H F S A HUKUK FELSEFES VE SOSYOLOJ S ARK V 18. K TAP Haz rlayanlar Hayrettin Ökçesiz / Gülriz Uygur STANBUL BAROSU YAYINLARI stanbul 2008
Genel Yay n S ra No: 128 2008/20 ISBN: 978-9944-234-55-9 HFSA - Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi Hayrettin Ökçesiz Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Kampus, Antalya Telefon: (0242) 227 69 75-76 Faks: (0242) 227 69 77 E-posta: hayret@akdeniz.edu.tr stanbul Barosu Yay nlar stiklal Cad. Orhan A. Apayd n Sk. Baro Han Beyo lu- ST Tel: 0212 251 63 25 Belgeç (Fax): (0212) 293 89 60 www.istanbulbarosu.org.tr dergi@istanbulbarosu.org.tr Kapak Karikatürü: Honoré Daumier Elektronik ortamda iletilen imla ve dizgi hatalar yazar n/çevirmenin sorumlulu undad r. Kapak, ç Tasar m ve Bask : Can Matbaac l k Davutpafla Cad. pek fl Merkezi Kat: 3 No: 7 Topkap - stanbul (0212) 613 10 77-613 15 47 A ustos 2008
SUNUfi Bu kitapta öncelikle, Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi nin nas l ö renilip, ö retilece i konular nda iki önemli etkinli in bildirilerini bulacaks n z. Bunlardan ilki, IVR in (Uluslararas Hukuk Felsefesi ve Sosyal Felsefe Birli- i nin) 1-6 A ustos 2007 tarihinde Krakow da düzenledi i 23. Dünya Kongresi nde gerçeklefltirilen Hukuk Felsefesi E itiminde Alternatif Yöntemler ve Hukuk E itiminde Hukuk Felsefesinin önemi konulu çal fltayd r. kincisi, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Anabilim Dal n n 17-18 Kas m 2007 tarihinde Konya da gerçeklefltirdi i Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Ö retimi konulu kolokyumdur. Kitap, okurlar m za ayn sevinçle sunmak istedi imiz üç de erli yazardan üç önemli konuyu da içermektedir. Bu kitab n yay mland günlerde son haz rl klar bitmekte olan Hukuka Felsefi ve Sosyolojik Bak fllar adl sempozyum etkinli imizin dördüncüsünün bildiri konular n ve yazarlar n burada size flimdiden duyurmaktan büyük mutluluk duyuyoruz. (25 29 A ustos 2008, Adalet Bakanl Sulhi Dönmezer E itim Merkezi Siyavuflpafla Çocuk Sitesi çi, Bahçelievler/ stanbul) Halit Rahman Açar: Meflruiyet ve deoloji Asiye Aka ve Murat Cem Demir: Bourdieu ve Yasal Alan Kas m Akbafl: Avukat Eme inin Niteli i Y ld z Akpolat: Suça Mahkûm Kad nlar: Erzurum Cezaevinde Tutuklu Bulunan Kad n Mahkûmlar Üzerine Yap lm fl Bir Yaflam Öyküsü Uygulamas Çetin Aflç o lu: Yarg ç E itimi Hakan Ar kan: Çocuk Suçlulu u Çocuk Kurbanlar Evden Kaçan Çocuklar ve Çal flan Çocuklar n Durumuna liflkin Sosyolojik Bir Analiz Bark n Arsal: Biyoetikte Öjenizm Sorunu. Emin Artuk: Yeni Türk Ceza Kanununun Suç Politikas Ahmet Haluk Atalay: Kelsen ve Hart: Bilinebilir Hukuk Güçlü Ateflo lu: Edimsel Olan Ak lsal, Ak lsal Olan Edimsel midir? Hukuk Felsefesinde Bir Tart flmaya Cevap Müjdat Avc : Erzurum E Tipi Kapal Ceza nfaz Kurumunda Tutuklu Bulunan 18 Yafl Alt Çocuklar n Tutukluluk Süreci ve Suça Yönelmelerinde Etkili Olan Toplumsal Nedenler ve Çözüm Önerileri HFSA 18 3
