TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2015-2019 STRATEJİK PLANI

TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2015-2019 STRATEJİK PLANI

İÇİNDEKİLER 1. TİGEM Stratejik Planlama Yöntemi... 3 1.1. Hukuki Dayanak... 3 1.2. TİGEM in Yeniden Yapılanma Raporu... 3 1.3. TİGEM in 2015-2019 Stratejik Plan Çalışmaları... 4 2. Durum Analizi... 7 2.1. Kuruluşun Tarihçesi... 7 2.2. Yasal Yükümlülükler... 8 2.2.1. Hukuki Yapı... 8 2.2.2. TİGEM in Amacı ve Faaliyet Konuları... 8 2.2.3. TİGEM in Teşkilat Yapısı... 9 2.3. TİGEM le İlgili Mevzuat... 14 2.4. Yatırımlar... 16 2.5. Faaliyet Alanları ve Hizmetler... 19 2.5.1. Bitkisel Üretim... 19 2.5.2. Tohumculuk Faaliyeti... 20 2.5.2.1. Serin İklim Tahılları... 20 2.5.2.2. Sıcak İklim Tahılları... 23 2.5.2.3. Yem Bitkileri... 24 2.5.2.4. Yağlı Tohumlar... 25 2.5.2.5. Yemeklik Tane Baklagiller... 26 2.5.2.6. TİGEM Özel Sektör İşbirliğine Dayalı Tohumluk Üretim Faaliyetleri... 27 2.5.2.7. Bahçe Bitkileri Üretimi... 28 2.5.3. Hayvansal Üretim... 29 2.5.3.1. Sığırcılık Faaliyetleri... 29 2.5.3.2. Koyunculuk ve Keçicilik Faaliyetleri... 31 2.5.3.3. At Yetiştiriciliği... 34 2.5.3.4. Arı Yetiştiriciliği... 35 2.5.3.5. Ceylan (Asya Ceylanı) Yetiştiriciliği... 35 2.5.3.6. Çoban Köpeği Yetiştiriciliği... 36 2.6. İnsan Kaynakları... 37 2.7. Paydaş Analizi ve Paydaş Görüşleri... 39 2.8. GZFT Analizi... 47 3. Geleceğe Bakış... 51 3.1. TİGEM in Misyonu;... 51 3.2. TİGEM in Vizyonu... 51 3.3. Temel İlke ve Değerlerimiz... 51 4. Stratejik Alanlar, Amaçlar ve Hedefler... 55 5. İzleme ve Değerlendirme... 73 I

II TABLO DİZİNİ Tablo 1. 2008-2014 Yılları Yatırım Ödenek ve Harcamaları... 16 Tablo 2. 2008 Öncesi ve 2014 e Kadar Sulamaya Açılan Arazi Miktarı... 17 Tablo 3. TİGEM Arazilerinin Kullanım Durumu... 19 Tablo 4: TİGEM de 2014 Yılı Sonrası Sulama Sistemleri... 20 Tablo 5. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Serin İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları ve İhtiyacı Karşılama Oranı... 21 Tablo 6. TİGEM in Yıllar İtibariyle Serin İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları... 21 Tablo 7. TİGEM 2014 Yılı İşletmeler Bazında Üretimi Yapılacak Tohumluk Çeşitleri... 23 Tablo 8. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Sıcak İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları ve Türkiye İhtiyacı Karşılama Oranı... 24 Tablo 9. Türkiye 2013 Yılı Yem Bitkileri Ekim Alanları... 24 Tablo 10. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Tohumluk Dağıtım Miktarları... 25 Tablo 11. TİGEM in Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Tohumluk Dağıtım Miktarları... 25 Tablo 12. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Yağlı Tohum Dağıtım Miktarları... 26 Tablo 13. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Tane Baklagiller Tohumluk Dağıtım Miktarları ve Türkiye İhtiyacını Karşılama Oranı... 26 Tablo 14. TİGEM in Yıllar İtibariyle Tane Baklagiller Tohumluk Dağıtım Miktarları ve Türkiye İhtiyacını Karşılama Oranı... 27 Tablo 15. TİGEM de Üretilen Sertifikalı Yem Ve Diğer Bitki Tohumluk Çeşitleri... 27 Tablo 16. TİGEM Bahçe Kültürleri Üretim Miktarları... 28 Tablo 17. Yıllar İtibariyle Türkiye Sığır Varlığı ve Kültür Özelliğine Göre Dağılımı... 29 Tablo 18. TİGEM 2014 Yılı Irklara Göre Sığır Varlığı... 30 Tablo 19. 2013 Yılında Laktasyon Dönemi İnek Sütü Verimleri... 30 Tablo 20. TİGEM'in Sığır Varlığı ve Damızlık Dağıtımı... 30 Tablo 21.TİGEM in Yıllar İtibariyle Büyükbaş Hayvancılık Üretimleri... 31 Tablo 22.Türkiye Koyun ve Keçi Varlığı... 32 Tablo 23.TİGEM in Irklara Göre 2014 Yılı Koyun Varlığı... 33 Tablo 24. TİGEM in Yıllar İtibariyle Damızlık Koyun Varlığı ve Damızlık Dağıtımı... 33 Tablo 25.Yıllar İtibariyle Küçükbaş Hayvancılık Üretimleri... 34 Tablo 26. TİGEM 2014 Yılı Damızlık At Varlığı... 35 Tablo 26/A. İç Paydaşların Etki ve Önem Dereceleri... 39 Tablo 26/B. Dış Paydaşların Etki ve Önem Dereceleri... 40 Tablo 26/C. Müşteri Etki ve Önem Dereceleri... 41 Tablo 27. İç Paydaş Anket Sonuçları... 42 Tablo 28. Dış Paydaş Anket Sonuçları... 45 GRAFİK DİZİNİ Grafik 1. TİGEM in ve Türkiye nin Yıllar İtibariyle Serin İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları... 22 Grafik 2.Personel Mevcudu... 37 Grafik 3. Personel Yaş Durumu... 37 Grafik 4. Hizmet Gruplarına Göre Personel Durumu... 38 Grafik 5. Memurların Öğrenim Durumu... 38 Grafik 7-18. İç Paydaş Anket Seçkileri... 43 Grafik 19-26. Dış Paydaş Anket Seçkileri... 46 II

III KISALTMALAR AB ABD APK AR-GE DSİ DTÖ DÜÇ FAO GAP GDO GZFT İDT KHK KİK KİT OECD TBMM TEDAŞ TİGEM TODAİE TÜİK TÜRKTED YPK : Avrupa Birliği : Amerika Birleşik Devletleri : Araştırma Planlama Koordinasyon : Araştırma Geliştirme : Devlet Su İşleri : Dünya Ticaret Örgütü : Devlet Üretme Çiftlikleri : Gıda ve Tarım Örgütü : Güneydoğu Anadolu Projesi : Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar : Güçlü Yanlar, Zayıf Yanlar, Fırsatlar, Tehditler : İktisadi Devlet Teşekkülü : Kanun Hükmünde Kararname : Kamu İktisadi Kurumu : Kamu İktisadi Teşekkülü : Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü : Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü : Türkiye İstatistik Kurumu : Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derneği : Yüksek Planlama Kurulu III

III

1 1 GİRİŞ Sayfa 1

2 Sayfa 2

3 1. TİGEM STRATEJİK PLANLAMA YÖNTEMİ 1.1. Hukuki Dayanak Resmi Gazetenin 19.10.2007 tarihli ve 26675 sayısında yayımlanan, 2007/12702 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Kamu İktisadi Teşebbüslerinin 5 yıllık stratejik planlarını hazırlamaları zorunluluğu getirilmiştir. Resmi Gazetenin 18 Ekim 2012 tarihli ve 28445 sayısında yayımlanan 2012/3840 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının Stratejik Planlar başlıklı 24 üncü maddesinin 1 inci fıkrasında; stratejik planları Kalkınma Bakanlığı tarafından onaylanmamış veya mevcut stratejik plan dönemleri 2013 yılı içinde sona erecek olan kamu iktisadi teşebbüslerinin stratejik planlarını hazırlamaları hükmüne yer verilmiştir. 1.2. TİGEM in Yeniden Yapılanma Raporu Resmi Gazetenin 01.11.2009 tarihli ve 27393 mükerrer sayısında yayımlanan 2009/15513 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ekinin Politika Öncelikleri ve Tedbirlerin Tarım sektöründe kurumsal ve idari yapılarda gerekli dönüşüme öncelik verilecektir başlığındaki 52 nci öncelikte TİGEM işletmelerinin yeniden yapılandırılmasına ilişkin çalışmaların tamamlanması konulu 114 üncü tedbir yer almıştır. Tedbir ile ilgili yapılacak işlem ve açıklama kısmında, TİGEM işletmelerinin özel sektör faaliyetlerinin bulunmadığı veya kısıtlı olduğu alanlara yönlendirilmesi ile bu amaca katkıda bulunamayan işletmelerin özel sektöre kullandırılmasına ilişkin stratejinin tamamlanması konusuna yer verilmiştir. Resmi Gazetenin 28 Ekim 2010 tarihli ve 27743 mükerrer sayısında yayımlanan 2010/966 sayılı 2011 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararında TİGEM işletmelerinin yeniden yapılandırılmasına ilişkin çalışmaların tamamlanması konulu 107'nci tedbir ile aynı konu yinelenmiştir. Bahse konu tedbir kapsamında TİGEM in Yeniden Yapılanma Raporu hazırlanmıştır. Raporda; Bitkisel üretimde; özel sektörün henüz yeterince girmediği yada piyasa oluşturucu ölçüde büyüyemediği alan olan hububat ve yem bitkileri tohumculuğunda, etkinliğin artırılarak sürdürülmesi, Ülkemiz yetiştiricilerinin ihtiyacı olan hastalıklardan ari ve üstün vasıflı damızlık taleplerinin yurt içerisinden karşılanması amacıyla damızlık hayvan yetiştiriciliği kapasitesinin artırılması, TİGEM in ana faaliyet konularından sertifikalı tohum üretimi ve damızlık hayvan yetiştiriciliğinde etkinliği oldukça düşük olan ve rehabilite edilmeleri yüksek maliyetli yatırım gerektiren küçük ölçekli işletmelerin tespit edilmesi ve özel sektör yatırımlarına açılması, planlanmıştır. Bu kapsamda 2015 yılına kadar; TİGEM in toplam 36 işletmesinden biri kısmi ve ikisi iştirak olmak üzere 18 işletme özel sektör firmalarına uzun süreli kiraya verilmiş, 3 işletmenin kiralama süreci devam etmektedir. TİGEM kullanımında kalacak 16 işletmenin ihtisas alanları belirlenmiş ve üretim planlamaları yapılmıştır. Sayfa 3

4 Ülkemizin önemli ölçüde üretim açığı bulunan ve TİGEM in birinci öncelikli faaliyet konusu olan sertifikalı hububat ve yem bitkileri tohumluklarının üretimi ve dağıtımındaki etkinliği artırılmıştır. TİGEM in, Ana Statüsü ile kendisine damızlıkla ilgili verilmiş görevi, bundan önceki dönemde olduğu gibi gelecekte de daha etkin bir şekilde sürdürmesi, gelen damızlık taleplerinin önemli ölçüde karşılanması, ülkemiz hayvansal üretiminde verim ve kalite artışının sağlanmasına önemli katkıda bulunması amacıyla damızlık sığır yetiştiriciliği kapasitesi 8.000 ana baştan 11.000 ana başa, damızlık koyun yetiştiriciliği kapasitesi 46.000 ana baştan 67.000 ana başa çıkarılmıştır. Ayrıca, süt verimi yönüyle öne çıkan bir ırkla 1.000 ana başlık kapasite ile damızlık keçi yetiştiriciliğine başlanılmıştır. 1.3. TİGEM in 2015-2019 Stratejik Plan Çalışmaları Genel Müdürlük Makamının 04.12.2012 tarihli ve 1039 sayılı Oluru ile TİGEM Stratejik Planlama Ekibi oluşturulmuş ve bu tarihten itibaren TİGEM Stratejik Plan çalışmalarına başlanılmıştır. TİGEM Stratejik Planı; Onuncu Kalkınma Planı, Genel Yatırım ve Finansman Programları, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının hedefleri ve TİGEM Ana Statüsü esas alınarak Kalkınma Bakanlığınca yayımlanan Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmeliğe uygun olarak hazırlanmıştır. Stratejik planlama sürecinde TİGEM in önem derecesine dayalı seçilmiş tüm iç ve dış paydaş kitlelerinin doğrudan sürece katılımına imkan sağlanmıştır. Bu çerçevede, Stratejik Planlama Ekibine her birim düzeyinde destek vermek üzere alt çalışma grupları kurulmuştur. Stratejik planlama ekibi, konuyla ilgili uygulama düzeyinde çalışmaları planlayıp yürütmek üzere 60 saat dolayında kapsamlı bir uygulamalı eğitime tabi tutulmuştur. Stratejik Planlama kapsamında, gerek Genel Müdürlük merkez teşkilatında gerekse işletmeler düzeyinde yapılan, özellikle seçilmiş iç paydaşlara yönelik olarak çok sayıda farklı oturumlar halinde yürütülen GZFT analizi sonucunda, ortaya çıkan verilerin birbirine çok yakın olması iç paydaş görüşleri arasındaki tutarlılığı yansıtmaktadır. GZFT dışında, yine merkez ve işletmelere yönelik çok sayıda görüşme gerçekleştirilmiş, sağlanan veriler arasında çapraz sorgulama ve tutarlılık analizleri yapılmıştır. İç paydaşlara yönelik olarak gerçekleştirilen kurumsal memnuniyet anketi yanında, dış paydaş gruplarıyla da farklı bölgelerde mülakat, atölye çalışmaları, arama konferansı ve odak grup toplantıları yapılmıştır. Yine bu gruplara yönelik hizmet memnuniyetini ve beklenti düzeyini ölçmeyi amaçlayan anket uygulamaları da gerçekleştirilmiştir. Toplanan veriler kendi içinde sistematik analizlere tabi tutularak sonuçlara gidilmiştir. Durum analizi çalışmaları bağlamında beş ayrı bölge merkezinde 176 dolayındaki önemli katılımcıyla dış paydaş toplantısı, 50 kadar dış paydaş ile mülakat, 302 dış paydaş (çiftçi) ile de anket yapılmıştır. İç paydaş anketi uygulanan çalışan sayısı ise 888 dir. Ayrıca, yaklaşık 300 iç paydaş ile de farklı oturumlar halinde değerlendirme toplantıları yapılmıştır. Yürütülen stratejik planlama çalışmasında, kurumsal kimliği ortaya koymak üzere, mevcut durum analizi ile genel eğilimler ve senaryo analizlerinden yola çıkarak ayrıntılı gelecek öngörüleri yapılmıştır. Yapılan tüm bu çalışmalar sonunda gerek kurumsal misyon gerekse kurum vizyonu ardışık atölye çalışmalarıyla belirlenmiştir. Geliştirilen misyon ve vizyonun algısal geçerliğini belirlemek üzere kapsamlı algı testleri de geliştirilip uygulanmıştır. Sayfa 4

