KOAH ın kognitif fonksiyonlar üzerine etkisi: Bir olgu kontrol çalışması

KLİNİK ÇALIŞMA/RESEARCH ARTICLE Tuberk Toraks 2013; 61(3): 193-199 Geliş Tarihi/Received: 17/05/2013 - Kabul Ediliş Tarihi/Accepted: 14/07/2013 KOAH ın kognitif fonksiyonlar üzerine etkisi: Bir olgu kontrol çalışması Sevinç SARINÇ ULAŞLI 1, Serdar ORUÇ 2, Ersin GÜNAY 1, Orçun AKTAŞ 3, Olcay AKAR 1, Tülay KOYUNCU 1, Mehmet ÜNLÜ 1 1 Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Afyon, 2 Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Afyon, 3 Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, III. Sınıf Öğrencisi, Afyon. ÖZET KOAH ın kognitif fonksiyonlar üzerine etkisi: Bir olgu kontrol çalışması Giriş: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), değerlendirmesinde tedaviye yön vermek için hastalığın şiddetini, kişinin sağlık durumu üzerindeki etkilerini ve gelecekte karşılaşılabilecek olayların belirlenmesi hedeflenmelidir. KOAH ın akciğer dışındaki etkileri iyi bilinmekle beraber kognitif fonksiyonlar üzerindeki etkisine yeteri kadar ilgi gösterilmemiştir. Bu nedenle çalışmamızda KOAH hastalarımızın kognitif fonksiyonlarının değerlendirilmesi hedeflendi. Materyal ve Metod: Orta, ağır ve çok ağır geri dönüşümsüz hava yolu obstrüksiyonu olan 112 KOAH lı hasta ile aynı yaş grubunda seçilmiş KOAH ve bilinen sistemik hastalığı bulunmayan 44 sağlıklı bireyin oluşturduğu kontrol grubu çalışmaya dahil edildi. Kognitif fonksiyonların değerlendirilmesi için standardize mini mental test (SMMT) uygulandı. Hasta ve kontrol grubu kognitif fonksiyonlar açısından karşılaştırıldı ve ayrıca hasta grubunun içerisinde de son bir yıl içerisinde geçirilmiş akut alevlenme sayısı ile kognitif fonksiyonlar arasındaki ilişki değerlendirildi. Bulgular: Araştırmaya 112 KOAH lı hasta, 44 kontrol grubu olmak üzere toplam 156 kişi alındı. Hasta grubunun yaş ortalaması 65.03 ± 7.63 yıl, kontrol grubunun yaş ortalaması ise 63.63 ± 8.96 yıl olarak bulunmuştur (p= 0.364). Hasta grubunun SMMT sonucunun ortalaması 23.8 ± 4.39, kontrol grubunun SMMT sonucunun ortalaması 26.7 ± 2.88 dir. SMMT sonuçlarında hasta ve kontrol grubu arasında anlamlı farklılık bulunmuştur (p< 0.0001). Hastalığın şiddetine göre orta, ağır ve çok ağır hava yolu obstrüksiyonu olan hastaların mini mental test sonuçları ve FEV 1 değerlerinde hasta grupları arasında anlamlı farklılık saptanmıştır (sırasıyla p= 0.001; p< 0.0001). SMMT sonuçları ile son bir yıl içerisinde geçirilmiş olan akut alevlenme sayısı arasında negatif ilişki bulunmuştur (p= 0.003; r= -0.239). Sonuç: Bu çalışmada KOAH ı olan hastaların SMMT sonuçlarının kontrol grubuna göre daha düşük bulunması KOAH hastalarının kognitif fonksiyonlarının olumsuz yönde etkilendiğini göstermektedir. Ayrıca, akut alevlenme sayısı arttıkça SMMT sonuçlarının düşmesi akut alevlenmelerin önlenmesiyle kognitif fonksiyonlardaki bozulmanın azaltılabileceğini göstermektedir. KOAH yönetiminde kognitif fonksiyonların değerlendirilmesi ve bu konuda önlemlerin alınması gerektiğini düşünmekteyiz. Anahtar Kelimeler: Akut alevlenme, KOAH, kognitif fonksiyonlar, standardize mini mental test. Yazışma Adresi (Address for Correspondence): Dr. Sevinç SARINÇ ULAŞLI, Afyon Kocatepe Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Araştırma ve Uygulama Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir Karayolu 7. km 03200 AFYON - TURKEY e-mail: sevincsarinc@gmail.com 193