Mazhar Ba l : Hukukun Sosyalizasyon Ajan Olma Durumuna liflkin Sosyolojik Bir Yaklafl m Hüseyin Bal: Bir Örf Hukuku Modeli Olarak Alevi Bektafli Düflkünlük Kurumu Ali fiafak Bal : deolojilerin hukuku mu? Hukuk deolojisi mi? Gönül Balk r: Ahlak n Zemin De eri Olarak yiniyet Bilinci Hamdi Bravo: Ceza nsanlaflt r r m? Hegel e Nietzsche nin Yan t Ifl l Bayer Bravo: Ahlak m Hukuku Önceler Hukuk mu Ahlak Metin Becermen: Küreselleflen Hukuksuzluk: Tehdit ve Güvenlik (Kavramlar ) Ba lam nda Hukukun Ask ya Al nmas Dilara A ao lu Canay: Müzik ve Hukuk liflkisi Üzerine Recep Cengiz: Normlar n Egemenlik Gücü: Sosyolojik Bir Yaklafl m Yasin Ceylan: Hukuk ile Dünya Görüflü liflkisi Yasemin Özgun Çakar: Devletin Yap sal Dönüflümü ve Anayasac l k Sabri Çak r: Türkiye de Gecekondu Sorunu ve Politikalar Hatice Karaçay Çakman ve Nezahat Altuntafl: Uluslararas Göç ve Göçmenlerin Ayr mc l k Alg s : Almanya da Göçmen Kad nlar Örne i Gökçe Çataloluk: Hukukta Retorik Sinan Kadir Çelik ve Ali Osman Tekinsoy: Anayasan n 24. Maddesinin Elefltirel Bir De erlendirmesi Lokman Çilingir: Hukukta De iflmeyen Ne? Hakan Çörekçio lu: Demokratik Bir Hukuk Anlay fl n n Rasyonel Temellerinin Araflt r lmas : Immanuel Kant Gökhan Yavuz Demir: Edebi Bir Tür Olarak Hukuk\Yasa Metni ve Yorum Nezahat Demiray: Bebeklerde Cinsiyet Seçimi: Feminist Teori Aç s ndan Bir De erlendirme smail H. Demirdöven: Aristoteles ve Hukuk Abdullah Dinçkol: Teknoloji ve Hukuk M. Zeki Duman ve Sultan Yetkin: Türkiye de Laiklik Sorununun Siyasal Temelleri Zeynep Özlem Üskül Engin: Yeni Aile Modelleri ve Cinsel Az nl klar n Aile Kurma Talepleri H. Haluk Erdem: Hasan Ali Yücel Düflüncesinde Hukuk Kavram na Felsefi Aç dan Bak fl 4 HFSA 18
Yaflar Erjem: Sosyal Hareketler ve Ça dafl Hukukta De iflim: Türkiye de Kad n Hareketi Ve Hukuk Üzerine Sosyolojik Bir Çal flma Savafl Ergül: Adalet, Hak ve fiiddet Kavramlar Üzerinden Hukuku Düflünmek Hatice Nur Erk zan: Liberal Feminizmi Üzerine Orhan Gazi Ertekin: Bir Anayasa Teorisi olarak Türk Devlet Bilimi ve Laiklik Murat Erten: Minkarizade Dede Efendi'nin Hukuk Teorisi Burak Gemalmaz: Manchester City, Kikkladze nin Eme i, Futbolcunun Yetifltirme Bedeli: nsan Haklar Hukukunda Vücudun Statüsü Üzerine Spekülasyonlar Sevda Gültekin Göktolga: Bentham ve Kodifiyeciler Kurtul Gülenç: Hukuk ve fiiddetin Hayaletimsi Birlikteli inin Benjaminci Elefltirisi Üzerine Bir nceleme Metin Gültekin: Türkiye'de Hukuk ve Sosyolojik Dinamikler liflkisi Üzerine Teorik Bir De erlendirme Hüseyin Günay: çimizdeki Eichmann: Holocast ve Kötülü ün S radanl Ahmet Gürbüz: nsan Haklar n n Filozofik Temelleri Sercan