5 2 DURUM ANALİZİ Sayfa 5

6 Sayfa 6

7 2. DURUM ANALİZİ 2.1. Kuruluşun Tarihçesi Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine tabi bir İktisadi Devlet Teşekkülüdür. TİGEM geçmişte, Zirai Kombinalar, Hara ve İnekhaneler ile Devlet Üretme Çiftlikleri adı altında faaliyetlerini sürdürmüş, Devlet Üretme Çiftlikleri ile Hara ve İnekhanelerin birleştirilmesi sonucunda, 1984 yılında Kamu İktisadi Kuruluşu (KİK) olarak faaliyetine başlamış ve Teşebbüsün kurumsal yapısı 1994 yılında İktisadi Devlet Teşekkülü (İDT) statüsüne dönüştürülmüştür. Haralar, ordunun ve sarayın iaşe ihtiyacını karşılamak ve at yetiştirmek üzere Osmanlı Devletinin ilk yıllarında kurulmuştur. O dönemlerde 3-4 milyon dekarı bulan bir arazi varlığına ulaşmıştır. Sonraları Osmanlı Devleti güç kaybettikçe araziler de küçülmeye başlamıştır. Böylece hara arazileri 450 bin dekara kadar düşmüştür. TİGEM in diğer kolu genç Cumhuriyet in kurduğu Zirai Kombinalar ve Devlet Ziraat İşletmeleri ne uzanmaktadır. 1937 yılında kurulan Zirai Kombinalar ordunun ve gerektiğinde halkın gıda ihtiyacını karşılamak amacıyla ülkemizin değişik bölgelerindeki Hazineye ait boş araziler seçilmiş ve buralar çiftlik haline getirilmiştir. Devlet Ziraat İşletmeleri ise, modern tarım tekniklerinin uygulanması, tarım sanayinin geliştirilmesi ve bu konularda çiftçilere önderlik ve öğreticilik görevi yapması amacıyla Atatürk ün muhtelif tarihlerde kurduğu çiftlikleri bağışlamasıyla kurulmuştur. Bu çiftlikler, 1950 yılında Zirai Kombinalarla, Devlet Üretme Çiftlikleri bünyesinde birleşmiştir. İmkânların, bilgi ve tecrübenin birleştirilerek, hizmetin geliştirilmesi ve genişletilmesi amacıyla kurulmuş olan TİGEM, kamuda tohumculuk ve damızlık konularında çalışan işletmeleri bir çatı altında toplamış bulunmaktadır. TİGEM kurulduğu ilk yıllarda Türkiye nin tüm coğrafi bölgelerine dağılmış 36 işletmesinde, başta hububat tohumluğu olmak üzere, endüstri bitkileri, çayır mera ve yem bitkileri, sebze tohumluğu, fidan-fide üretiminde büyük hizmetler görmüştür. Damızlık üretiminde ise sığırcılık, koyunculuk, civciv ve sperma üretiminde elde edilen gelişmeler Türkiye hayvancılığının gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Ancak, son yıllarda özel sektör kuruluşlarının bitkisel üretim alanında, endüstri bitkileri ve sebze tohumculuğu ile fidan üretiminde önemli gelişmeler göstermesinden dolayı TİGEM bu alanlarda üretimini azaltmıştır. Ayrıca balıkçılık, tavukçuluk gibi alanlardan da tamamen çekilmiştir. TİGEM in fonksiyonelliğini artırmak, özel sektörün sermaye gücü ve dinamizminden faydalanmak amacıyla, yapısal sorunlarından dolayı verimli olarak çalıştırılamayan ve yüksek maliyetleri nedeniyle TİGEM in karlılığını olumsuz etkileyen bazı işletmelerin tasfiye edilerek, Kuruluşun Ana Statüsünde belirtilen amaç ve faaliyetleri doğrultusunda kullanılması şartıyla, özel sektör firmalarına uzun süreli (30 yıl) kiraya verilmesi hususunda 04.07.2003 tarihli ve 2003/T-13 sayılı YPK Kararı ile TİGEM Yönetim Kurulu yetkili kılınmıştır. Söz konusu karar doğrultusunda 2003 yılından itibaren 2014 yılına kadar 1 işletme kısmi, 2 işletme TİGEM özel sektör ortaklığında kurulan iştirak modeli olmak üzere toplam 19 işletme 30 yıllığına Sayfa 7

8 kiraya verilmiştir. YPK Kararı kapsamında Boztepe/Antalya, Karaköy/Samsun ve Kazımkarabekir/Iğdır (75.000 dekarlık kısmı-iştirak modeli) işletmelerinin uzun süreli kiraya verme süreci devam etmektedir. 2.2. Yasal Yükümlülükler 2.2.1. Hukuki Yapı TİGEM, sermayesinin tamamı devlete ait 08.06.1984 tarihli ve 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında KHK hükümlerine tabi, tüzel kişiliğe ve faaliyetlerinde özerkliğe sahip, sorumluluğu sermayesi ile sınırlı bir İktisadi Devlet Teşekkülüdür. Resmi Gazetenin 09.08.2000 tarihli ve 24015 sayısında yayımlanarak yürürlüğe giren TİGEM Ana Statüsü ile Kuruluşun hukuki bünyesi, amaç ve faaliyet konuları, organları, teşkilat yapısı ve iştirakleri ile bunlar arasındaki ilişkiler düzenlenmiştir. TİGEM, yönetim ve denetim bakımından 233 sayılı KHK, 3346 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların TBMM ce Denetlenmesinin Düzenlenmesine İlişkin Kanun, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 6085 sayılı Sayıştay Kanunu hükümlerine tabidir. TİGEM, mali mevzuat açısından; Kurumlar Vergisi, KDV ve Damga Vergisi mükellefidir. Tek Düzen Muhasebe Sistemi uygulamaktadır. Merkezi Ankara da olan TİGEM, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının ilgili kuruluşudur. TİGEM in başlangıçta 30 Bin TL olan sermayesi zaman içerisinde müteaddit defalar artırılmış olup en son olarak 18.12.2014 tarihli ve 2014/T-19 sayılı YPK Kararı ile 1 milyar 500 milyon TL ye yükseltilmiştir. 2.2.2. TİGEM in Amacı ve Faaliyet Konuları TİGEM in Ana Statüsü ile belirlenmiş amacı, tarım ve tarıma dayalı sanayinin ihtiyacı olan her türlü mal ve hizmeti üretmek olarak tanımlanmıştır. Faaliyet konuları ise; a) Ülkenin bitkisel ve hayvansal üretimini artırmak, çeşitlendirmek ve ürün kalitesini iyileştirmek amacıyla yetiştirdiği tohumluk, fidan, fide ve benzeri mallar ile ürettiği damızlık hayvan ve spermaları yetiştiricilere intikal ettirmek, b) İşletmelerde elde edilecek hayvansal ve bitkisel ürünlerle birlikte, çiftçilerden alacağı ürünleri kıymetlendirmek için tesisler kurmak, kurdurmak, kurulanlara iştirak etmek, c) Bitkisel ve hayvansal üretim, yetiştirme, ıslah konularında araştırmalar yapmak, yaptırmak ve gerektiğinde diğer ıslah ve araştırma kuruluşları ile işbirliği yapmak, d) Ürettiği her türlü ürün ve hizmet konuları ile ilgili olarak çevre çiftçisi ve çiftçi örgütleri ile üretim amaçlı işbirliğine girmek, e) Amaç ve faaliyetlerini gerçekleştirmek için ihtiyaç duyduğu her türlü mal ve hizmeti yurt içi ve yurt dışından temin etmek, f) Yurt içi ve yurt dışındaki kişi ve kuruluşlarla işbirliği yaparak her türlü mal ve hizmeti temin etmek, bunları pazara hazırlayarak iç ve dış pazarlarda değerlendirmek, Sayfa 8

9 g) Üretim ve işletme faaliyetlerinde bulunmak ve tesislerini kurmak üzere özel ve tüzel kişilerden yer kiralamak, kiraya vermek, h) İşletme ünitelerinde zaman içinde fonksiyonunu yitirmiş kümes, ahır, depo, sundurma ve benzeri binaların yıpranmaya terk edilmemesi ve ekonomiye kazandırılması için, işletme bütünlüğüne zarar vermemek kaydıyla özel veya tüzel kişilere kiraya vermek, i) Faaliyet konuları ile ilgili üretim ve işletme tesisleri kurmak üzere yurt içi ve yurt dışı özel ve tüzel kişi ve firmalarla işbirliği yapmak, ortaklık kurmak ve faaliyete geçmesini sağlamak, j) Yurt içi ve yurt dışı firmalarla patent, lisans, teknik beceri ve benzeri anlaşmaları yapmak, bilgi ve teknolojiyi mer i mevzuata göre satmak ve satın almak, k) İşletme yönetimi, proje araştırma, fizibilite ve benzeri mühendislik hizmetlerini yapmak ve yaptırmak, l) Çalışma konuları ile ilgili beceri kazandırma seminerleri ve kurslar düzenlemek veya düzenletmek, olarak belirlenmiştir. 2.2.3. TİGEM in Teşkilat Yapısı TİGEM in merkez teşkilatını Genel Müdürlük ve taşra teşkilatını ise işletme müdürlükleri oluşturmaktadır. Kuruluşun organları TİGEM Ana Statüsünde, Yönetim Kurulu ve Genel Müdürlük olarak belirlenmiştir. 233 sayılı KHK nın 5 inci maddesine göre; TİGEM in en üst seviyede yetkili ve sorumlu karar organı Yönetim Kuruludur. Yönetim kurulu bir başkan ve beş üyeden oluşmaktadır. Yönetim kurulunun başkanı Genel Müdürdür ve ilgili Bakanın teklifi üzerine ortak karar ile atanır. Yönetim Kurulu üyelerinden ikisi ilgili Bakanın, birisi Hazine Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu Bakanın, ikisi ise genel müdür yardımcıları arasından ilgili Bakanın teklifi üzerine ortak karar ile atanmaktadır. TİGEM in yetkili ve sorumlu yürütme organı Genel Müdürlüktür. Genel Müdürlük; Genel Müdür ve 3 Genel Müdür Yardımcısı ve bağlı alt birimlerden oluşmaktadır. Sayfa 9

10 TİGEM Yönetim Şeması TİGEM Yönetim Kurulu GENEL MÜDÜR Yönetim Kurulu Başkanı Yönetim Kurulu Üyesi Hazine Müsteşarlığı Temsilcisi (1) Yönetim Kurulu Üyesi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Temsilcisi (2) Genel Müdür Yardımcısı Yönetim Kurulu Üyesi Genel Müdür Yardımcısı Yönetim Kurulu Üyesi Genel Müdür Yardımcısı Denetleme, Danışma ve Yardımcı Hizmet Birimleri 1) Teftiş Kurulu Başkanlığı 2) Hukuk Müşavirliği 3) İç Denetim Birimi Başkanlığı 4) Özel Kalem Müdürlüğü 5) Koruma Güvenlik Müdürlüğü 6) Basın ve Halkla İlişkiler Şube Müdürlüğü Daire Başkanlıkları 1) APK 2) Bitki Üretim 3) Hayvancılık İşleri 4) Atçılık 5) Tarımsal Yapılar ve Sulama 6) Tarımsal Mekanizasyon ve İnşaat 7) Mali İşler 8) Ticaret 9) İnsan Kaynakları ve Eğitim TİGEM Kullanımındaki İşletmeler Uzun Süreli Kiradaki İşletmeler İştirak Kurduğu İşletmeler 10) Destek Hizmetleri 11) Emlak ve İştirakler Sayfa 10