KOAH ın kognitif fonksiyonlar üzerine etkisi: Bir olgu kontrol çalışması SUMMARY Effects of COPD on cognitive functions: a case control study Sevinç SARINÇ ULAŞLI 1, Serdar ORUÇ 2, Ersin GÜNAY 1, Orçun AKTAŞ 3, Olcay AKAR 1, Tülay KOYUNCU 1, Mehmet ÜNLÜ 1 1 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Afyon Kocatepe University, Afyon, Turkey, 2 Department of Neurology, Faculty of Medicine, Afyon Kocatepe University, Afyon, Turkey, 3 3 rd Class Student, Faculty of Medicine, Afyon Kocatepe University, Afyon, Turkey. Introduction: Assessment of disease severity, effects of disease on health status and future events should be considered to direct treatment strategies in chronic obstructive pulmonary disease (COPD) management. Although extrapulmonary effects of COPD are well known, effects of COPD on cognitive functions have not been evaluated sufficiently. Therefore we aimed to determine cognitive functions of COPD patients in the present study. Materials and Methods: 112 COPD patients with moderate, severe and very severe irreversible airway obstruction and 44 age matched healthy subjects without COPD and systemic diseases as control group were enrolled to the study. Mini mental state examination (MMSE) was performed to evaluate cognitive functions. MMSE results were compared between patient and control groups. Moreover relationship between exacerbation frequency and cognitive functions was evaluated. Results: Total 156 subjects as 112 COPD patients and 44 healthy subjects were included to the study. Mean age of COPD patients was 65.03 ± 7.63 years, and mean age of control group was 63.63 ± 8.96 years (p= 0.364). Mean score of MMSE in COPD patients was 23.8 ± 4.39, and mean score of MMSE in control group was 26.7 ± 2.88. We determined a significant difference in terms of MMSE scores betweeen patient and control group (p< 0.0001). MMSE scores and FEV 1 values were significantly different among patients with moderate, sevre and very severe airflow obstruction (p= 0.001; p< 0.0001 respectively). We found a significant negative correlation between MMSE results and exacerbation frequency during last year (p= 0.003; r= -0.239). Conclusion: Lower MMSE scores of COPD patients than subjects in control group indicates the impairment of cognitive functions in COPD patients. Moreover a negative relationship between MMSE scores with exacerbation frequency during last year suggests that prevention from exacerbation can decrease cognitive impairment in COPD patients. We believe that assessment of cognitive functions and preventive strategies should be considered in COPD management. Key Words: COPD, cognitive functions, exacerbation frequency, mini mental state examination. Tuberk Toraks 2013; 61(3): 193-199 doi: 10.5578/tt.5841 GİRİŞ Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), hava akımı obstrüksiyonuyla karakterize akciğer dışı sistemik etkileri de olan bir hastalıktır (1). KOAH yönetiminde tedaviye yön vermek amacıyla hastalığın şiddetini, hastalığın kişinin sağlık durumu üzerindeki etkilerini ve gelecekte karşılaşılabilecek olay risklerinin belirlenmesi hedeflenmelidir. Bu hedeflere ulaşmak için KOAH değerlendirmesinde hastanın mevcut semptom düzeyi, spirometrik değerlendirmede saptanan obstrüksiyonun düzeyi, alevlenme riski ve komorbiditelerin değerlendirilmesi gerekmektedir (1-3). KOAH hastalarında kognitif bozulma, fiziksel aktivite ve serebral kan akımında azalma, doku hipoksisi, sistemik inflamasyon ve oksidatif stres ile ilişkili