Gürler: Sokrates in Savunmas ile Kriton Diyalo unun Karfl laflt r lmas Hüseyin Hatemi: Pozitif Hukukun Kayna Olarak Tabii Hukuk Dilek Hattato lu: Emek Haklar, Aktivizm ve Hukuk Altan Heper: kinci Dünya Savafl Sonras Almanya da Hukuk Felsefesi Altan Heper: Biyoetik Tartismalarina Hakim Ahlak Teorileri Meral Ifl ldak: Stoa Felsefesinin Güçlü Roma Devletinde Geliflmesinin Roma Hukukuna Yans yan Sonuçlar Verda rtifl: Toplum Tarihsel Bak fl Aç s ndan Türkiye de Çocuk ve Suç Talip Kabaday : Adalet Tasar mlar Nazile Kalayci: Kamusal Alan Kavram na liflkin Felsefi Belirlemeler Jale Karakafl: Karl Marx n Hukuk Elefltirisi ve Ça m zdaki Önemi Yusuf Karakoç: Elefltirel Düflünme ve Hukuk Eray Kar nca: Aile çi fiiddete Farkl Bir Yaklafl m Onur Kartal: ktidar n Bireyin Yaflam Üzerinde Kurdu u Tahakkümde Hukukun Rolü HFSA 18 5
Yücel Kay ran: deoloji, Hukuk ve Yorum Kavram Filiz Kerestecio lu: Hak m, nayet mi? Hak Almak, Hak Vermek, Yard mseverlik ve Kurtar c l k Üzerine Bir Deneme Muharrem K l ç: Hukukta Gaye Problemine Artsüremli Bir Yaklafl m: fiatibi ve John Finnis Karfl laflt rmas Sibel Kibar: Eflitlik Adaletin Temeli mi? Nurten Kirifl: Platon un Adalet Tasar m Mustafa Kutlu: Yarg n n Arkeolojisi Sevtap Metin: Organ Nakillerinin Hukuki ve Etik Boyutu Kayhan Mutlu: Adli Suçlar, Beyaz Yakal Suçlar n Oluflumu ve Hukuk Sistemi Ayd n Müftüo lu: Ço ulcu Demokratik Toplum deali Aç s ndan Hobbes'ta Hukuk U ur Köksal Odabafl: Hukuk Devleti Perspektifinde Cumhuriyetimizin Temel Nitelikleri Hilal Okçu: Hak ve Onur Üzerine Cihan Osmana ao lu: Ziya Gökalp in Cemiyet Anlay fl Cengiz Otac : Sosyolojinin, Osmanl Hukukunun Romanizasyonuna Etkisi lknur Öner: Elaz ve Tunceli Adli Yard m Bürolar Örneklerine Sosyolojik Bir Bak fl lknur Öner: Kad n, Hukuk ve Adli Yard m Bürolar Güncel Önkal ve Özgür Sar : Suçun Sosyolojisi, Cezan n Felsefesi Birsen Örs: Dünyay Anlamland rma Arac Olarak deoloji Veli Özer Özbek: Hukuk-Etik iliflkisi Çerçevesinde T p Alan ndaki Eylemlerin Cezaland r labilirli i fiennur Özdemir: Türkiye'de Hukukun 'Minimum Etik' Niteli i Üzerine Mehmet Tevfik Özcan: Hukuk Devleti ve nsan Onuru Muhammet Özekes: Adil Yarg lanmaya Tehdit: Bilgisiz Hâkim ve Avukat Ahmet Özer: Temel Bir Birlefltirici Olarak Hukuk ve Vatandafll k Konusuna Sosyolojik Bir Bak fl fiebnem Özkan: Hukuk Felsefesi Ifl nda De iflen Hukuk Alg lar Üzerine Bir De erlendirme Özkan Özkul: Bozk r Kültüründe Demokrasi ve Halk n Temsili 6 HFSA 18