TİGEM Organizasyon Şeması YÖNETİM KURULU GENEL MÜDÜR İç Denetim Birimi Başkanlığı Hukuk Müşavirliği Teftiş Kurulu Başkanlığı Özel Kalem Şube Müdürlüğü Koruma Güvenlik Müdürlüğü Basın ve Halkla İlişkiler Şube Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Genel Müdür Yardımcısı Genel Müdür Yardımcısı APK Daire Başkanlığı Bitki Üretim Daire Başkanlığı Hayvancılık İşleri Daire Başkanlığı Atçılık Daire Başkanlığı Tarımsal Yapılar ve Sulama Daire Başkanlığı Tarımsal Mekanizasyon ve İnşaat Daire Başkanlığı Mali İşler Daire Başkanlığı Ticaret Daire Başkanlığı İnsan Kaynakları ve Eğitim Daire Başkanlığı Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Emlak ve İştirakler Daire Başkanlığı Planlama Şube Müdürlüğü Tarla Bitkileri Şube Müdürlüğü Büyükbaş Hayvancılık Şube Müdürlüğü At Sağlığı ve Soy Kütüğü Şube Müdürlüğü Etüt ve Proje Şube Müdürlüğü Tarımsal Makine ve Ekipman Şube Müdürlüğü Genel Muhasebe Şube Müdürlüğü Satın Alma Şube Müdürlüğü Atama-Kadro Şube Müdürlüğü İdari ve Sosyal İşler Şube Müdürlüğü Emlak Şube Müdürlüğü Koordinasyon ve Dış İlişkiler Şube Müdürlüğü Ar-Ge Şube Müdürlüğü Yem Bitkileri Şube Müdürlüğü Bahçe Bitkileri Şube Müdürlüğü Bitki Besleme ve Koruma Şube Müdürlüğü Küçükbaş Hayvancılık Şube Müdürlüğü Hayvan Sağlığı Şube Müdürlüğü Bakım ve Besleme Şube Müdürlüğü Arıcılık Şube Müdürlüğü At Islahı ve Üretim Şube Müdürlüğü Toprak ve Su Kaynaklarını Geliştirme Şube Müdürlüğü Sulama Tesisleri İşletme ve Bakım Şube Müdürlüğü Tesis Bakım ve İşletme Şube Müdürlüğü İnşaat Şube Müdürlüğü Merkez Muhasebe Şube Müdürlüğü Satış ve Pazarlama Şube Müdürlüğü Dış Ticaret Şube Müdürlüğü Tohumluk Satış ve Dağıtım Şube Müdürlüğü İşveren ve İşçi İlişkileri Şube Müdürlüğü Eğitim Şube Müdürlüğü Tanıtım ve Yayın Şube Müdürlüğü Bilgi İşlem Şube Müdürlüğü Sivil Savunma Uzmanı İştirakler ve Kiralama Şube Müdürlüğü

Sayfa 12

TİGEM e Ait İşletmeler TİGEM Kullanımındaki İşletmeler Uzun Süreli Kiradaki İşletmeleri 1- Altınova/Konya 2-Anadolu/Eskişehir 1-Acıpayam/Denizli 2-Boztepe/Antalya (kısmi) 3-Ceylanpınar/Şanlıurfa 4-Çukurova /Adana 3-Altındere/Van 4-Çiçekdağı/Kırşehir 5-Dalaman/Muğla 6-Gökhöyük/Amasya 5-Gelemen/Samsun 6-Gökçeada/Çanakkale 7-Gözlü/Konya 8-Karaköy/Samsun 7-Göle/Ardahan 8-Hafik/Sivas 9-Karacabey/Bursa 10-Koçaş/Aksaray 9-İnanlı/Tekirdağ 10-Kahramanmaraş/K.Maraş 11-Kâzımkarabekir/Iğdır 12-Malya/Kırşehir 11-Turunçgiller/Hatay 12-Kumkale/Çanakkale 13-Konuklar/Konya 14-Boztepe /Antalya 13-Alpaslan/Muş 14-Hatay/Hatay 15-Polatlı/Ankara 16-Türkgeldi/Kırklareli 15-Atatürk/Yalova 16-Tahirova/Balıkesir 17-Sultansuyu/Malatya 18-Ulaş/Sivas 17-Sakarya/Sakarya İştirak Kurduğu İşletmeleri 1-Bala/Ankara 2-Kazova/Tokat Sayfa 13

2.3. TİGEM le İlgili Mevzuat Resmi Gazete'de Yayımlanan Kanun, Kararname, Yönetmelik vb. Mevzuat KANUN Sayısı Resmi Gazete Tarihi Resmi Gazete Sayısı Devlet Memurları Kanunu 657 14.07.1965 12056 Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu 4688 12.07.2001 24460 İş Kanunu 4857 10.06.2003 25134 Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun 5188 26.06.2004 25504 TİGEM Adına Tescil Edilecek Taşınmaz Mallar Hakkında Kanun 3646 25.05.1990 20528 Sayıştay Kanunu 6085 19.12.2010 27790 İskân Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 5608 28.03.2007 26476 Tohumculuk Kanunu 5553 08.11.2006 26340 Kurumlar Vergisi Kanunu 5520 21.06.2006 26205 Tarım Kanunu 5488 25.04.2006 26149 Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu 5403 19.07.2005 25880 Organik Tarım Kanunu 5262 03.12.2004 25659 Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun 5042 15.01.2004 25347 Bilgi Edinme Kanunu 4982 24.10.2003 25269 Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında 4749 09.04.2002 24721 Kanun Kamu İhale Kanunu 4734 22.01.2002 24648 Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu 4735 22.01.2002 24648 Kamulaştırma Kanunu 2942 08.11.1983 18215 Orman Köylülerinin Kalkınmalarının Desteklenmesi ve Hazine Adına 6292 26.04.2012 28275 Orman Sınırları Dışına Çıkarılan Yerlerin Değerlendirilmesi İle Hazineye Ait Tarım Arazilerinin Satışı Hakkında Kanun Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Kanunu ile Bazı Kanunlarda 6486 29.05.2013 28661 Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (Göçerler Hak.) Yapı Denetimi Hakkında Kanunu 4708 13.07.2001 24461 Mera Kanunu 4342 28.02.1998 23272 Kamu Konutları Kanunu 2946 11.11.1983 18218 İmar Kanunu 3194 09.05.1985 18749 Katma Değer Vergisi Kanunu 3065 02.11.1984 18563 Çevre Kanunu 2872 11.08.1983 18132 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 2863 23.07.1983 18113 Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu 5996 13.06.2010 27610 Vergi Usul Kanunu (V.U.K.) 213 10.01.1961 10705 Yeraltı Suları Hakkında Kanun 167 23.12.1960 10688 Türk Ticaret Kanunu 6102 14.02.2011 27846 Türk Borçlar Kanunu 6098 04.02.2011 27386 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 5510 16.06.2006 26200 Kamu İktisadi Teşebbüsleri İle Fonların Türkiye Büyük Millet 3346 09.04.1987 19426 Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun İşsizlik Sigortası Kanunu 4447 08.09.1999 23810 Kamuda Geçici İşçi Çalıştırılması Hakkında Kanunu 5620 21.04.2007 26500 Harcırah Kanunu 6245 18.02.1954 8637 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 6331 30.06.2012 28339 Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 6356 07.11.2012 28460 Emekli Sandığı Kanunu 5434 17.06.1949 7235 Sosyal Sigortalar Kanunu 506 29.07.1964 11779 Sayfa 14

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Kamu İktisadi Teşebbüsleri Personel Rejiminin Düzenlenmesi ve 233 Sayılı Kanun Hakkında Kararnamenin Bazı Maddelerinin Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Kanun Hakkında Kararname Kalkınma Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hakkında Kararname Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hakkında Kararname Sayısı Resmi Gazete Tarihi Resmi Gazete Sayısı 233 18.06.1984 18435 399 29.01.1990 20417 (Mük) 641 08.06.2011 27958 (Mük) 639 08.06.2011 27958 (Mük) ANA STATÜ Resmi Gazete Tarihi Resmi Gazete Sayısı TİGEM Ana Statüsü 09.04.2000 24015 YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarihi Resmi Gazete Sayısı TİGEM Alım-Satım ve İhale Yönetmeliği 17.05.2006 26171 TİGEM Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği 16.08.2011 28027 TİGEM Kadrolu Personel Disiplin Amirleri Yönetmeliği 11.08.2009 27316 TİGEM Sözleşmeli Personel Disiplin Amirleri Yönetmeliği 11.08.2009 27316 TİGEM Sözleşmeli Personel Sicil Amirleri Yönetmeliği 11.08.2009 27316 TİGEM Teftiş Kurulu Yönetmeliği 22.02.2012 28212 Sayfa 15

2.4. YATIRIMLAR TİGEM 2008-2014 Yılları Yatırımları Yaşadığımız yüzyılda tarım, başlı başına stratejik önem taşıyan bir sektör haline gelmiştir. TİGEM, bu farkındalığın verdiği sorumluluk duygusuyla, Ana Statüsü ile belirlenmiş görev tanımı kapsamında, kaynaklarını etkin ve verimli bir şekilde kullanarak, faaliyet konularında arzu edilen hedeflere ulaşmak için, doğru modelleri, doğru yaklaşım ve uygun finansal koşullarda hayata geçirecek yapıları oluşturmak, değişim gerektiren yeni yapılanmalara kapı aralayarak üretim, verimlilik ve kalite ekseninde çıtasını daha da yükseltmek arzusu içerisindedir. Bu görev anlayışı içerisinde, TİGEM in Ana Statüsünde belirtilen görevleri, bir İktisadi Devlet Teşekkülü olmanın gereklerine uygun olarak verimlilik ve karlılık ilkeleri çerçevesinde sürdürebilmesi amacıyla, yurdumuzun değişik coğrafi bölgelerine dağılmış işletmelerinde ihtiyaç duyulacak yatırımlar tespit edilmiş ve bir program dahilinde; hayvansal üretimi geliştirme, tarımsal sulama, tarımsal yapılar ve tesisler ile mekanizasyon ve bilgi sistemleri projeleri uygulamaya konulmuştur. Tablo 1. 2008-2014 Yılları Yatırım Ödenek ve Harcamaları Yıllar Ödenek (bin TL) Harcama (bin TL) Nakdi Gerçekleşme (%) 2008 13.000 12.424 95,6 2009 56.400 51.340 91,0 2010 123.450 122.002 98,8 2011 155.000 154.286 99,5 2012 220.000 218.072 99,1 2013 250.000 246.306 98,6 2014* 290.000 123.049 42,4 TOPLAM 1.107.850 927.479 83,7 (*) 2014 yılı yatırım programındaki 169 Milyon TL ödeneğin 5 Milyon TL si Doğu Anadolu Projesi (DAP) Bölge Hayvancılığının Geliştirilmesi Projesi kapsamında DAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı tarafından hibe olarak karşılanmıştır. 2014 yılı yatırım gerçekleşmesinde hakkedişlerin tamamlanması nedeniyle giriş yapılamamıştır. TİGEM in 2014 yılı yatırım programında 6 ayrı proje başlığında toplam 290.000.000 TL yatırım planlanmış, bu ödeneğin 120.000.000 TL sini Tarımsal Sulama Projesi oluşturmuştur. Tarımsal Sulama Projesi ödeneğinin 59.000.000 TL si DSİ sulama yatırımlarına paralel olarak gerçekleştirilmesi öngörülen Ceylanpınar ve Gökhöyük İşletmeleri Sulama Projeleri için planlanmıştır. DSİ Genel Müdürlüğü ile yapılan görüşmelerde DSİ yatırımlarının 1 yıl gecikme ile gerçekleşebileceği belirtilmiştir. Bu iki işletme sulama yatırımlarının tamamlanmasından sonra sistemin 1 yıl atıl kalabileceği düşünülerek, bu iki işletme sulama yatırımları gelecek yıllara ötelenmiştir. Sulama yatırımlarının yapılamamasına bağlı olarak diğer projelerdeki yatırım ödenekleri de yeniden değerlendirilerek 2014 yılı toplam yatırım ödeneği 164.000.000 olarak revize edilmiştir. Tarımsal Sulama Projesi Ülkemiz coğrafyasının önemli bir kısmının kurak ve yarı kurak iklime sahip olması, bitkisel üretim için ihtiyaç duyulan yeterli yağışın alınamaması, özellikle 2008-2009 yıllarında ülkemiz genelinde yaşanan aşırı kuraklıklar, tarımsal sulamanın ne kadar önemli olduğunu ortaya koymuştur. Sulamanın önemli bir tarımsal girdi olmasının yanında, sulama tekniklerinin amacına uygun kullanılması da toprağın korunması, üretimde kalite ve verim artışının sağlanmasında son derece önemli görülmektedir. Bu amaçla, mevcut iklim yapısının bitkisel üretime olan olumsuz etkisini azaltmak ve üretimi garanti altına almak için su potansiyeli olan işletmelerde sulu tarım alanlarını artırmak, mevcut yüzey sulama sistemlerinin basınçlı sulama sistemlerine dönüştürülmesini sağlamak zorunluluk haline gelmiştir. Sayfa 16