multifaktöryel bir süreçtir (4). KOAH da yaşam kalitesindeki ve genel sağlık durumundaki değişiklikleri belirleyebilmek için fonksiyonel ölçümlerle birlikte hastanın bilişsel iyilik hallerinin ölçümüne olanak veren değerlendirme ölçekleri de kullanılmaktadır (4,5). Bu amaçla kullanılan standardize mini mental test (SMMT) KOAH lı hastalarda klinik pratikte ve araştırmalarda kullanıma uygun, kısa ve yönelim, dikkat, hafıza, motor beceri ve dil kullanımının değerlendirildiği bir testtir (4,6). KOAH ın kognitif fonksiyonlar üzerinde oluşturduğu etkiler, tıbbi harcamaların artmasına ve iş gücü kaybına neden olmaktadır. Ayrıca, KOAH seyrinde izlenen alevlenmeler de kognitif fonksiyonları olumsuz yönde etkileyebilmektedir (7,8). KOAH ın çok bileşenli bir hastalık olduğu bilinmekle beraber kognitif fonksiyonlar üzerindeki etkisine yeteri kadar ilgi gösterilmemiştir. Ayrıca, bu çalışmaya kadar akut alevlenme sayısıyla kognitif fonksiyonlar arasındaki ilişkinin değerlendirildiği bir çalışmaya literatürde rastlanmamıştır. Tuberk Toraks 2013; 61(3): 193-199 194

Sarınç Ulaşlı S, Oruç S, Günay E, Aktaş O, Akar O, Koyuncu T, Ünlü M. Bu nedenlerle çalışmamızda 50 yaş ve üzerindeki KO- AH hastalarımızın kognitif fonksiyonlarını değerlendirmek için SMMT uygulanması, aynı yaş grubunda KO- AH ve nörolojik hastalığı bulunmayan bireylerle mini mental test sonuçlarının karşılaştırılması, SMMT sonuçlarıyla son bir yıl içerisinde geçirilmiş olan akut alevlenme sayısı arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi hedeflendi. Hasta Seçimi MATERYAL ve METOD Çalışmamız olgu kontrol kesitsel bir çalışma olarak planlandı. Çalışma için Afyon Kocatepe Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu onayı alındı. Hasta ve kontrol grubunu oluşturan bireylerden yazılı gönüllü olur formu alındı. Çalışma Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı göğüs hastalıkları polikliniğinde Kasım 2012-Mart 2013 tarihleri arasında yürütüldü. Bu çalışmaya 50 yaş üzerinde, göğüs hastalıkları polikliniğinde takip edilen, solunum fonksiyon testinde orta, ağır ve çok ağır geri dönüşümsüz hava yolu obstrüksiyonu olan GOLD kılavuzuna göre tanı alan toplam 112 KOAH hastası ile aynı yaş grubunda seçilmiş KOAH ve bilinen nörolojik hastalığı bulunmayan 44 kişi kontrol grubu olarak dahil edildi (1). Nörolojik ve/veya psikiyatrik hastalık, vitamin B 12 ve folat eksikliği olan, diyabet, üremi ve diğer metabolik-endokrin hastalıkları olan, KOAH dışında ek solunum sistemi hastalıkları bulunan, solunum fonksiyon testlerini uygun yapamayan, KOAH alevlenme döneminde olan, kognitif fonksiyonları etkileyebilecek ilaç kullanan (lityum, propranol, eritromisin antihistaminik, simetidin, sedatif ajanlar vb.), alkol kullanımı olan ve çalışmaya katılmayı kabul etmeyen bireyler çalışma dışında bırakıldı. Ayrıca, solunum yetmezliği, hipoksisi olan ve uzun süreli oksijen tedavisi alan hastalar da çalışma dışında bırakıldı. Hasta ve kontrol grubuna bilişsel fonksiyonlarının değerlendirilmesi için mini mental test uygulandı. Hastaların solunum fonksiyon testi sonuçları, demografik özellikleri, sigaranın kümülatif dozu (paket/yıl) ve son bir yıl içerisinde geçirmiş oldukları akut alevlenme sayısı sorgulanarak kaydedildi. Solunum Fonksiyon Testi (SFT) Spirometrik testler ERS standartlarına göre yapıldı (9). SFT de zorlu vital kapasite (FVC) ve birinci saniyedeki zorlu ekspiratuar volüm (FEV 1 ) ölçümleri yapıldı. FEV 1 /FVC oranı hesaplandı. Elde