de ekonominin canlanması adına yapılacak olan çalışmalara katkıda bulunabilir, öncerlik yapabilir. Odaya bağlı kurumlarla okulumuzun iletişiminin sağlanması İlçenin ticaret hacminin artmasında belirleyici ve destekleyici olmalıdır. Sayfa-66

Ticari hayata destek anlamında konusunda uzman olan ve güncel ekonomik hayata dair seminer ve sempozyumlara öncelik verilmelidir. İlçenin ticari ve ekonomik gelişimi için bilinçlendirme ve yönlendirme çalışmaları; işsizlik ve istihdam ile ilgili etkin organizasyonlar Yatırımcı ile ilişkiler Üyelerinin eğitim ve öğretimine önem vermeli ve bu çalışmalarında ilgili kurumlarla işbirliği yapmalıdır. Günün teknoloji ve donanımlarına sahip bireylerin yetişmesinde daha aktif roller üstlenmelidir. Soru 14. Kurum/Kuruluşunuzun Odamız ile işbirliği içerisinde yapması gerektiğini düşündüğünüz çalışmaları belirtiniz. Projeler, seminerler İlçeye tarımsal paketleme, ambalajlama ve soğuk hava depolarının kazandırılması Okulumuzun 12.sınıfında İşletmelerde Beceri eğitimi yapan öğrencilerine, odaya bağlı işletmelerde eğitim imkanı sağlanması konusunda yardımcı olunması Organize sanayi bölgesinin eksiklikleri, kanuni düzenlemeler Bankalar olarak odaya kayıtlı firmalarla biraraya gelerek paylaşım içinde olmalıyız. İlçe tanıtımı ile ilgili projeler; sosyal ve kültürel faaliyetler organizasyonlar; ilçe ekonomisine katkı sağlayacak fuar ve benzeri organizasyonlar Mali destek programları çerçevesinde daha fazla proje önerisi oluşturulması ve yatırımcı ilişkilerinin geliştirilmesi Üyelerin meslekleri ile ilgili peryodik kursların seminerlerin düzenlenmesi Soru 15. Odamızla ortak faaliyetlerin geliştirilmesine yönelik olarak önerilerinizi belirtiniz. Seminerler ve bilgilendirme toplantılarında Milli Eğitimden konunun özelliğine uygun bir kişinin mümkünse çağırılması İlçemiz tarım ilçesi olup ortak bir çalışma olarak tarımsal ürünleri işleyen firmaların ilçemizde artmasının sağlanması, çiftçi ve sanayicinin sorunlarının tespit edilmesi Odanızda ve odanıza bağlı kurumlarda daha fazla beceri eğitimine katılan öğrencinin alınması, ilçemize kalifiye elemanın daha fazla kazandırılması Sayfa-67

Mevzuatla ilgili yaşanan sıkıntıların birlikte tespit edilmesi, çözüm önerilerinin ortak akılla geliştirilmesi Odaya sunulan projelerin üst düzeyde değerlendirilmesi; ortak projelerde daha etkin sorumluluklar üstlenmesi 2014-2018 bölge planı döneminde daha katılımcı olunması Her meslek alanına ait kursların düzenlenmesi ve bu konuda müşterek çalışılması Soru 16. Kurum/ Kuruluşunuzla Odamız arasında hizmet/yetki çakışması oluyor mu? Varsa öneriniz? Olmuyor. Hayır. Hayır Yetki ve hizmet çatışması bulunmamakla birlikte etkin işbirliği konusunda beklentilerimiz bulunmakta Şu ana kadar kayda değer bir yetki çatışması olmamıştır. Soru 17. Odamızın başarılı/güçlü bulduğunuz yönlerinden, ilk 5 tanesini sıralayınız. Sosyal Aktiviteler, ciddiyet, anında hizmet, sosyal sorumluluk, oda saygınlığı Sosyal aktiviteler, üyeler arası diyalog Hizmette güven eşitlik tarafsızlık ve gizlilik, üyelere sunulan hizmeti sürekli yenilenerek geliştirilmesi, müşterilerinin memnuniyeti Tire de yatırımlar konusunda yönlendirici bir kurum, oda ve üyeleri arasında güçlü bir iletişim mevcut, eğitim ve sosyal projelere katkısı yüksek Eğitim öğretime katkısı, çalışan personelin kalitesi Personel, iletişim, hizmet kalitesi İletişim olumlu, hızlı olması, yönetici ve personel diyaloğu Kurumsallaşma; hizmet kalitesi; koşullara uyum; yetişmiş personel; bilgi paylaşımı İletişime açıklık; katılımcılık; bilgili ve yetkin personel Ulaşılabilir olması; sosyal konulara duyarlı olması; kurumlar arasında geçimli olması; ihtiyaçlara cevap vermesi; kendini geliştirebilmesi Soru 18. Odamızın başarısız/zayıf/geliştirilmesini gerekli bulduğunuz yönlerinden, ilk 5 tanesini sıralayınız. Sayfa-68