Bu kapsamda Ceylanpınar İşletmesinde 2009 yılında yeraltı su kaynağından yararlanılarak 500 bin dekar arazinin sulamaya açılması amacıyla Ceylanpınar Sulama Projesi uygulamaya konulmuş, proje planlandığı şekilde 2011 yılı sonunda tamamlanmıştır. TİGEM in kullanımında kalması planlanan işletmelerde 2008-2014 yıllarında sulama projeleri uygulamaya konulmuş, 2014 yılı sonunda 642.335 dekar arazi ileri teknolojilerle donatılmış modern basınçlı sulama sistemleri ile sulamaya açılmış, 94.571 dekar mevcut sulanan arazi modern basınçlı sulama sistemine dönüştürülmüştür. 2008 yılında toplam sulanan arazi miktarı 210.798 dekar iken, 2014 yılı sonunda 850.016 dekara ulaşmıştır. Tablo 2. 2008 Öncesi ve 2014 e Kadar Sulamaya Açılan Arazi Miktarı İşletme Adı 2008 Yılı Toplam Sulanan (da) 2009-2014 Yılarında Sulamaya Açılan (da) 2014 Yılı Sonunda Toplam Sulu Tarım Arazisi (da) Ceylanpınar 109.000 503.415 612.415 Altınova 5.449 35.833 41.282 Anadolu 4.399 13.194 17.593 Boztepe 3.220 0 3.220 Çukurova 11.205 4.049 15.254 Dalaman 12.539 11.830 24.369 Gökhöyük 7.284 0 7.284 Gözlü 0 35.129 35.129 Karacabey 11.480 15.290 26.770 K. Karabekir 3.900 0 783 Koçaş 18.794 0 18.794 Konuklar 3.487 3.348 6.835 Malya 1.189 818 2.007 Polatlı 3.788 5.728 9.516 Sultansuyu 8.181 3.836 12.017 Türkgeldi 3.220 1.701 4.921 Ulaş 3.663 8.164 11.827 TOPLAM 210.798 642.335 850.016 Mekanizasyon ve Bilgi Sistemleri Projesi İşletmelerde kullanılan toplam 1.254 adet traktörün %83 ünün ekonomik ömrü dolduğundan yenilenmelerine ihtiyaç duyulmuştur. Bu amaçla, 2008-2014 yıllarında yakıt, zaman ve işgücünden önemli ölçüde tasarruf sağlayan muhtelif güçte 500 adet traktör (99 u 200-355 BG, 123 ü 105 200 BG, 278 i 75 BG), bağlı ekipmanları ile birlikte satın alınmıştır. Alınan bu traktörlerden 47 adedi 355 beygir gücünde ve 52 adedi 200 beygir gücünde olan ve makine parkında bulunmayan büyük güçlü traktörlerden oluşmaktadır. TİGEM İşletmelerinde 2008 yılında 1.254 adet olan traktör sayısı 2014 yılında 718 e düşürülmüştür. Traktör sayısında %50 ye yakın bir azalma olmasına rağmen traktör işgücü kapasitesi artmış, her bir traktörün verimli çalışması için teknik öngörü olan yıllık bin saat çalışma işlevi de sağlanmıştır. Bilgi Sistemleri yatırımları kapsamında; Bayi Otomasyon Sistemi, Coğrafi Veri Tabanlı Bilgi Sistemi, Akaryakıt ve Araç Takip Sistemi, Kameralı Güvenlik Sistemi, Sayfa 17

SCADA Sistemi, Video Konferans Sistemi, kurularak, tarımsal faaliyetlerde kullanılmaya başlanmıştır. Tarımsal Yapılar ve Tesisler Projesi Ülkemizin önemli ölçüde üretim açığı bulunan ve TİGEM in birinci öncelikli faaliyet konusu olan sertifikalı hububat ve yem bitkileri tohumluklarının üretimi ve dağıtımındaki etkinliğin artırılarak sürdürülmesi amacıyla, 2008-2014 yıllarında; Tohumculukta kalite ve kapasite artırımı kapsamında işletmelerde 160 ton/saat kapasiteli otomatik tohum hazırlama tesisi kurulmuş, Üretilen tohum safiyetini %99,8 e çıkarmak için lazer teknolojisi ile çalışan ve tohumları rengine göre ayıran 19 adet makine tesis edilmiş, Çiftçilerimize dağıtılacak sertifikalı tohumlukların kısa sürede hazırlanması, tohumluğun sevkiyatında zaman kaybına mahal verilmemesi ve işçilikten azami tasarrufun sağlanması amacıyla 2012 ve 2014 yıllarında 6 işletmedeki (Ceylanpınar:3 adet, Karacabey, Polatlı, Altınova, Gözlü ve Malya) 8 adet tohum hazırlama tesisinde paketleme, barkodlama, paletleme ve forklift ile istifleme sistemleri kurulmuş, Üretilen hububatın daha iyi şartlarda muhafaza edilmesi için toplam 207 bin ton kapasiteli çelik silo tesis edilmiş, İkinci ürün olarak üretilen mısırın kurutulması amacıyla 243 ton/saat kapasiteli kurutma tesisi kurulmuş, Ceylanpınar İşletmesinde 128 adet lojman yapılmış, İşletme binaları, çevre düzenlemeleri, parsel yolları, arazi hudutlandırma çalışmaları yapılmış, Dalaman tarihi idare binasının restorasyonu tamamlanmıştır. Hayvansal Üretimi Geliştirme Projesi TİGEM in diğer önemli bir görev alanı da ülkemizin ihtiyaç duyduğu büyükbaş ve küçükbaş damızlıkların ıslahı ve üretimidir. Bu çerçevede mevcut kapasitesi ve önümüzdeki dönem için planlanan hayvancılık yatırımları ile damızlık taleplerinin karşılanması, verim ve kalitesi yüksek materyallerin çiftçilerimizin hizmetine sunulması hedeflenmiştir. Sığırcılık yatırımları; 2008-2014 yıllarında; 2010 yılında 4 işletmede 2.000 er ana başlık ve 1 işletmede 1.200 ana başlık en ileri teknolojilerle donatılmış komple sığırcılık tesisleri hizmete alınmış, Ceylanpınar da 3.000, Gözlü de 2.000 ve Polatlı da 1.000 ana başlık tesis yatırımı yapılarak, biyogaz ünitesinin de yer aldığı tesisler 2014 yılında hizmete alınmış, Sultansuyu İşletmesinde 2009 yılında Sığır Sperma Üretim Merkezi hizmete alınmıştır. 2016 yılında da ilk test edilmiş boğalar elde edilecek ve her yıl 1 milyon doz sperma satışı yapılacaktır. Sayfa 18

Koyunculuk Yatırımları; 2008-2014 yıllarında; 7 işletmede toplam 27 bin ana başlık tesis yatırımları yapılarak 2014 yılında hizmete alınmıştır. Ceylanpınar da 8 ayrı noktada otomatik sağım merkezi yapılarak, hizmete alınmıştır. Ceylanpınar da 2013 yılında 1.000 ana başlık damızlık keçi tesisleri yapılarak ve 1.000 baş damızlık Halep keçisi alınarak damızlık keçi yetiştiriciliğine başlanılmıştır. Atçılık Yatırımları; İşletmelerde atçılık faaliyetlerinin daha sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için Anadolu ve Karacabey İşletmelerinde mevcut tesislerde ihtiyaç duyulan ilave üniteler yapılmıştır. 2.5. FAALİYET ALANLARI ve HİZMETLER 2.5.1. Bitkisel Üretim Tarla Bitkileri Üretimi TİGEM de üretimi yapılan başlıca tarla bitkileri; hububat (buğday, arpa, tritikale, yulaf), mercimek, dane mısır, ayçiçeği, nohut, çeltik, soya, pamuk ve aspir gibi bitkilerdir. Tablo 3. TİGEM Arazilerinin Kullanım Durumu Kullanım Tarzı Tarla Arazisi Miktarı (da) Yem Bitkileri Arazisi Miktarı (da) Otlakiye Arazisi (da) Bahçe Arazisi Miktarı (da) Kültüraltı Arazi Toplamı (da) Kültürdışı Arazi Toplamı (da) Toplam Arazi Miktarı (da) TİGEM in Kullandığı 1.787.128 310.106 573.723 118.305 2.789.263 506.342 3.295.605 Uzun süreli kiralanan - - - - 190.570 30.797 221.367 İştirak şeklinde kullanılan - - - - 79.458 9.785 89.243 Kiralama Toplamı 270.028 40.582 310.610 GENEL TOPLAM 1.787.128 310.106 573.723 118.305 3.059.291 546.924 3.606.215 TİGEM in bitkisel üretim faaliyetleri tarla bitkileri, çayır mera-yem bitkileri ve bahçe kültürleri olmak üzere üç grupta sürdürülmektedir. 2015 yılı iş programına göre kültüraltı arazinin %64,1 i tarla bitkilerine, %31,7 si çayır mera yem bitkilerine ve %4,2 si de bahçe kültürlerine ayrılmıştır. TİGEM e bağlı işletmelerin ülkemizin değişik coğrafi bölgelerinde yer almalarından dolayı her bir işletmenin iklim özellikleri farlılık göstermektedir. Sahil bölgelerinde yer alan Dalaman, Çukurova, Karaköy ve Türkgeldi gibi işletmelerde kaydedilen yıllık yağış ortalaması 500-900 mm arasındadır. Ceylanpınar da 300 350 mm, Orta Anadolu işletmelerinde ise 250-350 mm arasında değişmektedir. Bitkisel üretimde yağış miktarı kadar, aylara göre dağılım da önemli olup, işletmelerdeki yağışın önemli kısmı kış ve ilkbahar aylarında alınmaktadır. İklim koşullarının etkisi nedeniyle sahil bölgelerindeki işletmeler dışında kalan diğer işletmelerde nadas sistemi uygulanmaktadır. Bitkisel üretimde verimliliği artırmak, iklim faktörlerinin olumsuz etkisini azaltmak, bitki kök bölgesine bitkinin ihtiyacı olan suyu ihtiyaç duyduğu dönemde ve miktarda verebilmek amacıyla uygun sulama yöntemlerinin kullanılması önemli görülmektedir. TİGEM in kullanımındaki toplam sulanan arazi varlığı 850.016 dekardır. Yapılan araştırmalar; kültürel tedbirlerin üretim artışı üzerindeki etkisi 100 kabul edildiğinde, sulamanın oransal etkisinin %40 gibi Sayfa 19

yüksek bir değerde olduğunu göstermiştir. Sulamanın önemi yanında sulama tekniklerinin amacına uygun kullanılması, toprağın korunması, üretim, verim ve kalite artışının sağlanmasında son derece önemlidir. Tablo 4. TİGEM de 2014 Yılı Sonrası Sulama Sistemleri Yağmurlama Sulama Cazibe Damla Genel Sıra (da) İşletme Adı Sulama Sulama Toplam No Yarı Center Lineer Toplam (da) (da) (da) Sabit Pivot 1 Altınova 8.160 31.644 39.804 1.478 41.282 2 Anadolu 6.816 7.055 13.871 3.722 17.593 3 Boztepe 2.677 543 3.220 4 Ceylanpınar 299.710 268.992 568.702 43.713 612.415 5 Çukurova 3.943 3.943 11.311 15.254 6 Dalaman 1.589 608 2.197 22.172 24.369 7 Gökhöyük 4.694 4.694 2.590 7.284 8 Gözlü 25.543 3.772 1.173 30.488 4.641 35.129 9 Karacabey 14.829 14.829 11.941 26.770 11 K.Karabekir 783 783 783 12 Koçaş 15.325 2.867 602 18.794 18.794 13 Konuklar 6.835 6.835 6.835 14 Malya 2.007 2.007 2.007 15 Polatlı 4.784 3.732 8.516 1.000 9.516 16 Sultansuyu 5.674 6.343 12.017 12.017 17 Türkgeldi 3.240 3.240 1.681 4.921 18 Ulaş 9.964 1.863 11.827 11.827 TOPLAM 413.896 326.876 1.775 742.547 5.267 102.202 850.016 2.5.2. Tohumculuk Faaliyeti 2.5.2.1. Serin İklim Tahılları TİGEM, Dünyada olduğu gibi Türkiye de de en fazla ekimi yapılan, insan beslenmesinde öncelikli ve özellikle Türk beslenme kültürünün vazgeçilmezi; ekmeğin hammaddesi olan buğday tohumculuğuna önem vermiş ve üretimlerini ağırlıklı olarak bu ürünün tohumluğuna yoğunlaştırmıştır. Serin iklim tahılları olarak buğdayın yanında arpa, yulaf, çavdar ve tritikale tohumluklarının üretimlerini de yapmaktadır. Yıllar İtibariyle Dünya, Türkiye ve TİGEM Buğday Verimleri (kg/dekar) Yıllar Dünya Türkiye TİGEM 2003 270 209 228 2004 292 226 267 2005 285 232 302 2006 286 236 321 2007 283 213 298 2008 307 220 259 2009 306 254 345 2010 301 243 255 2011 320 269 290 2012 315 267 283 2013 327 284 340 Kaynak: FAOSTAT ve TİGEM verileri Sayfa 20