edilen sonuçlar mutlak ve beklenen değerlerin yüzdesi olarak ifade edildi (10). Hastaların SFT sonucuna göre hava akımı kısıtlaması değerlendirildi. Hastalar orta, ağır ve çok ağır KO- AH olarak evrelendirildi (1). Standardize Mini Mental Test (SMMT) Hastaların kognitif fonksiyonlarını değerlendirmeye yönelik kolay uygulanabilen SMMT ile yönelim, dikkat, hafıza, motor beceri ve dil kullanımı değerlendirildi. Toplam 30 puan üzerinden yapılan değerlendirmede, 25 puan alan bireylerde şüpheli, 20 puanın altında alan bireylerde ise belirgin kognitif bir bozukluğun varlığının gösterildiği düşünülmektedir. Mini mental durum muayenesi çeşitli bozuklukların hem ayırıcı tanısında hem de tedavi takibinde kullanılabilir. Uygulama kolaylığının olması da ayrı bir avantajıdır. Cerrahpaşa Geriatrik Psikiyatri ekibi tarafından Türkçe standardizasyonu da yapılmış olup, aynı ekip tarafından önerilen okuryazar olmayanlar için de bir modifikasyonu mevcuttur (11). En yüksek puanın 30 olduğu SMMT, 10 puanlık zaman ve mekan oryantasyonu, 3 puan kayıt ve 3 puan hatırlama olmak üzere 6 puanlık bellek, 5 puanlık dikkat, 8 puanlık dil ve 1 puanlık görsel-mekansal işlevleri ölçen maddelerden oluşmaktadır (12). Bu test eğitimlilere ve eğitimsizlere ayrı olarak uygulandı. İstatistiksel Analiz Tüm bu test sonuçları ve demografik özellikler SPSS 20 programı kullanılarak değerlendirildi. Tanımlayıcı istatistikler yapıldı. Verilerin dağılımlarını değerlendirmek üzere Kolmogorov Smirnov testi uygulandı. T testi ve Mann-Whitney U testleri kullanılarak hasta ve kontrol grubu karşılaştırıldı. Hava yolu obstrüksiyonunun düzeyi değerlendirilerek hastalar orta, ağır ve çok ağır KO- AH olmak üzere üç gruba ayrıldı. Bu üç grup arasındaki parametreler ise ANOVA ve Kruskal-Wallis testleri kullanılarak karşılaştırıldı. Hasta ve kontrol grubunun eğitim durumu çapraz tablo kullanılarak verildi. Gruplar arasında bu sıklıklar bakımından fark bulunup bulunmadığı yerine göre ki-kare ya da Fisher testleri kullanılarak karşılaştırıldı. Akut alevlenme sayısı ve SMMT sonuçları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi için Spearman korelasyon analizi kullanıldı. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p< 0.05 olarak kabul edildi. BULGULAR Araştırmaya 112 KOAH lı hasta, 44 kontrol grubu olmak üzere toplam 156 birey dahil edildi. Hastaların yaş ortalaması 65.03 ± 7.63 yıl, kontrol grubunun yaş ortalaması 63.63 ± 8.96 yıl olarak bulundu. Hasta ve kontrol grubunun yaş ortalamalarında anlamlı farklılık bulunmadı (p= 0.364). Hasta grubunun mini mental test sonucunun ortalaması 23.8 ± 4.39, kontrol grubunun mini mental test sonucunun ortalaması 26.7 ± 2.88 olarak değerlendirildi. Mini mental test sonuçların- 195 Tuberk Toraks 2013; 61(3): 193-199

KOAH ın kognitif fonksiyonlar üzerine etkisi: Bir olgu kontrol çalışması da hasta ve kontrol grubu arasında anlamlı farklılık bulundu (p< 0.0001) (Tablo 1). Kognitif bozukluğun KO- AH hastalarındaki oranı %46.4; kontrol grubundaki oranı ise %18.1 olarak bulundu (Şekil 1). Hasta ve kontrol grubunun eğitim düzeyi karşılaştırıldığında iki grup arasında anlamlı farklılık bulunmadı (Tablo 2). Hastalığın şiddetine göre orta, ağır ve çok ağır hava yolu obstrüksiyonu olan hastaların mini mental test sonuçları ve FEV 1 değerlerinde gruplar arasında anlamlı farklılık bulundu (sırasıyla p= 0.001; p< 0.0001) (Tablo 3). Hastaların son bir yıl içerisinde geçirmiş oldukları atak sayısı ile SMMT sonuçları arasında istatistiksel olarak anlamlı ters ilişki bulundu (p= 0.003; r= -0.239) (Şekil 2). 