Osman Özsoy: Teknolojik Geliflmelerin Tetikledi i Toplumsal De iflmelerin Hukuk Sistemi Üzerindeki Etkisi Nebil Reyhani: Karl Jaspers'in Hukuk ve Siyaset Felsefesi Rabia Sa lam: Hukuksal Yorum ve Yarg c n Yorum Yetkisinin S n rlar smail Serin: Hukuk Düflünce Özgürlü ünün Güvencesi Olabilir mi? Klasik Liberal Görüflün Elefltirisi Ayflegül Sili: Kad n Suçlulu u Aydan Ömür Surlu: H. L. A. Hart t n Kurallar Anlay fl Fatma Süzgün fiahin: Hukuk Felsefesi Aç s ndan Haks z Fiile K sa Bir Bak fl Hande Çelik fiahin: Denizli Aç k Cezaevindeki Kad n Suçlulara Hukuki ve Sosyolojik Bir Bak fl: Türkiye deki Kad n Suçlulu unun Sosyo-Ekonomik Nedenleri Mustafa Tar k fientuna ve Gülçin Süer: Felsefi ve Sosyolojik Boyutlar yla, nsan Haklar Hukukuna liflkin Ulusal Üstü Standartlar Ifl nda 5237 Say l Türk Ceza Kanunu'nda flkence Suçu Feysel Taflç er: "Hukukun Siyasal Yap s ve Egemenli in Çifte Paradoksu" lker Tepe: Ceza Hukuku Felsefesi Perspektifinden nternetin Temel Problemleri Neflet Toku: Bir Siyasi deal Olarak Eflitlik Engin Topuzkanam fl: Norbert Elias ve Displin Cengiz Mesut Tosun: Minimal Devlet (Robert Nozick) ve Adalet Halil Turan: Ben, Baflkas, Adalet ve Yarar Mehmet Turhan: Jeremy Waldron ve Siyasal Kat lma Hakk Mehmet Akif Tutumlu: Yarg c n tarafs zl : Mit mi? deoloji mi? Ahmet Ulvi Türkba : Hukuk Sosyolojisindeki Kuramsal K r lmalar Nur Uluflahin: Jeremy Waldron un Düflüncesinde Önceden Ba lanma n n Siyasal De eri Halit Uyan k: Joseph Raz da Hukukun Otoritesinin Araçsal Meflrulu u Mevlüt Uyan k: Adalet Kavram Merkezinde Eflitlik ve Özgürlük liflkisinin Felsefi Analizi Gülriz Uygur: çerden Bak fl Aç s yla Hukuk ve Etik Aras ndaki liflki Ertu rul Uzun: Hukuksal Usavurumda Dedüksiyonun Yersizli i Yener Ünver: Ceza Hukuku Felsefesi Aç s ndan nsan Onuru ve Mevzuat m z HFSA 18 7
Ogün Ürek: de, Kavram ve Olgu Ba lam nda Hukuk Kavram Baflar Yalt : Yarg c n Tarafs zl Mehtap Yeflilorman: Halk n radesi Ba lam nda Halk Oylamalar Mustafa Tören Yücel: Suç Ma durlar n n Haklar ve Psikososyal Profilleri Özkan Y ld z: Gaziantep ve Pozant Çocuk nfaz Kurumlar nda Tutuklu ve Hükümlü Bulunan Çocuk Suçlularla lgili Bir Çal flma Mehmet Yüksel: Türk Hukukunun Seküler Kaynaklar : Osmanl 'dan Cumhuriyet'e Ülker Yükselbaba: Kant t n Kategorik Emparatifinden Habermas n Söylem Eti ine Abdulkadir Zorlu: Devlet Toplum Aras nda Hukukun Ruhu Bu bildiriler, her zaman oldu u gibi HFSA n n izleyen kitaplar nda gecikmeksizin yay mlanacakt r. Bilindi i gibi, hem HFSA lar n yay m n n, hem de bu sempozyum dizisinin mali yükü stanbul Barosu yönetiminin kararl ve bilinçli tercihi ve özverisiyle karfl lanmaktad r. Hukuk Felsefesinin ve Sosyolojisinin bu kurumdaki de erli dostlar na bizim ödenmesi olanaks z bir flükran borcumuz vard r. Bu içten teflekkürlerimizi stanbul Barosu Baflkan Say n Avukat Kaz m Kolcu lu nun flahs nda burada bir kez daha telaffuz etmek istiyoruz. HFSA n n iki etkinlik alan ndaki bu baflar lar iki de erli meslektafl m n ve mesai arkadafllar n n iyi niyet ve üstün gayretleri olmaks z n elde etmek olanaks zd. Sempozyum etkinli ini stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Anabilim Dal Baflkan Prof. Dr. Yasemin Ifl ktaç yönetiminde Arfl. Gör. Halit Uyan k a, stanbul Barosu ndan Gönül Özcanlar a ve burada anamad m di er sevgili dostlar m za; kitaplar n bas ma ve yay ma haz rlanmas n Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Anabilim Dal Baflkan Doç. Dr. Gülriz Uygur ve Yrd. Doç. Dr. Saim Üye ye borçluyuz. Can Matbaac l k tan Semiha fiahin e, Bedri Vatansever e ve di er eme i geçenlere gönülden teflekkür ediyoruz. Her zamanki gibi, en büyük minnet ve flükran borcumuz yaz lar yla, çevirileriyle hukuka bu güçlü fl tutan düflün insanlar nad r. Hayrettin Ökçesiz 8 HFSA 18
Ç NDEK LER Macaristan da Hukuk Felsefesi Ö retiminin Felsefesi - Csaba Varga..11 (Hukuk E itiminde) Hukuk Felsefesi çin Savafl m: Yöntem ve Sorunlar Imer B. Flores 28 Hukukun Zorunlu E itsel fllevi Üzerine - Brian Burge-Hendrix 49 Küçük Bir Hukuk Felsefesi Kongresi: Temsili Rol Oynama Yoluyla Hukuk Felsefesi Ö retmek - Lester J. Mazor 61 Do al Hukukta Cebir Do al Hukuk Tarz nda Hukuksal Muhakemenin Matematiksel Simulasyonu- Bilgisayar Takviyeli Yasa Haz rlama ve Hukuk E itimine Dair Bir Bafllang ç - Vladimir Lobovikov 69 Baz Hukuk Felsefesi Konular n n Ö retilmesi çin Etkin Bir Strateji Olarak Sinema - Luis Antonio Cunha Ribeiro 78 Kolokyum Aç fl Konuflmas - Hayrettin Ökçesiz 86 E itim ve Hukuk E itimi - Vecdi Aral 93 Ankara Hukuk Fakültesi ve Hukuk Felsefesi Ö retimi Adnan Güriz 97 Ça dafl Geliflmelerin Yaratt Farkl laflmalar n Hukuk Felsefesi, Hukuk Sosyolojisi ve Hukuk Metodolojisi Derslerine Etkileri - Yasemin Ifl ktaç 99 Hukukun Etik De er Boyutunun Kavranmas n n Hukuk E itim ve Ö reniminin Verimlili i Aç s ndan Önemi - Ahmet Gürbüz 104 Hukuk Bilim Felsefesi - Z. Gönül Balk r 116 Uluslararas ve Ulusal Bafll ca Sorunlar Ba lam nda Hukuk Felsefesinin Felsefesi - Ahmet Ulvi Türkba 132 Hukuk Ö retiminde Test S nav - Ali fiafak Bal 140 Ö retim Hedefleri Bak m ndan Hukuk Felsefesi le Hukuk Genel Kuram liflkileri - Ahmet Halûk Atalay 154 Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisinin Stratejik Önemi: Pozitif Hukukun deal Hukuka Yöneliminde Sorunlar - fiebnem Özkan 159 Hukuk E iminde Gelifltirilmesi Gereken Yetiler, Hukuk Felsefesi Ö retimi ve Alternatif Metotlar - Gülriz Uygur 166 HFSA 18 9
Ders Kitaplar ndaki Hukuk Sosyolojisi - Kas m Akbafl 177 Türkiye deki Hukuk Sosyolojisi Teorilerinde Weber - D. Celaleddin Kavas 208 Hukuk Felsefesi Prati i Hukuk Felsefesi Dersinin Ana Derse Ek Çal flmalarla Desteklenmesi Deneyimi Üzerine - Gökçe Çataloluk 226 ki Arada Bir Derede Argümantasyon Teorisi - Eric Hilgendorf 231 fiüphe Ölümcül Olursa - Ronald Dworkin 242 Dernek Özgürlü ü ve Sivil Toplumda Uygunluk Kriteri - Nezahat Do an Demiray 247 10 HFSA 18