Eğitime dönük derslik, laboratuvar ve okul yapılması; öğrencilerin bilgilendirilmesi; AB Proje eksikliği; Üyelerin yurt içi fuarlara etkin katılmaması; üyelerin yurt dışı etkinliklerde etkin olamaması Eğitim, yayın faaliyetleri, e-hizmet olmaması Kurumsal işbirliği; ortak projeler; istihdam projeleri; eğitim faaliyetleri; kültürel organizasyonlar Mesleki eğitimle işbirliğinde aktif olunması; işbirliği ziyaretlerine zaman ayrılması; yapılacak olan çalışmalarda fikir alınıp hareket edilmesi; toplantılarda mesleki eğitime de yer verilmesi; eğitime daha çok destek verilmesi Soru 19. Odamızın yaptığı hizmetlerin geliştirilmesine yönelik önerilerinizi yazınız. Tirekonomi dergisinin düzenli olarak yayınlanması ve daha geniş kitlelere ulaştırılması Ar-Ge Biriminin aktif olması; AB Proje biriminin etkinleştirilmesi Verimliliğin ve Pazar payının artırılmasının sağlanması, ülkemizdeki ve dünyadaki gelişmelerin yakından takip edilerek bu gelişmelere ayak uydurulmasının sağlanması E-hizmetlerin geliştirilmesi Ticari hayatı daha içine alan eğitim destekli organizasyonlar sağlanmalı. Ortak akıl üretimi için koordinasyon toplantıları yapılmalı; sosyal sorumluluk projeler kapsamında daha etkin olunmalı. Kurumlar arasında daha fazla iletişim ve bilgi paylaşımı Sayfa-69

PAYDAŞ ETKİ VE ÜRÜN/HİZMET FORMU DÖNEM REVİZYON NO REVİZYON TARİHİ SAYFA NO 2013-2016 00 10.07.2013 1/2 SIRA NO PAYDAŞ ETKİ DERECESİ PAYDAŞ TİPİ 1 2 FAYDALANDIĞI/FAYDALANILAN HİZMETLER 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 KAYMAKAMLIK 9 Dış 2 TİRE BELEDİYESİ 9 Dış 3 TOBB 10 Dış 4 VALİLİK 9 Dış 5 İL ÖZEL İDARE 3 Dış 6 İLÇE TARIM MÜDÜRLÜĞÜ 9 Dış 7 SİYASİ PARTİ İLÇE TEŞKİLATLARI 5 Dış 8 ESNAF ODASI 6 Dış 9 ZİRAAT ODASI 6 Dış 10 ŞOFÖRLER ODASI 6 Dış 11 EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ 7 Dış 12 BANKALAR 8 Dış 13 VERGİ DAİRESİ 9 Dış 14 MİLLETVEKİLLERİ 7 Dış 15 KOSGEB 10 Dış 16 NÜFUS MÜDÜRLÜĞÜ 3 Dış 17 DERNEKLER 7 Dış 18 TEDARİKÇİLER 8 Dış 19 ÜYELER 10 Dış 1-Danışmanlık 2-Eğitim 3-Kosgeb İşlemleri 4-Ticaret Sicil 5-Oda Sicil 6-Kapasite Raporları 7-Ekspertiz Raporları 8-Mali Hizmetler 9-Yazışmalar 10-Ar-Ge ve Ortak Projeler 11-Malzeme Temini FORM KODU: FR.144.R00 Sayfa-70

PAYDAŞ ETKİ VE ÜRÜN/HİZMET FORMU DÖNEM REVİZYON NO REVİZYON TARİHİ SAYFA NO 2013-2016 00 10.07.2013 2/2 SIRA NO PAYDAŞ ETKİ DERECESİ PAYDAŞ TİPİ FAYDALANDIĞI/FAYDALANILAN HİZMETLER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 20 MESLEK KOMİTELERİ 10 Dış 21 ODA ÇALIŞANLARI 10 İç 22 İŞ-KUR 8 Dış 23 SGK 9 Dış 24 EBSO 8 Dış 25 TÜRKİYE TİCARET SİCİLİ GAZETESİ 10 Dış 26 MAHKEMELER 9 Dış 27 BAKANLIKLAR 10 Dış 28 ÇEVRE ODALAR 8 Dış 29 İZKA 8 Dış 30 TİRE ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ 5 Dış 1-Danışmanlık 2-Eğitim 3-Kosgeb İşlemleri 4-Ticaret Sicil 5-Oda Sicil 6-Kapasite Raporları 7-Ekspertiz Raporları 8-Mali Hizmetler 9-Yazışmalar 10-Ar-Ge ve Ortak Projeler 11-Malzeme Temini FORM KODU: FR.144.R00 Sayfa-71

3.6. KURUM İÇİ ANALİZ 3.6.1. ORGANİZASYON ŞEMASI Sayfa-72

3.6.2. ALTYAPI UNSURLARI Tire Ticaret Odası; üyelerinin ve ilçenin ihtiyaçlarını 5174 sayılı kanun çerçevesinde günümüz teknoloji ve alt yapı kaynaklarını en iyi şekilde kullanarak karşılamaya çalışmaktadır. Odamız, 2006 yılından bu yana kendi binasında hizmet vermektedir. Odamızın tüm birimleri günümüz teknolojisine uygun bilişim alt yapısına sahiptir. Ayrıca üye ihtiyaçlarının hızlı bir şekilde karşılanması amacıyla kullanılan, hizmete özel yazılımlar mevcuttur. Tüm bilgi işlem alt yapısı düzenli bakımlarla kesintisiz hizmet vermektedir. 3.6.3. İNSAN KAYNAKLARI Tire Ticaret Odası nda 6 personel üyelerimize hizmet vermektedir. Oda çalışanlarının 3 ü kadın 3 ü erkek personeldir. Ortalama çalışma süresi 14 yıldır. Çalışanlarımızdan 3 kişi lisans, 1 kişi önlisans, 1 kişi lise, 1 kişi de ilköğretim mezunudur. ÇALIŞANLARIN CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI 3; 50% 3; 50% KADIN ERKEK ÇALIŞANLARIN EĞİTİME GÖRE DAĞILIMI 0; 0% 1; 16% 3; 50% 1; 17% 1; 17% İLKOKUL ORTOKUL LİSE ÖN LİSANS ÜNİVERSİTE Y.LİSANS DOKTORA Sayfa-73