70 60 50 40 30 20 10 0 60 52 KOAH 36 8 Kontrol grubu TARTIŞMA Bozuk mental durum Düzgün mental durum Bu çalışmada KOAH lı hastaların SMMT sonuçlarının kontrol grubuna göre daha düşük bulunması KOAH hastalarının bilişsel fonksiyonlarının olumsuz yönde etkilendiğini göstermektedir. Ayrıca, hastalığın evresi arttıkça da hipoksi olmasa da SMMT sonuçlarının düşmesi hastalığın şiddeti ile beraber kognitif bozukluğun şiddetinin artış gösterdiğini ortaya koymaktadır. Şekil 1. KOAH ve kontrol grubunun standardize mini mental test sonuçlarına göre mental durumları. KOAH hastalarında kognitif bozulma doku hipoksisi, sistemik inflamasyon ve oksidatif stres ile ilişkili multifaktöryel bir süreçtir (4,13,14). Bazı KOAH lı olgularda hipoksiye sekonder olarak deliryum veya entelektüel aktivitelerde bozulma ve kognitif fonksiyonlarda değişiklik olabileceği saptanmıştır (15). Bu olgularda nöronal hasar gelişimi, hipoksinin oksidatif fosforilasyonu bozması ve serbest radikallerin oluşmasına neden olmasıyla açıklanmıştır (16). Son dönemde yapılan bir çalışmada hipoksemisi olmayan KOAH hastalarında da kognitif fonksiyonlarda bozulma olduğu gösterilmiştir (17). Ayrıca yaşlı KOAH lı olgularda kognitif fonksiyonların yaşla ilişkili olarak kan akımında azalma, eğitim durumu, hastalıkla ilişkili olarak arteryel oksijen içeriğinde azalma ve hem hastalık hem de yaş ile ilişkili olarak fiziksel aktivitede azalmayla etkilenebileceği belirtilmiştir (18-20). Bizim Tablo 1. KOAH ve kontrol grubunun demografik özellikleri ve standardize mini mental test sonuçları. KOAH (n= 112) Kontrol (n= 44) p Yaş (yıl) 65.03 ± 7.63 63.63 ± 8.96 0.364 Cinsiyet (K/E) 28/84 24/20 < 0.0001 Sigara paket/yıl 32.16 ± 36.9 6.7 ± 16.6 < 0.0001 BKİ (kg/m 2 ) 25.8 (14.6-41) 31 (16-43) < 0.0001 SMMT 23.8 ± 4.39 26.7 ± 2.88 < 0.0001 24 (14-30) 27 (18-30) E: Erkek, K: Kadın, KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı, SMMT: Standardize mini mental test, BKİ: Beden kitle indeksi. Tablo 2. Hasta ve kontrol grubunun eğitim düzeyi. KOAH (n= 112) Kontrol (n= 44) p Eğitimsiz 27 (%24.1) 12 (%27.3) 0.101 İlkokul mezunu 73 (%65.2) 23 (%52.3) Ortaokul mezunu 8 (%7.1) 3 (%6.8) Lise mezunu 4 (%3.6) 4 (%9.1) Üniversite mezunu 0 2 (%4.5) KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı. Tuberk Toraks 2013; 61(3): 193-199 196

Sarınç Ulaşlı S, Oruç S, Günay E, Aktaş O, Akar O, Koyuncu T, Ünlü M. Tablo 3. KOAH lı hastaların demografik özellikleri, solunum fonksiyon testleri, standardize mini mental test sonuçları ve son bir yıl içerisinde geçirilmiş olan akut alevlenme sayıları. Orta KOAH (n= 34) Ağır KOAH (n= 40) Çok ağır KOAH (n= 38) p Yaş (yıl) 66.3 ± 7.8 65.3 ± 7.58 63.6 ± 7.48 0.312 BKİ (kg/m 2 ) 25.6 ± 8.4 29.5 ± 8.4 25.4 ± 5.1 0.082 Sigara paket-yıl 42.4 ± 38.5 24.4 ± 25.2 31.1 ± 26.1 0.035 Hastalık süresi 7.1 ± 5.8 8.8 ± 6.08 8.02 ± 6.5 0.339 FEV 1 /FVC 59.8 ± 7.76 53.3 ± 5.3 55.05 ± 7.03 0.396 FEV 1 L 1.94 ± 0.64 1.04 ± 0.28 0.57 ± 0.2 < 0.0001 FEV 1 % 73.23 ± 6.08 40.75 ± 5.96 20.5 ± 7.2 < 0.0001 SpO 2 % 97.29 ± 1.19 94.4 ± 1.08 92.8 ± 0.89 < 0.0001 SMMT 26.02 ± 3.43 22.05 ± 4.66 23.78 ± 4.08 0.001 Akut alevlenme sayısı 2 (1-4) 2 (1-5) 2.5 (1-10) 0.417 FEV 1 : Birinci saniyedeki zorlu ekspiratuar volüm, FVC: Zorlu vital kapasite, KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı, SMMT: Standardize mini mental test, SpO 2 : Oksijen satürasyonu, BKİ: Beden kitle indeksi. Akut Alevlenme Sayısı 14.00 12.00 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 0 p= 0.003; r= 0.239 10.00 15.00 20.00 25.00 30.00 SMMT Sonuç Şekil 2. Hasta grubumuzun standardize mini mental test (SMMT) sonuçları ile son bir yıl içerisinde geçirilen akut alevlenme sayısı arasındaki ilişki. hasta grubumuzun da hipoksisi olmayan 50 yaş ve üstü hastalardan oluştuğu göz önüne alınırsa kognitif fonksiyonlardaki bu azalmada yaş ve KOAH nedeniyle ortaya çıkan sistemik inflamasyon, oksidatif hasar ve fiziksel aktivitedeki kısıtlanmanın rolü olduğu düşünülebilir. Ancak hasta ve kontrol grubu arasında yaş ortalamaları ve eğitim düzeyi açısından anlamlı farklılığın bulunmaması ve hasta grubunda SMMT sonuçlarının daha düşük olması KOAH ın yaştan bağımsız olarak da kognitif fonksiyonlar üzerindeki olumsuz etkisini göstermektedir. Literatürde KOAH lı hastalarda kognitif fonksiyonların değerlendirildiği iki çalışmada sırasıyla %48.5 ve %10.4 oranlarında KOAH hastalarının kognitif bozukluğu olduğu bulunmuştur (21,22). Bizim çalışmamızda ise bu oran %46.4 olarak bulunmuştur. KOAH ve Alzheimer hastalarında SMMT sonuçlarının değerlendirildiği başka bir çalışmada Alzheimer hastalarında SMMT sonuçlarının KOAH hastalarının test sonuçlarına göre anlamlı olarak daha düşük olduğu bulunmuştur (23). Bu nedenle çalışmamızda KOAH hasta grubu ve kontrol grubundaki bireyleri seçerken herhangi bir nörolojik hastalığın olmaması konusuna dikkat edilmiştir. Yakın zamanda Villeneuve ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada KOAH hastalarına kognitif fonksiyonların değerlendirilmesi için Montreal bilişsel değerlendirme ölçeği ve SMMT uygulanmıştır (24). Bu çalışmada erken dönemde hafif kognitif bozukluğun Montreal bilişsel değerlendirme ölçeği ile daha iyi tespit edildiği sonucuna varılmıştır. Bizim çalışmamızda ise Montreal değerlendirme ölçeği, hastalarımızın sosyoekonomik ve kültürel düzeyleri nedeniyle uygulanamamıştır. Bu konuda daha büyük hasta gruplarında duyarlılığı SMMT den daha yüksek değerlendirme ölçekleriyle yapılacak çalışmalara ihtiyaç olduğunu düşünmekteyiz. Hastalığın seyri sırasında yaşanan akut alevlenmeler yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemesi, SFT deki bozulmayı hızlandırması ve mortaliteyle ilişkili olması açısından önemlidir (25). Akut alevlenme ve stabil dönemdeki KOAH hastalarının kognitif fonksiyonlarının değerlendirildiği bir çalışmada akut alevlenme geçiren hastaların stabil hastalara göre kognitif fonksiyonlarının daha fazla bozulduğu ve bunun hipoksemi, hastalık şiddeti veya sigara paket/yıldan bağımsız olduğu ortaya konulmuştur (7). Bu çalışmada hastanede yatış süresi ve yaşam kalitesi skorları ile kognitif fonksiyonlar arasında anlamlı ilişki bulunmuştur (7). Çalışmamıza akut alevlenme dönemindeki hastalar alınmadı ancak hasta- 197 Tuberk Toraks 2013; 61(3): 193-199

KOAH ın kognitif fonksiyonlar üzerine etkisi: Bir olgu kontrol çalışması ların son bir yıl içerisinde geçirdikleri akut alevlenme sayıları sorgulandı. Kognitif fonksiyonları daha düşük bulunan hastaların daha fazla akut alevlenme geçirmiş oldukları izlendi. Bu sonuç akut alevlenmeler sırasında artan sistemik inflamasyonun ve olası hipoksemik hipoksinin kognitif fonksiyonları olumsuz etkilediğini veya kognitif fonksiyonları bozulmuş olan hastaların tedaviye uyum ve bakım konusunda yaşamış oldukları zorluklar nedeniyle daha sık alevlenme geçirdiklerini