Ülkemizde, TÜİK verilerine göre 2013 yılında 7,8 milyon hektar buğday, 2,7 milyon hektar arpa, 138 bin hektar çavdar, 93 bin hektar yulaf ve 35 bin hektar tritikale ekilişi yapılmaktadır. Ülkemizin, 3 yılda bir yenileme hesabı ile her yıl 520 bin ton buğday, 180 bin ton arpa, 10 bin ton çavdar, 6 bin ton yulaf ve 2 bin ton tritikale olmak üzere toplam 718 bin ton sertifikalı hububat tohumluğuna ihtiyacı bulunmaktadır. Ülkemizde 2002 yılında 80 bin ton buğday ve 4 bin ton arpa sertifikalı tohumluk dağıtımı gerçekleşmiş, ülkemiz ihtiyacının buğdayda %15 ini arpada ise %2 sini karşılamıştır. TİGEM ise aynı yılda 72 bin ton buğday ve 4 bin ton arpa olmak üzere toplam 76 bin ton sertifikalı hububat tohumluğu dağıtımını gerçekleştirmiş, ülkemizde dağıtılan tohumlardan buğdayda %90 ını ve arpada ise %93 ünü karşılamıştır. Ülkemizde 2013 yılında 422 bin ton buğday ve 79 bin ton arpa sertifikalı tohumluk üretimi yapılmış, ancak dağıtım miktarlarına ulaşılamamıştır. TİGEM ise 2013 yılında 152 bin ton buğday ve 21 bin ton arpa sertifikalı tohumluk dağıtımını gerçekleştirmiştir. Ülkemizde 2013 yılında üretimi yapılan tohumluğun tamamının dağıtıldığı varsayıldığında TİGEM in ülkemiz tohumluk dağıtımında buğdayda %36 ve arpada %27 paya sahip olmuştur. TİGEM in 2002 yılına göre sertifikalı hububat tohumluğu dağıtımı 2013 yılında % 128 artmasına rağmen dağıtımındaki payı %35 e düşmüştür. Bu durum son yıllarda özel sektör firmalarının da sertifikalı hububat tohumu üretimi alanında hızlı bir şekilde geliştiğini göstermektedir. TİGEM in sertifikalı hububat tohumu dağıtımındaki artışın temelini; tohum safiyeti ve kalitesi, etkin tanıtım, uygun fiyat politikaları, sertifikalı tohumluğun desteklenmesi ve bayilik sistemi gibi tedbirler oluşturmaktadır. TİGEM in ürettiği kaliteli hububat tohumuna yurtdışından da talepler gelmektedir. Nitekim, Sudan, Azerbaycan, Libya ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetine 2012 yılında 9.766 ton ve 2013 yılında 665 ton sertifikalı buğday tohumu ihracatı gerçekleştirilmiştir. Tablo 5. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Serin İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) ve İhtiyacı Karşılama Oranı T Ü R L E R 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 2013* Buğday 99.101 229.029 173.386 204.526 173.045 157.887 211.894 262.764 356.328 327.924 421.588 Ülke İhtiyacını Karşılama (%) 19 44 33 39 33 30 41 50 69 63 81 Arpa 11.458 18.499 21.643 25.106 22.495 19.226 35.871 31.822 41.265 43.162 79.189 Ülke İhtiyacını Karşılama (%) 6 10 12 14 12 11 20 18 23 24 44 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı * Türkiye 2012 ve 2013 yılları sertifikalı hububat dağıtım miktarı verilerine ulaşılamadığı için üretim verileri kullanılmıştır. Tablo 6. TİGEM in Yıllar İtibariyle Serin İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) T Ü R L E R 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Buğday 89.228 163.160 151.721 165.337 117.080 85.359 104.778 156.925 153.513 150.202 152.681 Arpa 10.333 16.568 16.783 19.136 13.938 10.773 15.894 16.795 20.475 12.906 21.431 Tritikale 382 415 567 688 667 552 508 1.055 698 550 1.933 Hububat Toplam 99.943 180.143 169.071 185.161 131.685 96.684 121.180 174.775 174.686 163.658 176.045 Sayfa 21

Grafik 1. TİGEM in ve Türkiye nin Yıllar İtibariyle Serin İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları Sertifikalı Hububat Tohumluğu Dağıtımı (Ton) 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 2013* TÜRKİYE TİGEM (*) Türkiye 2012 ve 2013 yılları sertifikalı hububat dağıtım miktarı verilerine ulaşılamadığı için üretim verileri kullanılmıştır. TİGEM in 2013 yılına ilişkin serin iklim tahılları üretimine ait bilgiler aşağıda verilmiştir: Buğday üretimi; Çeşit 1252, Eminbey, Fırat 93, Kızıltan 91, Sarıçanak 98, ve Zühre olmak üzere 6 makarnalık buğday çeşidi, Aldane, Basribey 95, Bayraktar 2000, Bereket, Bezostaya 1, Cemre, Ceyhan 99, Cumhuriyet 75, Flamura 85, Gerek 79, Golia, Gönen 98, Guadalupe, Gün 91, İkizce 96, Kaşifbey 95, Kate-A 1, Pandas, Pehlivan, Sakin, Selimiye, Sönmez 2001, Tosunbey ve Ziyabey 98, olmak üzere 24 ekmeklik buğday çeşidi yani toplam 30 çeşit ile gerçekleştirilmiş ve yıl içerisinde 152.681 ton sertifikalı buğday tohumluğu dağıtımı yapılmıştır. Arpa üretimi; Aydan Hanım, Bülbül 89, Çetin 2000, İnce-04, Karatay 94, Kıral 97, Şahin 91, Tarm-92 olmak üzere 8 çeşit ile gerçekleşmiş ve yıl içerisinde 21.431 ton sertifikalı arpa tohumluğu dağıtımı yapılmıştır. Tritikale üretimi; Karma 2000 ve Tatlıcak 97 olmak üzere 2 çeşit ile gerçekleşmiş ve 2013 yılında 1.933 ton sertifikalı tritikale tohumluğu dağıtımı yapılmıştır. Sayfa 22

Tablo 7. TİGEM 2014 Yılı İşletmeler Bazında Üretimi Yapılacak Tohumluk Çeşitleri EKMEKLİK BUĞDAYLAR MAKARNALIK BUĞDAYLAR ARPA TRİTİ- KALE İŞLETMELER ALDANE BASRİBEY 95 BAYRAKTAR 2000 BEZOSTAYA 1 BEREKET CEMRE CEYHAN-99 CUMHURİYET 75 FLAMURA 85 GEREK 79 GOLİA GÖNEN 98 GÜN 91 İKİZCE 96 KAŞİFBEY 95 KATE A-1 PANDAS PEHLİVAN SAKİN SELİMİYE SÖNMEZ 2001 TOSUNBEY ZİYABEY 98 Ç-1252 EMİNBEY FIRAT 93 KIZILTAN 91 SARIÇANAK 98 ZÜHRE ALTIKAT AYDANHANIM BÜLBÜL 89 ÇETİN 2000 İNCE 04 KARATAY 94 KIRAL 97 ŞAHİN 91 TARM 92 KARMA 2000 TATLICAK ÜMRANHANIM ALTINOVA ANADOLU BOZTEPE C.PINAR ÇUKUROVA DALAMAN GÖKHÖYÜK GÖZLÜ KARACABEY KARAKÖY KOÇAŞ KONUKLAR MALYA POLATLI SULTANSUYU TÜRKGELDİ ULAŞ 2.5.2.2. Sıcak İklim Tahılları Sıcak iklim tahılları içerisinde ülkemizde ağırlıklı olarak mısır ve çeltik tarımı yapılmaktadır. TİGEM, ülkemizde hibrit mısır tohumluğu ekiminin yaygınlaşmasından önceki süreçte melez çeşitlerdeki tohumluk üretimini yaygın olarak sürdürmüş, daha sonra özel sektör tohumculuk firmalarının hibrit tohumluğunu yaygın bir şekilde üretmesi sonucu bu alandaki faaliyet sahasını küçültmüştür. Ancak TİGEM, özel sektör tohumculuk firmalarının hibrit tohum üretimi için ihtiyaç duyduğu izolasyon mesafesini sağlayan büyük boyutlu sulu tarım arazi taleplerinin karşılanması için her yıl ortalama 50 bin dekar sulu tarım arazisini protokollere dayalı olarak üretime açmıştır. Ülkemizde mısır üretimi, birinci ve ikinci ürün olarak 660 bin hektar sulu tarım arazisinde yapılmaktadır. Ekilişlerin tamamına yakın kısmında hibrit tohumluk kullanılmaktadır. Ülkemizde hibrit mısır tohumluğu üretimi ağırlıklı olarak özel sektör firmaları tarafından gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde 2013 yılında 38.576 ton hibrit mısır üretimi gerçekleştirilmiş, bu üretimin 9.628 tonu ihraç edilmiştir. Sayfa 23

Ülkemizde 2013 yılında 1 milyon 106 bin dekar sulu tarım arazisinde çeltik üretimi yapılmıştır. 3 yılda bir yenileme esasına göre her yıl ortalama 7 bin ton sertifikalı çeltik tohumluğuna ihtiyaç bulunmaktadır. Ülkemizde 2003 yılında ihtiyaç duyulan sertifikalı çeltik tohumluğunu ülke üretimiyle karşılama oranı %19,4 iken 2013 yılında bu oran %100 e yükseltilmiştir. TİGEM uzun yıllar boyunca çeltik tohumluğu üretimini gerçekleştirmiş ve bundan sonraki süreçte de bu alandaki faaliyetini azaltarak sürdürmeyi hedeflemiştir. Tablo 8. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Sıcak İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) ve Türkiye İhtiyacı Karşılama Oranı T Ü R L E R 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 2013* Hibrit Mısır 10.688 13.160 27.706 22.069 13.818 20.945 27.331 24.813 40.679 32.796 38.576 İhtiyacı karşılama % si 90,3 111,1 234,0 186,4 116,7 176,9 230,8 209,5 180,6 149,0 175,3 Çeltik 1.359 1.297 1.289 1.722 2.466 2.158 2.629 2.040 2.881 8.627 7.629 İhtiyacı karşılama % si 19,4 18,5 18,5 24,6 35,2 30,8 37,5 29,1 41,1 123,2 108,9 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı * Türkiye 2012 ve 2013 yılları sertifikalı hububat dağıtım miktarı verilerine ulaşılamadığı için üretim verileri kullanılmıştır. TİGEM, 2013 yılında sıcak iklim tahılları olarak 1 çeşit hibrit ve 1 çeşit melez (Arifiye) mısır tohumluğu ile Osmancık 97 ve Edirne çeşitlerinde çeltik tohumluğu üretimi yaparak, 82 ton mısır ve 180 ton çeltik tohumluğu dağıtımı gerçekleştirmiştir. 2.5.2.3. Yem Bitkileri Ülkemiz hayvancılık sektörünün kaba yem ihtiyacının temel girdisini yem bitkileri tohumluğu oluşturmaktadır. 2012 yılı TÜİK verilerine göre ülkemizde yer alan 19,5 milyon dekar yem bitkileri arazisi içerisinde 6,7 milyon dekar yonca, 5,7 milyon dekar fiğ, 2 milyon dekar korunga, 3 milyon dekar silaj mısır ve 1,6 milyon dekar diğer çeşitler yer almaktadır. Tablo 9. Türkiye 2013 Yılı Yem Bitkileri Ekim Alanları TÜRLER Alanı (da) Oranı (%) Yonca 6.286.419 34% Fiğ 4.990.430 27% Korunga 1.914.391 10% Silaj Mısır 3.885.092 21% Diğerleri 1.676.382 9% TOPLAM 18.752.714 100% Kaynak: TUİK Yem bitkileri içerisinde önemli bir yeri olan, önemi her geçen yıl daha da anlaşılan ve ekim alanları sürekli artan silaj mısır ekiminde kullanılan tohumluğun büyük bir kısmı (6-7 bin ton arası) ülkemizde üretimi yapılan hibrit mısır tohumluğundan karşılanmaktadır. Yem bitkileri içerisinde yonca; verimi, kalitesi, içeriğindeki besini, vitamin ve mineral değerleri yönüyle ayrı bir öneme sahiptir. Ülkemizde yem bitkileri içerisinde en fazla ekim alanına sahip olup, 4 yılda bir yenileme hesabına göre her yıl 3.371 ton sertifikalı yonca tohumluğuna ihtiyaç Sayfa 24

bulunmaktadır. 2013 yılında sertifikalı yonca tohumunun 610 tonu ülkemiz üretiminden, önemli bir kısmı ithalattan ve kalan miktarı ise çiftçilerin kendi üretimi olan mahsul üründen karşılanmıştır. 2002 yılına göre ülkemiz sertifikalı yonca tohumluğu üretimi artmış olmasına rağmen önemli bir tohumluk açığı bulunmaktadır. Ülkemizde fiğ ve korunga, sulama imkanı olmayan arazilerde tarımı yapılan kaba yem bitkileridir. Bu bitkilerin tohumluklarının ülkemizdeki üretimleri genelde sertifikasız, seleksiyon sistemine dayalı olarak yapılmaktadır. Ülkemizde son yıllarda üretimi yapılan çeşitlerin tescil çalışmalarına ağırlık verilmiş ve sertifikalı üretim miktarlarında her yıl artış sağlanmıştır. TİGEM, 2013 yılında yem bitkilerinden; Yonca tohumluğu üretiminin tamamını sertifikalı olarak üreterek, 61 ton dağıtım gerçekleştirmiştir. Bunun yanı sıra ülkemizin önemli açığı bulunan sertifikalı yonca tohumluğu üretimini önümüzdeki yıllarda artırmayı hedeflemiştir. Fiğ tohumluğunda, sertifikalı 402 ton dağıtım gerçekleştirilmiş, önümüzdeki yıllarda bu miktarın artırılması hedeflemiştir. Korunga tohumluğunda ise, 28 ton dağıtım gerçekleştirilmiş, önümüzdeki yıllarda bu miktarın artırılması hedeflemiştir. Aşağıda verilen cetvelde TİGEM in yem bitkileri tohum dağıtım miktarlarına analiz raporuna dayalı dağıtımlar dahil edilmemiştir. Tablo 10. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) T Ü R L E R 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 2013* Yonca 370 473 1.061 2.249 3.126 1.160 1.913 1.465 943 670 610 Fiğ 1.098 1.957 2.366 2.565 1.859 1.378 1.132 1.315 952 876 385 Korunga 478 1.414 1.491 2.173 1.767 857 686 858 119 2 12 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı * Türkiye 2012 ve 2013 yılları sertifikalı hububat dağıtım miktarı verilerine ulaşılamadığı için üretim verileri kullanılmıştır. Tablo 11. TİGEM in Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) T Ü R L E R 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Yonca 126 221 141 112 146 146 127 262 245 80 61 Fiğ 878 1.311 1.460 2.065 1.392 941 907 1.300 634 666 402 Korunga 274 1.224 790 1.024 403 227 278 503 110 161 28 2.5.2.4. Yağlı Tohumlar Ülkemizin yağlı tohumlar üretiminde önemli bir açığı bulunmasına rağmen, bu grubun içerisinde yer alan ve en büyük paya sahip bulunan ayçiçeği tohumluğunun artık tamamı hibrit olarak üretilmekte, ülkemiz tohumluk ihtiyacının tamamının karşılanmasının yanında önemli bir miktar da ihraç edilmektedir. Ayçiçeğinden sonra bu gruptaki diğer çeşitlerden sırasıyla soya, kanola ve aspir tohumluklarında da herhangi bir sıkıntı yaşanmamaktadır. Bu gruptaki türlerin tohumluk üretiminin tamamı özel sektör firmaları tarafından yapılmaktadır. Sayfa 25

