tepav Economic Policy Research Foundation of Turkey Türk sanayisinin gelişimi üzerine bir değerlendirme Ussal Şahbaz 23 Şubat 2011 Antalya
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 2 Çerçeve Geçmişten günümüze ekonominin ve sanayinin gelişimi Türk sanayisinin son yıllardaki dönüşümü Türkiye sanayisinin karşılaştığı riskler Fırsat nerede?
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 3 Cumhuriyet tarihindeki dönüm noktaları 1923 1946 1952 1980 1999-2009 Cumhuriyetin kuruluşu + Kamu eliyle sanayileşme Çok partili demokrasiye geçiş NATO üyeliği + İthal ikameci kalkınma İktisadi serbestlşme + İhracata dayalı büyüme + AB süreci + Siyasi ve ekonomik istikrar Özel sektörün artan rolü
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 4 Türkiye nin ekonomisinin kattetiği mesafe 1980 2008 Kayıtlı Şirket Sayısı 90,000 640,000 GSMH (milyar $) 70 700 Kişi başı gelir ($) 1,500 9,000 İhracat (milyar $) 3 132 Kişi başı ihracat ($) 65 1,800 İhracatta sanayinin payı % 10 % 92 İhracatçı Sayısı 1,000 47,000 Turizm Geliri (milyar $) 0,3 21 Türkiye Ekonomisinin Dünyadaki yeri 25.sırada 17.sırada (gsmh büyüklüğüne göre)
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 5 Daha çok yol var: Eğer Almanya nın verimlilik düzeyinde olsaydık ilk 10 a girerdik Sıralama Ülke GSYH (Milyar $) 1 Amerika 14,119.05 2 Japonya 5,068.89 3 Çin 4,984.73 4 Almanya 3,338.68 5 Fransa 2,656.38 6 İngiltere 2,178.86 7 İtalya 2,118.26 8 Brezilya 1,574.04 9 İspanya 1,467.89 10 Kanada 1,336.07 11 Hindistan 1,236.94 12 Rusya 1,231.89 13 Avustralya 994.246 14 Meksika 874.81 15 Kore 832.512 16 Hollanda 796.651 17 Türkiye 614.466
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 6 1980 2001: Dışa açık büyüme ve istikrarsızlık 1980-1990: Ekonomik serbestleşme ve ihracata dayalı büyüme stratejisi 24 Ocak 1980 Kararları Serbest piyasa ekonomisinin tesisine yönelik reformlar Ticari serbestleşme İhracat teşvikleri dışında piyasa sübvansiyonlarının azaltılması Kamunun ekonomik faaliyetler içindeki rolünün azaltılması Finansal serbestleşme 1980 lerin ortasından itibaren Önemli altyapı yatırımları: otoyollar ve telekom 1990 2001: İstikrarsız yıllar Yüksek kamu borcu Yüksek bütçe açıkları Yüksek ve kronik enflasyon Yüksek reel faizler
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 7 2001 krizinden sonra yeni dönem Yeni ekonomik program Güçlü bir makroekonomik politikası çerçevesi Yapısal reformlar Bağımsız Merkez Bankası Bankacılık Sektörü Reformu Dalgalı kur Yatırım ortamı reformları AB üyelik süreci ve istikrarın aynı anda gelmesi ile gelen dönüşüm Son yıllarda ortaya çıkan belirsizlik
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 8 Uzun dönemde en hızlı büyüme son yıllarda yaşandı Seçilmiş dönemlerde Türkiye nin ortalama yıllık GSMH artış hızı, 1970-2007, % 8 7 6,8 6 5 4 3 4 3,6 3,2 2 1 0 1970-2001 1980-2001 1990-2001 2002-2007
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 9 Sanayi sadece büyümedi, aynı zamanda yayıldı 2009 da İstanbul Sanayi Odası en büyük 1000 sanayi kuruluşu listesinde 5 den fazla firmanın yerleşik olduğu illerin, bu listedeki 1997-2009 döneminde firma sayısı değişimi Tekirdağ + 6 İstanbul - 105 Kocaeli + 40 Sakarya + 4 Samsun + 8 Ordu + 1 Trabzon + 3 İzmir - 37 Balıkesir + 2 Manisa + 7 Bursa + 28 Bolu + 2 Eskişehir + 1 Ankara + 18 Konya + 12 Kayseri + 10 Adana + 7 K.Maraş + 11 Denizli 0 Antalya + 2 Karaman - 1 Mersin - 3 Hatay + 8 Gaziantep + 15 Kaynak: İstanbul Sanayi Odası
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 10 Sanayinin yayılımı hala 80 lerdeki altyapı hamlesini takip ediyor Otoyol hatları (kırmızı çizgiler - 2010 itibariyle) ve 2009 da İstanbul Sanayi Odası en büyük 1000 sanayi kuruluşu listesinde 5 den fazla firmanın yerleşik olduğu illerin, bu listedeki 1997-2009 döneminde firma sayısı değişimi Tekirdağ + 6 İstanbul - 105 Kocaeli + 40 Sakarya + 4 Samsun + 8 Ordu + 1 Trabzon + 3 İzmir - 37 Balıkesir + 2 Manisa + 7 Bursa + 28 Bolu + 2 Eskişehir + 1 Ankara + 18 Konya + 12 Kayseri + 10 Adana + 7 K.Maraş + 11 Denizli 0 Antalya + 2 Karaman - 1 Mersin - 3 Hatay + 8 Gaziantep + 15