düşündürmektedir. Mevcut literatürle uyumlu olarak özellikle ağır ve çok ağır KOAH hastalarımızda SMMT sonuçlarının orta KO- AH hastalarına göre anlamlı olarak düşük bulunması KOAH lı hastalarda hastalığın şiddeti ile ilişkili kognitif sorunların varlığının hastanın yaşam kalitesini ve günlük performansını etkileyen önemli ve unutulmaması gereken bir sorun olduğunu göstermektedir (26,27). Ağır ve çok ağır KOAH lı olgularda hipoksemi olmasa da kognitif fonksiyonlarda bozulma olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Çalışmamızda hastalık süresinin orta, ağır ve çok ağır KOAH lı olgularımızda benzer olmasına rağmen SMMT sonuçlarının farklı olması da kognitif fonksiyonların hastalık süresinden bağımsız olarak etkilenmiş olduğunu göstermektedir. Özellikle ağır ve çok ağır KOAH hastalarının tanı anında kognitif sorunları olabileceğini ve bu durumun ilerlemesi halinde hastaların yaşamlarını idame ettirmede sorunlar yaşayabileceği göz önünde bulundurularak hastaların kognitif fonksiyonlarının rutin poliklinik şartlarında değerlendirilmesi ya da hastanın nöroloji veya psikiyatri kliniğine yönlendirilerek kognitif bozukluğun erken dönemde fark edilmesi sağlanmalıdır. Sonuç olarak bu çalışmada KOAH hastalarının bilişsel fonksiyonlarının olumsuz yönde etkilendiği gösterilmiştir. Ayrıca, KOAH akut alevlenme sayısı ile SMMT sonuçları arasında bulunan ilişki de alevlenmelerin önlenmesiyle kognitif fonksiyonların korunmasının sağlanabileceğini düşündürmektedir. TEŞEKKÜR Hüseyin Anıl İnan, İsmail Bölükbaşı ve Hayati Okuducu ya SMMT uygulanması aşamasındaki yardımlarından dolayı teşekkür ederiz. Bildirilmemiştir. ÇIKAR ÇATIŞMASI KAYNAKLAR 1. Global strategy for diagnosis, management and prevention of chronic obstructive pulmonary disease (GOLD, updated 2013). Available at: http:// www.goldcopd.org. 2. Fumagalli G, Fabiani F, Forte S, Napolitano M, Marinelli P, Palange P, et al. INDACO project: a pilot study on incidence of comorbidities in COPD patients referred to pneumology units. Multidisciplinary Respiratory Medicine 2013; 8: 28. 3. Vanfleteren LE, Spruit MA, Groenen M, Gaffron S, van Empel VP, Bruijnzeel PL, et al. Clusters of comorbidities based on validated objective measurements and systemic inflammation in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 2013; 187: 728-35. 4. Dodd JW, Getov SV, Jones PW. Cognitive functions in COPD. Eur Respir J 2010; 35: 913-22. 5. Atasever A, Erdinç E. Quality of life evaluation in COPD. Tuberk Toraks 2003; 51: 446-55. 6. Peruzza S, Sergi G, Vianello A, Pisent C, Tiozzo F, Manzan A, et al. Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) in elderly subjects: impact on functional status and quality of life. Respir Med 2003; 97: 612-7. 7. Dodd JW, Charlton RA, van den Broek MD, Jones PW. Cognitive Dysfunction in Patients Hospitalized with Acute Exacerbation of Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD). Chest 2013 Jan 24. Doi: 10.1378/chest.12-2099 [Epub ahead of print]. 8. Kirkil G, Tug T, Ozel E. The evaluation of cognitive functions with P300 test for chronic obstructive pulmonary disease in attack and stable period. Clin Neurol Neurosurg 2007; 109: 553-60. 9. Miller MR, Hankinson J, Brusasco V, Burgos F, Casaburi R, Coates A, et al; ATS/ERS Task Force. Standardisation of spirometry. Eur Respir J 2005; 26: 319-38. 10. Pellegrino R, Viegi G, Brusasco V, Crapo RO, Burgos F, Casaburi R, et al. Interpretative strategies for lung function tests. Eur Respir J 2005; 26: 948-68. 