Tablo 12. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Yağlı Tohum Dağıtım Miktarları (ton) T Ü R L E R 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 2013* Hibrit Ayçiçeği 1.892 2.019 5.162 2.420 2.507 2.538 7.667 10.558 13.934 14.732 18.756 Soya 489 332 495 309 535 652 1.235 1.172 1.997 2.248 3.699 Kanola 30 7 15 238 130 199 98 142 155 12 91 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı * Türkiye 2012 ve 2013 yılları sertifikalı hububat dağıtım miktarı verilerine ulaşılamadığı için üretim verileri kullanılmıştır. TİGEM, geçmiş dönemde Vinimik gibi ayçiçeği tohumluk üretimi konularında çalışmış, ancak daha sonraki dönemlerde özel sektör firmalarının yaygın bir şekilde hibrit tohum üretim faaliyetinde bulunması ve hibrit çeşitlerin verim ve kalitelerinin yüksek olması nedeniyle bu çeşitlerdeki üretimden vazgeçmiştir. Ancak, uzun yıllardan bu yana mısır tohumluğunda olduğu gibi TİGEM, hibrit tohum üretimi için ihtiyaç duyulan izolasyon mesafesini sağlayan büyük boyutlu sulu tarım arazisini özel sektör tohumculuk firmalarının kullanımına açmış ve bu uygulama hala devam etmektedir. Pamuk başta olmak üzere, soya, kanola ve aspir sertifikalı tohumluklarının üretilmesi hususunda özel sektör firmaları, araştırma enstitüleri ve üniversiteler ile yoğun bir çalışma sürdürülmektedir. Bu çalışmalar sonucunda önümüzdeki dönemde bu çeşitlerin tohumluk dağıtımlarında önemli bir noktaya gelinebileceği düşünülmektedir. 2.5.2.5. Yemeklik Tane Baklagiller Bu grup içerisinde yer alan kuru fasulye, nohut, kırmızı ve yeşil mercimek, bakla gibi çeşitlerin ülkemizin ihtiyacını karşılayacak düzeyde üretimleri yapılmaktadır. Ülkemizde bu grupta 2012 yılında 4,2 milyon dekar nohut, 2,1 milyon dekar kırmızı mercimek, 227 bin dekar yeşil mercimek ve 932 bin dekar kuru fasulye ekimi yapılmaktadır. 3 yılda bir yenileme esasına göre her yıl sertifikalı olarak 13.900 bin ton nohut, 7.900 ton mercimek ve 3.100 ton kuru fasulye tohumluklarına ihtiyaç bulunmaktadır. Ülkemiz nohut, mercimek ve kuru fasulye üreticilerinin sertifikalı tohum fiyatlarını yüksek görmesi nedeniyle tohumluk olarak sürekli kendi ellerindeki ürünlerden tohumluk ayırmakta ve kullanmaktadır. Son yıllarda üst üste aynı tohumlukların kullanılması sonucunda bazı hastalıkların yaygınlaşmaya başlaması ve verimlerde düşüş yaşanması nedeniyle sertifikalı tohum kullanımına hızlı bir geçiş yaşanmaktadır. TİGEM, 2013 yılında Işık 05, Yaşa 05, Azkan ve Gökçe çeşitlerinde 60 ton sertifikalı nohut tohumluğu ile Fırat 97 çeşidinden 129 ton kırmızı mercimek tohumluğu dağıtımı gerçekleştirmiştir. Tablo 13. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Tane Baklagiller Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) ve Türkiye İhtiyacını Karşılama Oranı T Ü R L E R 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Nohut 166 119 59 143 159 150 165 175 403 445 Mercimek 1.007 558 855 618 849 1.109 1.117 1.411 1.055 746 TOPLAM 1.174 677 914 761 1.008 1.259 1.282 1.586 1.458 1.191 Ülke karşılama % si 5,5 3,1 4,2 3,5 4,7 5,9 6 7,4 6,8 5,5 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Sayfa 26

Tablo 14. TİGEM in Yıllar İtibariyle Tane Baklagiller Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) ve Türkiye İhtiyacını Karşılama Oranı T Ü R L E R 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Sertifikalı Nohut 56 7 77 51 32 5 17 173 39 60 60 Sertifikalı K. Mercimek 7 67 167 598 165 33 26 0 0 0 129 Sertifikalı Tohumluk Dağıtımı Toplamı 647 74 244 649 197 38 44 173 39 60 189 TİGEM in Ülke ihtiyacına Göre Dağıtımdaki Payı (%) 2,8 4 3,2 3,3 5,3 9 5 5,4 2,4 0,3 0,9 Tablo 15. TİGEM de Üretilen Sertifikalı Yem Ve Diğer Bitki Tohumluk Çeşitleri İŞLETMELER ALTINOVA ANADOLU BOZTEPE CEYLANPINAR ÇUKUROVA DALAMAN GÖKHÖYÜK GÖZLÜ KARACABEY KARAKÖY KOÇAŞ KONUKLAR MALYA POLATLI SULTANSUYU TÜRKGELDİ ULAŞ ALPER( ADİ) CEYLAN (ADİ CUMHURİYET 99 (ADİ) FİĞ SELÇUK 99 (ADİ) ALTINOVA 2002 (MACAR) TARM BEYAZI SEĞMEN 2002 (TÜYLÜ) LÜTFİBEY KORUNGA ÖZERBEY-03 ASKAN GÖKÇE NOHUT IŞIK-05 YAŞA-05 ZUHAL FIRAT-87 MERCİMEK EVİRGEN ÇAĞIL SOYA ADASOY NAZLICAN ÇAYIR DÜĞMESİ S.Ç.MERA KILÇIKSIZ BROM OTLAK AYRIĞI HİBRİT MISIR SİLAJ MISIR ADA -95-10 ARİFİYE ALSANCAK YONCA BİLENSOY-80 NİMET GÖZLÜ-1 2.5.2.6. TİGEM Özel Sektör İşbirliğine Dayalı Tohumluk Üretim Faaliyetleri TİGEM in önemli ve öncelikli faaliyet konusu olan sertifikalı hububat tohumluğu üretim alanlarının münavebeye girmesi ve özel sektör tohumculuk firmalarının büyük ölçekli sulu tarım arazi taleplerinin karşılanması amacıyla her yıl ortalama 50 bin dekar arazide sözleşmelere dayalı üretim veya sezonluk kiralama yapılmaktadır. Ülkemiz patates tohumluğu ihtiyacının yurtiçinden karşılanması, üretimde kalite ve verimin artırılması için, 2012 yılından itibaren TİGEM özel sektör işbirliğine dayalı üretime başlanmıştır. Bu kapsamda Gözlü ve Ulaş İşletmelerinde 2012 yılında 5 bin ton, 2013 yılında 20 bin ton ve 2014 yılında ise 40 bin ton sertifikalı patates tohumu üretimi yapılmış, 2015 yılında 50 bin ton üretim hedeflenmiştir. Sayfa 27

TİGEM ile Tarım Kredi Kooperatiflerinin iştiraki TAREKS ve diğer özel sektör tohumculuk firmaları ile yapılan işbirliği çerçevesinde 2014 yılında Karacabey İşletmesinde hibrit mısır tohumu üretimine başlanmış ve 600 ton üretim gerçekleştirilmiştir. Bu uygulamaya gelecekte de devam edilmesi planlanmıştır. Meyve üretiminin temel girdisi olan virüsten ari sertifikalı fidan taleplerinin karşılanması amacıyla, TİGEM ile Fidan Üreticileri Birliği arasında bir proje başlatılmıştır. Proje ile 2014 yılından itibaren Dalaman, Karacabey ve Çukurova İşletmelerinde toplam 2 bin dekar arazide üretime geçilmiştir. 5 yıllık süreci kapsayan projenin uygulanması sonucunda 60 milyon adet sertifikalı fidan üretilmesi hedeflenmiştir. 2.5.2.7. Bahçe Bitkileri Üretimi TİGEM; 1980 yılına kadar, meyve ve sebze üreticisinin ihtiyaç duyduğu üstün vasıflı, yüksek verimli ve sağlıklı fidan, fide, sebze tohumluğu ile aşı kalemi ihtiyacını temin etmek, çevredeki çiftçilere önderlik yapmak amacıyla uzun yıllar önemli hizmetler vermiştir. 1980 li yıllarda özel sektörün fidan fide ve sebze tohumluğu üretimine girmesiyle, TİGEM in bu sahadaki etkinliği giderek azalmıştır. TİGEM e bağlı işletmelerin ekolojisi uygun bölgelerinde toprak şartlarına bağlı olarak zeytin, narenciye, antepfıstığı, üzüm, çeşitli sebzeler, başta badem olmak üzere muhtelif fidan ve süs bitkileri üretimi yapılmaktadır. Ceylanpınar İşletmesinde antepfıstığı, Dalaman ve Boztepe İşletmelerinde narenciye, Sultansuyu İşletmesinde kayısı üretimi yapılmaktadır. Gökhöyük, Karacabey İşletmelerinde elma, armut, şeftali, vişne, kiraz, nar ve zeytin gibi meyvelerin küçük ölçekte üretimleri yapılmaktadır. Ceylanpınar İşletmesinde aşılı-tüplü antepfıstığı ve badem fidanı ve çöğürü, Karacabey İşletmesinde aşılı-tüplü badem fidanı ve çöğürü, Boztepe İşletmesinde virüsten ari narenciye fidanı üretimi yapılmaktadır. TİGEM in 2013 yılı faaliyet döneminde gerçekleşen bahçe kültürleri üretimi ve birim alandan elde edilen ürün, cinsler itibarıyla bir önceki yıl değerleri ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 16. TİGEM Bahçe Kültürleri Üretim Miktarları ÜRETİMİN CİNSİ Üretim Alanı (da) 2011 2012 2013 Üretim Verim Üretim Üretim Verim Üretim Üretim Miktarı (kg/da) Alanı Miktarı (kg/da) Alanı Miktarı (ton) (da) (ton) (da) (ton) Verim (kg/da) Antep Fıstığı 23.717 105 4 23.717 277 12 27.500 515 19 Narenciye 6.754 14.534 2.152 6.665 12.298 1.845 6.848 13.716 2.003 Zeytin 1.549 40 26 313 32 101 223 14 61 Bağcılık 5 1 250 5 0 95 5 0 92 Kayısı 572 400 699 700 317 452 572 12 21 Fidan(Fidan+Çöğür) 15 138 9.205 15 138 9.205 19 106 5.557 Diğer Meyveler 1.356 307 226 1.226 389 317 2.510 213 85 Çam Fıstığı 6.500 125 19 6.500 120 18 0 0 0 Sayfa 28