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 11 Sanayileşme aktif bir orta sınıf ortaya çıkardı 1999 2003 2006 2008 Otomobil satışları (bin) - 359 622 494 Beyaz eşya satışları (milyon) 4 3 5.5 5.2 Uçak yolcuları (milyon) 30 34 59 75 Cep telefonu aboneleri (milyon) - 26.6 51.4 64 Tületici kredisi ve kredi kartı borcu (milyar TL) - 12.8 67.7 114 Source: ODD, TURKBESD, DHYMI, TBB
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 12 Sanayideki dönüşüm Türkiye nin bölgesindeki konumunu da değiştirdi Türkiye nin bölgesindeki ülkelerin imalat sanayi ihracatı göstergeleri (1996) 35% 30% Bölgenin toplam imalat sanayi ihracatı içinde ülkenin aldığı pay (%) Russia 25% 20% 15% Turkey Israel 10% Saudi Arabia Greece Romania 5% Bulgaria Egypt Algeria Azerbaijan 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ülkenin ihracatı içinde imalat sanayi payı (%) Kaynak: UN COMTRADE veritabanı ve TEPAV hesaplamaları
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 13 Bugün Türkiye bölgesinde bir sanayi devi haline geldi Türkiye nin bölgesindeki ülkelerin imalat sanayi ihracatı göstergeleri (2008) 35% Bölgenin toplam imalat sanayi ihracatı içinde ülkenin aldığı pay (%) 30% 25% Russia Turkey 20% 15% 10% UAE Romania Israel Greece 5% Bulgaria Kazakhstan Egypt Tunusia Qatar Sırbistan Jordan Georgia Malta 0% Azerbaycan Moldovaa Armenia 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ülkenin ihracatı içinde imalat sanayi payı (%) Kaynak: UN COMTRADE veritabanı ve TEPAV hesaplamaları
Source: UN Comtrade data Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 14 Sanayimiz sadece büyüklük değil çeşitlilik açısından da lider 45 40 39 500 milyon dolardan çok ihracat yapılan ürün kalemi sayısı (HS4 sınıflandırması, 2 digit, 2008) 35 30 28 25 20 15 10 5 0 21 20 17 16 15 13 11 11 9 8 8 8 6 5 4 3 3 1 1 1 1 1 0 0 0
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 15 Son dönemde ürünlerin yanında pazarlarımızı da çeşitlendiriyoruz 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 12% 12% 12% 13% 13% 7% 4% 4% 3% 12% 4% 4% 4% 8% 4% 14% 11% 9% 19% 19% 11% 7% 10% 12% 12% 54% 56% 56% 48% 44% 1996 2000 2007 2008 2009 Source: UN Comtrade Database Other North America North Africa Near and Middle East Non-EU Europe EU-27
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 16 Öte yandan ABD ye göre bakıldığında 30 yıldır hep aynı yerdeyiz Türkiye de kişi başına milli gelirin ABD dekine oranı, (SAGP, 1975-2008) 70% 60% 50% 40% 30% Turkiye 20% 10% 0% -10% 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Kaynak: EIU and TEPAV hesaplamaları
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 17 Ama aynı yerde durmayanlar da var Kore ve Türkiye de kişi başına milli gelirin ABD dekine oranı, (SAGP, 1975-2008) 70% 60% Kore 50% 40% 30% Turkiye 20% 10% 0% 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Kaynak: EIU and TEPAV hesaplamaları
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 18 Türkiye sanayileşme sürecini bitirdi, şimdi sanayinin rekabet gücünü artırmak önemli Türkiye ve Kore ekonomilerinin sektörel yapılarının karşılaştırması (% GSYİH) Kore Türkiye hizmetler 60 hizmetler 60 50 50 40 30 sanayi 40 30 sanayi 20 20 10 tarım 10 tarım 0 0 Kaynak: Dünya Bankası, Dünya Gelişim Göstergeleri
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 19 Aksi halde sanayisizleşme riskiyle karşı karşıya kalabiliriz Büyük Türk holdinglerinin alımları (2007 2010) Kaynak: İlgili firmaların internet siteleri ISO1000 deki 26 holdingin 2002-2010 şirket alım ve satımlarından derlenmiştir. İhraç edilebilir: imalat sanayii, ziraat, madencilik İhraç edilemez sektörler: Hizmet, emlak ve enerji
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 20 Türkiye rekabet gücünün birçok alanında geri sıralarda Rekabet gücü bileşenlerine göre yapılan sıralamada Türkiye nin 131 ülke içindeki yeri Piyasa büyüklüğü Özel sektör gelişmişliği 18 41 Türkiye nin Küresel Rekabet Gücü Endeksindeki sıralaması 53 tür. Mal piyasaları etkinliği 43 İnovasyon 53 Teknolojik hazırlık 53 Kurumsal altyapı 55 Fiziki altyapı 59 Yükseköğretim ve mesleki eğitim 60 Mali piyasaların gelişmişliği 61 Sağlık ve ilköğretim 77 Makroekonomik durum 83 İşgücü piyasası etkinliği 126 0 20 40 60 80 100 120 140