11. Güngen C, Ertan T, Eker E. Validity and safety of standardized mini mental test on the diagnosis of mind demantia. Turkish Journal of Psychiatry 2002; 13: 73-281. 12. Spreen O, Strauss E. A Compendium of Neuropsychological test. 2 nd ed. New York: Oxford University Press, 1998. 13. Schou L, Ostergaard B, Rasmussen LS, Rydahl-Hansen S, Phanareth K. Cognitive dysfunction in patients with chronic obstructive pulmonary disease: a systematic review. Respiratory Medicine 2012; 106: 1071-81. 14. Klein M, Gauggel S, Sachs G, Pohl W. Impact of chronic obstructive pulmonary disease (COPD) on attention functions. Respir Med 2010; 104: 52-60. Epub 2009 Sep 11. 15. Grant I, Heaton RK, McSweeny AJ, Adams KM, Timms RM. Neuropsychologic findings in hypoxemic chronic obstructive pulmonary disease. Arch Intern Med 1982; 142: 1470-6. 16. Strasser A, Stanimirovic D, Kawai N, McCarron RM, Spatz M. Hypoxia modulates free radical formation in brain microvascular endothelium. Acta Neurochir 1997; 70 (Suppl): 8-11. Tuberk Toraks 2013; 61(3): 193-199 198

Sarınç Ulaşlı S, Oruç S, Günay E, Aktaş O, Akar O, Koyuncu T, Ünlü M. 17. Gupta PP, Sood S, Atreja A, Agarwal D. A comparison of cognitive functions in non-hypoxemic chronic obstructive pulmonary disease (COPD) patients and age-matched healthy volunteers using mini-mental state examination questionnaire and event-related potential, P300 analysis. Lung India 2013; 30: 5-11. Doi: 10.4103/0970-2113.106119. 18. Dustman RE, Emmerson R, Shearer D. Physical activity, age, and cognitive-neuropsychological function. J Aging Phys Act 1994; 2: 143-81. 19. Grant I, Prigatano GP, Heaton RK, McSweeny AJ, Wright EC, Adams KM. Progressive neuropsychologic impairment and hypoxemia. Relationship in chronic obstructive pulmonary disease. Arch Gen Psychiatry 1987; 44: 999-1006. 20. Etnier J, Johnston R, Dagenbach D, Pollard RJ, Rejeski WJ, Berry M. The relationships among pulmonary function, aerobic fitness, and cognitive functioning in older COPD patients. Chest 1999; 116: 953-60. 21. Incalzi RA, Gemma A, Marra C, Muzzolon R, Capparella O, Carbonin P. Chronic obstructive pulmonary disease. An original model of cognitive decline. Am Rev Respir Dis 1993; 148: 418-24. 23. Kozora E, Filley CM, Julian LJ, Cullum CM. Cognitive functioning in patients with chronic obstructive pulmonary disease and mild hypoxemia compared with patients with mild Alzheimer disease and normal controls. Neuropsychiatry Neuropsychol Behav Neurol 1999; 12: 178-83. 24. Villeneuve S, Pépin V, Rahayel S, Bertrand JA, Delorimier M, Rizk A, et al. Mild cognitive impairment in moderate to severe chronic obstructive pulmonary disease: a preliminary study. Chest 2012; 142: 1516-23. 25. Donaldson GC, Seemungal TA, Bhowmik A, Wedzicha JA. Relationship between exacerbation frequency and lung function decline in chronic obstructive pulmonary disease. Thorax 2002; 57: 847-52. 26. Özge C, Özge A, Ünal Ö. Cognitive and functional deterioration in patients with severe COPD. Behav Neurol 2006; 17: 121-30. 27. Mavioğlu H, Çelik P, Yorgancıoğlu A, Yılmaz H, Keskin T. The evaluation of cognitive functions and P300 in chronic obstructive pulmonary disease. J Neurol Sci (Turkish) 2000; 17: 17-21. 22. Antonelli-Incalzi R, Corsonello A, Pedone C, Trojano L, Acanfora D, Spada A, et al. Drawing impairment predicts mortality in severe COPD. Chest 2006; 130: 1687-94. 199 Tuberk Toraks 2013; 61(3): 193-199