2.5.3. HAYVANSAL ÜRETİM 2.5.3.1. Sığırcılık Faaliyetleri Türkiye de yetiştirilen kültür ırkı sığırların önemli bir bölümünü sütçü bir ırk olan Siyah-Alaca ırkı oluşturmaktadır. Siyah-Alaca ırkını Esmer, Jersey ve Simmental ırkları takip etmekte ve son yıllarda etçi bir ırk olan Hereford ve Angus ırklarında da önemli artış olduğu görülmektedir. Yerli ırkların ise önemli bir kısmını Yerli Kara, Boz, Doğu Anadolu Kırmızısı ve Güneydoğu Sarı-Kırmızısı ırkları oluşturmaktadır. Melez genotipler ise genel itibariyle, kültür ırklarının yerli ırklar ile melezlenmesi sonucu elde edilmektedir. Bu melezlemeler çoğunlukla kasaplık hayvan elde edilmesi için yapılmaktadır. 2014 yılında toplam 14,8 milyon baş sığır varlığının %42 sini kültür ırkı, %43 ünü melez ırkı ve %15 ini yerli ırk oluşturmaktadır. Tablo 17. Yıllar İtibariyle Türkiye Sığır Varlığı ve Kültür Özelliğine Göre Dağılımı Yıllar Sığır (baş) Kültür Özelliğine Göre Dağılımı (baş) Kültür Irkı Melez Yerli Baş % Baş % Baş % 2005 10.526.440 2.354.957 22 4.537.498 43 3.633.485 35 2006 10.871.364 2.771.818 25 4.694.197 43 3.405.349 31 2007 11.036.753 3.295.678 30 4.465.350 40 3.275.725 30 2008 10.859.942 3.554.585 33 4.454.647 41 2.850.710 26 2009 10.723.958 3.723.583 35 4.406.041 41 2.594.334 24 2010 11.369.800 4.197.890 37 4.707.188 41 2.464.722 22 2011 12.386.337 4.836.547 39 5.120.621 41 2.429.169 20 2012 13.914.912 5.679.484 41 5.776.028 41 2.459.400 18 2013 14.415.257 5.954.333 41 6.112.437 43 2.348.487 16 2014 14.774.924 6.216.665 42 6.366.660 43 2.191.599 15 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Ülkemizde, 1991 yılında toplam 8,6 milyon ton olan inek sütü üretimi ile birim hayvan başına verim 1.400 kg olarak gerçekleşmiş, bu miktar kültür ırkında 2.940 kg, melez ırkında 2.006 kg, yerli ırkta 743 kg dır. 2013 yılında ise inek sütü üretimi 16,7 milyon tona ulaşmış, birim hayvan başına verim 2.970 kg olarak gerçekleşmiş, bu miktar kültür ırkında 4.192 kg, melez ırkında 2.726 kg ve yerli ırkta 1.312 kg a ulaşmıştır. Ülkemizde yaklaşık olarak et üretiminin %87 si, süt üretiminin ise %92 si sığırdan karşılanmaktadır. Ülkemiz sığırlarının ıslahı konusunda yapılan çalışmaların yanında, hayvan besleme ve işletmecilik alanında sağlanan gelişmeler 1991 yılında ortalama 143 kg/baş olan karkas ağırlığını 2013 yılında 253 kg/baş a ulaştırmıştır. TİGEM in hayvancılık faaliyetleri içerisinde ağırlıklı olarak yer alan damızlık sığır yetiştiriciliği 2014 yılında 12 işletmede yapılmıştır. Sürdürülen sığırcılık faaliyeti, işletmelerin bulunduğu bölge ekolojileri ve yetiştiricilerin istekleri dikkate alınarak, Siyah-Alaca, Esmer, Simmental, Jersey ve Limousin ırkı hayvanlarla sürdürülmektedir. TİGEM in elinde bulundurduğu sığır varlığı; yapılan seleksiyonlarla önemli bir genetik ilerleme kaydetmiş, bölgelere adaptasyonları sağlanmış, hastalıklardan ari, üstün vasıflı ve süt verim ortalaması yüksek olan hayvanlardan oluşmaktadır. Sayfa 29

Tablo 18. TİGEM 2014 Yılı Irklara Göre Sığır Varlığı Sığır Irkları Ana Kadro (baş) Toplam (baş) Oranı (%) Siyah-Alaca 6.270 12.975 50,4 Esmer 2.529 6.440 25,0 Jersey 358 858 3,3 Simmental 1.756 5.359 20,8 Limousin 61 135 0,5 TOPLAM 10.974 25.805 100 TİGEM in yetiştiriciliğini sürdürdüğü damızlık sığır varlığının tamamı kültür ırkı hayvanlardan oluşmaktadır. TİGEM in 2013 yılında bir laktasyon döneminde ortalama süt verimleri Siyah-Alaca ırkında 7.730 kg/baş, Esmer ırkında 6.220 kg/baş, Jersey ırkında 6.383 kg/baş ve Simmental ırkında 4.534 kg/baş olup, genel ortalama ise 6.916 kg/baş olarak gerçekleşmiştir. Bir laktasyon döneminde TİGEM verimlerinin Dünya, pek çok AB ülkesi ve Türkiye ortalamalarının üzerinde olduğu görülmektedir. Tablo 19. 2013 Yılında Laktasyon Dönemi İnek Sütü Verimleri Ülke Verimi (kg/baş) Dünya Ortalaması 2.347 AB Ülkeleri 6.469 Türkiye 2.970 TİGEM 6.916 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, FAOSTAT TİGEM, Cumhuriyetin kuruluş yıllarından itibaren ülkemiz sığır verim seviyelerinin yükseltilmesi amacıyla üstün vasıflı damızlık dağıtımlarının yanında, suni tohumlama öncesinde damızlık boğa dağıtımını yapmıştır. Suni tohumlama tekniğinin kullanılmasının başlangıcından itibaren ülkemizde bir ilk olarak Samsun Karaköy Tarım İşletmesinde Suni Tohumlama Laboratuvarı kurulmuş, verim potansiyeli yüksek boğalar seçilerek, sperma üretimine başlanmış ve ülkemiz yetiştiricilerine dağıtım yapılmıştır. Tablo 20. TİGEM'in Sığır Varlığı ve Damızlık Dağıtımı Yıllar Ana Kadro Toplam Damızlık Damızlık Dağıtımı (baş) (baş) (baş) 2002 6.609 16.932 2.546 2003 7.196 17.324 2.542 2004 6.887 16.965 1.927 2005 7.226 17.475 1.791 2006 7.375 16.085 3.942 2007 7.883 16.889 2.861 2008 7.712 17.510 2.107 2009 8.152 17.621 3.047 2010 7.673 14.921 4.623 2011 6.525 14.787 2.159 2012 9.011 17.202 776 2013 10.227 20.842 224 2014 10.974 25.805 443 Sayfa 30

Hayvan ıslahının uzun, zahmetli ve çok yatırım gerektiren bir faaliyet olması nedeniyle, kamu tarafından veya kamu kaynaklarının kullanımı ile yapılması zorunluluk arz etmektedir. Bu nedenle Türkiye de, özel sektör tarafından hayvancılığa yapılan yatırımlar arasında damızlık yetiştiriciliğine yeterince rağbet edilmemektedir. Buna bağlı olarak ortaya çıkan ve yetersiz kapasite nedeniyle TİGEM tarafından da karşılanmasında sorun yaşanılan damızlık hayvan ihtiyacı ithalatlarla karşılanmaya çalışılmaktadır. Türkiye de hayvancılığın tarım ekonomisi içerisindeki payı %35 civarında iken bu oran gelişmiş ülkelerde %65 dir. Ülkemiz hayvancılık sektörünün gelişimine katkıda bulunmak amacıyla TİGEM, kaliteli ve yeterli miktarda damızlık üretmek için çalışmalarına hız vermiştir. TİGEM ülkemiz yetiştiricilerine 2012 yılı öncesindeki 5 yılın ortalamasına göre her yıl 3 bin baş damızlık sığır dağıtımı yaparken 2012, 2013 ve 2014 yıllarındaki damızlık hayvancılık kapasite artışı programı nedeniyle damızlık sığır dağıtımı sınırlı tutulmuştur. TİGEM, vizyonuna uygun olarak üstlendiği misyonu gereği kendisine damızlıkla ilgili verilmiş görevi bundan önceki dönemde olduğu gibi gelecekte de daha etkin bir şekilde sürdürmesi, gelen damızlık taleplerinin önemli ölçüde karşılaması, ülkemiz sığırcılığının verim ve kalitesinde artış sağlanmasına önemli katkıda bulunması amacıyla, 2010 yılında Ceylanpınar, Koçaş, Anadolu ve Karacabey işletmelerinde 2.000 er başlık, Türkgeldi İşlemesinde 1.200 başlık olmak üzere, ülkemizde bir ilk olarak 2 adet (Koçaş ve Karacabey) 60 üniteli dönerli sağım sisteminin de yer aldığı yeni modern sığırcılık tesislerini hizmete açmıştır. Biyogaz tesislerinin de yer aldığı Ceylanpınar İşletmesinde 3.000, Gözlü İşletmesinde 2.000 ve Polatlı İşletmesinde 1.000 ana başlık olmak üzere toplam 6.000 ana başlık komple sığırcılık tesislerinin yapımı tamamlanmış ve 2014 yılında hizmete alınmıştır. En son teknolojilerle donatılmış bu sığırcılık tesislerinde en ileri tekniklerin uygulanması ile ülkemize çağdaş ve karlı sığırcılık işletmeleri kazandırılmıştır. Tablo 21.TİGEM in Yıllar İtibariyle Büyükbaş Hayvancılık Üretimleri Yıllar İnek sütü (ton) Buzağı (baş) 2002 35.724 6.827 2003 35.434 7.033 2004 38.709 7.160 2005 38.341 7.155 2006 38.347 7.065 2007 39.861 7.311 2008 42.199 7.207 2009 40.623 7.336 2010 43.650 8.128 2011 34.454 6.044 2012 43.474 9.260 2013 54.929 8.088 2014 57.275 9.514 2.5.3.2. Koyunculuk ve Keçicilik Faaliyetleri Koyunculuk ülkemiz çiftçisinin tarih boyunca uğraştığı en önemli hayvan yetiştiriciliği alanlarından biridir. Koyun yetiştiriciliği et, süt, yün ve deri üretimi açısından ülkemiz ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. Koyunculuk özellikle Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri'nde yaşayan halkımızın önemli bir geçim kaynağını oluşturmuştur. 1980 yılından itibaren azalma eğiliminde olan koyun varlığı Sayfa 31

son yıllarda sağlanan devlet destekleri sayesinde koyun yetiştiriciliği tekrar önem kazanmış ve koyun sayısı artmıştır. Ülkemizde Akkaraman, Morkaraman, Dağlıç, Kıvırcık, Sakız, Merinos, Karayaka, Karagül, İvesi, Malya, Tahirova, Herik, Acıpayam, Bafra ve Polatlı ırkları bulunmaktadır. Bu ırkların pek çoğu yapılan ıslah ve seleksiyon çalışmaları neticesinde elde edilen önemli gen kaynaklarımızı oluşturmaktadır. Ülkemiz ihtiyacı et üretiminin %13 ü, süt üretiminin ise %8 i koyun ve keçiden karşılanmaktadır. Toplum olarak koyun eti tüketim alışkanlığımız, kuzu eti talebindeki sürekli artış ve Kurban Bayramı nedeniyle her yıl yaklaşık 5 milyon baş koyunun kesilmesi koyunculuğun önemini ortaya koymaktadır. Tablo 22.Türkiye Koyun ve Keçi Varlığı (baş) Yıllar Koyun Keçi Toplam 1991 40.432.340 10.764.198 51.196.538 1995 33.791.000 9.111.000 42.902.000 2000 28.492.000 7.201.000 35.693.000 2005 25.304.325 6.517.464 31.821.789 2010 23.089.691 6.293.233 29.382.924 2011 25.031.565 7.277.953 32.309.518 2012 27.425.233 8.357.286 35.782.519 2013 29.284.247 9.225.548 38.509.795 2014 32.186.210 10.186.222 42.372.432 Kaynak: Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kaba yemin pahalı ve mera veriminin düşük olduğu ülkelerde koyunculuk ön planda iken, kaba yemin ucuz ve mera veriminin yüksek olduğu ülkelerde sığırcılık ağırlık kazanmaktadır. Ülkemizdeki mera alanlarının büyük bir kısmı sığır yetiştirmeye imkân sağlayamayacak şekilde zayıf durumdadır. Ancak bu meralar koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvanların beslenmesine yeterli gelebilmektedir. Geçmiş yıllarda bu meralarda 65 milyon baş koyun ve keçi yetiştiriciliği yapılmış olması günümüzde de yapılabileceğini göstermektedir. Zira kırsal kesimde yaşayan halkımız için fazla yatırım gerektirmeden yapılabilecek bir uğraş alanı olan koyunculuğun geliştirilmesi ile doğal kaynaklarımız ülke ekonomisine kazandırılacak ve önemli bir istihdam alanı oluşturulabilecektir. TİGEM 2014 yılında koyunculuk faaliyetlerini 9 işletmede 10 ırk (Merinos, Morkaraman, Akkaraman, İvesi, Bafra, Acıpayam, Malya, Tahirova, Kıvırcık ve Polatlı) ve 67.574 baş ana olmak üzere toplam 144.383 başla sürdürmüştür. TİGEM Ankara Tiftik Keçisi ırk özelliklerinin muhafaza edilmesi ve gelen damızlık taleplerinin karşılanması amacıyla Anadolu İşletmesinde 500 ana kadro olmak üzere toplam 1.212 damızlık hayvan varlığıyla keçi yetiştiriciliğini sürdürmektedir. TİGEM, son yıllarda dünyada olduğu gibi ülkemizde keçi sütü ürünlerine olan talebin artmasına bağlı olarak artan damızlık keçi taleplerinin karşılanması amacıyla süt verimi yönüyle öne çıkan ülkemiz ekolojine uyum sağladığı bilinen Halep ırkı keçi yetiştiriciliği faaliyetlerine Ceylanpınar İşletmesinde başlamıştır. 2015 yılından itibaren de damızlık dağıtımlarına başlanılacaktır. Sayfa 32