Ortalama yıllık büyüme oranı (2005-2009) Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 21 Sanayide yıldız ihracatçı sektörümüz yok 25% 20% 15% Elektrikli Aletler Petrol Ürünleri Genel makineler Yükselen Sektörler Metal Ürünleri Demir Çelik Yıldız Sektörler 10% 5% 0% -10% -15% -20% Ulaşım Araçları Otomotiv Metal Dışı Mineraller Telekom ve Ses Ekipmanı Meyve-Sebze Tekstil Hazır Giyim 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% -5% Zor Durumdaki Sektörler 2009 Pazar payı Geleneksel Sektörler Not. Balonların hacimleri 2009 ihracatlarını göstermektedir. Kaynak: UN COMTRADE, TEPAV hesaplamaları
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 22 Sanayimiz yüksek teknolojide zayıf İhraç edilen malların teknolojik yapısı: Kore ve Türkiye karşılaştırması, 1990-2009 Kore Türkiye 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% 1990 1995 2000 2005 2009 0% 1986 1996 2000 2008 2009 Kaynak: COMTRADE veritabanı, TEPAV hesaplamaları (UNIDO malların teknolojik sınıflandırılması esas alınmıştır)
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 23 Neden yüksek teknolojide zayıfız? Sanayimizin ARGE kapasitesi düşük Kore ve Türkiye kamu ve özel sektör Ar-Ge paylarının yıllara göre değişimi (1990-2008) 100% Kore 80% 60% 40% 20% 0% 100% 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 Türkiye 80% 60% 40% 20% 0% 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 özel sektör kamu
yüksek ve orta beceri düzeyindeki ihracatların toplam içindeki payı (%) Neden yüksek teknolojide zayıfız? Niteliklik işgücü sıkıntısı 70 65 Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 24 OECD ülkelerinin PISA sınavındaki başarı oranı ve orta ve yüksek seviyede beceri gerektiren ihracatın toplam ihracat içindeki payı, 2005 İsviçre 60 55 50 45 40 35 Meksika İspanya İtalya Fransa İsveç Macaristan Polonya Danimarka Almanya Japonya İrlanda Belçika ABD Çek Cum. Avustralya Canada Netherlands 30 Portekiz Lüksemburg 25 Türkiye Yunanistan 20 0 2 4 6 8 10 12 14 16 PISA fen bilimleri sınavında 5. ve 6. seviyelerde başarı gösteren öğrencilerin yüzdesi Kaynak: UNCTAD sınıflaması, COMTRADE veritabanı, PISA 2006, TEPAV hesaplamaları
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 25 Orta gelir tuzağına düşebilir miyiz? Kaynaklara dayalı ekonomi Verimliliğe dayalı ekonomi İnovasyona dayalı ekonomi Düşük maliyetli girdiler Türkiye bu sürecin neresinde? Üretkenlik Türkiye 2009 da verimliliğe dayalıdan inovasyona dayalıya geçiş ekonomisiydi. In 2010, WEF Türkiye yi verimliliğe dayalı ekonomi kategorisine düşürdü. İnovasyona dayalı ekonomiye terfi? Özgün değer Kaynak: Dünya ekonomik Forumu Birçok alanda çeşitli reformların yapılmasına ihtiyaç var. Eğitim, üniversite, yargı, kamu yönetimi, sağlık, sosyal güvenlik, işgücü piyasaları Risk: Önümüzdeki dönem reformlar için daha da elverişsiz olacak: 2011, 2012, 2013, 2014, 2015 seçimleri
Peru Ecuador Colombia Brazil Chile Trinidad and Montenegro China Argentina Costa Rica Uruguay Average Latvia South Africa Taiwan Macedonia Bosnia and Turkey Hungary Tunisia Croatia Malaysia Romania Russia Peru Ecuador Chile Colombia Brazil T&T Uruguay Argentina Montenegro Costa Rica Latvia Average China Taiwan Turkey Hungary Tunisia South Africa Croatia BiH Malaysia Romania Macedonia Russia Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 26 Türkiye de girişimciliğin geliştirilmesi lazım Total Entrepreneurial Activity (2010) Total Improvement-Driven Entr. Activity (2010) 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,00 Source: GEM Global Entrepreneurship Report 2010
Sanayi Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme Slide 27 Fırsat nerede? 3 saatlik uçuş mesafesi 2 saatlik uçuş mesafesi 1 saatlik uçuş mesafesi 1,7 trilyon $ 5,2 trilyon $ 8,7 trilyon $