Tablo 23.TİGEM in Irklara Göre 2014 Yılı Koyun Varlığı Irkı Ana Kadro Toplam Damızlık Oranı (baş) (baş) (%) İvesi 29.253 75.200 52,1 Merinos 13.933 25.897 17,9 Akkaraman 12.793 23.145 16,0 Morkaraman 2.831 5.235 3,6 Malya 2.712 4.230 2,9 Bafra 1.954 3.451 2,4 Acıpayam 1.304 1.759 1,2 Kıvırcık 1.180 2.271 1,6 Tahirova 726 1.397 1,0 Polatlı 888 1.798 1,2 TOPLAM 67.574 144.383 100 TİGEM, ülkemiz koyunculuğunun geliştirilmesi ve ıslahı ile koyun ırklarımıza ait gen kaynaklarının korunması için günümüze kadar yapılan bütün çalışmalarda yer almış ve kendisine verilen görevleri yerine getirmeyi başarı ile sürdürmüştür. TİGEM de, bazı yerli ırkların kendi aralarında ya da yurtdışından getirtilen muhtelif ırklarla değişik melezlemeler yapılarak elde edilen tiplerle de çalışmalar yapılmaktadır. Bunun son yıllardaki en güzel örneği; Sakız-Karayaka melezi olan Bafra koyunudur. TİGEM, koyunculuktaki bu çalışmalarıyla Türkiye nin en büyük ıslahçı kuruluşu durumundadır. TİGEM in, Cumhuriyetimizin ilk yıllarından itibaren yetiştiriciliğini yaptığı ve ülkemizin sahip olduğu önemli gen kaynaklarından olan saf koyun ırkları; Akkaraman, Morkaraman, Kıvırcık ve İvesi dir. TİGEM in üniversiteler ile müştereken yürüttüğü özverili çalışmalar sonucunda ıslah ettiği melez ırklar ise; Anadolu Merinosu, Karacabey Merinosu, Malya, Tahirova, Acıpayam, Bafra ve Polatlı koyunudur. TİGEM e bağlı Ceylanpınar Tarım İşletmesinde Dünyanın en büyük İvesi ırkı koyun popülasyonu bulunmaktadır. İvesi ırkı elit sürülerinde ortalama süt verimi 250 kg/baş a kadar ulaşmıştır. TİGEM, son 10 yılın ortalamasına göre her yıl 10 bin baş damızlık koyun dağıtımı gerçekleştirmiştir. Ancak damızlık koyun yetiştiriciliğinde kapasite artışına gidilmesi ve damızlık materyalin kendi yetiştirdiği hayvanlardan karşılanması nedeniyle 2014 yılı damızlık dağıtımı sınırlı tutulmuş, 4.339 baş damızlık dağıtımı yapılmıştır. Tablo 24. TİGEM in Yıllar İtibariyle Damızlık Koyun Varlığı ve Damızlık Dağıtımı Yıllar Ana Kadro Toplam Damızlık Damızlık Dağıtım (baş) (baş) (baş) 2002 42.825 70.797 18.243 2003 45.764 88.278 7.875 2004 49.876 95.065 5.344 2005 54.610 97.470 5.480 2006 57.182 94.597 5.839 2007 57.050 106.420 7.692 2008 58.651 98.169 5.496 2009 55.499 115.864 16.411 2010 45.805 103.034 24.586 2011 49.404 104.427 15.050 2012 53.484 113.529 10.268 2013 58.466 121.601 7.266 2014 67.574 144.383 4.339 Sayfa 33

TİGEM, Yeniden Yapılanma Raporu çerçevesinde ülkemiz koyun yetiştiriciliğinin son dönemde artan yüksek verimli ve üstün vasıflı damızlık taleplerini karşılayabilmek amacıyla toplam 67.574 ana baş kadro ile sürdürdüğü koyun yetiştiriciliği kapasitesini 2015 yılı sonunda 78.000 ana başa çıkarmayı hedeflemiştir. Bu amaçla 2012 yılında Gözlü, Polatlı, Karacabey işletmelerinde 1.000 er ana baş komple damızlık koyunculuk tesisi yatırımı yapılmıştır. 2013 yılında ise Ceylanpınar İşletmesinde 6.000, Gözlü İşletmesinde 4.000, Altınova ve Polatlı İşletmelerinde 2.000 er, Gökhöyük, Karacabey ve Malya İşletmelerinde 1.000 er olmak üzere toplam 17.000 ana başlık komple damızlık koyun tesisleri yapılmış, hizmete açılmıştır. 2015 yılında toplam 78.000 ana baş kapasiteye ulaşılacağından damızlık koyun dağıtımları sınırlı tutulacaktır. Ayrıca Ceylanpınar İşletmesinde 8 ayrı noktada Koyun Otomatik Sağım Merkezleri oluşturulmuş ve 40 ton kapasiteli süt soğutma ve muhafaza tankı kurularak 2012 yılında hizmete alınmıştır. İşletmede mevcut 25 bin baş koyunun tamamında elle sağım sonlandırılarak, en ileri teknolojiye sahip makineler ile sağıma geçilmiştir. Bu sistemin uygulamaya konulması ile her bir koyunun süt veriminin tespiti yapılarak elit sürüler daha sağlıklı belirlenmiş, hijyenik şartlarda süt üretimi yapılarak süt verimi ve kalitesi artırılmış, sağım işçiliğinden %75 tasarruf sağlanmış, soğuk zincir oluşturulduğu için daha sağlıklı süt elde edilir hale gelmiştir. Türkiye de bir ilk olarak başlatılan bu uygulama sonucunda ülkemizde otomatik koyun sağım sistemi sayısının hızlı bir şekilde arttığı görülmektedir. Tablo 25.Yıllar İtibariyle Küçükbaş Hayvancılık Üretimleri Yıllar Koyun sütü Kuzu Yapağı (ton) (baş) (ton) 2002 2.487 46.542 149 2003 2.131 59.908 153 2004 2.254 50.687 184 2005 2.863 53.530 188 2006 3.197 53.105 205 2007 3.620 69.105 219 2008 3.422 57.929 195 2009 3.209 74.118 177 2010 3.426 60.068 211 2011 2.903 55.730 236 2012 2.812 59.509 227 2013 3.091 62.098 231 2014 3.199 70.982 246 2.5.3.3. At Yetiştiriciliği Ülkemizde safkan Arap atı yetiştiriciliğinin temeli Osmanlının kuruluş yıllarına uzanmakla birlikte, Cumhuriyetin kurulması ile her konuda olduğu gibi at yetiştiriciliği ve ıslahı konusunda da ülkenin ihtiyaçları belirlenmiş, bu tespitlere göre yetiştirme ve ıslah faaliyetlerine yön verilmiştir. Osmanlı döneminde Çiftlikat-ı Hümayun adı altında faaliyet gösteren Karacabey, Anadolu (Çifteler) ve Sultansuyu haralarında, ordunun ihtiyaç duyduğu binek atları ile tarımda ve diğer işlerde kullanılacak atlar yetiştirilmekteydi. 1926 yılında çıkarılan Islah-ı Hayvanat Kanunu ile yedi harada (Anadolu, Altındere, Çukurova, Karacabey, Karaköy, Konya ve Sultansuyu) çeşitli amaçla at yetiştirme ve ıslah çalışmaları yapılmıştır. Haralarda; Osmanlıdan miras kalan ve halen yaşatılan yegane kaynaklardan birisi olan safkan Arap atı yetiştiriciliği, iş ve çeki hayvanı olarak Karacabey Noniusları, Universal Karacabey Atı, Binicilik sporu için Konkur Atları, yarış sahalarının ihtiyacı için İngiliz Atı, bakım ve yönetim kolaylığı ile fevkalade iş Sayfa 34

gücüne haiz Haflinger atı gibi ırklarda yetiştirme ve ıslah çalışmaları başarıyla yürütülmüştür. Bu faaliyetlerle gen kaynağı muhafazası, amaca uygun ırk yetiştirme ve geliştirme hedeflenmiştir. Bugün, tarımda, teknik ve teknolojinin kullanılmasına bağlı olarak değişik zamanlarda diğer at ırklarının yetiştiriciliğine son verilmiş yalnız koşu atı olarak ve gen muhafazası için safkan Arap atı yetiştiriciliğine başarıyla devam edilmektedir. Türkiye deki safkan Arap atlarının hemen hemen tümü TİGEM kökenlidir. Osmanlıdan miras kalan hazine değerindeki bu gen kaynağının bu güne kadar ırk karakterlerinde bozulma olmadan korunması, koşu performansının geliştirilmesi ve ıslahı, TİGEM in at yetiştiriciliği faaliyetine devam etmesi ile mümkün olmuştur. Yarış sahalarında 2014 yılında; toplam koşan 2.538 baş Safkan Arap atının 685 başı ve toplam start alan 25.873 baş Safkan Arap atının 7.974 başı TİGEM yetiştirmesidir. Yarış otoriteleri tarafından 2014 yılında dağıtılan ikramiyenin %40 ını, toplam yetiştiricilik priminin de %41 ini TİGEM yetiştirmesi atlar kazanmıştır. Bu veriler TİGEM in at yetiştiriciliğinde başarısının ve liderliğinin kanıtıdır. Tablo 26. TİGEM 2014 Yılı Damızlık At Varlığı İşletme Adı Aygır Kısrak Üçlü Tay İkili Tay Birli Tay Toplam Anadolu 13 112 13 13 148 299 Karacabey 11 152 9 22 195 389 Sultansuyu 17 109 7 32 161 326 Toplam 41 373 29 67 504 1.014 TİGEM yetiştirmesi koşu tayı satışları Karacabey İşletmesinde, kardeşleri iyi koşmuş elit tay satışları ise İstanbul Veliefendi Hipodromunda açık artırma suretiyle yapılmaktadır. Koşu karakterini yavrularına yüksek oranda aktaran aygırlarla tohumlanan kısrak sayısının artırılabilmesi ve ülke atçılığının bu yönde geliştirilebilmesi suni tohumlama metodunun uygulanması ile mümkündür. Bu amaçla, Karacabey Tarım İşletmesinde kurulmuş olan dondurulmuş aygır sperması üretim laboratuvarı faaliyetine devam etmekte olup, 900.000 doz sperma saklama kapasitesine sahiptir. 2.5.3.4. Arı Yetiştiriciliği Yonca, korunga ve fiğ gibi yem bitkileri sertifikalı tohum üretiminde verim ve kalitenin artışında, uygulanan tarım teknikleri kadar yabancı döllenme özelliği nedeniyle tozlaşmayı sağlayan arı, önemli bir etkendir. Yapılan araştırmalarda, yem bitkileri tohumluk üretimlerinde yeterli sayıda arı kovanı bulundurulması durumunda verimin beş katına kadar artırılabildiği, meyve şeklinin ve büyüklüğünün de etkilendiği belirtilmektedir. Bu nedenle meyve bahçelerinde ve yem bitkileri üretiminde bal arısı kolonilerinin verimi artırıcı yönde çok önemli katkılar sağladığı bilinmektedir. TİGEM in bahçe ve yem bitkileri üretiminde verim ve kalitenin artırılmasına yönelik olarak, 2011 yılında 2.000 kovan ile arı yetiştiriciliğine başlanılmış, kapasite 2014 yılında 8.000 kovana çıkarılmıştır. Ayrıca arıcılık faaliyetleri sonucunda, insan sağlığı ve beslenmesi yönünden son derece değerli olan bal ve balmumu gibi ürünlerin üretimi gerçekleştirilmektedir. 2.5.3.5. Ceylan (Asya Ceylanı) Yetiştiriciliği TİGEM'de Asya Ceylanı neslini korumak, çoğaltmak ve damızlık olarak dağıtmak amacıyla toplam 577 baş ile Ceylanpınar ve Altınova İşletmelerinde yetiştiricilik yapılmaktadır. Sayfa 35

2.5.3.6. Çoban Köpeği Yetiştiriciliği TİGEM'de Kangal (Karabaş) ve Akbaş (Kar beyaz) ırkları ile Ulaş ve Karacabey İşletmelerinde köpek yetiştiriciliği yapılmaktadır. Karacabey ve Ulaş İşletmelerinde 50 ana olmak üzere toplam 221 baş damızlık köpek varlığı ile yetiştiricilik faaliyetleri sürdürülmektedir. Son 10 yılın ortalamasına göre her yıl 158 baş damızlık dağıtımı yapılmıştır. Sayfa 36

2.6. İNSAN KAYNAKLARI TİGEM de 399 sayılı KHK ye göre memur (I sayılı), sözleşmeli personel (II sayılı) ve işçi olmak üzere üç ayrı statüde personel istihdam edilmektedir. Ayrıca hizmet alımı suretiyle taşeron aracılığıyla işçi çalıştırılmaktadır. 2014 yılı sonu itibariyle çalışan personel mevcudu aşağıdaki grafikte verilmiştir. Grafik 2.Personel Mevcudu* Grafik 3. Personel Yaş Durumu Çalışan personelin yaş grupları yukarıdaki grafikte gösterilmiştir. Emeklilik, istifa, ölüm gibi nedenlerle ayrılanların yerine yeterli sayıda personel alımı yapılamadığından personelin yaş ortalaması yükselmiştir. Yaş ortalamaları I sayılı cetvel için 53, II sayılı cetvel için 40 ve işçiler için 42 dir. Sayfa 37

Grafik 4. Hizmet Gruplarına Göre Personel Durumu Grafik 5. Memurların Öğrenim Durumu Memurların öğrenim durumu Grafik 5 te gösterilmiştir. TİGEM de çalışan memurların %79 u önlisans, lisans ve lisansüstü, %20 si lise, %1 i ise ilköğretim mezunudur. Sayfa 38